Duurzame inzetbaarheid in een duurzam

Transcriptie

1 Duurzame inzetbaarheid in een duurzam 4e MRA kennis- en netwerkdag Metropoolregio Amsterdam SEO Economisch Onderzoek 28 juni 2018 Bas ter Weel Roetersstraat WB Amsterdam Tel: +31 (0)

2 Agenda Krappe arbeidsmarkt. Wat nu? 1. Trends en stand van zaken 2. Spanning op de arbeidsmarkt 3. Energietransitie Age nda

3 Drie structurele kenmerken van de Nederlandse arbeidsmarkt Krappe arbeidsmarkt. Wat nu? 1. Werkgelegenheid neemt snel toe, maar een behoorlijke groep doet structureel niet mee 2. Relaties worden flexibeler en de eisen die aan het werk worden gesteld veranderen 3. Ouderen steeds gezonder en langer actief op de markt, maar de laatste loodjes Age nda

4 Werkgelegenheid neemt snel toe Feiten Werkgelegenheid neemt snel toe, vooral in aantallen werkenden niet in gewerkte uren per hoofd Werkloosheid daalt snel: van 4,9 (2017), naar 3,9 (2018) naar 3,5 procent in 2019 Vergelijkbaar met periode (vgl. Commissie Bakker en motie Van Weyenberg) Duidelijk effect crisis zichtbaar ( ): nauwelijks groei in werkgelegenheid bij stijgend arbeidsaanbod New products (health, Arbeidsmarkt op stoom na periode van relatief hoge werkloosheid leisure) Verschil totale en werkzame beroepsbevoking Totaal Werkzame beroepsbevolking Bron: CBS, bewerking SEO Economisch Onderzoek Noot: Het gaat hier om de mensen die behoren tot de beroepsbevolking in de leeftijd jaar.

5 maar veel mensen nemen (nog) niet deel aan het arbeidsproces Feiten Bijna 3,9 miljoen mensen in de leeftijd jaar behoort niet tot de beroepsbevolking 2,2 miljoen vrouwen en 1,6 miljoen mannen Ruim de helft is laag opgeleid, maar 17 procent is hoogopgeleid Wat opvalt is dat de deelname van alleenstaande jonge mannen daalt 0,450 0,400 0,350 0,300 0,250 0, procent van de Nederlanders neemt niet deel Niet BB Niet BB mannen Niet BB vrouwen Bron: CBS, bewerking SEO Economisch Onderzoek Noot: Het gaat hier om de mensen die behoren tot de beroepsbevolking in de leeftijd jaar. Miljoenen Nederlanders zijn niet beschikbaar voor werk, zelfs nu er werk genoeg lijkt te zijn

6 Duurzame relaties veranderen snel Feiten Aandeel vaste contracten is gedaald van 70 naar 58 procent vanaf 2003 Aantal flexbanen is gestegen tot ruim een vijfde van de werkzame beroepsbevolking vooral onderkant en jongeren Zelfstandig ondernemerschap is met 30 procent toegenomen, aan de onderkant vooral vanwege fiscale faciliteiten 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 Verandering Contractvormen (2003=1) Vast Flex Zelfstandig Bron: CBS, bewerking SEO Economisch Onderzoek Noot: De optelsom van de verschillende contractsoorten waarvan hier een index is gemaakt is het totaal aantal werkenden in Nederland in ieder jaar. Werklozen worden niet meegeteld in dit plaatje. Contractvormen zijn minder duurzaam

7 en eisen binnen beroepen veranderen Feiten Niet-routinematige taken winnen aan belang; fysiek en routinematig werk komt steeds minder voor Job carving en fissuring komt wel steeds vaker voor, waarbij taken worden uitbesteed ( gig economy) Comparatieve voordelen van de Nederlandse economie verscherpen en verfijnen in de mondiale waardeketen (steeds minder productie, meer design en sales) 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Belang van verschillende werktaken (1996=1) Niet-routinematig analytisch Routinematig cognitief Niet-routinematig interactief Routinematig handvaardig Bron: CBS en LISS, bewerking SEO Economisch Onderzoek. Noot: De lijnen geven de gemeten verandering tussen beroepen weer waarbij voor ieder beroep het belang van 42 werktaken in beeld is gebracht. Deze 42 taken zijn ingedeeld in een aantal categorieën, waarvan hier de vier belangrijkste worden getoond. Eisen veranderen

8 Duurzame economie SER Advies Realisatie van energietransitie vereist tijdig voldoen aan de vraag naar arbeidskrachten met voldoende en de juiste kwalificaties Het is wenselijk dat de energietransitie een inclusieve transitie is Kortom: naast een technologische transitie voegen we er een energietransitie aan toe (in een hoogconjunctuur) Duurzame economie

9 Investeringen in duurzame economie Investeringen Forse investeringen vereist Verschuivingen van fossiel naar duurzaam Belangrijke rol installatiebranche Verschuivingen op de arbeidsmarkt Duurzame economie

10 Mogelijke korte termijn effecten op werkgelegenheid Meer werkgelegenheid? Vraag naar arbeid neemt toe als gevolg van investeringen Vraag naar arbeid neemt af door sluiting van bijv. kolencentrales Effecten zijn sectoraal en regionaal verschillend Macro effecten zijn nihil (op termijn) Sectorale effecten kunnen groot zijn Regionale effecten vooral afhankelijk van keuzes Bron: PBL (2017) Meer werk?

11 Schattingen per sector Werkgelegenheid neemt toe in industrie, ontwerp en advies duurzame sector Vraag neemt in alle regio s toe, waarbij beleid vooral de omvang en timing bepaalt Bron: PBL (2017) Sectorale verschillen

12 Spanning op de arbeidsmarkt Wat is arbeidsmarktspanning? Ruime arbeidsmarkt ( ) Vraag naar arbeid is laag, terwijl het aanbod hoog is Gespannen arbeidsmarkt (2018- ) Vraag naar arbeid is hoog, terwijl het aanbod laag is (en beperkt groeit) Merk op: Spanning wordt veroorzaakt door sterk Wat is arbeidsmarktspanning dalende werkloosheid en? slechts deels tenietgedaan ruim aanbod Aantrekkende markt Ruime markt veel vraag weinig vraag Gespannen markt Afzwakkende markt Bron: CBS, bewerking SEO Economisch Onderzoek krap aanbod

13 Spanningsmeter I: Vacatures Meer spanning? Aantal vacatures loopt snel op bij ruim aanbod, waardoor het aantal vervulde vacatures (matches) stijgt Vacaturegraad (# vacatures per baan) loopt nauwelijks op (geen sterk toenemende krapte) Absoluut aantal openstaande vacatures stijgt tot ruim boven de (veel geziene indicator in het nieuws) Ongeveer een derde van de vacatures is moeilijk vervulbaar (opvallend: vooral in sectoren die in een afzwakkende markt veel Spanning: mensen hebben laten gaan) Vacatures Meer vervulde en openstaande vacatures Nieuwe vacatures Openstaande vacatures Vervulde vacatures Bron: CBS, bewerking SEO Economisch Onderzoek Noot: Op de verticale as staan getallen in duizenden.

14 Vacaturegraad (per werkenden) Spanningsmeter II: Conjuncturele dynamiek Meer spanning? Sectoren met de hoogste vacaturegraad, zijn dezelfde sectoren die tijdens de recessie veel werknemers hebben (moeten) laten gaan: Waar zijn alle bouwvakkers gebleven? Waar stromen werklozen naar toe? Opvallend: Bouw, horeca, dienstverlening zijn ook belangrijke sectoren voor zzp ers Fluctuaties in # vacatures en de huidige vacaturegraad ICT Financiele diensten Horeca Bouw Zakelijke diensten Handel Water Vervoer Energie Overheid Industrie Verhuur Zorg Cultuur Landbouw Onderwijs 0 0,1 0,6 1,1 Fluctuatie in # vacatures (variantie) Bron: CBS, bewerking SEO Economisch Onderzoek Zelfstandig ondernemers hebben waarschijnlijk minder uren gewerkt in de crisis. Nu werken ze meer uren, wat nauwelijks zichtbaar Spanning: Conjuncturele dynamiek

15 vacaturegraad Spanningsmeter III: Mismatch Meer spanning? Een structurele verklaring voor krapte/inefficiëntie is dat de mismatch is toegenomen Beveridge curve meet de mate van efficiency van de arbeidsmarkt. Deze curve wandelt tegen de wijzers van de klok in Het lijkt er op dat de curve naar binnen is verschoven in vergelijking met de vorige hoogconjunctuur Dit duidt eerder op een efficiëntere aansluiting van vraag en aanbod dan een toename van de mismatch Beveridge curve 3, , , , , , ,5 0,0 3,0 5,0 7,0 9,0 werkloosheidspercentage Bron: CBS, bewerking SEO Economisch Onderzoek Spanning: Mismatch

16 Conclusie: Hoe spannend is het nu eigenlijk op de markt? Conclusie Krapte is grotendeels tijdelijk en afhankelijk van de stand van de conjunctuur Vacaturegraad is nauwelijks hoger in de meeste sectoren belangrijke indicator voor toenemende krapte is vrij vlak Sectoren met grootste conjuncturele fluctuaties hebben veel vacatures waar zijn deze mensen gebleven? Is werken in deze sectoren onaantrekkelijk? Mismatch op de arbeidsmarkt daalt in vergelijking met vorige hoogconjunctuur Spannende conclusie Lonen gaan stijgen als vraag verder toeneemt en matching moeilijker

17 De rol van arbeidsmarktinformatie Conjunctuur 1. In tijden van krapte is het aanbod bijna per definitie karig en in een ruime markt uitbundig 2. Het schaap-met-vijf-poten syndroom 3. Zoeken is meer dan het dubbele aantal kranten doorspitten Structurele trends 1. Een behoorlijk grote groep doet structureel niet mee 2. Eisen die aan het werk worden gesteld veranderen 3. Arbeidsinfor Transities overkomen ons, terwijl ze matie onderdeel moeten zijn van regionale agenda

18 Zoekgedrag van werkzoekenden Welke prikkel heeft werkzoekende nodig? Hoe passen de (latente) competenties in de matrix van taken? Waar bevinden zich aanpalende beroepen/kansen die met analyse gevonden kunnen worden? Waar zijn alle werklozen gebleven? Op welke wijze zijn deze mensen van werk naar werk gestroomd? Welke hulp hebben verschillende groepen daarbij gehad? Wat zijn de behoeften van werklozen? Een goed gesprek werkt, vooral als dit door de eigen diensten Behoefte van het de UWV wordt opgepakt (SEO werkzoekende Rapport )

19 Aan de kant en afgeschreven? Onbenut potentieel Prikkel om te werken vergroten Skills in beeld: realistisch perspectief van vaardigheden en kansen UWV/Regio/M RA Inventarisatie deficiënties (faciliteren) Informatievoorz iening over kansen/subsidie s (aanboren) Werkgevers Verantwoordelij kheid nemen om te investeren Publieke middelen benutten Afgeschr even

20 Tot slot Technologische verandering is van alle tijden en arbeidsmarkt is zeer flexibel gebleken Transitie biedt grote kansen, let op timing en intensivering Transitie zet inclusieve arbeidsmarkt onder druk, maar daar zijn we zelf bij (niet onoverkomelijk) Conclusie