Socio-economische studie over invasieve sierplanten in België

Transcriptie

1 LIFE + «Information & Communication» AlterIAS project Socio-economische studie over invasieve sierplanten in België - Eindrapport februari M. Halford, L. Heemers, C. Mathys, S. Vanderhoeven, G. Mahy Gesteund en gecofinacierd door:

2 INHOUDSTAFEL 1. Inleiding Materiaal & Methoden Opzet steekproef Data analyse 5 3. Resultaten Aanwezigheid en economische waarde invasieve planten Aanwezigheid invasieve planten Economische waarde Sociale perceptie van invasieve planten Kennisniveau Bewustzijn en betrokkenheid Beschikbaarheid informatie Oplosssingen en preventieve maatregelen Discussie Aanwezigheid en economische waarde Kennisniveau Bewustzijn en betrokkenheid Beschikbaarheid informatie Oplossingen en preventieve maatregelen Conclusie Referenties Bijlagen

3 1. INLEIDING Wereldwijd wordt de tuinbouw als één van de belangrijkste introductiewegen van invasieve planten beschouwd (Reichard et al., 2001; Bell et al., 2003; Dehnen-Schmutz et al., 2007; Burt et al., 2007). In België staan momenteel 57 soorten op de lijst van invasieve planten, die ingedeeld is in een zwarte lijst en een bewakingslijst (Branquart et al., 2007). De meeste van deze invasieve planten zijn sierplanten die nog steeds in tuinen en in het openbaar groen worden aangeplant. Daarom is sensibilisatie van de professionele groensector (boomkwekerij, tuinaanleg, openbaar groen, tuin- en plantencentra, tuin- en landschapsarchitecten) en tuinliefhebbers noodzakelijk om invasies van planten zoveel mogelijk te voorkomen. Want invasieve planten blijven redelijk onbekend buiten de wetenschappelijke wereld. Om een beeld te krijgen over de actuele kennis en de economische waarde van invasieve planten in de sierteelt in België, werd een socioeconomische studie uitgevoerd. De doelstellingen zijn: 1. kwantificeren van de aanwezigheid en de economische waarde van invasieve planten in de sierteeltsector; 2. beoordelen van de sociale perceptie (kennisniveau, bewustzijn en betrokkenheid, nood aan informatie, oplossingen) van de professionele groensector en tuinliefhebbers op het vlak van invasieve planten. Om gerichte communicatiestrategieën te ontwikkelen is het van essentieel belang te weten hoe mensen de problematiek van invasieve planten ervaren/kennen (Vanderhoeven et al., 2008). Dergelijke onderzoeken worden vaak uitgevoerd bij biologische invasies (Vanderhoeven et al., 2011 ; Andreu et al., 2009 ; Gagliardi et al., 2007 ; Bremmer et al., 2007 ; Peters et al., 2006). De resultaten kunnen helpen bij het identificeren van (1) ontbrekende informatie en (2) het vastleggen van preventieve maatregelen om de introductie van invasieve planten te verminderen. Door dergelijk onderzoek kan ook ingeschat worden hoe zelfregulerende systemen zoals gedragscodes (Genovesi et al., 2004; Heywood et al., 2008) onthaald zullen worden in de professionele groensector AlterIAS Alternatieven voor invasieven is een communicatieproject dat gewijd is aan invasieve planten en preventie in de professionele groensector ( AlterIAS [ ] wordt gesteund en gecofinancierd door het LIFE + programma van de Europese Commissie en de regionale en federale administraties die verantwoordelijk zijn voor leefmilieu in België (SPW-DGOARNE, ANB, IBGE-BIM, SPF-SPSCAE-DG Env). 3

4 2. MATERIAAL & METHODEN 2.1. Opzet steekproef Deze studie richtte zich tot de professionele groensector en tuinliefhebbers in België. Er werden vier verschillende doelgroepen geïdentificeerd: (1) boomkwekers; (2) openbare groenvoorzieners: groendiensten; (3) private groenvoorzieners: tuinaannemers en -architecten en (4) tuinliefhebbers (tabel 1). Tabel 1: Doelgroep Doelgroep Beschrijving Boomkwekers Producenten en verkopers gegroepeerd in beroepsverenigingen (FWH, AVBS) Openbare groenvoorzieners Gemeentelijke of stedelijke groendiensten lid van een vereniging (UVCW, APEC, VVOG, ABGP) Private groenvoorzieners Tuinaanleg en - aannemers, tuin- en landschapsarchitecten lid van een vereniging (AVBS, BFG-FBEP, MAP-L) Tuinliefhebbers Bezoekers van beurzen, leden van liefhebbersverenigingen FWH : Fédération Wallonne Horticole ; AVBS : Algemeen Verbond van Belgische Siertelers en Groenvoorzieners ; UVCW : Union des Villes et des Communes de Wallonie ; APEC : Association pour les Espaces Verts Communaux ; VVOG : Vereniging Voor Openbaar Groen ; ABGP : Association Bruxelloise des Gestionnaires Publiques. ; BFG-FBEP : Belgische Federatie Groenvoorzieners - Féderation Belge Entrepreneurs Paysagistes ; MAP-L : Mouvement des Architectes Paysagistes de Liège. Het ontwerp van bemonstering werd overgenomen uit een vroegere studie die uitgevoerd werd tijdens het Perinbel project (Vanderhoeven et al., 2008 and 2011). Er werden vragenlijsten ontwikkeld (bijlage 1) die via mailing en/of direct contact (telefoon, of persoonlijk) werden voorgelegd. Voor de professionele groensector (boomkwekers, openbare en private groendiensten) werden de vragenlijsten verstuurd naar de aangesloten leden van hun respectievelijke verenigingen. De vragenlijst omvatte vier secties: (1) niveau van de kennis; (2) bewustzijn en betrokkenheid; (3) beschikbaarheid van informatie; (4) oplossingen. De vragenlijsten werden verspreid in België (Vlaanderen, Brussel, Wallonië) gedurende de periode februari-september In totaal werden er 634 enquêtes beantwoord (tabel 2). De aanwezigheid en de economische waarde van invasieve planten in de sierteelt werd geschat door (1) analyse van de catalogussen en (2) specifieke vragen aan de boomtelers over omzetcijfers. De lijst van invasieve planten die in deze studie betrokken zijn vindt u terug in bijlage 2. In totaal werden er 146 catalogussen geanalyseerd en beantwoordden 69 boomtelers geheel of gedeeltelijk de economische vragenlijst (tabel 3). Tabel 2: Respons algemene vragenlijst invasieve planten Doelgroep Regio Aantal leden beroepsfederaties Nb antwoorden % totaal Answer rate Boomkwekers Wallonië Vlaanderen Openbare groendiensten Wallonië Vlaanderen Brussel Private groendiensten Wallonië Vlaanderen Total: ,3 5,3 Tuinliefhebbers Wallonië Vlaanderen Totaal

5 Tabel 3: Aantal catalogussen en respons boomtelers op de economische studie Methode Regio Aantal Catalogussen Vlaanderen 115 Wallonië 31 Studie (economische waarde) Vlaanderen 40 Wallonië Data analyse Alle data warden geanalyseerd in Acces en Excell. Voorbeelden van vragen worden weergegeven in tabel 4 (zie bijlage 2 voor de volledige vragenlijst). Voor elke vraag werden basisstatistieken (%) berekend. Tabel 4: Voorbeeld vraagstelling Deel Vraag Kennisniveau Wat is een invasieve plant (of een exotische invasieve plant)? Indien ja, wat weet u over invasieve planten? Kent u voorbeelden van invasieve planten? Wat zijn volgens u de gevolgen van invasieve planten? Bewustzijn en Is dit volgens u een belangrijke problematiek? betrokkenheid Voelt u zich betrokken bij de problematiek? Beschikbaarheid info Bent u voldoende geïnformeerd over dit onderwerp? Bent u al geïnformeerd geweest over invasieve planten? Denkt u dat het noodzakelijk is dat de professionele groensector meer geïnformeerd wordt over invasieve planten? Oplossingen en preventie Heeft u ooit gehoord over een gedragscode voor invasieve planten? Denkt u dat voor dit probleem wetgeving noodzakelijk is? Welke maatregelen bent u bereid vrijwillig te nemen om de verspreiding van invasieve planten tegen te gaan? Economische waarde Welke invasiebe plantensoorten verkoopt u? Hoe groot is het aandeel van invasieve planten in uw omzetcijfer? Welke invasieve plantensoorten zijn economisch belangrijk? Denkt u dat een handelsverbod op één of meerdere van deze invasieve planten een bedreiging zou vormen voor uw bedrijf? Het algemene kennisniveau over invasieve planten werd voor elke doelgroep geëvalueerd op basis van het gedeelte kennisniveau. De antwoorden werden vergeleken met de definitie van invasieve planten die werd voorgesteld in the Convention on Biological Diversity (2002) en met het PERINBEL project (Vanderhoeven et al., 2008): Een invasieve plant is een soort, een sub-soort of een variëteit die door de mens buiten zijn natuurlijk verspreidingsgebied werd geïntroduceerd, in staat is te overleven, zich voort te planten en zich te verspreiden in zijn nieuwe omgeving. Eenmaal geïnstalleerd kan deze plant gevolgen hebben op ecologisch, economisch, sociaal-cultureel vlak en/of op de volksgezondheid. Deze definitie benadrukt de 5 belangrijkste begrippen met betrekking tot invasieve planten: (1) ruimtelijke oorsprong; (2) geïntroduceerd door de mens; (3) naturalisatie; (4) uitbreiding, proliferatie en (5) gevolgen. Het algemene kennisniveau werd geëvalueerd volgens de criteria weergegeven in tabel 5. 5

6 Kennisniveau Hoog Gemiddeld Laag Tabel 5: Evaluatie algemeen kennisniveau Criteria Degenen die Ja antwoordden op de vraag Weet u wat een invasieve plant is? EN minimum vier begrippen van de definitie konden aangeven EN minimum twee correcte voorbeelden EN minimum één gevolg. Degenen die Ja antwoordden op de vraag Weet u wat een invasieve plant is? EN minimum twee begrippen van de definitie konden aangeven EN minimum één correct voorbeeld EN minimum één gevolg. Degenen die NEEN antwoordden op de vraag Weet u wat een invasieve plant is OF degenen die Ja antwoordden, maar geen enkel begrip uit de definitie konden aanhalen EN verkeerde voorbeelden EN geen gevolgen gaven. Er zal enkel rekening gehouden worden met personen met een gemiddeld of hoog kennisniveau voor de analyse van de antwoorden gerelateerd tot perceptie, beschikbaarheid informatie en oplossingen. 6

7 3. RESULTATEN 3.1. Aanwezigheid en economische waarde van invasieve planten inde sierteeltafzet Aanwezigheid van invasieve planten De resultaten van de analyse van de catalogussen wordt voorgesteld in figuur 1. De catalogussen werden geanalyseerd op de aanwezigheid van invasieve planten (wetenschappelijke naam en synoniemen). Planten werden geregistreerd wanneer de soort en/of cultivars van de invasieve plant voorkwamen in de catalogus. Uit de figuur blijkt dat Robinia pseudoacacia aanwezig is in 53% van de catalogi, Fallopia japonica komt slecht in 3% van de catalogi voor. Waterplanten werden niet opgenomen in deze studie. Van de Belgische invasieve tuinplanten, werden er 30 soorten teruggevonden in de catalogi, wat betekent dat 67% van de invasieve tuinplanten beschikbaar zijn op de markt. 67% van de invasieve tuinplanten worden teruggevonden in de catalogi van siertelers Zowel invasieve planten en/of hun cultivars worden aangetroffen in catalogi. In sommige gevallen zijn zowel de soort als de cultivars beschikbaar (b.v. Acer negundo en Acer negundo Variegatum of Acer negundo Flamingo ). Soms is enkel de cultivar beschikbaar (b.v.: Fallopia japonica compacta ). In figuur 2 wordt de beschikbaarheid van invasieve soorten en hun cultivars voorgesteld op basis van 115 Vlaamse catalogi. For these species, the cultivars are very important: Rudbeckia laciniata, Aster novi-belgii, Prunus laurocerasus, Buddleja davidii, Cornus sericea, Acer negundo, Robinia pseudoacacia. Als persoonlijk aan boomtelers gevraagd werd welke invasieve plantensoorten van de lijst door hen gecommercialiseerd worden, werden meer soorten geïdentificeerd. Deze studie omvatte zowel land- als waterplanten. De resultaten worden voorgesteld in figuur 3. Uit deze figuur blijkt bijvoorbeeld dat Amelanchier lamarckii in 57% van de onderzochte boomkwekerijen gecommercialiseerd wordt, terwijl dit maar 3% is voor Impatiens glandulifera. In totaal werden er, op basis van de vragenlijst, 53 soorten van de lijst van invasieve planten geïdentificeerd, wat betekent dat 93% van de invasieve planten in België gecommercialiseerd worden in boomkwekerijen. Bij navraag bij de boomtelers zelf blijkt dat 93% van de invasieve planten (land- en waterplanten) worden geproduceerd in boomkwekerijen Economische waarde van invasieve planten Gemiddeld worden er 9 invasieve planten teruggevonden op boomkwekerijen, met een minimum van 0 en een maximum van 30 soorten. Figuur 4 toont het economisch aandeel van invasieve planten in de totale bedrijfsomzet via een schatting van de boomtelers zelf. Bij 44% van de boomtelers vertegenwoordigen invasieve planten minder dan 5% van hun verkoopcijfer. 7

8 Occurence (%) Figuur 1: Aanwezigheid van invasieve tuinplanten (species en cultivars) in catalogi in België (n=146). Zwarte balkjes: soorten van de zwarte lijst; Grijze balkjes: soorten van de bewakingslijst. 8

9 60 55 Species Cultivars Occurence (%) Figuur 2: Aanwezigheid van invasieve tuinplanten (species of cultivars) in catalogi in Vlaanderen (n=115). 9

10 Occurence (%) Figuur 3: Percentage boomkwekerijen in België die invasieve planten (tuin- en waterplanten) verkopen (n=67). Zwarte balkjes: zwarte lijst; grijze balkjes: grijze lijst 10

11 50,0 44,1 40,0 % nursery men 30,0 20,0 17,6 16,2 10,0 0,0 5 % 10,3 5,9 4,4 1,5 5 and 10 % 10 and 20 % 20 and 30 % 30 and 50 %I don't know No answer Figuur 4: Geschat aandeel van invasieve planten in het totale verkoopcijfer van een boomkwekerijbedrijf (n=68) Er werden door de ondervraagde boomtelers 32 soorten van de lijst van invasieve planten als economisch belangrijk beschouwd. De resultaten worden voorgesteld in figuur 5. Hieruit blijkt dat 48% van de boomtelers Prunus laurocerasus economisch belangrijk vinden. In tabel 6 worden de invasieve soorten weergegeven die door meer dan 5% van de telers als economisch belangrijk worden beschouwd. In deze tabel worden geen economisch belangrijke waterplanten aangetroffen, dit is waarschijnlijk te wijten aan het lage aantal waterplantenverkopers en producenten in het onderzoek. Tabel 6: Invasieve landplanten in België en de soorten die door meer dan 5% van de telers als economisch belangrijk worden beschouwd (in vet) n = 63 Zwarte lijst Bewakingslijst Ailanthus altissima Acer negundo Aster lanceolatus Acer rufinerve Aster salignus Amelanchier lamarckii Baccharis halimifolia Aster novi-belgii Cornus sericea Bidens frondosa Cotoneaster horizontalis Buddleja davidii Fallopia spp. (F. japonica, F. sachalinensis, F. x bohemica) Cyperus eragrostis Helianthus tuberosus Duchesnea indica Heracleum mantegazzianum Elaeagnus angustifolia Impatiens glandulifera Fraxinus pennsylanica Mahonia aquifolium Hyacinthoides hispanica Prunus serotina Impatiens parviflora Rhododendron ponticum Lupinus polyphyllus Rosa rugosa Lysichiton americanus Solidago canadensis Mimulus guttatus Solidago gigantea Parthenocissus spp. (niet opgenomen in de studie) Spiraea alba Persicaria wallichii Spiraea douglasii Prunus laurocerasus Quercus rubra Rhus typhina Robinia pseudoacacia Rudbeckia laciniata Senecio inaequidens Spiraea x billardii 11

12 Occurence (%) Figuur 5: Invasieve plantensoorten die door de boomtelers als economisch belangrijk worden beschouwd (n=63) 12

13 Aan de boomtelers werd eveneens gevraagd of hun bedrijf bedreigd zou worden in geval van een handelsverbod op sommige invasieve planten (figuur 6). 45% van de bevraagde boomtelers denkt dat hun bedrijf niet bedreigd zou worden door een handelsverbod op sommige invasieve planten. De antwoorden zijn sterk afhankelijk van regio (figuur 7). Enkel 14% (4/29) van de bevraagde boomtelers in Wallonië voelt zich bedreigd, terwijl in Vlaanderen dit cijfer hoger ligt nl. 45% (18/40). Do you think your business is threatened in case of withdrawing invasive plant(s) from sales? 23 % 16/69 45 % 31/69 32 % 22/69 Yes No No answer Figuur 6: Impact van een handelsverbod van invasieve plant(en) op de omzet van boomkwekerijen in België (n=69) Flanders Wallonia Yes No No answer 8 Figuur 7: Impact van een handelsverbod van invasieve plant(en) op de omzet van boomkwekerijen Vlaanderen en Wallonië (n=69) 13

14 3.2. Sociale perceptie van invasieve planten Kennisniveau Weet u wat een invasieve plant is? Doelgroep Ja Nee Geen mening Totaal Nb % Nb % Nb % Nb % Boomtelers Openbare groenvoorzieners (steden en gemeenten) Private groenvoorzieners (tuinaanleg & -aannemers) Tuinliefhebbers Indien ja, wat weet u over invasieve planten (verschillende opties mogelijk) Doelgroep Oorsprong Introductie mens Naturalisatie Expansie, proliferatie Impact biodiversiteit Geen mening Nb % Nb % Nb % Nb % Nb % Nb % Boomtelers Openbare groenvoorzieners Private groenvoorzieners Tuinliefhebbers Kent u enkele voorbeelden van invasieve planten? Doelgroep Ja Nee Geen mening Totaal Nb % Nb % Nb % Nb % Boomtelers Openbare groenvoorzieners Private groenvoorzieners Tuinliefhebbers Correcte voorbeelden van geciteerde invasieve planten (meest geciteerde soorten in vet) Regio Wallonië en Brussel Vlaanderen en Brussel Voorbeelden Fallopia japonica, Heracleum mantegazzianum, Impatiens glandulifera, Buddleja davidii, Senecio inaequidens, Cotoneaster spp., aquatic plants (Myriophyllum spp., Elodea canadensis, Ludwigia spp.) Prunus serotina, Hydrocotyle ranunculoides, Fallopia japonica, Heracleum mantegazzianum, Impatiens glandulifera, Buddleja davidii, Quercus rubra, other aquatic plants (Myriophyllum aquaticum, Elodea spp.) Andere voorbeelden 1 (meest geciteerde soorten in vet): Betula pendula, Salix spp., Cyperus esculentus, Sambucus spp., Cirsium spp., Urtica dioica, Epilobium spp., bamboos (Phylostachy spp.), Aegopodium podragraria, Taraxacum officinale, Rubus fruticosus, Hedera helix, Ranunculus spp., Calystegia sepium, Eichlornia crassipes, Humulus lupulus, Olea spp., palms. 1 Inheemse soorten of soorten niet opgenomen in de lijst van invasieve planten (zie bijlage 2). 14

15 Wat zijn de gevolgen van invasieve planten? (verschillende opties mogelijk) Doelgroep * Ecologisch Economisch Volksgezondheid Schade infrastructuur Geen mening Nb % Nb % Nb % Nb % Nb % Boomtelers Openbare groenvoorzieners Private groenvoorzieners Tuinliefhebbers *: n=81 voor boomtelers; n=162 voor openbare groenvoorzieners; n=49 voor private groenvoorzieners; n=246 voor tuinliefhebbers Bewustzijn en betrokkenheid Is dit volgens u een belangrijke problematiek? 2 Doelgroep Ja Nee Weet het niet Geen mening Totaal Nb % Nb % Nb % Nb % Nb % Boomtelers Openbare groenvoorzieners Private groenvoorzieners Tuinliefhebbers Voelt u zich betrokken bij de problematiek van invasieve planten? Doelgroep Ja Nee Weet het niet Geen mening Totaal Nb % Nb % Nb % Nb % Nb % Boomtelers Openbare groenvoorzieners Private groenvoorzieners Tuinliefhebbers Bijkomende vraag voor openbare groenvoorzieners en tuinliefhebbers: Heeft u te kampen met een dergelijk problem in uw gemeente/stad (voor openbare groenvoorzieners) of in uw tuin (voor tuinliefhebbers)? Doelgroep Ja Nee Weet het niet Geen mening Totaal Nb % Nb % Nb % Nb % Nb % Openbare groenvoorzieners Tuinliefhebbers Voor vragen gerelateerd aan perceptie, beschikbaarheid informatie en oplosssingen, werden enkel de personen met een hoge of gemiddelde kennis in rekening gebracht (zie discussie). 15

16 Beschikbaarheid van informatie Bent u voldoende geïnformeerd over invasieve planten? Doelgroep Ja Nee Weet het niet Geen mening Totaal Nb % Nb % Nb % Nb % Nb % Boomtelers Openbare groenvoorzieners Publieke groenvoorzieners Tuinliefhebbers Bent u reeds geïnformeerd geweest over invasieve planten? Doelgroep Ja Nee Geen mening Totaal Nb % Nb % Nb % Nb % Boomtelers Openbare groenvoorzieners Publieke groenvoorzieners Tuinliefhebbers Denkt u dat u nood heeft aan bijkomende informatie over invasieve planten? Doelgroep Ja Nee Weet het niet Geen mening Totaal Nb % Nb % Nb % Nb % Nb % Boomtelers Openbare groenvoorzieners Private groenvoorzieners Tuinliefhebbers Oplossingen en preventieve maatregelen Heeft u ooit gehoord van een gedragscode voor invasieve planten? Doelgroep Ja Nee Geen mening Totaal Nb % Nb % Nb % Nb % Boomtelers Openbare groenvoorzieners Private groenvoorzieners Tuinliefhebbers

17 Denkt u dat het probleem dient aangepakt te worden d.m.v. wetgeving? Doelgroep Ja Nee Weet het niet Geen mening Totaal Nb % Nb % Nb % Nb % Nb % Boomtelers Openbare groenvoorzieners Private groenvoorzieners Tuinliefhebbers Welke preventieve maatregel(en) bent u bereid vrijwillig to te passen? Voor boomtelers (n=69) Antwoord (verschillende opties mogelijk) Ja Nee Weet het niet Geen mening Nb % Nb % Nb % Nb % Informeren klanten (over risico s invasieven) Stopzetten verkoop invasieven (voor handelaars) Stopzetten productie invasieven (voor producenten) Specifieke labeling van invasieve planten Gebruik van niet-invasieve alternatieven Toepassing van goede praktijken om de verspreiding van invasieven tegen te gaan Bijkomende vraag voor boomtelers: Zou u zich engageren in een vrijwillige gedragscode bestaande uit bovengenoemde maatregelen? Antwoord Nb % Ja Nee 8 11 Weet het niet Geen mening 6 9 Totaal Voor openbare groenvoorzieners (n=159) Antwoord (verschillende opties mogelijk) Ja Nee Weet het niet Geen mening Nb % Nb % Nb % Nb % Informeren personeel (over risico s invasieve planten) Toepassing van goede praktijken om de verspreiding van invasieven tegen te gaan Controle van gevestigde invasieve populaties Aankoop invasieve planten stoppen Aanplant invasieve planten stoppen Gebruik van niet-invasieve alternatieven

18 Voor private groenvoorzieners (n=46) Antwoord (meerder opties mogelijk) Ja Nee Weet het niet Geen menig Nb % Nb % Nb % Nb % Informeren klanten (over risico s invasieve planten) Toepassing van goede praktijken om de verspreiding van invasieven tegen te gaan Aankoop invasieve planten stoppen Aanplant invasieve planten stoppen Gebruik van niet-invasieve alternatieven Bijkomende vraag voor private groenvoorzieners: Zou u zich engageren in een vrijwillige gedragscode bestaande uit bovengenoemde maatregelen? Voor tuinliefhebbers (n=209) Antwoord Nb % Ja Nee 3 7 Weet het niet 6 13 Geen mening 3 7 Totaal Ja Nee Weet het niet Geen mening Antwoord (verschillende opties mogelijk) Nb % Nb % Nb % Nb % Informeren andere tuinliefhebbers (over risico s invasieve planten) Toepassing van goede praktijken om de verspreiding van invasieven tegen te gaan Verwijderen invasieven uit mijn tuin Aankoop invasieve planten stoppen Gebruik van niet-invasieve alternatieven Bijkomende vraag voor tuinliefhebbers: Zou u voorkeur geven aan kwekerijen die geen invasieve planten verkopen (e.g. kwekerijen die zich geëngageerd hebben in de gedragscode)? Antwoord Nb % Ja Nee 3 1 Weet het niet 13 6 Geen mening 14 7 Totaal

19 4. DISCUSSIE 4.1. Aanwezigheid en economische waarde van invasieve planten In 2010 zijn de meeste invasieve planten nog beschikbaar op de markt. Gemiddeld, rekening houdende met de resultaten van da catalogi en de enquêtes, zijn nog steeds 80% van de invasieve planten commercieel beschikbaar. Opmerkelijk genoeg worden zelfs soorten, die niet geïntroduceerd werden voor sierteeltdoeleinden b.v. Senecio inaequidens vermeld als beschikbaar door siertelers. In tabel 7 worden de 10 belangrijkste soorten weergegeven (gerangschikt op basis van figuur 3). Tabel 7: De tien invasieve plantensoorten die het meest voorkomen op boomkwekerijen Zwarte lijst Bewakingslijst 4. Mahonia aquifolium 1. Amelanchier lamarckii 6. Rhododendron ponticum 2. Robinia pseudoacacia 7. Cotoneaster horizontalis 3. Prunus laurocerasus 9. Rosa rugosa 5. Quercus rubra 7. Acer negundo and Buddleja davidii 8. Spiraea x billardii and Rhus typhina 10. Eleagnus angustifolia Het is dan ook logisch dat de soorten die vaak voorkomen, de belangrijkste economische waarde vertegenwoordigen op boomkwekerijen (tabel 8). 44% van de ondervraagde tellers geeft aan dat invasieve planten minder dan 5% van hun verkoopsomzet vertegenwoordigt. Het identificeren van de economisch belangrijke soorten is essentieel voor het opstellen van een gedragscode. Deze resultaten geven aan welke soorten gemakkelijk uit de handel kunnen worden genomen met de kleinste economische impact. Tabel 8: De tien economisch belangrijkste invasieve plantensoorten Zwarte lijst Bewakingslijst 5. Rhododendron ponticum 1. Prunus Laurocerasus 7. Mahonia aquifolium 2. Buddleja davidii 9. Rosa rugosa 3. Amelanchier lamarckii 10. Cotoneaster horizontalis 4. Robinia pseudoacacia 6. Acer negundo 7. Quercus rubra 8. Spiraea x billardii Figuur 3 kan worden vergeleken met een gelijkaardige studie die in 2006 in Wallonië werd uitgevoerd bij boomtelers, waarbij 34 invasieve plantensoorten aanwezig waren op de bevraagde bedrijven (figuur 8). Alle invasieve planten die in 2006 werden geïdentificeerd waren nog steeds aanwezig in 2010, met uitzondering van Lemna turionifera (niet betrokken in huidige studie). Sommige resultaten worden vergeleken in tabel 9. Tabel 9: Invasieve soorten met de grootste aanwezigheid op boomkwekerijen in 2006 en 2010 AlterIAS 2010 (België, n=67) Perinbel 2006 (Wallonië, n=102) 1. Amelanchier lamarckii 1. Buddleja davidii 2. Robinia pseudoacacia* 2. Amelanchier lamarckii 3. Prunus laurocerasus* 3. Acer negundo 4. Mahonia aquifolium 4. Mahonia aquifolium 5. Quercus rubra* 5. Rhododendron ponticum 6. Rhododendron ponticum 6. Cotoneaster horizontalis 7. Cotoneaster horizontalis 7. Aster novi-belgii 8. Buddleja davidii 8. Ailanthus altissima 9. Acer negundo 9. Prunus serotina 10. Spiraea x billardii* 10. Myriophyllum aquaticum *: niet onderzocht in

20 Zeer invasieve plantensoorten (HIPS) 3 zijn in 2010 nog steeds aanwezig in het aanbod van boomkwekerijen (tabel 10), maar landplanten komen in 2010 in lagere percentages voor dan 4 jaar geleden. Verschillen kunnen te wijten zijn aan verschilllen in de proefopzet (betrokken soorten, antwoordpercentage, regio) tussen de twee uitgevoerde studies. Tabel 10: Voorkomen van highly invasive plant species (HIPS) op boomkwekerijen in 2006 en 2010 Soort % in 2010 (België) % in 2006 (Wallonië) Prunus serotina Fallopia spp Myriophyllum aquaticum Hydrocotyle ranunculoides 8 16 Ludwigia grandiflora 8 4 Egeria densa 6 2 Lagarosiphon major 5 3 Heracleum mantegazzianum 3 15 Impatiens glandulifera 3 11 Solidago gigantea Kennisniveau invasieve planten De beoordeling van het algemene kennisniveau wordt weergegeven in tabel 11. Openbare groendiensten blijken beter geïnformeerd nl. 91% blijkt over een correcte kennis (gemiddeld tot hoog niveau) over invasieve planten te beschikken. Private groendiensten en tuinliefhebbers hebben een vergelijkbaar kennisniveau, terwijl boomkwekers minder goed geïnformeerd zijn, 40% heeft een geringe kennis over dit onderwerp. In Vlaanderen voelen meer boomtelers (35/73 = 48%) zich betrokken bij de problematiek invasieve planten dan in Wallonië (10/41=48%). Doelgroep Tabel 11: Algemeen kennisniveau Hoog Gemiddeld Laag Totaal Nb % Nb % Nb % Nb % Boomtelers Openbare groenvoorzieners Private groenvoorzieners Tuinliefhebbers Bij de definitie van invasieve planten wordt bij de doelgroep de volgende zaken het meest geciteerd (1) vreemde origine, (2) gevolgen voor de biodiversiteit en (3) woekeringen - proliferatie. Geïntroduceerd door de mens en naturalisatie worden minder aangehaald, terwijl er vooral verwezen wordt naar ecologische gevolgen. Economische gevolgen en infrastructuurschade worden minder geciteerd. Openbare groenvoorzieners en tuinliefhebbers vernoemen beiden evenveel (16%) de gevolgen op de volksgezondheid. De voorbeelden van invasieve planten die opgegeven worden, reflecteren waarschijnlijk de meest verspreide en schadelijke soorten in Wallonië en Vlaanderen. Prunus serotina en Hydrocotyle ranunculoides worden het meest geciteerd in Vlaanderen waar ze ook de meeste schade aanrichten. Fallopia japonica, Impatiens glandulifera en Heracleum mantegazzianum zijn wijdverspreid in België. Er werd, voornamelijk in Wallonië, reeds veel gecommuniceerd over deze drie invasieve soorten. 3 Terminologie gebruikt door Nijs et al. (2009). HIPS kan ook refereren naar soorten die (1) grote en gevestigde populaties vormen in grote delen van België; (2) belangrijke, te beschermen habitats koloniseren ; (3) invasief zijn in uiteenlopende habitats. (Vanderhoeven et al., 2006). 20

21 Ludwigia peploides Egeria densa Aster salignus Lagarosiphon major Lemna turionifera Senecio inaequidens Ludwigia grandiflora Epilobium ciliatum Bidens frondosa Solidago gigantea Azolla filiculoides Crassula helmsii Elodea nutalii Aster lanceolatus Impatiens parviflora Lemna minuta Impatiens glandulifera Lysichiton americanus Heracleum mantegazzianum Hydrocotyle ranunculoides Solidago canadensis Fallopia spp Helianthus tuberosus Elodea canadensis Myriophyllum aquaticum Prunus serotina Ailanthus altissima Aster novi-belgii Cotoneaster horizontalis Rhododendron ponticum Mahonia aquifolium Acer negundo Amelanchier lamarkii Buddleja davidii Figuur 8: Voorkomen van invasieve planten, verkocht door Waalse boomtelers in 2006 (n=102). Zwarte balken: soorten van de zwarte lijst; Grijze balken: soorten van de bewakingslijst. Resultaten van de Perinbel studie (Vanderhoeven et al., 2008 en 2011). 21

22 4.3. Bewustzijn en betrokkenheid De mate van bewustzijn over invasieve planten is over het algemeen hoog. Gemiddeld vinden 84% van de professionele groensector invasieve planten een belangrijk thema en 74% voelen zich erbij betrokken. Onder de professionele groensector zijn de openbare groendiensten zich het meest bewust van het probleem. Slechts 54% van de boomtelers voelen zich betrokken bij de problematiek van invasieve planten. Vooral in Vlaanderen is de betrokkenheid van de boomtelers (19/38 = 50%) lager dan in vergelijking met Wallonië (9/31 = 29%). Verschillen tussen de groepen kunnen gerelateerd zijn aan bewustmakingscampagnes uit het verleden maar dit kan ook te wijten zijn aan verschillen in natuurperceptie (Vanderhoeven et al., 2008 en 2011). Interessant om te vermelden is dat 80% van de openbare groenvoorzieners en 55% van de tuinliefhebbers reeds te kampen hadden met het fenomeen invasieve planten op hun grondgebied. Fallopia japonica en Heracleum mantegazzianum worden het meest geciteerd door beide groepen Beschikbaarheid van informatie Het gebrek aan informatie is groot. Zowel de professionele groenvoorzieners als de tuinliefhebbers werden op zijn minst reeds één keer geïnformeerd over invasieve planten, maar allen erkennen dat ze nog beter moeten worden geïnformeerd. De nood aan informatie varieert van 49% (voor de openbare groenvoorzieners) tot 70% (voor de tuinliefhebbers). De kwaliteit en kwantiteit van informatie dient verbeterd te worden, vooral voor tuinliefhebbers waarvan 92% betere informatie claimt. Als er eveneens rekening wordt gehouden met de personen met een laag kennisniveau, is de nood aan informatie nog groter, nl. 94% voor tuinliefhebbers, 88% voor openbare groenvoorzieners en 85% voor boomtelers en private groenvoorzieners. Zelfs openbare groenvoorzieners, die reeds een hoog kennisniveau hebben over invasieve planten, menen dat ze nog beter geïnformeerd dienen te worden Oplossingen Een gedragscode invasieve planten is onbekend bij de doelgroep. Het overgrote deel van de doelgroep (meer dan 80%) heeft nog nooit gehoord over een dergelijke zelfregulerende instrument. Daarnaast menen meer dan 50% van de ondervraagden dat dit probleem via wetgeving moet aangepakt worden (verbod op handel, aanplant, import), maar met de nodige nuanceringen. Tuinliefhebbers en openbare groenvoorzieners zijn het meest te vinden voor wetgeving (respectievelijk 72% en 66%), terwijl private groenvoorzieners en boomtelers minder positief staan ten opzichte van wetgeving (respectievelijk 57% en 54%). Voor professionele groenvoorzieners zijn de preventieve maatregelen die kunnen geïmplementeerd worden (1) informeren klanten of inwoners; (2) gebruik maken van niet-invasieve alternatieve planten; (3) toepassen van goede praktijken om de verspreiding van invasieve planten te vermijden en (4) beperking gebruik (verkoop stopzetten/aanplant stoppen). 54% van de boomtelers is ermee akkoord om de verkoop van invasieve planten stop te zetten. Belangrijk om te vermelden is dat boomtelers akkoord gaan met een handelsverbod afhankelijk van de soort. Dit wijst erop dat ze niet blind instemmen met een handelsverbod op alle invasieve planten. 84% van de openbare groenvoorzieners en 65% van de private groenvoorzieners zouden akkoord gaan met het stopzetten met de aanplant van invasieven. Wat betreft de gedragscode, zou 61% van de boomtelers en 73% van de private groenvoorzieners bereid zijn om de bovenvernoemde, voorgestelde maatregelen vrijwillig toe te passen. Tuinliefhebbers zijn bereid volgende preventieve maatregelen te implementeren (1) gebruik maken van niet-invasieve alternatieve planten (83%); toepassen van goede praktijken om de verspreiding van 22

23 invasieve planten te vermijden (82%); de aankoop van invasieve planten stopzetten en tuinliefhebbers informeren (76%). Zelfs 72% van de ondervraagde tuinliefhebbers is bereid om invasieve planten uit hun tuin te verwijderen. 86% van de tuinliefhebbers is bereid hun planten aan te kopen in boomkwekerijen die geen invasieve planten verkopen. 5. CONCLUSIE De belangrijkste resultaten van deze studie kunnen als volgt worden samengevat: 80% van de invasieve planten in België zijn beschikbaar op de markt. Sommige invasieve planten (voornamelijk bomen en struiken) hebben een belangrijke economische waarde voor de sierteeltsector. 45% van de boomtelers voelt zich niet bedreigd door een handelsverbod op invasieve plant(en) De meeste professionele groenvoorzieners en tuinliefhebbers hebben een correcte kennis over invasieve planten. Niettemin is informeren van de boomtelers noodzakelijk aangezien een groot gedeelte van hen (40%) niet weten wat exact een invasieve plant is of een verkeerde kennis hebben over het onderwerp (vooral in Vlaanderen in vergelijking met Wallonië). De mate van bewustzijn over het onderwerp is redelijk hoog.. De behoefte aan kennis is groot vnl voor tuinliefhebbers, private groenvoorzieners en boomtelers. Openbare groenvoorzieners zijn beter geïnformeerd en hebben een hoger kennisniveau. Het merendeel van de professional groenvoorzieners en tuinliefhebbers is bereid om preventieve maatregelen te treffen om het risico op introductie van invasieve planten te beperken. 84% van de openbare groenvoorzieners gaat ermee akkoord om geen invasieve planten meer aan te planten. 61% van de boomtelers en 73% van de private groenvoorzieners is bereid zich te engageren in een gedragscode voor invasieve planten. 86% van de tuinliefhebbers zou zijn planten aankopen bij bedrijven die zich geëngageerd hebben in de gedragscode. 23

24 REFERENTIES Andreu J., Vilà M. & Hulme P.E. (2009). An assessment of stakeholder perceptions and management of noxious alien plants in Spain. Environmental Management 43: Bell C.E., Wilen C.A., Stanton A.E. (2003). Invasive plants of horticultural origin. Hortscience, 38: Branquart E. (2007). Guidelines for environmental impact assessment and list classification of non-native organisms in Belgium. Bremmer A., Park K. (2007). Public attitudes to the management of invasive non-native species in Scotland. Biological Conservation 139: Burt J.W., Muir A.A., Piovia-Scott J., Veblen K.E., Chang A.L., Grossman J.D., Weiskel H.W. (2007). Preventing horticultural introductions of invasive plants: potential efficacy of voluntary initiatives. Biological Invasions, 9: Convention on Biological Diversity (2002) Decision VI/23* of the 900 Conference of the Parties to the CBD, Annex, footnote to the 901 Introduction. In: Diversity CoB (ed). The Hague. Dehnen-Schmutz K., Touza J., Perrings C., Williamson M. (2007). The horticultural trade and ornamental plant invasions in Britain. Conservation Biology, 21: Gagliardi J.A., Brand M.H. (2007). Connecticut nursery and landscape industry preferences for solutions to the Sale and use of invasive plants. HorTechnology January-March 17(1): Genovesi P., Shine C. (2004). European strategy on invasive alien species. Nature and Environment 137. Council of Europe Publishing, Strasbourg, France. 68 pp. Heywood V., Brunel S. (2008). Code of conduct on horticulture and invasive alien plants. Council of Europe, Convention of the Conservation of European wildlife and natural habitats. T-PVS/Inf 2. Nijs I., Verlinden M., Meerts P., Dassonville N., Domken S., Triest L., Stiers I., Mahy G., Saad L., Lebrun J., Jaquemart A-L., Cawoy V. (2009). ALIEN IMPACT: Biodiversity impacts of highly invasive alien plants: mechanisms, enhancing factors and risks assessment. Science for a sustainable development (SSD). Final report phase I, 50 pp. Peters W., Meyer Hockenberry M., Anderson N. (2006). Minnesota horticultural industry survey on invasive plants. Euphytica 148: Reichard S.H., White P. (2001). Horticulture as a pathway for invasive plant introductions in the United States. BioScience, 51: Vanderhoeven S., Pieret N., Tiebre M-S., Dassonville N., Meerts P., Rossi E., Nijs I., Pairon M., Jacquemart A-L., Vanhecke L., Hoste I., Verloove F., Mahy G. (2006). INPLANBEL: Invasive plants in Belgium: Patterns, processes and monitoring. Scientific support plan for a sustainable development policy SPSD 2. Final report, 94 pp.

25 Vanderhoeven S., Nulens G., Vincke J., Mahy G. (2008). PERINBEL: public perception of invasive species in Belgium. Scientific support plan for a sustainable development policy SPSD 2, contract OA/00/24. Final report, 64 pp. Vanderhoeven S., Piqueray J., Halford M., Nulens G., Vincke J., Mahy G. (2011). Perception and understanding of invasive alien species issues by nature conservation and horticulture professionals in Belgium. Environmental Management in press.

26 BIJLAGEN

27 Bijlage 1: Vragenlijst (Nederlandstalige versie) Algemene informatie Bedrijfstype (*) Geslacht (M of V) Leeftijd Oprichtingsjaar bedrijf (*) Mogelijke bedrijfstypes : potplanten, snijbloemen, seizoensplanten, vaste planten, boomkwekerij algemeen, bosboomkwekerij, sierboomkwekerij, gespecialiseerde productie (azalea s, chrysanten, ), waterplanten, andere, 1. Rubriek 1 1 Weet u wat een invasieve plant is? Ja Nee Geen mening Indien ja, wat weet u over invasieve planten? 2 Kan u één of meerdere voorbeelden geven van invasieve planten? Ja Nee Geen mening Indien ja, welke? 3 Welke zijn volgens u de gevolgen van invasieve planten? 4 Is dit volgens u een belangrijke problematiek? 5 Voelt u zich betrokken bij de problematiek van invasieve planten? 6 Denkt u invasieve plantensoorten te produceren? Ja Nee Geen mening

28 2. Rubriek 2 1 Bent u voldoende geïnformeerd over dit onderwerp? Ja Nee Geen mening Indien opmerkingen, vermeld hier : 2 Bent u al geïnformeerd geweest over dit onderwerp? Indien neen, ga door naar vraag 3 Indien ja, hoe frequent? (één maal, enkele malen, regelmatig, weet het niet) Denkt u dat de geleverde informatie nuttig/relevant was (kwaliteit info)? Indien opmerkingen, vermeld hier : Ja Nee Geen mening Herinnert u zich wie deze info leverde (verenigingen, administratie, media, onderzoekers, andere, weet het niet)? Via welk kanaal werd deze info verspreid (studiedag, internet, artikel, brochure, bijsluiter, DVD, media, andere, weet het niet)? 3 Is het volgens u noodzakelijk om de sierteeltsector te sensibiliseren? Indien opmerkingen, vermeld hier : Ja Nee Geen mening

29 3. Rubriek 3 1 Weet u of er momenteel oplossingen worden voorgesteld om het probleem «invasieve planten» in België aan te pakken? Indien ja, welke? Ja Nee Geen mening 2 Denkt u dat we momenteel over voldoende middelen beschikken om invasieve planten te bestrijden? 3 Heeft u weet van een gedragscode («Code of Conduct») in de tuinbouw ten aanzien van invasieve planten? 4 Vindt u dat er in België en/of in de buurlanden een wetgeving moet komen ten aanzien van invasieve planten (omtrent verbod import, handelsverbod)? Indien opmerkingen, vermeld hier : 5 Acht u het noodzakelijk een informatie-netwerk voor de sierteeltsector op te zetten om het probleem op te lossen? 6 Welke maatregelen, onder volgende voorstellen, zou u bereid zijn vrijwillig toe te passen (meer dan één antwoord mogelijk)? a) Informeren van clienteel b) Stopzetten van de verkoop van één of meerdere invasieve soorten c) Stopzetten productie d) Het gebruik van labels om klanten te wijzen op de potentiële risico s van bepaalde soorten in bepaalde milieus e) Voorkeur geven aan de productie van niet-invasieve soorten (zogenaamde alternatieve planten) f) Verspreiding van invasieven door slechte praktijken (grondverzet en afvalbeheer planten) vermijden g) Geen enkele h) Weet het niet Indien opmerkingen, noteer hier : 7 Bent u bereid om deel te nemen aan een vrijwillige gedragscode die pleit voor de toepassing van één of meerdere van bovenvernoemde maatregelen? 8 Vindt u een duurzame en milieuvriendelijk aanpak een belangrijk aspect voor uw bedrijf? 9 Zou u bereid zijn een dergelijk imago van uw bedrijf te promoten?

30 1) Welke plantensoorten van de lijst commercialiseert u (= de soorten die deel uitmaken van uw catalogus)? Kruis kolom 1 aan als u de soort verkoopt, kolom 2 indien u één of meerdere cultivars/variëteiten verkoopt. 2) Welke soorten zijn economisch belangrijk voor uw bedrijf (kruis aan in kolom 3) Latijnse naam Nederlandse naam Latijnse naam 3) Hoe groot is het aandeel van de invasieve plantensoorten (schatting) die u aangekruist heeft in uw bedrijfsomzet (omcirkel) minder dan 5%, tussen 5 en 10%, tussen 10 en 20%, tussen 20 en 30%, tussen 30 en 50%, meer dan 50%, onbekend. Nederlandse naam Acer negundo Vederesdoorn Impatiens parviflora Klein springzaad Acer rufinerve Grijze Lagarosiphon major Verspreidbladige waterpest streepjesbastesdoorn Ailanthus altissima Hemelboom Lemna minuta Dwergkroos Amelanchier lamarckii Amerikaans Lemna turionifera Knoproos krentenboompje Aster lanceolatus Smalle aster Ludwigia grandiflora Waterteunisbloem Aster novi-belgii Nieuw-Nederlandse aster Ludwigia peploides Kleine waterteunisbloem Aster salignus Wilgaster Lupinus polyphyllus Vaste lupine Azolla filiculoides Grote kroosvaren Lysichiton americanus Moerasaronskelk Baccharis halimifolia Struikaster Mahonia aquifolium Mahonia Bidens frondosa Zwart tandzaad Mimulus guttatus Gele maskerbloem Buddleja davidii Vlinderstruik Myriophyllum aquaticum Parelvederkruid Carpobrotus spp. Hottentotvijg Myriophyllum heterophyllum Ongelijbladig vederkruis Cotoneaster horizontalis Vlakke dwergmispel Oenothera spp. Teunisbloem Cornus sericea Canadese kornoelje Persicaria wallichii Afghaanse duizendknoop Crassula helmsii Watercrassula Prunus laurocerasus Kerslaurier Cyperus eragrostis Bleek cypergras Prunus serotina Amerikaanse vogelkers Schijnaardbei Quercus rubra Amerikaanse eik Duchesnea indica Egeria densa Egeria Rhododendron ponticum Pontische roos Elodea canadensis Canadese waterpest Rhus typhina Fuweelboom Elodea nuttalii Smalle waterpest Robinia pseudoacacia Gewone robinia Eleaginus angustifolia Smalle olijfwilg Rosa rugosa Rimpelroos Epilobium ciliatum Beklierde basterdwederik Rudbeckia laciniata Slipbladige rudbeckia Fallopia spp (F.japonica, F. Senecio inaequidens Bezemkruiskruid Japanse duizendknoop sachalinensis, F. xbohemica. Fraxinus pennsylvanica Zachte es Solidago canadensis Canadese guldenroede Helianthus tuberosus Aardpeer Solidago gigantea Late guldenroede Reuzebereklauw Witte pluimspirea Heracleum mantegazzianum Spiraea alba Hyacinthoides hispanica et Spaanse boshyacint Spiraea douglasii Douglasspirea hybride H. x massartiana Hydrocotyle ranunculoides Grote waternavel Spiraea x billardii Spierstruiken Impatiens glandulifera Reuzebalsemien Spiraea japonica Spierstruiken 4) Denkt u dat een handelsverbod op één of meerdere van deze plantensoorten een bedreiging vormt voor uw bedrijf? 1 2 3

31 Bijlage 2: De zwarte lijst en bewakingslijst van invasieve planten in België 4 Zwarte lijst Bewakingslijst Landplanten Ailanthus altissima Acer negundo Aster lanceolatus Acer rufinerve Aster x salignus Amelanchier lamarckii Baccharis halimifolia Aster novi-belgii Cornus sericea Bidens frondosa Cotoneaster horizontalis Buddleja davidii Fallopia japonica Cyperus eragrostis Fallopia sachalinensis Duchesnea indica Fallopia x bohemica Elaeagnus angustifolia Helianthus tuberosus Fraxinus pennsylanica Heracleum mantegazzianum Hyacinthoides hispanica Impatiens glandulifera Impatiens parviflora Mahonia aquifolium Lupinus polyphyllus Prunus serotina Lysichiton americanus Rhododendron ponticum Mimulus guttatus Rosa rugosa Parthenocissus spp.* Solidago canadensis Persicaria wallichii Solidago gigantea Prunus laurocerasus Spiraea alba Quercus rubra Spiraea douglasii Rhus typhina Robinia pseudoacacia Rudbeckia laciniata Senecio inaequidens Spiraea x billardii Waterplanten Crassula helmsii Azolla filiculoides Egeria densa Lemna minuta Elodea canadensis Elodea nuttallii Hydrocotyle ranunculoides Lagarosiphon major Ludwigia grandiflora Ludwigia peploides Myriophyllum aquaticum Myriophyllum heterophyllum *: met inbegrip van Parthenocissus inserta en P. quinquefolia (niet opgenomen in deze studie) 4 E. Branquart (2011), Alarm-, zwarte- en bewakingslijst van invasieve planten in België. Harmonia version 1.2, Belgian Forum on Invasive species, accessed on 11/02/2011 from: