UITGEBREID BOSBEHEERPLAN OPENBARE BOSSEN PIDPA

Transcriptie

1

2 UITGEBREID BOSBEHEERPLAN OPENBARE BOSSEN PIDPA Brasschaat

3 Uitgebreid bosbeheerplan Openbare bossen Pidpa BRASSCHAAT Opdrachtgever: Pidpa Desguinlei Antwerpen 03/ Opdrachthouder: ESHER bvba Sint-Annaplein Gent 09/ Werkten mee: Bert Van der Auwermeulen Bart Opstaele Leen Martens Herman De Bruyne Redactie: Bert Van der Auwermeulen Bart Opstaele september 2008

4 De opmaak van dit uitgebreid bosbeheerplan werd begeleid door een stuurgroep. Hierin zetelden: Hilde Syen - Pidpa Bart De Jong - Pidpa Raf Rijmenants - Pidpa, winningsgroep Brasschaat Guy Heutz - Agentschap voor Natuur en Bos - regiobeheerder Els Wouters - Agentschap voor Natuur en Bos Marc Schuermans - Agentschap voor Natuur en Bos - beheerwachter Hierbij onze dank aan de leden van de stuurgroep voor hun medewerking.

5 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 4 Inhoud 1 Identificatie van het bos Eigendom, zakelijke en persoonlijke rechten Eigendom Zakelijke en persoonlijke rechten Huurpacht Erfdienstbaarheden Jachtrecht Kadastraal overzicht Situatieplan Situering Algemeen administratief Relatie met de andere groene domeinen Statuut van de wegen en waterlopen Wegen Buurtwegen Paden Waterlopen Bestemming volgens het geldende plan van aanleg of ruimtelijk uitvoeringsplan Ligging in speciale beschermingszones Internationale beschermingszones EU-Habitatrichtlijn EU-Vogelrichtlijngebied Nationale beschermingszones en regionale aandachtsgebieden Waterwingebied VEN Beschermde landschappen, stads- en dorpsgezichten Landschapsatlas Algemene beschrijving Cultuurhistorisch overzicht Historisch overzicht Historiek van De Inslag en De Mik Evolutie van het landschapsbeeld Huidige situatie Kenmerken van het vroegere beheer Beschrijving van de standplaats Reliëf en hydrografie Reliëf Hydrografie Oppervlaktewaterkwaliteit Bodem en geologie Geologie Hydrologie Bodem Beschrijving van het biotisch milieu Bestandskaart Bestandsbeschrijving en dendrometrische gegevens Boomsoortensamenstelling Dendrometrische gegevens... 25

6 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving Vegetatie Biologische Waarderingskaart Actuele bostypering Flora Bosdifferentiërende elementen Open plekken Dreven Solitaire en monumentale bomen Autochtone bomen en struiken Grachten en greppels Fauna Avifauna Zoogdieren Amfibieën Ongewervelden Opbrengsten en diensten Houtopbrengst Jacht Recreatie Knelpunten Beheerdoelstellingen Beheerdoelstellingen m.b.t. de economische functie Beheerdoelstellingen m.b.t. de ecologische functie Beheerdoelstellingen m.b.t. de sociale en educatieve functie Beheerdoelstellingen m.b.t. de milieubeschermende functie Beheerdoelstellingen m.b.t. de wetenschappelijke functie Beheermaatregelen Bosverjonging Natuurlijke verjonging Kunstmatige verjonging Bosomvorming Bebossingswerken Bosbehandelings- en verplegingswerken Exotenbestrijding Methodiek bestrijding Am. vogelkers Opvolging Kapregeling Bosexploitatie Brandpreventie Open plekken Bosranden Specifieke maatregelen ter bescherming van fauna en flora Dood hout en oude bomen Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. toegankelijkheid, recreatie en educatie Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. de jacht Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. de visserij Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. gebruik niet houtige bosproducten Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. cultuur-historische elementen Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. de milieu-beschermende functie... 47

7 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. de weten-schappelijke functie Werken die de biotische of de abiotische toestand van het bos wijzigen Subsidieerbare oppervlakte Planning van de beheerwerken Referenties Bijlagen Bijlagen Bijlage 1: Kadastrale legger Bijlage 2: Bijlage 3: Bosbouw- en Vegetatieopnames Verslag openbaar onderzoek Kaarten De kaarten zijn opgenomen in een afzonderlijke kaartenmap: Kaart 1.1: Kaart 1.2: Kaart 1.3: Kaart 1.4: Kaart 2.1: Kaart 2.2: Kaart 2.3: Kaart 2.4: Kaart 2.5: Kaart 4.1: Kadastraal plan Luchtfoto Gewestplan Beschermingszones Bosleeftijd Hydrografie Bodemkaart Bestanden en lokalisatie opnames Vegetatiekaart Beheerkaart

8 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 7 1 Identificatie van het bos 1.1 Eigendom, zakelijke en persoonlijke rechten Eigendom Dit uitgebreid bosbeheerplan behandelt de openbare bossen van de Provinciale en Intercommunale Drinkwatermaatschappij der Provincie Antwerpen (Pidpa) in Brasschaat, met een totale oppervlakte van 4,34 ha. Dit bos sluit aan bij het domeinbos De Inslag. Het bosgedeelte van Pidpa Brasschaat zal verder worden aangeduid als studiegebied. Bosnaam: Statuut: Eigenaar: Pidpa Brasschaat Miksebaan 2930 Brasschaat Openbaar Pidpa Desguinlei Antwerpen Contactpersoon: Hilde Syen hilde.syen@pidpa.be Uitvoerend beheerder: Pidpa Dit uitgebreid bosbeheerplan is geldig voor 20 jaar ( ) Zakelijke en persoonlijke rechten Huurpacht Er worden geen bestanden uit het studiegebied verpacht Erfdienstbaarheden In het studiegebied komen enkele Buurtwegen voor, zie Buurtwegen Jachtrecht Het jachtrecht wordt niet verhuurd in Pidpa Brasschaat.

9 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving Kadastraal overzicht Een tabel met overzicht van de kadastrale percelen behorend tot het studiegebied, met vermelding van de overeenkomstige bestanden, is weergegeven in Tabel 1. Een uittreksel uit het recentste kadastraal plan van het gebied is weergegeven op Kaart 1.1. De kadastrale legger is weergegeven in Bijlage1. Bestandsnummer Perceelsnummer Oppervlakte (ha) Terreintype 2 e Afdeling, sectie C 1a 258, 259, 263, 262 0,65 bos 1b 259, 255X, 261B 0,63 bos 1c 263, 262, 262/2 0,63 bos 1d 264D, 266D 1,20 bos 1e 266D, 267A, 268L 1,23 bos Volgens eigen planimetrie is de oppervlakte van het volledige studiegebied 4,34 ha. 1.3 Situatieplan Figuur 1: Situering van Pidpa Brasschaat Het studiegebied bevindt zich op ongeveer 2,5 km ten noordoosten van het centrum van Brasschaat, net ten noorden van de E19. Het omvat een deel van de bossen rond de waterwinning van Brasschaat. Enkele bosgedeelten zijn uit het beheerplan weggelaten: de bosstrook ten zuiden van perceel 1e, omdat het in de toekomst gekapt zal worden (bovenop reinwaterkelder), en rond het droogbekken, omdat dit zal worden gerenoveerd. Enkele percelen liggen volledig geïsoleerd binnen

10 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 9 het 150 ha grote domeinbos De Inslag en zullen in de toekomst beheerd worden door ANB. Een situering op de luchtfoto is weergegeven op Kaart 1.2 Begrenzing Het bosgebied van Pidpa Brasschaat is gelegen binnen de volgende grenzen: de Miksebaan in het zuidoosten, de Pauwelslei in het zuidwesten, de Bredabaan langs de noordwestzijde en de Antitankgracht in het noordoosten. Geografisch Het studiegebied ligt in de ecoregio van de Kempen, op de grens van het Noord-Kempisch kleisubstraatdistrict met het Centraal-Kempisch rivier- en duinendistrict. Figuur 2: Ligging van Pidpa Brasschaat in de ecoregio 1.4 Situering Algemeen administratief Het technisch beheer van in het studiegebied gebeurt, overeenkomstig het bosdecreet, door het Agentschap voor Natuur en Bos: Buitendienst Bosbeheer: Agentschap voor Natuur en Bos, beheerregio Antwerpse Kempen Gebouw Anna Bijns Lange Kievitstraat 111/113 bus Antwerpen Telefoon: 03/ Fax: 03/ Verantwoordelijke houtvester: dhr. Guy Heutz Verantwoordelijke boswachter: dhr. Marc Schuermans guy.heutz@lne.vlaanderen.be marc.schuermans@lne.vlaanderen.be GSM : 0479/ Relatie met de andere groene domeinen In Brasschaat zijn verschillende grote groengebieden aanwezig, zoals weergegeven in Figuur 3:

11 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 10 Figuur 3: Groengebieden in beheer van ANB in de omgeving van Pidpa Brasschaat - In noordelijke richting sluit het staatsbos De Inslag onmiddellijk aan bij het studiegebied. De Inslag is een complex van naald- en eiken-berkenbossen, met verspreid nog enkele heidevegetaties. - Twee kilometer ten zuiden van de waterwinning bevindt zich het Fort van Schoten. Het maakt deel uit van de fortengordel rond Antwerpen, die op Europese schaal beschermd is als Habitatgebied voor vleermuizen. - Het Klein- en Groot Schietveld liggen beiden op 3 km ten noorden van het studiegebied. Hoewel bebouwing en wegen een harde fysische barrière zijn, zorgt de Antitankgracht toch voor een (geringe) ecologische verbinding met het Klein Schietveld, en is er via De Inslag, De Mik en de Rommersheide een bosverbinding met het Groot Schietveld. - Een kilometer ten zuiden van het bosgebied van Pidpa ligt de vallei van de Laarsebeek, deze loopt van noordoost naar zuidwest. Verder naar het zuidwesten toe bevindt zich het gemeentepark met aansluitend het Peerdsbos, samen een gebied van ongeveer 300 ha groot. De Mickse beek (die door het studiegebied stroomt) mondt na een paar kilometer uit in de Laarse beek en is er dus rechtstreeks mee verbonden.

12 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving Statuut van de wegen en waterlopen Wegen Buurtwegen Op de Atlas der Buurtwegen (zie Figuur 4) zijn twee wegen vermeld die doorheen het studiegebied lopen. De weg met nummer 23 is momenteel de toegangsweg naar de gebouwen van Pidpa, deze loopt verder tussen bestand 1c en 1d. Deze weg is nog steeds aanwezig binnen de omheining van Pidpa, maar is niet meer publiek toegankelijk. De voetweg met nummer 43 is niet meer terug te vinden op terrein. Figuur 4: Buurtwegen in de omgeving van Pidpa Brasschaat Paden Door het studiegebied lopen verschillende onverharde paden die door Pidpa gebruikt worden voor het onderhoud van de watervangputten en de peilputten, deze paden zijn privéwegen Waterlopen Net ten noorden van het studiegebied loopt de Mickse Beek, een waterloop van 3de categorie.

13 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving Bestemming volgens het geldende plan van aanleg of ruimtelijk uitvoeringsplan BPA s (Bijzondere Plannen van Aanleg), APA s (Algemene Plannen van Aanleg) of RUP s (Ruimtelijke UitvoeringsPlannen) zijn momenteel niet van kracht binnen het studiegebied. De ruimtelijke bestemmingen van het studiegebied werden vastgelegd in het gewestplan Antwerpen (KB ). Een uittreksel van het gewestplan is weergegeven op Kaart 1.3. De volledige oppervlakte van het studiegebied is aangeduid als Gebied voor gemeenschapsvoorziening en openbaar nut met overdruk Waterwinning. De omliggende gebieden zijn voornamelijk Natuurgebied. 1.7 Ligging in speciale beschermingszones Internationale beschermingszones Het studiegebied valt niet binnen een bepaalde internationale beschermingszone en grenst er ook niet aan EU-Habitatrichtlijn In de ruime omgeving zijn drie gebieden aangeduid door de Europese Richtlijn 92/43/EEG (Habitatrichtlijn). - Het habitatgebied Klein en Groot Schietveld bevindt zich op 3 km ten noorden van het studiegebied. Er zijn acht habitats van Bijlage I van de EU-Habitatrichtlijn aanwezig, daarvan is er één prioritair, namelijk Relictbossen op alluviale grond (Alnion-glutinoso-incanae). Er komen twee soorten van de Bijlage II van de EU-Habitatrichtlijn voor, namelijk Meervleermuis en Kamsalamander. De populatie van Adder behoort tot de belangrijkste van Noordwest-Europa. - De vallei van de Laarsebeek maakt deel uit van het Habitatrichtlijngebied Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen. Een belangrijk element is de visfauna van de beek, met een populatie van Kleine modderkruiper en Rivierdonderpad (Bijlage II, EU-Habitatrichtlijn). De vallei ligt één kilometer ten zuiden van Pidpa Brasschaat. - In de Historische fortengordel van Antwerpen als vleermuizenhabitat met o.a. het Fort van Schoten (1,5 km ten zuiden) overwinteren ieder jaar een groot aantal vleermuizen, met in het bijzonder de Meervleermuis en de Ingekorven vleermuis (Bijlage II, EU-Habitatrichtlijn) EU-Vogelrichtlijngebied - Het Klein- en Groot Schietveld (3 km ten noorden van studiegebied) zijn opgenomen in de Europese vogelrichtlijn 79/409/EEG, en maken onderdeel uit van het meer dan ha grote gebied De Maatjes, Wuustwezelheide en Groot Schietveld. Belangrijke broedvogels van het gebied zijn o.a. Nachtzwaluw en Wespendief.

14 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving Nationale beschermingszones en regionale aandachtsgebieden Waterwingebied Bij Besluit van de Vlaamse Regering van 3 december 1991 werden het waterwingebied en de beschermingszones van de waterwinning Brasschaat officieel afgebakend, zoals weergegeven in Figuur 5. Figuur 5: Beschermingszones van de waterwinning VEN Het studiegebied zelf is niet aangeduid als GEN- of als GENO-gebied, en in de onmiddellijke omgeving zijn geen gebieden in het VEN opgenomen (Besluit van de Vlaamse Regering van 18 juli 2003) Beschermde landschappen, stads- en dorpsgezichten In het studiegebied zijn geen beschermde landschappen, stads- of dorpsgezichten aanwezig. In de omgeving (zie Figuur 6) bevindt zich de Antitankgracht op een kilometer ten noord(oost)en van het studiegebied, en ook het domein De Mik met Engelse tuin is als beschermd landschap opgenomen.

15 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 14 Bestanden Beschermd landschap Figuur 6: Beschermde landschappen in de omgeving van Pidpa Brasschaat Landschapsatlas De landschapsatlas (zie Figuur 7) geeft aan waar de historisch gegroeide landschapstructuur tot op vandaag herkenbaar gebleven is en duidt deze aan als relicten van de traditionele landschappen. Het is een inventaris van alle landschapskenmerken met erfgoedwaarde die op mesoniveau (1/50.000) relevant zijn. Zowel puntvormige, lijnvormige als vlakvormige relicten van bovenlokaal belang werden gebiedsdekkend gekarteerd. - Samenhangende gehelen met belangrijke erfgoedwaarden en een vrij hoge gaafheid werden gewaardeerd via aanduiding als relictzone met bijbehorende beschrijvingsfiche. - De meest waardevolle ensembles die zowel historisch als genetisch samen horen, werden ankerplaatsen genoemd. Voor ankerplaatsen en relictzones, kortom gave landschappen, worden specifieke beleidswenselijkheden geformuleerd. - Daarnaast werden ook lijnsegmenten gewaardeerd die een waardevol lijnvormig element voorstellen. Deze worden lijnrelicten genoemd. De relictzone Bosgebied Mik (R10018) Het studiegebied maakt deel uit van de relictzone Bosgebied Mik. Dit gebied is 714 ha groot en bevat de bossen van De Inslag, het Hof ter Mik en omgeving, Sanatorium De Mik, een gedeelte van de vallei van de Laarse beek, en het Kloosterveld. Ankerplaats Domein Ter Mik (A10005) De belangrijkste argumenten om dit gebied als ankerplaats aan te duiden, waren: - Domein Ter Mik vertegenwoordigt een belangrijke historische waarde als voorbeeld van de aanleg van een Engelse tuin. Het kasteel en de parkstructuur zijn nog relatief gaaf en zeer goed herkenbaar.

16 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 15 - In het zuidelijke deel bevindt zich 'Hoeve de Mick', omringd door landbouwgronden. De hoeve en omliggende landbouwgronden zijn reeds herkenbaar op de Ferraris-kaart (± 1770). - Opmerkelijke ruimtelijk-structurerende elementen zijn de talrijke dreven, het centraal gelegen kasteel met vijver, alsook de opvallende percelering van het zuidoostelijke naaldbos. Een aantal bomen in het park hebben een enorme omvang en hoge ouderdom, wat hen waardevol maakt als verblijfplaats voor vogels en vleermuizen. Puntrelict Het Ankerhof (P10084) Het Ankerhof grenst aan perceel 1e, en is aangeduid als puntrelict. Relictzones Bestanden Brasschaat # Puntrelict Lijnrelict Relictzone Ankerplaats Figuur 7: Landschapsatlas van Pidpa Brasschaat en omgeving

17 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 16 2 Algemene beschrijving 2.1 Cultuurhistorisch overzicht Historisch overzicht Historiek van De Inslag en De Mik. Op het einde van de laatste ijstijd ( jaar geleden) werd door krachtige noordenwinden een dekzandpakket aangevoerd van enkele meters dik. Na de ijstijd verminderde het hogedrukgebied boven de noordelijke ijskappen, en de noordenwinden maakten plaats voor westenwinden. Vanuit de (toen nog droogliggende) Noordzee werd zandig materiaal aangevoerd dat in de Kempen werd afgezet onder de vorm van landduinen. Bij verder uitwaaien van de duinen tot op de watertafel werden vennen gevormd. Met de geleidelijke opwarming van het klimaat nam ook de vegetatiebedekking toe. De duingebieden ontwikkelden naar Eiken-berkenbossen, en de beekdalen naar Rietmoerassen en Wilgen- of Elzenbossen. Hier kwamen de afgestorven plantenresten in een waterrijk, zuurstofarm milieu terecht, en zo ontwikkelden zich veenlagen in de beekdalen. Rond 3000 vc had de mens vooral een semi-nomadische levenswijze, waarbij kleine stukjes bos gekapt werden voor akkerbouw, en men verder trok na uitputting van de grond. Wanneer de struikachtige heidevegetatie die zich op dergelijke plaatsen ontwikkelde later begraasd werd als weiland, werd de regeneratie van bos onmogelijk. Vanaf 1000 vc was er een gestage ontbossing van heel West-Europa, en in de Middeleeuwen werden de Kempen massaal ontbost. Er werden dichte drainagestelsels aangelegd, het veen in de beekdalen werd op grote schaal ontgonnen, en de valleigronden kwamen in gebruik als weiland. De naam Micke is ouder dan die van Brecsgata (Brasschaat 1267) en werd voor de eerste maal vermeld in In 1280 schonk Isabella van Breda de boerderijen Micke en Bremdonck (nu Peerdsbos) aan het Gasthuis van Antwerpen. Deze hoeve is dus ongetwijfeld een van de oudste vestigingsplaatsen uit de omgeving. De Inslag (of Inslaen ) werd reeds vernoemd rond De naam verwijst naar de ingebruikname of ontginning. Het oorspronkelijke heidegebied werd ontgonnen als akker- en weiland. In 1768 ontving Baron De Beelen-Berthoff ongeveer ha heideland, gelegen in het noordoosten van Brasschaat. Een groot deel van het huidige Schietveld, geheel Maria-ter-Heide en zowel het toenmalige Bellenhof, als de Mik en De Inslag behoorde hiertoe (hoewel de juiste grenzen niet bekend zijn). In de eeuwen die erop volgden vond er een gestage bebossing plaats. Tijdens beide wereldoorlogen werd echter grote schade aangebracht door kaalkappen (omwille van de zichtbaarheid) en door het graven van schutterskuilen en loopgrachten. In 1949 begon men de oorlogsschade te herstellen door herbebossing, voornamelijk met Japanse Lariks en Grove den. De grondwaterwinning door Pidpa werd aangevangen in 1939.

18 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving Evolutie van het landschapsbeeld Op de beschikbare historische kaarten is er een grote evolutie van het landschapsbeeld te constateren. Op de kaart van Graaf de Ferraris zien we dat het aandeel bos in de omgeving zeer gering was. Het studiegebied bestond uit zandige heide met verspreide struiken en kreupelhout. We herkennen reeds Hoeve De Mick met omliggende landbouwgronden en vele hagen en dreven; en ook de Mickse beek die nog steeds door het studiegebied loopt, maar waarvan de loop inmiddels is gewijzigd. Op de Ferrariskaart zijn geen van de huidige paden of dreven terug te vinden. Figuur 8: de Ferrariskaart ( ) en het aandeel bos ten tijde van Ferraris

19 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 18 Tussen 1770 en 1850 werd de omgeving van het studiegebied sterk ontgonnen. Er werden veel paden en dreven aangelegd. De heide verdween grotendeels, en in de plaats werd bos aangeplant, vooral naald-, maar ook wat loofhout. De loop van de Mickse beek werd gewijzigd en is sindsdien ongewijzigd gebleven. Figuur 9: Vandermaelenkaart (1850)

20 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 19 Op de kaart uit 1909 (hoewel pas gedrukt in 1948) zien we dat het areaal bos sinds 1850 verder werd uitgebreid, en dat zowat alle toenmalige paden nu nog steeds aanwezig zijn. Opvallend is ook de geringe bebouwing in de onmiddellijke omgeving. De slechte kwaliteit van de kaart is te wijten aan de schaal van de kaart (1/40.000), de onduidelijke kleuren en de weinig gedetailleerde intekening. Figuur 10: Topografische kaart 1909 (Militair Geografisch Instituut) Huidige situatie (zie Kaart 2.4) Sinds 1909 is het aandeel bos verder toegenomen, want ook de percelen in het zuiden van het studiegebied werden (her)bebost. Een groot deel van het studiegebied is dus ongewijzigd bos gebleven sinds De bosleeftijdskaart (zie Kaart 2.1) geeft hiervan een overzicht. Volgens de kaart zijn de oudste bospercelen 1c en 1d. Perceel 1a, 1b en 1e zijn recenter aangeplant, hoewel een kleine strook bebost is gebleven sinds Ferraris Kenmerken van het vroegere beheer Er zijn weinig gegevens over het vroegere beheer voorhanden. De bossen werden destijds ongetwijfeld aangeplant met het oog op houtproductie, zodat de arme zandgrond toch nog voor een zekere (maar beperkte) opbrengst zorgde. De voorbije 20 jaar werden de meeste bestanden regelmatig gedund.

21 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving Beschrijving van de standplaats Reliëf en hydrografie Reliëf Zowel het Noord-Kempisch kleisubstraatdistrict als het Centraal Kempisch rivier- en duinendistrict worden gekenmerkt door een hoofdzakelijk vlak uitzicht, met hoogtes van 15 tot 20m, enkele heuvelruggen reiken tot 25m boven zeeniveau. De voormalige landduinen zorgen plaatselijk voor een golvend reliëf, maar binnen het studiegebied zelf zijn deze afwezig. Het meest opmerkelijke reliëfverschil vinden we terug in perceel 1e. Hier bevindt zich een droge gracht die tot ruim twee meter onder het maaiveld reikt. Deze gracht maakt deel uit van een ringgracht die het restwater van het productieproces infiltreert Hydrografie Het hydrografisch stelsel in en rond het studiegebied is weergegeven op Kaart 2.2 Het studiegebied behoort tot het stroomgebied van de Beneden-Schelde. Door het studiegebied loopt de Mickse beek van oost naar west. Deze beek wordt voornamelijk gevoed met het restwater van het infiltratieproces, en staat veelal droog. Het water stroomt via de Laarse beek en de Groot Schijn naar de Schelde. Er stroomt een irrigatiegracht door alle bestanden, waar dagelijks tot 500m³ rest- en spoelwater in terecht komt. Deze gracht wordt jaarlijks tot 2-jaarlijks geruimd. Wijzigingen in de natuurlijke hydrografie: De meest opmerkelijke wijziging in de hydrografie is ongetwijfeld de Antitankgracht, die werd aangelegd in 1939 ter verdediging van de stad Antwerpen. De wijziging van de loop van de Mickse beek gebeurde al voor 1850, en de oude loop van de beek is niet meer in het landschap terug te vinden. In functie van de waterwinning zijn er verschillende irrigatiegreppels en bezinkingsbekkens in de omgeving van het studiegebied aangelegd Oppervlaktewaterkwaliteit De VMM heeft geen metingen van het oppervlaktewater uitgevoerd op waterlopen die het studiegebied doorkruisen Bodem en geologie Geologie Het studiegebied behoort tot het geologische Centraal Kempisch Systeem. Door tektonische processen werden de oude geologische lagen scheefgesteld met een dalende helling naar het noordoosten. De afgezette sedimentenpakketten werden bijgevolg in die richting geleidelijk aan dikker, waarbij de jongere lagen steeds verder naar het noordoosten gelegen zijn. (zie Figuur 11)

22 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 21 Figuur 11: Lithostratigrafische kaart De geologische ondergrond in het ecodistrict bestaat uit verschillende mariene sedimentenpakketten, die tijdens het Tertiair en het Vroeg-Pleistoceen (Kwartair) werden afgezet. Het betreft een dik pak zandige en soms kleihoudende formaties met een lichte helling naar het noord(noord)oosten. Daar bovenop bevindt zich de dunne fluviale en eolische afzetting uit het Kwartair. In Figuur 12 is de opbouw van de ondergrond in het studiegebied voorgesteld. Het Tertiair De ondoorlatende laag uit het vroeg-oligoceen, de Formatie van de Rupel (Boomse klei), vormt de basis van een omvangrijk pakket zandige en poreuze lagen die een belangrijke grondwaterreserve bevatten. Deze zijn dus van groot belang voor de drinkwaterwinning in Antwerpen. De poreuze lagen zijn achtereenvolgens de Formatie van Berchem, een zandpakket van 10 tot 25m; de Formatie van Diest, een formatie met een dikte tot 25m; en de ongeveer 10m dikke Zanden van Kattendijk. Bovenop deze doorlatende lagen bevindt zich de Formatie van Lillo, die matig waterdoorlatend is omwille van het wisselende aandeel klei. Afhankelijk van de doorlaatbaarheid van deze laag wordt meer of minder freatisch grondwater afgevoerd naar de onderliggende lagen, die semi-artesisch zijn. Het Kwartair De Formatie van Brasschaat ligt bovenop de Formatie van Lillo en vormen een goede waterdoorlatende laag. Daar bovenop ligt een dunne laag (max. 5m) die voor het grootste deel het reliëf in Brasschaat (en ook de rest van de Kempen) bepaalt. De laag bestaat uit (leemhoudende) dekzanden en recent alluvium van kleine waterlopen, in dit geval de Laarse beek en de Groot Schijn.

23 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 22 Figuur 12: Geologische doorsnede van het studiegebied Hydrologie De waterwinning is een element binnen het hydrologisch systeem. De vergunde onttrekking is afgestemd op de draagkracht van de watervoerende laag zodat een nieuwe evenwichtssituatie ontstaat. In Pidpa Brasschaat wordt jaarlijks ongeveer 3 miljoen m³ water opgepompt verspreid over 24 putten, en de vergunning staat toe om tot 5,5 miljoen m³/jaar op te pompen verspreid over 25 putten. Een deel van het opgepompte water is afkomstig uit de semi-artesische laag, een ander deel stroomt toe uit de bovenliggende freatische laag. Het substraat, gevormd door de Boomse klei, kan als ondoorlatend worden beschouwd. Het restwater van het productieproces wordt geherinfiltreerd in de ondergrond via de bezinkings- en infiltratiebekkens die gelegen zijn in het studiegebied. Op jaarbasis bedraagt dit ongeveer m³ Bodem Het studiegebied is gelegen in de Kempen en bestaat enkel uit zand- en zandleemgronden. Bij de drainageklassen moet worden opgemerkt dat dit een toestand weergeeft uit de jaren 60. Mogelijk is deze situatie intussen gewijzigd onder invloed van de waterwinning of andere hydrologische maatregelen in de omgeving.

24 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 23 In Pidpa Brasschaat komen volgende bodems voor (zie Kaart 2.3): o De matig droge tot natte zandgronden met drainageklasse c, d en e (Zcg, Zdg, Zeg) komen voor in heel het studiegebied. Zcg: matig droge zandgronden met duidelijke humus en/of ijzer B-horizont Zdg: matig natte zandgronden met duidelijke humus en/of ijzer B-horizont Zeg: natte zandgronden met duidelijke humus en/of ijzer B-horizont 2.3 Beschrijving van het biotisch milieu Bestandskaart De bestandskaart met locaties van de proefvlakken is weergegeven op Kaart 2.4. Een tabel met weergave van de dominerende boomsoort is opgenomen in Tabel 1. Tabel 1: Bestanden in Pidpa Brasschaat Bestandsnummer Opp. (ha) Aanplantjaar Boomsoort 1a 0, Do 1b 0, gd 1c 0, wd 1d 1, gd 1e 1, B Totaal = 4,34 ze=zomereik / B=Beuk / Do=Douglas / gd=grove den / cd=corsicaanse den / wd = Weymouthden Bestandsbeschrijving en dendrometrische gegevens Bestand 1a De boomlaag bestaat voornamelijk uit goed productiehout van Douglas, met een lichte bijmenging van Grove den, Sitkaspar, Fijnspar en langs de W-zijde een smalle strook Zomereik. De Douglas is ongeveer 80 jaar oud en zal waardevol hout opleveren. De struiklaag is nagenoeg afwezig, met enkel langs de randen en langs de irrigatiegreppel wat Spork, Wilde lijsterbes en Europese Vogelkers. In de kruidlaag vinden we vooral de massale Douglasverjonging en wat Bochtige smele, Brede stekelvaren en Vingerhoedskruid. De irrigatiegrepppel zorgt voor een belangrijke gradiënt in het droge gebied. Planten als Grote wederik, Mannetjesvaren, Brede wespenorchis, Bosviooltje sp. en Tongvaren profiteren van het beschikbare water, verder staat er ook Adelaarsvaren, Pitrus en Pijpenstrootje langs de randen. Bestand 1b We vinden veel verschillende soorten terug in de boomlaag, voornamelijk Grove den, maar ook Zomereik, Ruwe berk, Am. eik, Weymouthden en Europese lariks. De Weymouthden is in zeer

25 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 24 slechte conditie en niet meer vitaal. De boomkruinen zijn niet gesloten (door ziekte, windval en onregelmatig plantverband) en er komt veel licht door tot op de bodem. In de stuiklaag staat opslag van Am. vogelkers, verder ook Spork, Wilde lijsterbes, Zomereik en enkele exemplaren van Europese Vogelkers en Beuk. De kruidlaag wordt gedomineerd door ruigtekruiden als Brandnetel en Kleefkruid. Er is vrij veel verjonging van Zomereik, en ook Am. vogelkers, Am. eik, Douglas, Spork, Am. krent, Wilde lijsterbes, wat Hulst, Eur. vogelkers en Gewone es. Bestand 1c Boomlaag: W-deel met homogene Weymouthden en veel dood staand hout, O-deel met zeer ijle Grove den, wat Douglas, Sitkaspar, Weymouthden en Zomereik. Opmerkelijk zijn de meer dan 100 jaar oude Douglas en Weymouthden. Langs de N- en O-rand staat vooral Beuk, Zomereik en Am. eik. De struiklaag ontbreekt nagenoeg, in de open plek langs de W-zijde vinden we wel zeer veel opslag van Am. vogelkers en Douglas. Het dikke naaldenpakket verhindert de ontwikkeling van de kruidlaag, hoewel we veel verjonging aantreffen van Douglas en ook wat Spork, Hulst, Am. vogelkers en Weymouthden. Bestand 1d De boomlaag is homogeen en bestaat uit Grove den, in de struiklaag vinden we enkel wat Pontische rododendron. In de kruidlaag treffen we vooral Bochtige smele en Pijpenstrootje aan, samen met ruigtekruiden zoals Brandnetel, Kleefkruid en Akkerdistel. Bestand 1e De boomlaag is zeer heterogeen, met zowel loof- als naadhout. De dubbele beukendreef neemt bijna de helft van de oppervlakte van het bestand in, de voornaamste andere soorten zijn Japanse lariks, Ceder, Douglas, Grove den, Am. eik en Tamme kastanje. De struiklaag is ijl, met wat Am. vogelkers, Gewone esdoorn en plaatselijk veel Pontische rododendron (zie foto). De kruidlaag is zeer ijl, alleen de open plek is dichtbegroeid met bramen, Gestreepte witbol en veel verjonging van Gewone esdoorn. In de beukendreef vinden we zeer veel Brede wespenorchis, en ook enkele exemplaren van Gewone salomonszegel en Bleeksporig bosviooltje, twee belangrijke oudbosindicatoren. Op de bodem van de brede gracht treffen we één exemplaar van Hoge cyperzegge aan.

26 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 25 Tabel 2: Bestandskenmerken Bestand Opp. (ha) Bedrijfsvorm Mengingsvorm Bestandstype* Sluitingsgraad Leeftijd Leeftijdsklasse % inheems 1a 0,65 hooghout homogeen NH >75% gelijkjarig jaar <20% 1b 0,63 hooghout stamsgewijs LH+NH 25-50% ongelijkjarig jaar >70% 1c 0,63 hooghout groepsgewijs NH 50-75% tweevoudig hooghout jaar <50% 1d 1,20 hooghout homogeen NH 50-75% gelijkjarig jaar >90% 1e 1,23 hooghout groepsgewijs LH+NH >75% ongelijkjarig jaar >50% * indeling in bestandstypes: LH: >80% loofhout / NH: >80% naaldhout / LH (50-80%) + NH / NH (50-80%) + LH Boomsoortensamenstelling In Tabel 4 en Tabel 5 zijn de gegevens (op basis van de bosbouwopnames) van de soorten in respectievelijk de boomlaag en de struiklaag weergegeven. Naaldbomen maken ongeveer 80% uit van het bomenbestand in Pidpa Brasschaat, zowel wat betreft stamtal, als grondvlak en volume. Hiervan neemt Grove den meer dan de helft voor zijn rekening, gevolgd door Corsikaanse den en Douglas, die elk ongeveer 10% van het bomenbestand uitmaken. De meest algemene loofboomsoort is Beuk, die ondanks een stamtal van 10% toch 16% van het volume inneemt. Tabel 3: Overzicht van het stamtal, grondvlak en volume per bestand (op basis van de bosbouwopnames) Bestand Levend hout Dood hout Stamtal (#bomen/ha) Grondvlak (m²/ha) Volume (m³/ha) Stamtal (#bomen/ha) Grondvlak (m²/ha) Volume (m³/ha) 1a , b , ,8 36,5 1c , ,09 40,8 1d , e , Totaal , ,15 11, Dendrometrische gegevens Boomlaag In Pidpa Brasschaat komen gemiddeld 411 bomen/ha voor. Bestanden 1b en 1d zijn de uitschieters met 270 en 668 bomen/ha, waaruit blijkt dat het verschil tussen de bestanden (wat betreft het stamtal) niet erg groot is. Het gemiddelde bestandsgrondvlak bedraagt 32,7 m²/ha en het gemiddelde bestandvolume is 298 m³/ha. Naar grondvlak en volume is Grove den de belangrijkste soort (ongeveer 46%), de verdere verdeling is analoog met de stamtalverdeling. Het aandeel inheems hout op basis van het grondvlak bedraagt 64%.

27 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 26 Tabel 4: Samenvattende gegevens van de boomlaag Normaal gezien bemerken we in de grafiek een groot aantal jonge boompjes (met kleine diameter) en een dalend aantal dikkere bomen. Er is in de grafiek echter duidelijk een piek te zien bij bomen met een dikte rond de 100 cm, wat duidt op het tekort aan verjonging in de struiklaag. In Pidpa Brasschaat wordt dit tekort in een aantal bestanden gecompenseerd door massale verjonging in de kruidlaag.

28 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 27 Struiklaag Slechts een paar bestanden hebben een goed ontwikkelde struiklaag, wat te wijten is aan de dunningsachterstand, het dichte naaldenpakket en de voormalige dominantie van Am. vogelkers (tot de bestrijding in 2002). Het stamtal bedraagt amper 56 stuks/ha. Enkel Ruwe berk, Lijsterbes en Amerikaanse eik werden aangetroffen binnen de proefvlakken. Voor gedetailleerde gegevens wordt verwezen naar de bestandsbeschrijvingen. In Tabel 5 zijn de gegevens (op basis van de bosbouwopnames) van de soorten in de struiklaag weergegeven. Tabel 5: Samenvattende gegevens van de struiklaag Verjonging De verjonging is talrijk, maar grotendeels beperkt tot ongewenste soorten zoals Douglas, Am. vogelkers en Am. eik. Verder komt ook verjonging voor van Beuk, Zomereik, Wilde lijsterbes, Spork Tabel 6: Samenvattende gegevens van de kruidlaag

29 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 28 Dood hout - Staand dood hout is in Pidpa Brasschaat plaatselijk veel aanwezig, in perceel 1b en 1c is er veel dood hout door de aftakelende Weymouthden. Met een percentage van 3,8 % van het totaalvolume (zie Tabel 7) is het streefcijfer van 4% (criteria duurzaam bosbeheer) in Pidpa Brasschaat zo goed als bereikt. Tabel 7: Samenvattende gegevens van het staand dood hout - Het aandeel liggend dood hout is bijzonder klein, en de aanwezige dode stammen hebben veelal een omtrek kleiner dan 60 cm (zie Tabel 8). Er is helemaal geen liggend dood hout aanwezig met een omtrek groter dan 120 cm. Tabel 8: Aandeel liggend dood hout Bestand dun dik zeer dik 1a < 5 stuks/ha 0 0 1b < 5 stuks/ha 0 0 1c < 5 stuks/ha 1 10 stuks/ha 0 1d < 5 stuks/ha 1 10 stuks/ha 0 1e stuks/ha 1 10 stuks/ha 0 dun = cm omtrek / dik = cm omtrek / zeer dik = > 120 cm omtrek Vegetatie Biologische Waarderingskaart De versie 2.1 van de Biologische waarderingskaart is voor het studiegebied nog niet beschikbaar. Voor oudere versies werden geen inventarisaties in het studiegebied uitgevoerd, maar op de Natuurgerichte bodembedekkingskaart (INBO, 2004) zijn wel gegevens aan te treffen. (Figuur 13). Een gedeelte van bestand 1d is werd gekarteerd als biologisch waardevol, de overige bestanden zijn minder waardevol.

30 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 29 biologisch minder waardevol biologisch minder waardevol met waardevolle elementen biologisch minder waardevol met waardevolle en zeer waardevolle elementen biologisch minder waardevolle met zeer waardevolle elementen biologisch waardevol biologisch waardevol met zeer waardevolle elementen biologisch zeer waardevol Figuur 13: BWK van Pidpa Brasschaat Binnen het studiegebied komen volgende karteringeenheden voor: - Pa: Naaldhoutaanplant zonder ondergroei, in bestand 1d. - Un: Open bebouwing, in een omgeving met veel natuurlijke begroeiing (in alle overige bestanden) Gezien deze Biologische waarderingskaart een algemene beschrijving geeft van de actuele vegetatietypes, wordt een gedetailleerdere bostypering, gebaseerd op een voldoende aantal vegetatieopnames, hieronder uitgewerkt Actuele bostypering Methodiek Als leidraad voor de vegetatieanalyse wordt de methodiek gevolgd zoals is uitgewerkt in de handleiding Vegetatieanalyse in het kader van uitgebreide bosbeheerplannen. Het Agentschap voor Natuur en Bos heeft een vegetatieanalyse pakket samengesteld dat bestaat uit een aantal Accessdatabanken, met name: Deter-CD, Deter-CE, Tropres, Syntabel, Spectrum en Rogister. De bostypologie waarmee wordt gewerkt, is gebaseerd op de eerste boskartering van het Vlaams gewest, uitgevoerd in de periode Deze bostypologie is inmiddels herwerkt en verfijnd (Cornelis, 2007), maar de bijbehorende software hiervan is nog niet beschikbaar. Bij de typering van het vegetatietype wordt dan ook telkens het overeenkomstige type uit de nieuwe typologie. In elk bestand werd minstens één vegetatieopname gemaakt, in bestand 1e werden er twee gemaakt. In totaal werden 5 opnames gemaakt. o Deze opnames werden ingevoerd in de vegetatiedatabank Deter-CE. In Bijlage 2 worden deze opnames weergegeven met de bedekkingen per soort en per vegetatielaag. De boomsoorten die in de nevenetage voorkwamen werden toch ook ondergebracht bij de boomlaag.

31 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 30 o De classificatie van de opnames gebeurde op basis van de identificatiediagrammen (m.b.v. het Access-programma Tropres) van TPab_K-scores (van de kruidlaagsoorten) en in mindere mate deze van TP-K. Bij de bepaling van TP-scores kan namelijk de invloed van soorten die wijzen op onverzadigde gemeenschappen (storingssoorten zoals bramen en Adelaarsvaren), hoog zijn op de bepaling van het bostype. Bij TPab speelt de trouw- en presentiegraad van de karakteristieke soorten van een bostype een grotere rol en is dan ook een krachtiger identificatiemethode. Per opname werden wel beide types van sterdiagrammen geïnterpreteerd. In het referentiesterdiagram (zie Figuur 14) zijn de 32 onderscheiden bostypes uit de bosinventarisatie van Vlaanderen in een logische volgorde geordend op de assen van het diagram, meerbepaald is de gradiënt van voedselarm en droog naar voedselrijk en nat terug te vinden (Duinbos vormt een uitzondering in deze ordening) als het diagram wordt doorlopen in wijzerszin startend bij Rododendronbos. Nauw verwante bostypen komen naast elkaar te liggen. Hoe meer er uitvlagging is vanuit het centrum naar een bepaald bostype, hoe sterker de verwantschap is met dit type. Figuur 14: Referentiesterdiagram (Roelandt, 2004) o o o De bekomen (sub)types worden cartografische voorgesteld door een gekleurd symbool op de locatie van de vegetatieopname in het betreffend bestand. Om het volledige bestand in te kleuren met dit (sub)type moet namelijk omzichtigheid aan de dag gelegd worden doordat de volledige oppervlakte van een bestand niet altijd homogeen is qua huidige vegetatie en qua abiotiek. In de hiernavolgende bespreking werd, om potenties qua natuurlijk bostype bij oorspronkelijke abiotiek af te leiden, de situatie op de bodemkaart en de PNV-kaart (Ecosysteemvisie Bos IBW, zie hoofdstuk ) van het betreffend proefvlak mee opgenomen. Om deze typering van de actuele vegetatie vanuit de kruidlaag te bevestigen en om de proefvlakken te karakteriseren qua abiotische parameters, werd tot slot een mf/mr.mn-ecogram (Rogister, 1958) gemaakt en geïnterpreteerd. Om dit ecogram te bekomen, gebruikte Rogister de Ellenberggetallen R (zuurtegraad), N (stikstofwaarde) en F (vochtwaarde) om elk bostype uit de literatuur in een tweedimensionele ruimte te plaatsen die de ecologische positie van de abiotische factoren vochttoestand en voedselbeschikbaarheid van de bodem (is gerelateerd met de humuskwaliteit) duidelijk maakt. Op basis van de gemiddelde bedekking van de soorten in de verschillende bostypes die resulteren uit de bosinventarisatie van het Vlaams gewest, werden

32 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 31 gemiddelde F, R en N waarden berekend (mf, mr en mn). Deze waarden werden dan gebruikt om de ecologische positie van de Vlaamse bostypen te berekenen en te visualiseren in een mf/mr.mn ecogram. Door een query te laten lopen in de Access-databank Rogister, werden deze gemiddelde Ellenbergwaarden per proefvlak van Pidpa Brasschaat berekend. De bekomen waarden worden uitgezet in een spreidingsgrafiek in Excel met als achtergrond het Rogister-ecogram (de zwarte lijnen) o.b.v. de bosinventarisatietypologie. Zo kan nagegaan worden welke opnames overeenkomen met de verschillende Bosplantengemeenschappen in Vlaanderen en wat de abiotische parameters zijn (zuurtegraad, voedselrijkdom, bodemvocht) Resultaten: bespreking bostypes a.d.h.v. TPab-sterdiagrammen De identificatiediagrammen van de 6 opnames in Pidpa Brasschaat (zie Bijlage 2) zijn voldoende duidelijk (voldoende uitvlagging naar 1 of meer typen) om er een typering uit af te leiden. Hieronder is een overzicht weergegeven van de verschillende bostypes die voorkomen binnen Pidpa Brasschaat, samen met het overeenkomstige bostypenummer en het aantal opnames die de meeste verwantschap (= meeste uitvlagging) hebben met het betreffende bostype. Bostype Bostypenummer # opnames Amerikaanse vogelkers berken-eikenbos 6 4 Amerikaanse eik kastanjebos Omwille van een meer aangerijkte bodem is in de overige proefvlakken vooral het Amerikaanse vogelkers berken-eikenbos tot ontwikkeling gekomen. Dit type is eveneens een derivaatgemeenschap van het Typisch berken-eikenbos, en wordt gekenmerkt door een goede ontwikkeling van voornamelijk Amerikaanse vogelkers. De voedselrijkere situatie waarvan dit type afhankelijk is, wordt vaak veroorzaakt door bodemverstoring, voormalig of naburig landbouwgebruik, en ook gewoon door een geringere uitspoeling van nutriënten in de neerslag. Het komt voor in bestanden 1a, 1b, 1c, 1d. - Het Amerikaanse eik-kastanjebos is een derivaatgemeenschap van het Eiken-beukenbos en het beperkt zich in Pidpa Brasschaat tot bestand 1e (met 2 opnames). Dit bostype wordt gekarakteriseerd door een aantal zeer algemene mesofiele soorten. Meestal is er door aanplanting van Amerikaanse eik en/of Tamme kastanje een dikke, slecht verterende strooisellaag die de kieming van andere soorten sterk bemoeilijkt. De bedekking van kruid- en moslaag is daardoor zeer laag, enkel Gewone braam en Brede stekelvaren komen vrij frequent voor. Al is het aandeel Amerikaanse eik en Tamme kastanje in bestand 1e vrij klein, Beuk heeft hier een gelijkaardige invloed op de soortensamenstelling. In de nieuwe typologie (Cornelis, 2007) wordt het Amerikaanse vogelkers berken-eikenbos genoemd als Denneneikenbos met Amerikaanse vogelkers. Het Amerikaanse eik-kastanjebos wordt omschreven als Denneneikenbos met Amerikaanse eik.

33 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving Rogister-Ecogram In Figuur 15 wordt het Rogister-Ecogram weergegeven van de vegetatieopnames die werden uitgevoerd in Pidpa Brasschaat. In deze grafiek wordt voorgesteld welke plantenopnames overeenkomen met welke Vlaamse bostypes en wat de abiotische parameters zijn (zuurtegraad, voedselrijkdom, bodemvocht). 1 De begrenzing van de ecologische gebieden (de zwarte lijnen) in dit ecogram komen overeen met de volgende bostypes (in vet werden deze aangeduid die volgens de grafiek voorkomen in het studiegebied): BQ: Berken-Eikenbos (Betulo-Quercetum) FQ: (Winter)Eiken-Beukenbos (Fago-Quercetum) SC: arme Eiken-Haagbeukenbos (Stellario-Carpinetum) MF: Gierstgras-Beukenbos (Milio-Fagetum) EC: Hyacintrijk Eiken-Haagbeukenbos (Endymio-Carpinetum) PC: Vochtig Eiken-Haagbeukenbos (Primulo-Carpinetum) UFtyp: typisch Iepen-Essenbos (Ulmo-Fraxinetum typicum) UFaln: Vochtig of Elzenrijk Iepen-Essenbos (Ulmo-Fraxinetum alnetosum) PF: Elzen-Essenbos (Pruno-Fraxinetum) CA: Moesdistel-Elzenbroek (Kalk-Elzenbroek) (Cirsio-Alnetum) FA: Ruigt-Elzenbos (Filipendulo-Alnetum) CEA: Gewoon of mesotroof Elzenbroek (Carici elongatae-alnetum) LQ: Elzen-Eikenbos (Lysimachio-Quercetum) In de X-as is de mate van afbraak van het strooisel of dus het humustype uitgezet. Deze is oplopend van mor, moder naar mull als volgt: De Y-as komt overeen met de vochtklasse als volgt: 1 In het Ecogram zijn ook de opnames 2a, 2b en 2c weergegeven. Deze behoren echter niet meer tot het studiegebied.

34 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 33 mf/mr.mn-ecogram van alle vegetatieopnames van Brasschaat 0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 35,00 40,00 45,00 50,00 3,00 4,00 5,00 6,00 FQ BQ 2a1 2bc 1e2 SC 1a1 of MF 2c1 1e1 1d1 PC EC 1b1 UFa UFt PF 7,00 LQ CEA FA 8,00 CA 9,00 10,00 Figuur 15: Rogister-Ecogram van de vegetatieopnames in Pidpa Brasschaat (Roeland, 2004) In het studiegebied variëren de humustypes van mor tot zure mull, wat wijst op een relatief slechte afbraak van het strooisel. De opnames hebben een bodemvochtklasse tussen mesofiel en mesofiel-hygroclien, dus het betreft matig vochtige tot vochtige bodems. De identificatie van de opnames met het Rogister-ecogram blijkt maar in beperkte mate overeen te komen met typologie die voortvloeit uit de sterdiagrammen en de bevindingen op terrein. Twee bestanden (1a, 1e_2) vallen onder het arme Eiken-Haagbeukenbos. Bestand 1b wordt ingedeeld bij het Ruigt-Elzenbos, wat verklaard wordt door de aanwezige verjonging van Gewone es en Europese vogelkers. Verder komen er in de bestanden weinig differentiërende soorten voor, daarentegen staan er wel veel soorten die wijzen op een sterke verstoring en/of aanrijking (Brandnetel, Kleefkruid, Ridderzuring), wat een goede bostypering erg moeilijk maakt Vegetatiekaart Op basis van de vegetatieopnames en de resultaten hiervan werd een gebiedsdekkende vegetatiekaart (Kaart 2.5) opgesteld. Op deze kaart is enerzijds weergegeven tot welke groep van bostypes 2 de bestanden behoren (op basis van de sterdiagrammen), en anderzijds is weergegeven of het bestand bestaat uit loof-, naald- of gemengd hout (op basis van de bosbouwopnames). Vegetatietypes die niet binnen deze klassering pasten, zijn Grasland, Ruigte, (jonge) Aanplant, Water, Heide en Tuin. Deze 2 De bostypes die werden getypeerd binnen de bosplaatsen van Pidpa, werden herleid tot 7 bostypegroepen. De verschillende bostypegroepen zijn Berken-Eikenbos, Eiken-Beukenbos, Eiken-Haagbeukenbos, Populierenruigte, Elzenbos, Rompgemeenschap Elzenbos en Wilgenvloedbos.

35 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Brasschaat Algemene beschrijving 34 vegetaties werden afzonderlijk vermeld op de vegetatiekaart. Voor een gedetailleerdere beschrijving van de kruid-, struik- en boomlaag per bestand wordt verwezen naar de bestandsbeschrijving (2.3.2) Natuurlijkheid vegetatie in de bosbestanden Potentieel natuurlijke vegetatie Op basis van de bodemkaart van Vlaanderen werd een kaart opgesteld met de potentiële natuurlijke vegetatie (PNV) voor Vlaanderen. Hierop is gebiedsdekkend weergegeven welke vegetatietypes zullen ontwikkelen wanneer de abiotische toestand van het bos wordt hersteld en het bos gedurende een lange periode (min. 150 jaar) wordt gevrijwaard van alle menselijke activiteiten. Bij het opstellen van een vegetatie-doeltypekaart wordt in veel gevallen de PNV als doeltype vooropgesteld, en de mate waarin de huidige vegetatie overeenkomt met de PNV geeft aan hoe goed het bos ontwikkeld is. Men spreekt hierbij van verzadigde- (het huidige type komt in grote mate overeen met de PNV) en onverzadigde (of gedegradeerde) bosgemeenschappen. Uit bovenstaande vegetatieanalyse leiden we af dat er geen verzadigde bosgemeenschappen voorkomen binnen het studiegebied. Bestanden Elzenbroekbos Elzen-Vogelkersbos Typische Eiken-Beukenbos, natte variant Arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos, droge variant Arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos, natte variant Figuur 16: PNV-kaart De verschillende potentiële bostypes binnen het studiegebied zijn: - Het Droog eiken-beukenbos is te verwachten in het grootste gedeelte van het studiegebied, naar het noorden toe is er een overgang naar het Natte eiken-beukenbos. Aandeel exoten Het aandeel inheems hout in de boomlaag bedraagt zoals eerder vermeld 64%, maar ook in de struiken de kruidlaag bestaat een groot aandeel uit exoten. Volgende soorten komen (vrij) algemeen voor in Pidpa Brasschaat: