UITGEBREID BOSBEHEERPLAN OPENBARE BOSSEN PIDPA

Transcriptie

1

2 UITGEBREID BOSBEHEERPLAN OPENBARE BOSSEN PIDPA Kapellen

3 Uitgebreid bosbeheerplan Openbare bossen Pidpa KAPELLEN Opdrachtgever: Pidpa Desguinlei Antwerpen 03/ Opdrachthouder: ESHER bvba Sint-Annaplein Gent 09/ Werkten mee: Bert Van der Auwermeulen Bart Opstaele Leen Martens Herman De Bruyne Redactie: Bert Van der Auwermeulen Bart Opstaele september 2008

4 De opmaak van dit uitgebreid bosbeheerplan werd begeleid door een stuurgroep. Hierin zetelden: Hilde Syen - Pidpa Bart De Jong - Pidpa Guy Heutz - Agentschap voor Natuur en Bos - regiobeheerder Els Wouters - Agentschap voor Natuur en Bos John Otten - Agentschap voor Natuur en Bos - beheerwachter Hierbij onze dank aan de leden van de stuurgroep voor hun medewerking.

5 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 4 Inhoud 1 Identificatie van het bos Eigendom, zakelijke en persoonlijke rechten Eigendom Zakelijke en persoonlijke rechten Huurpacht Erfdienstbaarheden Jachtrecht Kadastraal overzicht Situatieplan Situering Algemeen administratief Relatie met de andere groene domeinen Statuut van de wegen en waterlopen Wegen Openbare wegen Paden Waterlopen Bestemming volgens het geldende plan van aanleg of ruimtelijk uitvoeringsplan Ligging in speciale beschermingszones Internationale beschermingszones Nationale beschermingszones en regionale aandachtsgebieden Waterwingebied VEN Beschermde landschappen, stads- en dorpsgezichten Landschapsatlas Algemene beschrijving Cultuurhistorisch overzicht Historisch overzicht Historiek Evolutie van het landschapsbeeld Huidige situatie Kenmerken van het vroegere beheer Beschrijving van de standplaats Reliëf en hydrografie Reliëf Hydrografie Bodem en geologie Geologie Hydrologie Bodem Beschrijving van het biotisch milieu Bestandskaart Bestandsbeschrijving en dendrometrische gegevens Boomsoortensamenstelling Dendrometrische gegevens Vegetatie Biologische Waarderingskaart Actuele bostypering... 25

6 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving Flora Open plekken Autochtone bomen en struiken Fauna Avifauna Zoogdieren Amfibieën Ongewervelden Opbrengsten en diensten Houtopbrengst Jacht Recreatie Knelpunten Beheerdoelstellingen Beheerdoelstellingen m.b.t. de economische functie Beheerdoelstellingen m.b.t. de ecologische functie Beheerdoelstellingen m.b.t. de sociale en educatieve functie Beheerdoelstellingen m.b.t. de milieubeschermende functie Beheerdoelstellingen m.b.t. de wetenschappelijke functie Beheermaatregelen Bosverjonging Natuurlijke verjonging Kunstmatige verjonging Bosomvorming Bebossingswerken Bosbehandelings- en verplegingswerken Exotenbestrijding Methodiek bestrijding Am. vogelkers Opvolging Kapregeling Bosexploitatie Brandpreventie Open plekken Bosranden Specifieke maatregelen ter bescherming van fauna en flora Dood hout en oude bomen Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. toegankelijkheid, recreatie en educatie Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. de jacht Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. de visserij Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. gebruik niet houtige bosproducten Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. cultuur-historische elementen Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. de milieu-beschermende functie Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. de weten-schappelijke functie Werken die de biotische of de abiotische toestand van het bos wijzigen Subsidieerbare oppervlakte Planning van de beheerwerken Referenties Bijlagen... 41

7 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 6 Bijlagen Bijlage 1: Kadastrale legger Bijlage 2: Bijlage 3: Bosbouw- en Vegetatieopnames Verslag openbaar onderzoek Kaarten De kaarten zijn opgenomen in een afzonderlijke kaartenmap: Kaart 1.1: Kaart 1.2: Kaart 1.3: Kaart 2.1: Kaart 2.2: Kaart 2.3: Kaart 2.4: Kaart 2.5: Kaart 4.1: Kadastraal plan Luchtfoto Gewestplan Bosleeftijd Hydrografie Bodemkaart Bestanden en lokalisatie opnames Vegetatiekaart Beheerkaart

8 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 7 1 Identificatie van het bos 1.1 Eigendom, zakelijke en persoonlijke rechten Eigendom Dit uitgebreid bosbeheerplan behandelt de eigendom van de Provinciale en Intercommunale Drinkwatermaatschappij der Provincie Antwerpen (Pidpa) in Kapellen, met een totale oppervlakte van 5,12 ha (= studiegebied). Bosnaam: Statuut: Eigenaar: Pidpa Kapellen Middelbeeklaan 2950 Kapellen Openbaar Pidpa Desguinlei Antwerpen Contactpersoon: Hilde Syen hilde.syen@pidpa.be Uitvoerend beheerder: Pidpa Dit uitgebreid bosbeheerplan is geldig voor 20 jaar ( ) Zakelijke en persoonlijke rechten Huurpacht Er worden geen bestanden uit het studiegebied verpacht Erfdienstbaarheden Er gelden actueel geen erfdienstbaarheden binnen het studiegebied Jachtrecht Het jachtrecht wordt niet verhuurd in Pidpa Kapellen.

9 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving Kadastraal overzicht Een tabel met overzicht van de kadastrale percelen behorend tot het studiegebied, met vermelding van de overeenkomstige bestanden, is weergegeven in Tabel 1. Een uittreksel uit het recentste kadastraal plan van het gebied is weergegeven op Kaart 1.1. De kadastrale legger is weergegeven in Bijlage 1. Tabel 1: Kadastrale percelen Bestandsnummer Perceelsnummer Oppervlakte (ha) Terreintype 1 e Afdeling, sectie A 1a 241e (deel), 209m 1,75 bos 1b 238a, 231b, 233b 3,37 bos Volgens eigen planimetrie is de oppervlakte van het volledige studiegebied 5,12 ha. 1.3 Situatieplan Figuur 1: Situering van Pidpa Kapellen Het studiegebied bevindt zich ten oosten van het centrum van Putte (gemeente Kapellen) dat zich aan de Belgisch-Nederlandse grens bevindt. Het studiegebied omvat enkele bosbestanden rond de waterwinning, waardoor de Middelbeek (of s Hertogendijkse beek) loopt. Een situering op de luchtfoto is weergegeven op Kaart 1.2 Begrenzing Het gebied van Pidpa Kapellen is gelegen binnen de volgende grenzen: de Pannenhoefdreef in het zuiden, het centrum van Putte in het westen, de Vierhoevenstraat in het noorden en de Selstbaan in het oosten.

10 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 9 Geografisch Het studiegebied ligt in de ecoregio van de Kempen, op de grens van het Noord-Kempisch kleisubstraatdistrict en het Centraal-Kempisch rivier- en duinendistrict. Figuur 2: Ligging van Pidpa Kapellen in de ecoregio 1.4 Situering Algemeen administratief Het technisch beheer van in het studiegebied gebeurt, overeenkomstig het bosdecreet, door het Agentschap voor Natuur en Bos: Buitendienst Bosbeheer: Agentschap voor Natuur en Bos, beheerregio Antwerpse Kempen Gebouw Anna Bijns Lange Kievitstraat 111/113 bus Antwerpen Telefoon: 03/ Fax: 03/ Verantwoordelijke regiobeheerder: dhr. Guy Heutz Verantwoordelijke boswachter: dhr. John Otten guy.heutz@lne.vlaanderen.be jeanpierre.otten@lne.vlaanderen.be GSM : 0499/ Relatie met de andere groene domeinen Het studiegebied ligt in de verkavelde omgeving van de gemeente Putte. Er zijn nog wel enkele grotere groengebieden aanwezig, zoals weergegeven in Figuur 3.

11 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 10 Figuur 3: Groengebieden in de omgeving van Pidpa Kapellen - Ten zuiden van het studiegebied is het Mastenbos gelegen. Dit naaldbos, waarin het Fort van Ertbrand is gelegen, loopt door tot aan de Kalmthoutse Heide. - Het uitgestrekte natuurgebied Kalmthoutse Heide is gelegen op ongeveer 2 km ten noorden van het studiegebied. 1.5 Statuut van de wegen en waterlopen Wegen Openbare wegen Er lopen geen openbare wegen door het studiegebied Paden Er lopen geen paden door het studiegebied Waterlopen Door het studiegebied loopt de Middelbeek, een waterloop van 2de categorie. 1.6 Bestemming volgens het geldende plan van aanleg of ruimtelijk uitvoeringsplan BPA s (Bijzondere Plannen van Aanleg), APA s (Algemene Plannen van Aanleg) of RUP s (Ruimtelijke UitvoeringsPlannen) zijn momenteel niet van kracht binnen het studiegebied.

12 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 11 De ruimtelijke bestemmingen van het studiegebied werden vastgelegd in het gewestplan Antwerpen (KB ). Een uittreksel van het gewestplan is weergegeven op Kaart 1.3. Het bestand 1b en het grootste deel van bestand 1a is aangeduid als Gebied voor gemeenschapsvoorziening en openbaar nut. Het noordelijk deel van bestand 1a is groengebied en het deel aan de gebouwen is Woongebied. Voor het volledige studiegebied is er overdruk van Waterwinningsgebied. 1.7 Ligging in speciale beschermingszones Internationale beschermingszones Het studiegebied valt niet binnen een bepaalde internationale beschermingszone (EU-Habitatrichtlijn of EU-Vogelrichtlijn). Op 900m naar het noordoosten ligt het Habitat-, Vogelrichtlijn- en Ramsargebied Kalmthoutse heide, terwijl op ongeveer 800m naar het zuiden toe het Fort van Ertbrand ligt, dat een deel van het Habitatgebied Historische fortengordels van Antwerpen als vleermuizenhabitat is. Bestanden Vogelrichtlijngebied Habitatrichtlijngebied RAMSAR-gebied VEN-gebied Figuur 4: Habitatrichtlijngebied en VEN in de omgeving van het studiegebied

13 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving Nationale beschermingszones en regionale aandachtsgebieden Waterwingebied Bij Besluit van de Vlaamse Regering van 21 december 1988 werden het waterwingebied en de beschermingszones van de waterwinning Kapellen officieel afgebakend, zoals in Figuur 5. Figuur 5: Afbakening beschermingszones van de waterwinning Schilde VEN Het studiegebied zelf is niet aangeduid als GEN- of als GENO-gebied en in de onmiddellijke omgeving zijn geen gebieden in het VEN opgenomen (Besluit van de Vlaamse Regering 18 juli 2003) Beschermde landschappen, stads- en dorpsgezichten In of in de onmiddellijke omgeving van het studiegebied zijn geen beschermde landschappen, stads- of dorpsgezichten aanwezig. In de omgeving bevindt zich wel het Beschermd landschap van de Antitankgracht (zie Figuur 6).

14 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 13 Figuur 6: Beschermde landschappen in de omgeving Landschapsatlas De landschapsatlas (zie Figuur 7) geeft aan waar de historisch gegroeide landschapstructuur tot op vandaag herkenbaar gebleven is en duidt deze aan als relicten van de traditionele landschappen. Het is een inventaris van alle landschapskenmerken met erfgoedwaarde die op mesoniveau (1/50.000) relevant zijn. Zowel puntvormige, lijnvormige als vlakvormige relicten van bovenlokaal belang werden gebiedsdekkend gekarteerd. - Samenhangende gehelen met belangrijke erfgoedwaarden en een vrij hoge gaafheid werden gewaardeerd via aanduiding als relictzone met bijbehorende beschrijvingsfiche. - De meest waardevolle ensembles die zowel historisch als genetisch samen horen, werden ankerplaatsen genoemd. Voor ankerplaatsen en relictzones, kortom gave landschappen, worden specifieke beleidswenselijkheden geformuleerd. - Daarnaast werden ook lijnsegmenten gewaardeerd die een waardevol lijnvormig element voorstellen. Deze worden lijnrelicten genoemd. De relictzone Ontginningsblok Stabroek-Kapellen (R10011) Het westelijk deel van het studiegebied maakt deel uit van deze relictzone die ha groot is en het gebied tussen Putte en de Haven van Antwerpen omvat.

15 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 14 Relictzones Bestanden # Puntrelict Lijnrelict Relictzone Ankerplaats Figuur 7: Landschapsatlas van Pidpa Kapellen en omgeving

16 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 15 2 Algemene beschrijving 2.1 Cultuurhistorisch overzicht Historisch overzicht Historiek Op het einde van de laatste ijstijd ( jaar geleden) werd door krachtige noordenwinden een dekzandpakket aangevoerd van enkele meters dik. Na de ijstijd verminderde het hogedrukgebied boven de noordelijke ijskappen, en de noordenwinden maakten plaats voor westenwinden. Vanuit de (toen nog droogliggende) Noordzee werd zandig materiaal aangevoerd dat in de Kempen werd afgezet onder de vorm van landduinen. Bij verder uitwaaien van de duinen tot op de watertafel werden vennen gevormd. Met de geleidelijke opwarming van het klimaat nam ook de vegetatiebedekking toe. De duingebieden ontwikkelden naar Eiken-berkenbossen, en de beekdalen naar Rietmoerassen en Wilgen- of Elzenbossen. Hier kwamen de afgestorven plantenresten in een waterrijk, zuurstofarm milieu terecht, en zo ontwikkelden zich veenlagen in de beekdalen. Rond 3000 vc had de mens vooral een semi-nomadische levenswijze, waarbij kleine stukjes bos gekapt werden voor akkerbouw, en men verder trok na uitputting van de grond. Wanneer de struikachtige heidevegetatie die zich op dergelijke plaatsen ontwikkelde later begraasd werd als weiland, werd de regeneratie van bos onmogelijk. Vanaf 1000 vc was er een gestage ontbossing van heel West-Europa, en in de Middeleeuwen werden de Kempen massaal ontbost. Er werden dichte drainagestelsels aangelegd, het veen in de beekdalen werd op grote schaal ontgonnen, en de valleigronden kwamen in gebruik als weiland. Het gebied in de omgeving van de Kalmthoutse heide is echter grotendeels gespaard gebleven van ontginningen en verkavelingen. Tot het begin van de 20ste eeuw zorgde het traditionele landbouwsysteem voor de instandhouding van de heide. Er werd begraasd met schapen, en men gebruikte schapenmest en de humusrijke bovenlaag van de heide (plagsel) om het akkerland te bemesten. Door dit potstalsysteem bleef de heide arm aan voedingsstoffen, en ontstonden op verschillende plaatsen vennen en zandverstuivingen. De waterwinning in Kapellen werd aangevangen in 1951.

17 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving Evolutie van het landschapsbeeld Op de beschikbare historische kaarten is er een belangrijke evolutie van het landschapsbeeld te constateren. Op de kaart van de Ferraris zien we dat het studiegebied gelegen was op de rand van het ontgonnen gebied rond Putte, waarbij alle percelen (akkertjes) omgeven waren met hagen en/of houtkanten. Ten oosten van de kern van Putte lag een uitgestrekt heide- en wastinegebied. Figuur 8: de Ferrariskaart ( ) en het aandeel bos ten tijde van Ferraris

18 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 17 Tussen 1770 en 1850 werd de omgeving van het studiegebied verder ontgonnen. Er werden bijkomende wegen en paden aangelegd en er werd in belangrijke mate ook bijkomend bebost (vooral loofbos). Het stratenpatroon was al grotendeels aanwezig en er liep door het studiegebied een tramlijn. In het studiegebied zelf was bestand 1b nagenoeg volledig bebost. Figuur 9: Vandermaelenkaart (1850)

19 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 18 Op de kaart uit 1936 zien we dat het areaal bos in de onmiddellijke omgeving van het studiegebied maar weinig is uitgebreid. Wel bestaat het studiegebied zelf nu nagenoeg volledig uit naaldhout. Waar zich nu de gebouwen bevinden, was een verruigd grasland, waarschijnlijk heide, gelegen. Figuur 10: Topografische kaart 1936 (Militair Geografisch Instituut) Huidige situatie (zie Kaart 2.4) Na WO II is de omgeving van het studiegebied verder verstedelijkt, waarbij ook een groot deel van de omliggende bossen werd verkaveld. Het grootste deel van het studiegebied is nog maar vrij recent bebost en is niet ouder dan 100 jaar, het noordoostelijk deel van bestand 1b is echter bebost sinds Vandermaelen. De bosleeftijdskaart (zie Kaart 2.1) geeft hiervan een overzicht Kenmerken van het vroegere beheer Er zijn geen gegevens over het vroegere beheer bekend. Bevindingen op terrein geven aan dat de bossen in het verleden beheerd werden als hak- of middelhout.

20 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving Beschrijving van de standplaats Reliëf en hydrografie Reliëf Het studiegebied is gelegen op ongeveer 15 m hoogte TAW. Het reliëf loopt van de hoger gelegen dekzandgronden van de Kalmthoutse heide en omgeving af naar de polders rond Stabroek Hydrografie Het hydrografisch stelsel in en rond het studiegebied is weergegeven op Kaart 2.2 Door het studiegebied loopt de Middelbeek, een beek van 2 de categorie, die verder zuidwaarts uitmondt in het Antitankkanaal Bodem en geologie Geologie Het studiegebied behoort tot het geologische Centraal Kempisch Systeem. Door tektonische processen werden de oude geologische lagen scheefgesteld met een dalende helling naar het noordoosten. De afgezette sedimentenpakketten werden bijgevolg in die richting geleidelijk aan dikker, waarbij de jongere lagen steeds verder naar het noordoosten gelegen zijn. (zie Figuur 11) Figuur 11: Lithostratigrafische kaart De geologische ondergrond in het ecodistrict bestaat uit verschillende mariene sedimentenpakketten, die tijdens het Tertiair en het Vroeg-Pleistoceen (Kwartair) werden afgezet. Het betreft een dik pak zandige en soms kleihoudende formaties met een lichte helling naar het noord(noord)oosten. De bovenste laag bestaat uit de Formatie van Merksplas. Daar bovenop bevindt zich de dunne fluviale en eolische afzetting uit het Kwartair, die zeker ter hoogte van het studiegebied op sommige plaatsen minder dan 1 m bedraagt.

21 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving Hydrologie De waterwinning is een element binnen het hydrologisch systeem. De vergunde onttrekking is afgestemd op de draagkracht van de watervoerende laag zodat een nieuwe evenwichtssituatie ontstaat. In Pidpa Kapellen wordt jaarlijks ongeveer 2,6 miljoen m³ water opgepompt. De vergunning staat toe om tot 5,475 miljoen m³/jaar op te pompen verspreid over 20 putten. Het opgepompte water is afkomstig uit de Formatie van Berchem, dit is de semi-artesische laag bovenop de ondoorlatende Boomse klei. Het restwater van het productieproces wordt geherinfiltreerd in de ondergrond via de bezinkings- en infiltratiebekkens die gelegen zijn in het studiegebied. Op jaarbasis bedraagt dit ongeveer m³ Bodem Het studiegebied is gelegen in de zandgronden ten noorden van Antwerpen. Bij de drainageklassen moet worden opgemerkt dat dit een toestand weergeeft uit de jaren 60. Mogelijk is deze situatie intussen gewijzigd onder invloed van de waterwinning of andere hydrologische maatregelen in de omgeving. In Pidpa Kapellen komen volgende bodems voor (zie Kaart 2.3): o o De matig natte tot natte zandgronden (Zdg en Zeg) maken het grootste deel uit van het studiegebied en omgeving. De zuidoosthoek bestand 1b bestaat uit natte lemige zandgronden (Seg). 2.3 Beschrijving van het biotisch milieu Bestandskaart De bestandskaart met locaties van de proefvlakken is weergegeven op Kaart 2.4. Een tabel met weergave van de dominerende boomsoort is opgenomen in Tabel 2. Tabel 2: Bestanden in Pidpa Kapellen Bestand Opp. (ha) aanplantjaar dominerende boomsoort 1a 1,75 ± 1960 Zomereik 1b 3,37 ± 1960 Zomereik Totaal = 5, Bestandsbeschrijving en dendrometrische gegevens Bestand 1a De boomlaag bestaat uit niet meer afgezet hakhout van Zomereik, Ruwe berk en wat Am. eik. De struiklaag is ijl en Spork, Wilde lijsterbes, Hulst en Am. vogelkers komen er in klein aantal voor. De kruidlaag wordt gedomineerd door Pijpenstrootje en enkele groepen met braam. Rond de bekkens is de vegetatie schraler en komt onder meer Struikhei, Brem, voor.

22 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 21 Bestand 1b De boomlaag bestaat eveneens uit doorgegroeid hakhout van vooral Zomereik, en ook wel Amerikaanse eik en Ruwe berk. De struiklaag is weinig ontwikkeld en bestaat uit wat Wilde lijsterbes, Spork, Hulst en jonge boompjes van Zomereik en Am. eik. De kruidlaag wordt gedomineerd door bramen, zeker op de west- en oostrand. Centraal in het bestand komt vooral Pijpenstrootje, Bochtige smele en Brede stekelvaren voor. Op de oostrand komen verschillende verwilderde tuinplanten als Bonte gele dovenetel, P. rododendron, Tabel 3: bestandskenmerken Bestand Opp. (ha) bedrijfsvorm mengingsvorm bestandstype* sluitingsgraad leeftijd leeftijdsklasse % inheems 1a 1,75 middelhout stamsgewijs LH >75% ongelijkjarig jaar >95% 1b 3,37 middelhout stamsgewijs LH >75% ongelijkjarig jaar >95% * indeling in bestandstypes: LH: >80% loofhout / NH: >80% naaldhout / LH (50-80%) + NH / NH (50-80%) + LH Boomsoortensamenstelling In Tabel 5 en Tabel 6 zijn de gegevens (op basis van de bosbouwopnames) van de soorten in respectievelijk de boomlaag en de struiklaag weergegeven. De soortensamenstelling in beide bestanden is beperkt: Zomereik is de belangrijkste soort en maakt ongeveer ¾ van het grondvlak en het volume uit. Ruwe berk is de enige andere belangrijke soort met ongeveer ¼ van grondvlak en volume. Naar stamaantal is deze soort wel meer voorkomend (41%). De struiklaag is weinig ontwikkeld met verspreid wat Spork, Wilde lijsterbes en Hulst. Buiten de proefvlakken komt ook nog Am. vogelkers en P. rododendron voor Dendrometrische gegevens Boomlaag In Pidpa Kapellen komen gemiddeld 667 bomen/ha voor, wat gezien de ouderdom van de bestanden vrij veel is, maar te verklaren is door het aanwezige hakhout. Het gemiddelde bestandsgrondvlak bedraagt 22,1 m²/ha en het gemiddelde bestandvolume is 177 m³/ha. Vooral het volume is vrij laag wat te wijten is aan het ontbreken van zware opgaande bomen (zie ook grafiek). Het aandeel inheems hout op basis van het grondvlak bedraagt 100%. Tabel 4: Overzicht van het stamtal, grondvlak en volume per bestand (op basis van de bosbouwopnames) Bestand Levend hout Dood hout Stamtal (#bomen/ha) Grondvlak (m²/ha) Volume (m³/ha) Stamtal (#bomen/ha) Grondvlak (m²/ha) Volume (m³/ha) 1a 1b , ,96 4, , ,27 9,0 Totaal , ,16 7,5

23 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 22 Tabel 5: Samenvattende gegevens van de boomlaag Struiklaag De struiklaag is weinig ontwikkeld, wat waarschijnlijk te wijten is aan de historiek van hakhoutbeheer in de bestanden.

24 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 23 In Tabel 6 zijn de gegevens (op basis van de bosbouwopnames) van de soorten in de struiklaag weergegeven. Tabel 6: Samenvattende gegevens van de struiklaag Verjonging In bestand 1a komt veel verjonging van Zomereik voor, naast ook Am. vogelkers, Spork en Hulst. In bestand 1b is de verjonging een stuk minder. De verjonging blijft momenteel wel beperkt tot jonge plantjes (<0,5m). De niet gewenste soort Am. vogelkers maakt 8% uit van de verjonging en vormen zo een beperkt probleem. Tabel 7: Samenvattende gegevens van de verjonging van de kruidlaag Dood hout - Staand dood hout is in Pidpa Kapellen maar weinig aanwezig. Het staand dood hout maakt 4,2% van het volume in de boomlaag uit. Hiermee is het streefdoel van 4% (Criteria duurzaam bosbeheer) bereikt. - Het aandeel liggend dood hout is bijzonder klein, en de aanwezige dode stammen en takken hebben een omtrek kleiner dan 60 cm. Er is helemaal geen liggend dood hout aanwezig met een omtrek groter dan 60 cm (zie tabel 8).

25 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 24 Tabel 8: Aandeel liggend dood hout Bestand dun dik zeer dik 1a stuks/ha 0 0 1b stuks/ha 0 0 dun = cm omtrek / dik = cm omtrek / zeer dik = > 120 cm omtrek Vegetatie Biologische Waarderingskaart Op de biologische waarderingskaart (gebaseerd op de Natuurgerichte bodembedekkingskaart, INBO, 2004) staat nagenoeg het volledige studiegebied ingekleurd als biologisch zeer waardevol. Alle bosbestanden zijn gekarteerd als qb of eiken-berkenbos, het natuurlijk bostype op dergelijke zandbodems. Op de oostrand van bestand 1b staat een deel ingetekend als ppmb, wat een aanplant van Grove den met ondergroei van bomen en struiken is. Momenteel wordt deze strook sterk beïnvloed door de aanpalende tuinen. Figuur 12: BWK van Pidpa Kapellen

26 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving Actuele bostypering Methodiek Als leidraad voor de vegetatieanalyse wordt de methodiek gevolgd zoals is uitgewerkt in de handleiding Vegetatieanalyse in het kader van uitgebreide bosbeheerplannen. Het Agentschap voor Natuur en Bos heeft een vegetatieanalyse pakket samengesteld dat bestaat uit een aantal Accessdatabanken, met name: Deter-CD, Deter-CE, Tropres, Syntabel, Spectrum en Rogister. De bostypologie waarmee wordt gewerkt, is gebaseerd op de eerste boskartering van het Vlaams gewest, uitgevoerd in de periode Deze bostypologie is inmiddels herwerkt en verfijnd (Cornelis, 2007), maar de bijbehorende software hiervan is nog niet beschikbaar. Bij de typering van het vegetatietype wordt dan ook telkens het overeenkomstige type uit de nieuwe typologie vermeld. In elk bosbestand werd één vegetatieopname gemaakt. In totaal werden 2 opnames gemaakt. o Deze opnames werden ingevoerd in de vegetatiedatabank Deter-CE. In Bijlage 2 worden deze opnames weergegeven met de bedekkingen per soort en per vegetatielaag. De boomsoorten die in de nevenetage voorkwamen, werden ook ondergebracht bij de boomlaag. o De classificatie van de opnames gebeurde op basis van de identificatiediagrammen (m.b.v. het Access-programma Tropres) van TPab_K-scores (van de kruidlaagsoorten) en in mindere mate deze van TP-K. Bij de bepaling van TP-scores kan namelijk de invloed van soorten die wijzen op onverzadigde gemeenschappen (storingssoorten zoals bramen en Adelaarsvaren), hoog zijn op de bepaling van het bostype. Bij TPab speelt de trouw- en presentiegraad van de karakteristieke soorten van een bostype een grotere rol en is dan ook een krachtiger identificatiemethode. Per opname werden wel beide types van sterdiagrammen geïnterpreteerd. In het referentiesterdiagram (zie Figuur 13) zijn de 32 onderscheiden bostypes uit de bosinventarisatie van Vlaanderen in een logische volgorde geordend op de assen van het diagram, meer bepaald is de gradiënt van voedselarm en droog naar voedselrijk en nat terug te vinden (Duinbos vormt een uitzondering in deze ordening) als het diagram wordt doorlopen in wijzerszin startend bij Rododendronbos. Nauw verwante bostypen komen naast elkaar te liggen. Hoe meer er uitvlagging is vanuit het centrum naar een bepaald bostype, hoe sterker de verwantschap is met dit type (zie diagrammen in Bijlage 2). Figuur 13: Referentiesterdiagram (Roelandt, 2004)

27 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 26 o In de hiernavolgende bespreking werd, om potenties qua natuurlijk bostype bij oorspronkelijke abiotiek af te leiden, de situatie op de bodemkaart en de PNV-kaart (Ecosysteemvisie Bos IBW, zie hoofdstuk ) van het betreffend proefvlak mee opgenomen Resultaten: bespreking bostypes a.d.h.v. TPab-sterdiagrammen De identificatiediagrammen van de 2 opnames in Pidpa Kapellen (zie Bijlage 2) zijn duidelijk (voldoende uitvlagging naar 1 of meer typen) om er een éénduidige typering uit af te leiden. In beide bosbestanden werd het Typisch Berken-Eikenbos aangetroffen. Zowel in de boom-, struikals kruidlaag komen de kenmerkende soorten voor (zie Kaart 2.5). In de nieuwe typologie (Cornelis, 2007) worden het Typisch Berken-Eikenbos ingedeeld bij de Dennen- Eikenbossen met Bochtige smele en Pijpenstrootje Vegetatiekaart Op basis van de vegetatieopnames en de resultaten hiervan werd een gebiedsdekkende vegetatiekaart (Kaart 2.5) opgesteld. Op deze kaart is enerzijds weergegeven tot welke groep van bostypes 1 de bestanden behoren (op basis van de sterdiagrammen), en anderzijds is weergegeven of het bestand bestaat uit loof-, naald- of gemengd hout (op basis van de bosbouwopnames). Vegetatietypes die niet binnen deze klassering pasten, zijn Grasland, Ruigte, (jonge) Aanplant, Water, Heide en Tuin. Deze vegetaties werden afzonderlijk vermeld op de vegetatiekaart. Voor een gedetailleerdere beschrijving van de kruid-, struik- en boomlaag per bestand wordt verwezen naar de bestandsbeschrijving (2.3.2) Natuurlijkheid vegetatie in de bosbestanden Potentieel natuurlijke vegetatie. Op basis van de bodemkaart van Vlaanderen werd een kaart opgesteld met de potentiële natuurlijke vegetatie (PNV) voor Vlaanderen. Hierop is gebiedsdekkend weergegeven welke vegetatietypes zullen ontwikkelen wanneer de abiotische toestand van het bos wordt hersteld en het bos gedurende een lange periode (min. 150 jaar) wordt gevrijwaard van alle menselijke activiteiten. Bij het opstellen van een vegetatie-doeltypekaart wordt in veel gevallen de PNV als doeltype vooropgesteld, en de mate waarin de huidige vegetatie overeenkomt met de PNV geeft aan hoe goed het bos ontwikkeld is. Men spreekt hierbij van verzadigde- (het huidige type komt in grote mate overeen met de PNV) en onverzadigde (of gedegradeerde) bosgemeenschappen. In het volledige studiegebied en omgeving is het potentiële bostype de natte variant van het Arm Eiken-Beukenbos. Zeker de boom- en struiklaag in de bestanden stemt overeen met dit bostype. In de kruidlaag zijn Bochtige smele en Pijpenstrootje typerende soorten voor de voedselarme, zure zandbodems. 1 De bostypes die werden getypeerd binnen de bosplaatsen van Pidpa, werden herleid tot 7 bostypegroepen. De verschillende bostypegroepen zijn Berken-Eikenbos, Eiken-Beukenbos, Eiken-Haagbeukenbos, Populierenruigte, Elzenbos, Rompgemeenschap Elzenbos en Wilgenvloedbos.

28 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 27 Bestanden Elzenbroekbos Elzen-Vogelkersbos Typische Eiken-Beukenbos, natte variant Arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos, droge variant Arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos, natte variant Figuur 14: PNV-kaart Aandeel exoten - Het aandeel inheems hout in de boomlaag bedraagt, zoals eerder vermeld, nagenoeg 100%. In de struik- en kruidlaag is Amerikaanse vogelkers in de bestanden beperkt aanwezig en dient verdere uitbreiding van de soort opgevolgd en, indien nodig, bestreden te worden. Tabel 9: Bedekking Am. vogelkers Bestand < 1 m hoog < 20 cm omtrek > 20 cm omtrek 1a < 5 % < 5 % geen 1b < 5 % < 5 % geen - In beide bestanden komt Am. eik in klein aantal voor, het is wenselijk dat deze soort samen met de bestrijding van Am. vogelkers, ook bestreden wordt. Ook de populatie met P. rododendron op de oostrand van bestand 1b dient bestreden te worden Flora Oud-bosplanten Er werden geen oud-bosplanten aangetroffen in het studiegebied Aandachtssoorten Tijdens de inventarisaties in 2007 in het kader van de opmaak van dit beheerplan werd één aandachtssoort waargenomen. Aandachtssoorten zijn plantensoorten die wegens hun zeldzaamheid

29 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving 28 (kwartieruurhokfrequentie 1 tot 4) en/of hun bedreiging (vermelding op de Rode lijst als sterk bedreigd, bedreigd of achteruitgaand) bijzondere aandacht verdienen. Struikhei (KFK 8 - achteruitgaand): werd vooral op de noordrand van bestand 1a aangetroffen Overige De soortenrijkdom in de bestanden is beperkt, in klein aantal werd Smalle stekelvaren, Bosveldkers, aangetroffen. De exoot Klein springzaad komt voor op de westrand van bestand 1b Open plekken Rond de bekkens in bestand 1a wordt een strook van 2 à 3 meter gemaaid, deze zones horen strikt genomen niet tot het studiegebied maar hebben potenties om mee te ontwikkelen tot interessante zoom-mantelvegetatie Autochtone bomen en struiken In Pidpa Kapellen komen maar beperkt autochtone genenbronnen van bomen en struiken voor. Inheemse soorten die in de bestanden vrij algemeen voorkomen zoals Wilde lijsterbes, Spork, zijn te beschouwen als (hoogst)waarschijnlijk autochtoon ( a en b categorie 2 ) gezien deze soorten weinig of niet aangeplant worden in de omgeving. Interessant is het voorkomen van Gelderse roos langs de beek op de westrand van bestand 1b. Op deze standplaats wordt hier een b categorie toegekend. De status van de jonge Zomerlinde en Zoete kers op dezelfde standplaats is onduidelijk. Alle overige soorten zijn aangeplant of spontaan verspreid uit aanplant en hebben geen belang als autochtone genenbron Fauna Er is geen gerichte fauna-inventarisatie uitgevoerd, en de gegevens met betrekking tot fauna zijn gebaseerd op eigen waarnemingen (voorjaar - zomer 2007) Avifauna De broedvogels in Pidpa Kapellen zijn vooral beperkt tot soorten van bos en struwelen. Algemene soorten als Merel, Vink, Winterkoning, Koolmees, Zwartkop, Houtduif,. komen tot broeden in de bosbestanden. Minder algemene soorten als Boomkruiper, Grote bonte specht, Boomklever, zijn eveneens aanwezig maar in klein aantal Zoogdieren Geen vermeldenswaardige waarnemingen Amfibieën Geen waarnemingen. 2 a -categorie = zeker autochtoon b categorie = waarschijnlijk autochtoon c categorie = mogelijks autochtoon

30 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Algemene beschrijving Ongewervelden Tijdens het terreinonderzoek in 2007 werden losse waarnemingen van invertebraten genoteerd. Hieronder worden deze gegevens weergegeven. Dagvlinders Er werd geen specifiek onderzoek verricht naar het voorkomen van dagvlinders, maar tijdens het veldwerk werden volgende soorten waargenomen: Groot dikkopje, Groot koolwitje, Klein koolwitje, Bont zandoogje, Bruin zandoogje Vooral de meer open plekken en enkele bosranden zijn interessant voor dagvlinders. 2.4 Opbrengsten en diensten Houtopbrengst Er zijn geen gegevens beschikbaar van dunningen in het verleden Jacht Het jachtrecht in Pidpa Kapellen is niet verpacht en er wordt niet gejaagd. 2.5 Recreatie Het studiegebied is niet toegankelijk omwille van de bescherming van de drinkwatervoorziening. 2.6 Knelpunten Samengevat kunnen volgende knelpunten voor Pidpa Kapellen aangehaald worden. - (Tuin)afval en verwilderde tuinsoorten; - Aanwezigheid van Am. vogelkers in de bosbestanden;

31 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Beheerdoelstellingen 30 3 Beheerdoelstellingen Gelet op het grote maatschappelijk belang van de drinkwatervoorziening is het belangrijk het grondwater als bron te beschermen. Het duurzaam vrijwaren van de goede grondwaterkwaliteit en - kwantiteit is dan ook absolute noodzaak, het bos en de verschillende natuurlijke processen kunnen hierbij een belangrijke rol spelen. De vergunde drinkwaterwinning en de duurzame bescherming zijn de belangrijkste randvoorwaarden bij de bepaling van de beheersdoelstellingen. 3.1 Beheerdoelstellingen m.b.t. de economische functie In Pidpa Kapellen is de waterwinning als economische functie belangrijk, de houtopbrengst daarentegen is van ondergeschikt belang. Concreet zullen de verschillende bosbouwkundige maatregelen zoals kappen en dunnen niet gebeuren enkel in functie van de houtopbrengst, maar vooral om de beheerdoelstellingen van de ecologische functie en milieubeschermende functie van het bos te realiseren. De dunningsproducten in deze bosplaats worden in eigen beheer als brandhout verder verdeeld. Kapkwantum In de bestanden 1a en 1b zal er tijdens de looptijd van dit beheerplan niet of beperkt gedund worden. Met een gemiddelde aanwas van 5 m³/ha/jaar betekent dat in deze bosplaats de komende 20 jaar de totale aanwas ongeveer 525 m³/jaar zal bedragen. 3.2 Beheerdoelstellingen m.b.t. de ecologische functie Zoals blijkt uit de beschrijving van het biotische milieu (zie hoofdstuk 2.3) is de huidige ecologische waarde in Pidpa Kapellen matig. De huidige waarden liggen vooral in de aanwezigheid van de meeste kensoorten van het natuurlijk bostype, namelijk Berken-Eikenbos in het grootste deel van de bosplaats. Ecologisch herstel en ontwikkeling zal bekomen worden door: o o o Toename dood hout: momenteel is er ongeveer 4% staand dood hout aanwezig. Dit zijn vooral dunne stammen. Om een groter aandeel zwaarder zowel staand als liggend dood hout te verkrijgen, worden zieke en/of dode bomen niet verwijderd. Bestrijden van agressieve exoten: verschillende uitheemse soorten kunnen door hun agressieve uitbreiding een bedreiging voor de inheemse fauna en flora vormen. Het bestrijden van Amerikaanse vogelkers en P. rododendron in de bosbestanden is nodig. Natuurgericht beheer van de open plekken: volgens de criteria van duurzaam bosbeheer moet in openbare bossen 5% tot 15% van de oppervlakte worden ingenomen door (permanente en/of tijdelijke) open plekken. Momenteel zijn er nagenoeg geen open plekken aanwezig. Rond de bekkens (in bestand 1a) en op de westrand van bestand 1b worden (zoom-) mantelvegetaties ontwikkeld. Dit gebeurt door in een strook van 5 m de houtige vegetatie regelmatig af te zetten zodat een mantel bekomen wordt. In deze zones krijgen onder meer struikvormige wilgen, Brem, Gelderse roos, Ratelpopulier, mogelijkheden zich te vestigen of verder uit te breiden.

32 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Beheerdoelstellingen 31 De oppervlakte open plekken zal hiermee 0,22 ha, of ongeveer 4,3% van de totale oppervlakte van het studiegebied uitmaken. Het grasland rond de bekkens is niet opgenomen in het beheerplan. Als suggestie wordt meegegeven dat een strook van 3m rond de bekkens ook in de toekomst intensief kan worden gemaaid. Het overige grasland (aansluitend met het bos) kan best 1x/jaar of om de 2 jaar worden gemaaid met afvoer van het maaisel. Zo zal zich een kruidenrijke zoom ontwikkelen die aansluit bij de mantelvegetatie. 3.3 Beheerdoelstellingen m.b.t. de sociale en educatieve functie Het studiegebied is niet vrij toegankelijk omwille van de bescherming van de gebouwen van Pidpa en de pompinstallaties op het terrein. In de toekomst blijven de terreinen afgesloten voor recreanten en verkeer. 3.4 Beheerdoelstellingen m.b.t. de milieubeschermende functie Eén van de factoren die de kwetsbaarheid van grondwaterwinningen bepaalt is het bodemgebruik. Het grootste risico vormen de industrie en huishoudens, gevolgd door de intensieve landbouw. Bos/natuurgebieden worden beschouwd als het minst risicodragend. De omvorming van de naaldhoutbestanden zal de bufferwerking van de bodem op het grondwater verhogen. De milieubeschermende functie van het bos zal ondersteund worden door: o o Beperkt bestrijdingsmiddelengebruik: het gebruik van bestrijdingsmiddelen wordt zoveel mogelijk vermeden in het belang van de grondwaterwinning. Enkel in de bestrijding van exoten is beperkt gebruik van glyfosaat toegelaten. Kaalkap vermijden: Kaalkap geeft een verhoogd risico op uitloging van nitraten en zal enkel worden toegepast om een snellere omvorming te verwezenlijken. Gerooide bestanden worden heraangeplant met inheems hout en krijgen nadien een duurzamer beheer. Verder zorgt het bos ook voor absorptie van geluid van het verkeer, en filtert het stof- en roetdeeltjes in de lucht. 3.5 Beheerdoelstellingen m.b.t. de wetenschappelijke functie In Pidpa Kapellen is de wetenschappelijke functie niet van belang.

33 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Beheermaatregelen 32 4 Beheermaatregelen Op Kaart 4.1 zijn de beheermaatregelen voor de komende 20 jaar weergegeven. Deze zullen hier verder worden besproken. 4.1 Bosverjonging Natuurlijke verjonging In deze bosplaats worden er geen aanplantingen voorzien. In de boomlaag zijn alle inheemse loofboomsoorten gewenst, evenals verjonging van Grove den. In de struiklaag is de natuurlijke verjonging van Zomereik, Ruwe berk, Wilde lijsterbes, Spork en andere inheemse struiken gewenst. Natuurlijke verjonging van ongewenste soorten als vooral Amerikaanse vogelkers maar ook wat Amerikaanse eik en eventueel opduikende Amerikaans krentenboompje, Robinia en Pontische rododendron worden bestreden Kunstmatige verjonging Er zal geen gebruik gemaakt worden van kunstmatige verjonging. 4.2 Bosomvorming Gezien de bosbestanden allen voor meer dan 90% uit inheemse soorten bestaan, zullen er geen omvormingen in het studiegebied plaatsgrijpen. 4.3 Bebossingswerken In de komende 20 jaar zijn er geen bebossingen (= creëren van bos waar er voordien geen bos was) voorzien in het studiegebied. 4.4 Bosbehandelings- en verplegingswerken Exotenbestrijding Het beheer in Pidpa Kapellen is erop gericht om de bestrijding van agressieve exoten op te volgen. Het betreft hier aanzienlijk wat Am. vogelkers. Het streefdoel is om tegen de einde van de looptijd van dit beheerplan dat Am. vogelkers (+ Am. eik en eventueel andere agressieve exoten) uit het gebied is verwijderd. In 2004 en 2005 is er intensief Am. vogelkers in de bestanden bestreden. Het verder beheer bestaat erin om herkolonisatie door Am. vogelkers strikt op te volgen en te bestrijden (zie verder).

34 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Beheermaatregelen Methodiek bestrijding Am. vogelkers Mechanische bestrijding Rooien Het rooien slaat op de volledige verwijdering van de plant, inclusief wortelstelsel. Met manueel rooien kan heel wat bereikt worden, met uitzondering van de echt volgroeide exemplaren. Kleine zaailingen en boompjes tot 1 à 2 meter hoog kunnen zonder spade verwijderd worden. Met behulp van een schop kunnen relatief grote exemplaren verwijderd worden door de wortels door te steken, en de boom los te wrikken. De arbeid wordt wel sterk verzwaard indien men op een dichte grasmat te werk moet gaan, i.p.v. op in een bosbodem. Belangrijk is wel dat men de planten van Am. vogelkers na het rooien met het wortelgestel omhoog hangt (vb. tegen andere bomen) of uit het bos verwijdert. Als de wortels op de omgewoelde bodem blijven liggen kunnen ze zich snel weer vastzetten. Verder kan men rooien met paard of tractor. Grote exemplaren kunnen uitgetrokken worden in bestanden waar genoeg manoeuvreerruimte is. Dit gaat vaak gepaard met grote bodemverstoring, wat een kiembed tot gevolg heeft voor verjonging van gewenste boomsoorten, of van de Amerikaanse vogelkers zelf. Ringen Het ringen werd in het verleden toegepast in Pidpa Grobbendonk. Deze methode bleek echter niet succesvol, en zal niet worden toegepast in het studiegebied Chemisch mechanische bestrijding Als herbicide wordt bij de bestrijding enkel gebruik gemaakt van producten op basis van glyfosaat met een maximale biologische afbreekbaarheid en minimale ecologische impact. Het product is algemeen bekend onder de merknaam Roundup. De bestrijding kan best gebeuren in de late zomer tot de vroege herfst. Enkel dan is er immers sprake van een neerwaartse sapstroom die het pesticide tot in de wortel brengt. Artikel 3 van het decreet houdende vermindering van het gebruik van bestrijdingsmiddelen door openbare diensten in het Vlaamse Gewest (21 december 2001) verbiedt het gebruik van bestrijdingsmiddelen door openbare besturen in groengebieden. Pidpa heeft in haar reductieprogramma een afwijking (tot 2015) gevraagd voor de bestrijding van exoten in de bosbestanden. Het beperkt (!) gebruik van pesticiden bij het bestrijden van exoten valt te argumenteren vanuit de bedreiging die deze exoten vormen voor de ontwikkeling van waardevoller bostypes in het studiegebied en vanuit de beheersproblemen die een louter mechanische bestrijding van deze exoten oplevert. Hak en spuit -methode (stambehandeling) Met een bijl worden in de stam enkele inkepingen aangebracht, onder een hoek van 45 graden. Met behulp van een spuitfles (verstuiver voor kamerplanten) wordt vervolgens het product in de inkepingen gespoten. Deze hak en spuit -methode kan door één persoon worden uitgevoerd, met in de ene hand een bijl, en in de andere een spuitbus. Het aantal inkepingen, en de hoeveelheid glyfosaat

35 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Beheermaatregelen 34 is afhankelijk van de stamdiameter. Per inkeping wordt uitgegaan van 2 ml. toegediend herbicide. Dit is ongeveer de hoeveelheid van een spuithoeveelheid. Onderstaande tabel geeft het aantal inkepingen, en de hoeveelheid glyfosaat weer, naargelang de stamdiameter. Tabel 10: Glyfosaatgebruik bij de hak en spuit -methode Stamdiameter Aantal Hoeveelheid herbicide (ml) op borsthoogte inkepingen - glyfocaat (g) < , , , ,3 >25 >8 >16 >4,3 Stobbebehandeling Deze methode wordt toegepast op bomen vanaf een diameter aan de stambasis van 1 cm. De boom wordt afgezaagd tot net boven grondniveau en vervolgens wordt glyfosaat aangebracht op het verse snijvlak. Dit kan gebeuren met behulp van een borstel of met een holle lans met spons, eventueel gemonteerd op een rugsproeier; waardoor het pesticide zeer gericht kan gedoseerd worden. Deze methode wordt best met 3 personen uitgevoerd waarbij 2 personen afzagen en één persoon sproeit of insmeert. Door het toevoegen van een kleurstof op basis van caroteen of rodebietensap wordt aangegeven welke stobben reeds behandeld werden, waardoor minder stobben zullen vergeten worden. Bladbehandeling Bij deze methode worden de bladeren van jonge planten via een rugsproeier met herbicide besproeid. Deze methode wordt bij Pidpa zeer beperkt toegepast bij bodembedekkende verjonging zonder aanwezigheid van andere gewenste soorten Opvolging Tot 2014 worden de percelen jaarlijks doorlopen en wordt alle verjonging van de exoten op een mechanische manier verwijderd. Indien blijkt dat er toch nog bomen of struiken werden overgeslagen, kunnen deze alsnog behandeld worden met glyfosaat. Na 2014 worden de percelen 3-jaarlijks gecontroleerd. Er kan vanaf dan geen gebruik meer worden gemaakt van bestrijdingsmiddelen en de bestrijding zal volledig manueel gebeuren. Tegen dan dienen alle zaaddragende bomen en struiken te zijn verwijderd. Indien voor 2015 milieuvriendelijkere bestrijdingsmiddelen op de markt komen, zal hiervan gebruik worden gemaakt. 4.5 Kapregeling Het overzicht van de kapregeling is weergegeven in Tabel 11. De omlooptijd van de dunningen bedraagt 8 jaar met een facultatieve dunning om de 4 jaar.

36 Jaar soort Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Beheermaatregelen 35 Tabel 11: Kapregeling Bestands- nummer Opp* (ha) Opmerking en 1a 1,75 ze 1960 X O X O 1b 3,37 ze 1960 X O X O X = dunning O = facultatieve dunning * = hier is enkel de oppervlakte weergegeven die beheerd moet worden

37 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Beheermaatregelen Bosexploitatie De aanwezige paden kunnen gebruikt worden als exploitatieweg. Er wordt in alle bestanden een schoontijd van 1 april tot 30 juni (broedseizoen) gerespecteerd. 4.7 Brandpreventie De bestanden in het studiegebied zijn weinig brandgevoelig. De bestanden zijn goed bereikbaar voor de hulpdiensten en er zijn watervoorraden (o.a. Middelbeek en bekkens) aanwezig in de bosplaats die kunnen worden aangewend om brand tegen te gaan. 4.8 Open plekken Er worden geen bijkomende open plekken in deze bosplaats voorzien. Buiten het eigenlijke studiegebied is het waardevol om rond de bekkens een natuurgericht maaibeheer uit te voeren. Dit bestaat erin om jaarlijks of 2-jaarlijks in oktober te maaien met afvoer van het maaisel. 4.9 Bosranden Het voorziene bosrandenbeheer bestaat uit het 4-jaarlijks gefaseerd afzetten van de houtige opslag rond de bekkens, en langs de westrand van bestand 1b. Iedere deelzone krijgt een mantelbeheer met een omlooptijd van acht jaar. Dit gebeurt door in een strook van 5 m breed zodat een mantelvegetatie wordt bekomen. Hierdoor krijgen o.a. struikvormige wilgen, Brem, Gelderse roos (westrand 1b), Ratelpopulier, mogelijkheden om stand te houden en zich verder te ontwikkelen Specifieke maatregelen ter bescherming van fauna en flora Voor de volgende faunagroepen zullen volgende maatregelen gunstig zijn: o o o Insecten: geleidelijke bosovergangen zorgen voor warme en beschutte plekjes in het bos waar insecten (zweefvliegen, bijen, vlinders,...) rusten en foerageren. Avifauna: het verouderen van de bosbestanden zorgen voor meer structuur (wat goed is voor allerhande zangvogels) en dood hout (spechten, boomkruiper, boomklever) Zoogdieren: het structuurrijker worden van de bosbestanden zorgt voor meer rust- en schuilplaatsen waar zowel kleine als grotere zoogdieren gebruik van maken. Meer dood staand hout zal o.a. zorgen voor slaapplaatsen voor vleermuizen Dood hout en oude bomen Het aandeel staand dood hout is momenteel 4. Het liggend dood hout betreft enkel wat dunne stammen (zie ).

38 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Beheermaatregelen 37 Als beheermaatregel is bepaald dat in bestand 1a en 1b enkele bomen (minimaal 5/ha) kunnen doorgroeien tot ze sterven op stam en zo staand dood hout vormen Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. toegankelijkheid, recreatie en educatie Deze bosplaats is niet toegankelijk. De paden die worden gebruikt voor het onderhoud van de putten worden gemaaid, indien mogelijk wordt het maaisel afgevoerd. Langs de rand van de bestanden zullen borden worden geplaatst om aan te geven dat het bos niet toegankelijk is, ook niet voor spelende kinderen. Alle prikkeldraad zal op termijn (binnen de looptijd van het beheerplan) worden vervangen door gladde draad Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. de jacht De jacht wordt momenteel niet verpacht. In de toekomst kan dit eventueel wijzigen Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. de visserij n.v.t Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. gebruik niet houtige bosproducten n.v.t Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. cultuurhistorische elementen n.v.t Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. de milieubeschermende functie n.v.t Beheermaatregelen en richtlijnen m.b.t. de wetenschappelijke functie n.v.t.

39 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Beheermaatregelen Werken die de biotische of de abiotische toestand van het bos wijzigen o o o o o Hydrologie: wijzigen van de hydrologische toestand is niet toegestaan in het studiegebied tenzij het gaat om een hervergunning van de drinkwaterwinning. Reliëf: er zijn geen reliëfwijzigingen voorzien in de looptijd van het beheerplan Bodembewerking: bodembewerking is niet toegestaan, tenzij het gaat om de bestrijding van Amerikaanse vogelkers of andere agressieve exoten. Chemisch wijzigen bovenste bodemlaag: het gebruik van herbiciden is evenmin toegestaan, behalve in het kader van de bestrijding van agressieve exoten (waarbij tot 2014 gebruik kan worden gemaakt van glyfosaat). Verharding van de bodem door padenaanleg: er worden geen bijkomende verhardingen aangebracht in en langs de bestaande paden. De werken die nodig zijn voor de exploitatie van de waterwinning en waarvoor geen stedenbouwkundige vergunning is vereist, kunnen uitgevoerd worden, ook als deze een tijdelijke wijziging van de fysische toestand van het bos tot gevolg hebben Subsidieerbare oppervlakte Tabel 12: Overzicht van subsidieerbare oppervlakten volgens de criteria duurzaam bosbeheer Voorwaarde Opp. (ha) Frequentie Opstellen van een beheerplan volgens criteria duurzaam bosbeheer. 5,12 éénmalig Beheer in bestanden gedomineerd door inheems loofhout: 4,90 jaarlijks - Grondvlak inheemse boomsoorten >90% - Grove den minimaal 70 jaar oud Omvorming naar inheems hout - jaarlijks na omvorming Natuurbeheer van open plekken (mantel en mantel-zoom) 0,22 jaarlijks

40 Uitgebreid bosbeheerplan PIDPA Kapellen Beheermaatregelen Planning van de beheerwerken De plaats en het tijdstip van de kappingen en dunningen zijn weergegeven in Tabel 11. Overige beheermaatregelen worden vermeld in Tabel 13: Tabel 13: Overige beheermaatregelen Bestand / locatie Beheermaatregel Opp* / lengte* Opmerkingen alle bestanden opvolging agressieve exoten 5,12 ha x x x x x x x x x x 1a bosrandbeheer : gefaseerd afzetten mantel 0,22 ha x x x x x 1b Eventueel: maaibeheer rond de bekkens ±100m x (x) x (x) x (x) x (x) x (x) x (x) x (x) x (x) x (x) x (x) maaisel ter plekke composteren 1b plaatsen verbodsborden - x 1b 1b Verwijderen resten uitgebrande chalet en afval Prikkeldraad vervangen door gladde draad - x ±1100m x x x x x x x x x x x Een regelmatige evaluatie en opvolging van het gevoerde beheer in het studiegebied is noodzakelijk. Dit gebeurt door: Tabel 14: Evaluatie en opvolging Beheerwerk Evaluatiemoment Evaluatie Verdere opvolging Mantel- en zoombeheer 4-jaarlijks - voldoende soort- en structuurrijk? Aanpassen beheer Bestrijding exoten 3-jaarlijks - aanwezigheid struiken groter dan één meter? Intenser gaan bestrijden

41 Uitgebreid bosbeheerplan PIDPA Kapellen Referentielijst Referenties Cornelis J., Hermy M., De Keersmaker L., Vandekerkhove K., (2007): Een typologie van bossen op basis van de kruidachtige vegetatie. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek. De Keersmaker L., Rogiers N., Lauriks R. & De Vos B. (2001) Ecosysteemvisie Bos Vlaanderen, Ruimtelijke uitwerking van de natuurlijke bostypes op basis van bodemgroeperingseenheden en historische boskaarten. Gysels, H. (1993). De landschappen van Vlaanderen en Zuidelijk Nederland. Een landschapsecologische studie. Garant/Leuven-Apeldoorn. Hommel P., de Waal R., Muys B., den Ouden J., Spek T. (2007) Terug naar het lindewoud. Strooiselkwaliteit als basis voor ecologisch bosbeheer. KNNV Uitgeverij, Zeist. N.G.I. Digitale topografische kaarten van België, kaartblad 7/7 Pidpa (1995). Beheersplan voor het Pidpa-bos te Schilde, Antwerpen. Roelandt, B. (2001). De bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest. Deel 3: Vegetatiekundige resultaten. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, afdeling Bos & Groen, pp Sevenant M. et al. (2002). Ecodistricten: ruimtelijke eenheden voor gebiedsgericht milieubeleid in Vlaanderen, Deel II, AMINAL, Brussel Van Langenhove G., Hermy M., (1996) De schermfunctie van bossen. Mogelijkheden die bossen en bomenrijen bieden ter bescherming van het leefmilieu in Vlaanderen. K.U. Leuven, Laboratorium voor Bos, Natuur en Landschap. Vermeersch G., Anselin A., Devos K., Herremans M. Stevens J., Gabriëls J. & Van Der Krieken B., (2004) Atlas van de Vlaamse broedvogels Instituut voor Natuurbehoud, Brussel. Wils, C., Paelinckx, D., Adams, Y., Berten, B., Bosch, H., De Knijf, G., De Saeger, S., Demolder, H., Guelinckx, R., Lust, P., Oosterlynck, P., Scheldeman, K., T Jollyn, F., Van Hove, M., Vandenbussche, V. & Vriens, L., Biologische Waarderingskaart en natuurgerichte bodembedekkingkaart van het Vlaamse Gewest. Integratie van de BWK en vereenvoudiging tot een 90- en 32-delige legende (80% BWK, versie 2 van 1997 tot 2003 en 20% BWK, versie 1). Rapport en digitaal bestand Instituut voor Natuurbehoud IN. R2004. Brussel. 39 pp. Kaartblad Antwerpen. Digitale bodemkaart van België (I.W.O.N.L.), kaartblad 7/7 Digitale PNV-kaart van Vlaanderen

42 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Bijlagen Bijlagen Bijlage 1: Bijlage 2: Bijlage 3: Kadastrale legger Bosbouw- en Vegetatieopnames Verslag openbaar onderzoek

43 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Bijlagen Bijlage 1: Kadastrale legger

44 Gemeente Afdeling Sectie Kadastraal nummer Opp (m²) Kapellen 1 A 209m 4967 Kapellen 1 A 231b 5566 Kapellen 1 A 233b 77 Kapellen 1 A 238a Kapellen 1 A 241e 32873

45 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Bijlagen Bijlage 2: Bosbouw- en Vegetatieopnames (2007)

46 pidpa - Kapellen Perceel: 1 Bestand: a Proefvlak: Rododendron-bos Elzen-Eikenbos Elzenbroekbos 25 soortenarm Berken-Eikenbos Bochtige smele-rijk Berken-Eikenbos Ruigt-Elzenbos M oesdistel-elzenbroek 2 0 Bosbesrijk Berken-Eikenbos typisch Berken-Eikenbos TPab_BSKM TPab_KM Wilgenvloedbos 15 Amerikaanse vogelkers Berken-Eikenbos Duinbos 10 Witbol Berken-Eikenbos Populieren-beemd 5 Witbol Eiken-Beukenbos Populieren-ruigte 0 Amerikaanse vogelkers Eiken-Beukenbos Brandnetel-V lierenbos Bramenrijk Eiken-Beukenbos Elzen-Essenbos Amerikaanse eik-kastanjebos Elzenrijk Iepen-Essenbos typische Wintereiken-Beukenbos droog Iepen-Essenbos Essenbronbos Adelaarsvarenrijk Wintereiken-Beukenbos M eiklokjesrijk Gierstgras-Beukenbos vochtig Eiken-Haagbeukenbos typisch Gierstgras-Beukenbos Hyacintrijk Eiken-Haagbeukenbos arme Eiken-Haagbeukenbos droog Eiken-Haagbeukenbos BOOMLAAG Latijnse naam Nederlandse naam BB Coëficiënt Min arealen Quercus robur Zomereik 4 2 x 2 Betula pubescens Zachte berk 2b 4 x 8 STRUIKLAAG Latijnse naam Nederlandse naam BB Coëficiënt Min arealen Frangula alnus Sporkehout 2a 8 x 8 Sorbus aucuparia Wilde lijsterbes + 8 x 8 Ilex aquifolium Hulst r 16 x 16 KRUIDLAAG Latijnse naam Nederlandse naam BB Coëficiënt Min arealen Molinia caerulea Pijpestrootje 5 2 x 2 Quercus robur Zomereik 2m 2 x 2 Prunus serotina Ame vogelkers + 4 x 4 Sorbus aucuparia Wilde lijsterbes 1 4 x 8 Frangula alnus Sporkehout + 8 x 8 Rubus Braam (G) 1 8 x 16 Quercus rubra Ame eik + 8 x 16 Ilex aquifolium Hulst r 16 x 16

47 Bosbouw: Pidpa a Identiteit Domein: Plaats Perceel Bestand: Oppervlakte (ha): Pidpa a 1,86 Zaailingen Boomsoort Stamtal Verspreiding Verjonging Hoogte (cm):0-49 Zomereik Verspreid NV Amerikaanse vogelkers 1886 Verspreid NV Sporkehout 629 Verspreid NV Hulst 629 Verspreid NV Totaal Struiklaag Boomsoort Stamtal L Stamtal D Verspreiding Verjonging Hoogte(cm): Hoogte(cm): Sporkehout Verspreid NV Lijsterbes Verspreid NV Hulst Verspreid NV Totaal Boomsoort Boomlaag Stamtal Grondvlak Volume cg (cm) hg (m) hdom (m) Zomereik % 16,87 61% 132,1 65% 82 14,3 16,7 Ruwe berk % 10,24 37% 69,5 34% 49 13,3 Wilde lijsterbes 39 4% 0,38 1% 1,5 1% 35 9,0 Totaal ,5 203 Liggend Dood Hout Staand Dood Hout Boomsoort Zomereik Ruwe berk Sortiment Stamtal Grondvlak Volume dun dun 79 67% 0,77 80% 4,1 87% 39 33% 0,20 20% 0,6 13% 118 0,96 4,8 Pagina : 1 Afgedrukt op : 13-dec-07

48 Bosbouw: Pidpa a Stamtalverdeling stamtal (/ha) omtrekklasse (cm) Overige Ruwe berk Zomereik Grondvlakverdeling 6 5 grondvlak (m²/ha) omtrekklasse (cm) Overige Ruwe berk Zomereik Pagina : 2 Afgedrukt op : 13-dec-07

49 pidpa - Kapellen Perceel: 1 Bestand: b Proefvlak: Rododendron-bos Elzen-Eikenbos Elzenbroekbos soortenarm Berken-Eikenbos Bochtige smele-rijk Berken-Eikenbos Ruigt-Elzenbos 16 Bosbesrijk Berken-Eikenbos M oesdistel-elzenbroek 14 typisch Berken-Eikenbos TPab_BSKM TPab_KM Wilgenvloedbos Duinbos Populieren-beemd Populieren-ruigte Amerikaanse vogelkers Berken-Eikenbos Witbol Berken-Eikenbos Witbol Eiken-Beukenbos Amerikaanse vogelkers Eiken-Beukenbos Brandnetel-V lierenbos Bramenrijk Eiken-Beukenbos Elzen-Essenbos Amerikaanse eik-kastanjebos Elzenrijk Iepen-Essenbos typische Wintereiken-Beukenbos droog Iepen-Essenbos Essenbronbos Adelaarsvarenrijk Wintereiken-Beukenbos M eiklokjesrijk Gierstgras-Beukenbos vochtig Eiken-Haagbeukenbos typisch Gierstgras-Beukenbos Hyacintrijk Eiken-Haagbeukenbos arme Eiken-Haagbeukenbos droog Eiken-Haagbeukenbos BOOMLAAG Latijnse naam Nederlandse naam BB Coëficiënt Min arealen Quercus robur Zomereik 5 2 x 2 Betula pendula Ruwe berk + 8 x 16 STRUIKLAAG Latijnse naam Nederlandse naam BB Coëficiënt Min arealen Quercus rubra Ame eik + 8 x 16 KRUIDLAAG Latijnse naam Nederlandse naam BB Coëficiënt Min arealen Prunus serotina Ame vogelkers 5 2 x 2 Molinia caerulea Pijpestrootje 4 2 x 2 Quercus robur Zomereik 1 2 x 2 Dryopteris dilatata Brede stekelvaren + 4 x 4 Dryopteris carthusiana Smalle stekelvaren r 8 x 8 MOSLAAG Latijnse naam Nederlandse naam BB Coëficiënt Min arealen Dicranum scoparium Gewoon gaffeltandmos r 16 x 16 Dicranella species Pluisjesmos (G) r 16 x 16

50 Bosbouw: Pidpa b Identiteit Domein: Plaats Perceel: Bestand: Oppervlakte (ha): Pidpa b 3,39 Zaailingen Hoogte (cm):0-49 Boomsoort Stamtal Verspreiding Verjonging Zomereik 1886 Verspreid NV Totaal 1886 Struiklaag Boomsoort Boomlaag Stamtal Grondvlak Volume cg (cm) hg (m) hdom (m) Zomereik % 15,40 81% 132,8 82% 70 17,0 18,0 Ruwe berk % 3,71 19% 29,9 18% 64 16,3 Totaal ,1 163 Liggend Dood Hout Staand Dood Hout Boomsoort Ruwe berk Sortiment Stamtal Grondvlak Volume dun % 1,27 100% 9,0 100% 79 1,27 9,0 Pagina : 1 Afgedrukt op : 13-dec-07

51 Bosbouw: Pidpa b Stamtalverdeling stamtal (/ha) omtrekklasse (cm) Overige Zomereik Grondvlakverdeling 6 5 grondvlak (m²/ha) omtrekklasse (cm) Overige Zomereik Pagina : 2 Afgedrukt op : 13-dec-07

52 Bosbouw: Pidpa Identiteit Domein: Plaats Pidpa Oppervlakte (ha): 5,25 Hoogte (cm):0-49 Zaailingen Boomsoort Stamtal Verspreiding Verjonging Zomereik 7233 Verspreid NV Amerikaanse vogelkers 668 Verspreid NV Sporkehout 223 Verspreid NV Hulst 223 Verspreid NV Totaal 8346 Struiklaag Boomsoort Stamtal L Stamtal D Verspreiding Verjonging Hoogte(cm): Hoogte(cm): Sporkehout Verspreid NV Lijsterbes 56 0 Verspreid NV Hulst 56 0 Verspreid NV Totaal Boomsoort Boomlaag Stamtal Grondvlak Volume Zomereik % 15,92 72% 132,5 75% Ruwe berk % 6,03 27% 43,9 25% Wilde lijsterbes 14 2% 0,14 1% 0,5 0% Totaal ,1 177 Staand Dood Hout Boomsoort Ruwe berk Zomereik Sortiment Stamtal Grondvlak Volume dun dun 65 70% 0,89 77% 6,0 80% 28 30% 0,27 23% 1,5 20% Pagina : 1 Afgedrukt op : 29-aug-07

53 Bosbouw: Pidpa 93 1,16 7,5 Pagina : 2 Afgedrukt op : 29-aug-07

54 Bosbouw: Pidpa Stamtalverdeling stamtal (/ha) omtrekklasse (cm) Overige Ruw e berk Zomereik Grondvlakverdeling 6 5 grondvlak (m²/ha) omtrekklasse (cm) Overige Ruw e berk Zomereik Pagina : 3 Afgedrukt op : 29-aug-07

55 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Bijlagen Bijlage 3: Verslag openbaar onderzoek Het openbaar onderzoek voor het uitgebreid bosbeheerplan voor de bosplaats Pidpa Kapellen liep van dinsdag 1 juli 2008 (9h) tot woensdag 30 juli 2008 (16h). Opmerkingen op het eindontwerp van het beheerplan konden schriftelijk overgemaakt worden aan het Agentschap voor Natuur en Bos, Regiokantoor Turnhoutse Kempen, Parklaan 49 bus Turnhout. De aankondiging van het openbaar onderzoek gebeurde in de week van 25 juni 2008 in het regionaal weekblad Passe-Partout. De aankondiging is hierbij gevoegd. Tijdens het openbaar onderzoek werden er geen opmerkingen op het eindontwerp-beheerplan van Pidpa Kapellen ontvangen.

56 Uitgebreid bosbeheerplan Pidpa Kapellen Bijlagen KAARTENSET o Kaart 1.1: o Kaart 1.2: o Kaart 1.3: o Kaart 2.1: o Kaart 2.2: o Kaart 2.3: o Kaart 2.4: o Kaart 2.5: o Kaart 4.1: Kadastraal plan Luchtfoto Gewestplan Bosleeftijd Hydrografie Bodemkaart Bestanden en lokalisatie opnames Vegetatiekaart Beheerkaart

57

58

59

60

61

62

63

64

65