N Div Regl. Aard van de arbeidsrelaties A07 Brussel, MH/SL/LC A D V I E S. over

Transcriptie

1 N Div Regl. Aard van de arbeidsrelaties A07 Brussel, MH/SL/LC A D V I E S over EEN ONTWERP VAN KADERWET BETREFFENDE DE AARD VAN DE ARBEIDSRELATIES ***

2 2 In hun brief van 25 juli 2006 vroegen Mevr. S. Laruelle, Minister van Middenstand en Landbouw, en de heer R. Demotte, Minister van Sociale Zaken, het advies van de Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO over het ontwerp van kaderwet betreffende de aard van de arbeidsrelaties. Na bespreking in de commissie Algemeen KMObeleid op 23 en 31 augustus 2006, brengt de Hoge Raad tijdens zijn algemene vergadering van 14 september 2006 volgend advies uit. ALGEMENE BEMERKINGEN De Hoge Raad verwelkomt in principe dit ontwerp van kaderwet dat, rekening houdend met de voorgeschiedenis van dit moeilijke dossier, een positieve evolutie betekent. Hij is verheugd over de titel van het ontwerp waar het woord schijnzelfstandigen niet meer in voorkomt aangezien dit begrip een pejoratieve bijklank heeft en niet de feitelijk beoogde situatie weergeeft. Hij keurt eveneens goed dat voor het bepalen van de aard van de arbeidsrelaties wordt afgestapt van de mechanische en systematische indiciële methode gebaseerd op een lijst van specifieke criteria. De Raad onderschrijft het principe van de autonomie van de wil van de partijen, hetgeen overeenstemt met de jurisprudentie van het Hof van Cassatie. De Hoge Raad is van oordeel dat dit aspect versterkt moet worden. Eveneens stemt hij in met de invoering van een procedure van sociale ruling die bijdraagt tot een grotere rechtszekerheid voor de verschillende economische actoren. Hij is evenwel van oordeel dat men niet uit het oog mag verliezen dat de voorgestelde procedure slechts een relatieve rechtszekerheid biedt, rekening houdend met de mogelijkheden om de beslissingen van de administratieve afdeling van de Commissie ter regeling van de arbeidsrelatie in vraag te stellen. Het behoud van de soevereine macht van de hoven en rechtbanken beschouwt hij als een evidentie. Naast deze positieve vaststellingen, onderkent de Hoge Raad eveneens een aantal negatieve elementen in het ontwerp van kaderwet: 1. Het hernemen van specifieke criteria met socioeconomische en juridische elementen in het ontwerp van kaderwet (in artikel 8, 3) is niet opportuun omdat het Hof van Cassatie herhaaldelijk en zeer duidelijk stelde dat zij noch afzonderlijk, noch gezamenlijk voldoende zijn om tot herkwalificatie over te gaan. 2. Als officieel adviesorgaan richt de Hoge Raad zijn adviezen steeds rechtstreeks tot de bevoegde ministers. Het is bijgevolg niet opportuun om de Kamer van de Normatieve Afdeling van de Commissie als tussenschakel te voorzien in de consultatieprocedure en zeker niet om de genoemde Kamer te gelasten met de synthese van uiteenlopende adviezen. 3. De rol van de Kamer van de normatieve afdeling van de Commissie is te uitgebreid en zou beter beperkt worden tot het verslag uitbrengen aan de bevoegde ministers over problemen betreffende de aard van de arbeidsrelatie in een sector of in een of meerdere beroepen.

3 3 4. De instellingen van sociale zekerheid die de aard van een arbeidsrelatie betwisten, moeten niet alleen voorafgaand de Kamer raadplegen, doch zouden eveneens de beslissingen van de Kamer dwingend moeten respecteren. 5. De Hoge Raad pleit er voor dat een sociale ruling alleen voor de toekomst zou gelden. Indien de kaderwet ook met terugwerkende kracht zou gelden, vreest de Hoge Raad dat de draagwijdte van dit ontwerp aanzienlijk wordt uitgehold. Wanneer beslissingen tot herkwalificatie van de arbeidsrelatie ook gevolgen hebben voor het verleden zal dit een rem betekenen voor het opstarten van dossiers. Daarom moet er een overgangsperiode voorzien worden. Tot slot wenst de Hoge Raad volgende bemerkingen te formuleren die betrekking hebben op meerdere artikels of het gehele ontwerp: 1. De Hoge Raad dringt er op aan dat dit ontwerp van kaderwet niet zou leiden tot een te rigide reglementering. Het is absoluut noodzakelijk een zekere flexibiliteit te bewaren om te vermijden dat de economische ontwikkeling wordt afgeremd. 2. Met het oog op een coherente structuur en een betere leesbaarheid stelt de Hoge Raad voor dat het hoofdstuk II zou voorafgegaan worden door de hoofdstukken III en IV alsook door artikel 8. Het is immers beter in een eerste fase de principes, de algemene criteria en de basis van de specifieke criteria vast te leggen alvorens in te gaan op de Commissie opgericht door dit ontwerp van kaderwet. Tenslotte zou de procedure vervat in de artikels 9 tot en met 11 in een afzonderlijk hoofdstuk kunnen opgenomen worden. 3. Omwille van de leesbaarheid hanteert de Hoge Raad dezelfde terminologie als in het wetsontwerp, ook al is deze niet altijd duidelijk of geschikt. De Hoge Raad stelt diverse verschillen vast tussen de Nederlandstalige en Franstalige tekst; de overeenstemming tussen beide teksten dient hersteld. 4. Het verdient aanbeveling om bepaalde algemene bemerkingen van de artikelsgewijze bespreking in de Memorie van toelichting te integreren in het ontwerp van kaderwet. 5. Het voorliggende ontwerp van kaderwet voorziet de uitgestelde inwerkingtreding van een aantal artikels. De Hoge Raad hecht er veel belang aan dat de wet zo snel als mogelijk coherent wordt toegepast. Om de doelstelling van het geheel van het ontwerp van kaderwet te bereiken, dient dan ook het nodige gedaan te worden opdat de opgerichte Commissie zo snel als mogelijk effectief aan het werk gaat. In dat kader wenst de Hoge Raad de aandacht te vestigen op artikel 14 van dit ontwerp dat in werking treedt één maand na de verschijning van deze reglementering in het Belgisch Staatsblad. Voor bepaalde hypotheses van herkwalificatie voorziet artikel 14 gevolgen inzake rechtzetting, terwijl de Kamers van de administratieve afdeling zich niet zullen kunnen uitspreken over een eventuele herkwalificatie vermits zij nog niet zullen bestaan aangezien hun verwezenlijking is uitgesteld.

4 4 6. De complexiteit van deze kaderwet onderstreept de noodzaak om deze reglementering toegankelijk te maken voor de betrokkenen. Dit ontwerp is namelijk bestemd om toegepast te worden op elke zelfstandige en elke werknemer die onzeker is over de aard van zijn arbeidsrelatie. De Hoge Raad vraagt dat de overheid voor een goed begrip en een correcte toepassing van de kaderwet de geschikte informatiemiddelen zou inzetten. ARTIKELSGEWIJZE BEMERKINGEN Artikel 2 De Hoge Raad vraagt dat de begrippen sectoren en beroepscategorie die meermaals in het ontwerp gebruikt worden ook in dit artikel zouden worden gedefinieerd. Artikel 3, 2 De Hoge Raad meent dat het beter zou zijn de leden van de Kamer van de normatieve afdeling op dezelfde wijze te benoemen als de leden van de Kamers van de administratieve afdeling zoals omschreven in artikel 3, 3, teneinde het principe van de paritaire samenstelling consequent toe te passen. Deze paragraaf voorziet dat de Koning de leden van de Kamer van de normatieve afdeling benoemt, met uitzondering van de voorzitter. De Hoge Raad vraagt dat de modaliteiten voor de benoeming en de aanduiding van de voorzitter ook vermeld zouden worden. Artikel 3, 4 De Hoge Raad neemt akte van deze bepaling die een meer onpartijdige behandeling verzekert omdat zij elke persoon uitsluit die zich in een situatie van belangenconflict zou kunnen bevinden. Artikel 4 Volgens de Hoge Raad is het takenpakket van de Kamer van de normatieve afdeling te uitgebreid. Hij stelt in eerste orde voor het te beperken tot één enkele taak, namelijk alleen verslag uit te brengen aan de bevoegde ministers wanneer zij een probleem betreffende de aard van de arbeidsrelaties in een sector of in één of meerdere beroepen vaststelt. Indien dit voorstel niet gevolgd wordt, wenst de Raad in tweede orde volgende bemerkingen te formuleren: Artikel 4, 1 Het is aangewezen te preciseren wat dient verstaan te worden onder een pertinent advies. In de artikelsgewijze bespreking is er sprake van de representativiteit van de personen die het advies verstrekken. Dit aspect moet ook verduidelijkt worden. Artikel 4, 4 In dit punt wordt de voornaamste taak van de Kamer van de normatieve afdeling vermeld. Omwille van de leesbaarheid van de tekst, zou het beter zijn dit onder 1 te plaatsen.

5 5 Artikel 5 Vermits de Hoge Raad voorstander is van het principe van de autonome wil van de partijen, geniet dit artikel dan ook zijn volledige instemming. Artikel 6 De Hoge Raad onderlijnt het belang van het behoud van een evenwichtige verhouding tussen de sociale zekerheid van de werknemers en deze van de zelfstandigen. Hij wil absoluut vermijden dat door middel van vermoedens over de hoedanigheid waarin bepaalde beroepen worden uitgeoefend, het overwicht van het ene naar het andere zou verschuiven. Zo dient vermeden te worden dat een persoon louter op basis van vermoedens onder de toepassing van het ene of andere statuut wordt gebracht. Artikel 7, 1 De Hoge Raad verwelkomt de vier algemene criteria die gebruikt worden om voor elke arbeidsrelatie het eventuele bestaan van een gezagsrelatie te beoordelen en die vastgelegd zijn in overeenstemming met de huidige jurisprudentie waaronder die van het Hof van Cassatie, voor zover zij niet te restrictief worden geïnterpreteerd. Die criteria moeten immers begrepen worden zoals zij uiteengezet worden in de artikelsgewijze bespreking. Volgens de Raad is het dan ook aangewezen de interpretatie van deze criteria zoals die in de artikelsgewijze bespreking is opgenomen, in wettelijke bepalingen ter vertalen en als dusdanig in het wetsontwerp op te nemen. Artikel 7, 3 De Hoge Raad meent dat de formaliteiten waarnaar in deze paragaaf wordt verwezen meestal niet lichtzinnig worden vervuld gezien de gevolgen en verplichtingen die zij meebrengen. Bijgevolg onderschrijft hij de zienswijze niet waarbij die elementen geneutraliseerd worden maar toch kan hij genoegen nemen met de optie die in het ontwerp gekozen wordt en waardoor die elementen in overweging kunnen worden genomen in combinatie met andere aanwijzingen over de wil van de partijen. Artikel 8 De Hoge Raad vestigt de aandacht op het gevaar van een extreme differentiatie tussen de sectoren die kan voortvloeien uit een te vergaand gebruik van de mogelijkheid die dit artikel biedt. De Hoge Raad is zich bewust van de nood aan een zekere differentiatie maar hij is tevens van mening dat deze differentiatie binnen de perken moet blijven. Er dient kost wat kost vermeden te worden dat men door middel van specifieke criteria in een situatie belandt waar eenzelfde functie beschouwd zou worden als een loontrekkende activiteit in een bepaalde sector en als een zelfstandige activiteit in een andere. De rol van de specifieke criteria moet dan ook beperkt blijven tot het preciseren of verduidelijken in de gevallen waar het echt nodig is. Artikel 8, 3 Deze paragraaf somt een reeks potentiële specifieke criteria op en dit terwijl het Hof van Cassatie reeds herhaaldelijk gesteld heeft dat zij, noch afzonderlijk, noch gezamenlijk, voldoende zijn om tot een herkwalificatie over te gaan. De Hoge Raad vindt deze opsomming bijgevolg niet opportuun.

6 6 Artikel 9, 2 de alinea In de Nederlandstalige tekst moet het einde van de zin waar sprake is van de termijn verplaatst worden tussen de woorden zodat deze en een verslag omdat de tekst in zijn huidige vorm toelaat te denken dat het misschien het bestaan van de onzekerheid is die gelinkt is aan een zekere termijn in plaats van het uitbrengen van het verslag dat in werkelijkheid bedoeld wordt. Artikel 10, 1, einde van de 1 ste alinea De formulering zou verbeterd moeten worden door expliciet te vermelden dat het de taak is van de Nationale Arbeidsraad en van de Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO om in hun respectieve adviezen een lijst op te stellen van specifieke criteria. Artikel 10, 1, 2 de alinea Vermits de raadpleging van de Hoge Raad reeds gedetailleerd bepaald wordt door de wetten betreffende de organisatie van de middenstand (gecoördineerd op 28 mei 1979 en meermaals gewijzigd), is het niet wenselijk dat dit ontwerp hierin interfereert. De Hoge Raad is van mening dat hij over een voldoende wettelijke basis en over voldoende beoordelingsvermogen beschikt opdat dit wetsontwerp geen nieuwe specifieke regels voor de organisatie van de werkzaamheden van de Hoge Raad dient te voorzien. Daarenboven blijkt uit de artikelsgewijze bespreking dat het niet duidelijk is welke beroepsorden en instituten men al dan niet beoogt. In het verleden heeft de Hoge Raad steeds de betrokken beroepsorden en instituten bij de totstandkoming van zijn adviezen betrokken indien die betrokkenheid bijdroeg tot een goed onderbouwd en representatief advies. Ook in de toekomst is dat volgens de Raad de best werkbare optie. Indien de regering afzonderlijke adviezen van de betrokken beroepsorden en instituten wenst te bekomen, zou het logischer zijn dat hij de orden en instituten wiens advies hij wenst te bekomen zelf selecteert en rechtstreeks om een advies vraagt. Indien de tekst niet gewijzigd zou worden moeten in de Nederlandstalige tekst de woorden volgens de modaliteiten die door de Koning worden bepaald na het woord raadplegen verplaatst worden, vermits de hier bedoelde modaliteiten verband houden met de raadpleging. Artikel 10, 3, alinea s 1 en 2 Dit artikel impliceert dat indien de adviezen van de geraadpleegde instellingen niet eenparig zijn, de Kamer van de normatieve afdeling niet eens verplicht is die adviezen aan de Ministers over te maken. Zij zal er genoegen mee nemen hen de lijst toe te sturen met specifieke criteria die zij eruit heeft kunnen distilleren. De Hoge Raad wijst deze tussenkomst in elk geval af. Zowel de Nationale Arbeidsraad als de Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO zijn immers officiële adviesorganen die hun adviezen rechtstreeks aan de bevoegde Minister overmaken. Artikel 11 Gezien de meerderheid waarbij het advies van de Kamer van de normatieve afdeling wordt uitgebracht een essentiële rol speelt en gezien de ideologische verscheidenheid van de leden van die Kamer, wijst de Hoge Raad erop dat bij het opstellen van de uitvoeringsbesluiten aandacht zal besteed moeten worden aan het vastleggen van quorums die de representativiteit moeten verzekeren van de strekkingen waarvoor in artikel 3 de pariteit als principe wordt vastgesteld.

7 7 Artikel 11, 2 de alinea Teneinde de leesbaarheid te vergroten stelt de Hoge Raad voor om in de Franstalige versie de woorden dans un délai de 4 mois in te lassen tussen le Roi établit en sur proposition des Ministres. Artikel 11, laatste alinea In deze alinea wordt als principe de rechtsregel van de toepassing van de meest specifieke norm vastgelegd. De Hoge Raad vraagt met aandrang dat de sectoren hierover correct geïnformeerd worden zodat zij er zich van bewust zijn dat ingeval van conflict de specifieke criteria vastgelegd voor een beroep het halen op de specifieke criteria per sector. De Hoge Raad herhaalt hier zijn waarschuwing voor een overdreven differentiatie (zie art. 8). In het Nederlands stelt het gebruik van het begrip beroepscategorie hier enkele problemen want algemeen wordt aanvaard dat de beroepscategorie een breder begrip is dan het beroep. Hoofdstuk VI De procedure voor de Kamers van de administratieve afdeling wordt niet omschreven in dit ontwerp van kaderwet. De Hoge Raad wenst geraadpleegd te worden over de reglementering waarin die procedure wordt vastgelegd. Artikel 12 De Kamers van de administratieve afdeling kaderen niet in een rechtsmacht. De Hoge Raad vraagt zich af wat de aard is van hun beslissingen. Artikel 12, 2 De Hoge Raad vraagt zich af of alle mogelijke hypothesen daadwerkelijk gedekt zijn door deze opsomming. De persoon die een probleem heeft terwijl hij zich reeds in een arbeidsrelatie bevindt, kan geen beroep doen op de Kamers van de administratieve afdeling maar moet zijn zaak rechtstreeks aanhangig maken bij de hoven en rechtbanken. De Hoge Raad is van mening dat een persoon die zich reeds in een arbeidsrelatie bevindt wel beroep moet kunnen doen op de Kamer van de administratieve afdeling. Indien deze optie niet bijkomend zou voorzien worden, vraagt de Hoge Raad dat deze essentiële informatie correct wordt meegedeeld teneinde bepaalde situaties van onzekerheid of van een ondoordachte aanhangigmaking bij de administratieve Kamers te vermijden. Artikel 12, 3, 1 De Hoge Raad verzoekt de draagwijdte van deze bepaling nader te onderzoeken, meer specifiek met betrekking tot de administratieve kamers van de Commissie die niet gevat kunnen worden tijdens onderzoeken van de instellingen van de sociale zekerheid. Artikel 12, 4 De Hoge Raad wijst erop dat hij onder de bedoelde instellingen alle diensten verstaat die afhangen van degene opgenomen in artikel 3. Hij wenst absoluut een strikte interpretatie te vermijden waardoor bepaalde afdelingen zich zouden kunnen onttrekken aan de kracht van die beslissingen, hetgeen trouwens een factor van rechtsonzekerheid voor de partijen zou betekenen. De Hoge Raad denkt dan in het bijzonder aan de inspectiediensten.

8 8 Artikel 12, 4, 2 Zoals vermeld wordt in de artikelsgewijze bespreking, beoogt dit artikel de essentiële elementen voor de kwalificatie van de arbeidsrelatie. Om dan ook elk probleem van interpretatie te vermijden, is de Hoge Raad er voorstander van om het bijvoeglijk naamwoord essentiële toe te voegen. Artikel 12, 5 Met het oog op een correct woordgebruik moet de derde alinea in de Nederlandstalige tekst vervangen worden door volgende zin: Onder rechtsvordering wordt verstaan in eerste aanleg, in beroep en in cassatie. Artikel 13, 2 de alinea Wanneer zij de aard van een arbeidsrelatie betwisten, moeten de instellingen voor sociale zekerheid voorafgaand de rechtspraak raadplegen van de Kamer van de administratieve afdeling van de Commissie opgericht door dit ontwerp van kaderwet. De Hoge Raad heeft evenwel vragen bij de concrete praktijk want er wordt geen enkele waarborg gegeven over de houding van die instelling ten opzichte van het standpunt van de administratieve Kamers. Artikel 14 Alhoewel de Hoge Raad voorstander is van de invoering van een sociale ruling, vreest hij dat het retroactieve effect waarvoor in het ontwerp van kaderwet gekozen wordt in belangrijke mate de initiatieven om er beroep op te doen zal afremmen. Bovendien onderlijnt de Hoge Raad dat dit artikel alleen handelt over de gevolgen van een herkwalificatie voor de bijdragen terwijl heel wat andere individuele rechten er ook gevolgen van ondervinden, met name de reeds vereffende verplichtingen, de opgebouwde rechten zoals pensioenrechten, enz. De Hoge Raad vraagt dat ter zake uitleg wordt verstrekt, waarbij in ieder geval de verschillende actoren correcte informatie ontvangen. Artikel 14, 6 Om de leesbaarheid te verbeteren, vindt de Hoge Raad dat die paragraaf die de hypotheses bepaalt die in dit artikel bedoeld worden, 1 zou moeten worden. Het is immers niet praktisch eerst de laatste paragraaf van het artikel te moeten raadplegen om de bedoelde situaties te kennen. De artikelsgewijze bespreking, die tot doel heeft uitleg te verstrekken, volgt trouwens die volgorde. Artikel 16 Gezien de omvang van het voorgestelde ontwerp vreest de Hoge Raad dat zich bepaalde problemen kunnen voordoen bij de uitwerking ervan. Hij dringt er op aan dat de voorziene evaluatie ook daadwerkelijk zal plaatsvinden.

9 9 BESLUIT De Hoge Raad onderkent een positieve evolutie in de totstandkoming van dit ontwerp van kaderwet. Het erkennen van het principe van de wilsautonomie van de partijen en het afstappen van de mechanische en systematische indiciële methode voor het bepalen van de aard van de arbeidsrelatie beoordeelt de Hoge Raad als essentieel. Tevens is hij voorstander van de invoering van een procedure van sociale ruling. Om deze redenen is hij vragende partij voor een doeltreffend wetgevend initiatief. Met het oog op het operationeel maken van deze kaderwet, pleit de Hoge Raad voor volgende aanpassingen: de rol van de specifieke criteria te beperken; het beperken van de opdrachten van de Kamer van de Normatieve Afdeling van de Commissie; het respecteren van de opdrachten en de bevoegdheden van de officiële adviesorganen door het niet laten interfereren van de Kamer van de Normatieve Afdeling van de Commissie in hun adviezen; het respecteren van de beslissingen van de Kamer door de instellingen van sociale zekerheid die de aard van een arbeidsrelatie betwisten; het opheffen van de terugwerkende kracht van het ontwerp van kaderwet