Fundamentele aanpak Sociaal Domein. Maatregelen voor een effectief voorliggend veld en een effectieve toegang

Transcriptie

1 Fundamentele aanpak Sociaal Domein Maatregelen voor een effectief voorliggend veld en een effectieve toegang 1

2 Inhoudsopgave 1. Waarom een fundamentele analyse en aanpak Sociaal Domein 3 2. Het gelopen proces tot nu toe 5 3. Transformatie: een nieuw evenwicht 7 4. Gedachtegoed positieve gezondheid 9 5. Analyse begroting Sociaal Domein Visie en waarden Sociaal Domein Maatregel 1: Een effectieve toegang Maatregel 2: Een effectief voorliggend veld Aanpak en fasering 17 2

3 1. Waarom een fundamentele analyse en aanpak Sociaal Domein? Om meer (in)zicht te krijgen op een breder sociaal domein en de vraag te kunnen beantwoorden waar binnen het brede Sociaal Domein de komende tijd de aandacht naar toe moet gaan, is een proces gestart met als titel fundamentele analyse en aanpak Sociaal Domein. De fundamentele analyse en aanpak van de begroting van het Sociaal Domein komt voort uit de wens om: 1. Een integraal Sociaal Domein te vormen 2. De uitgangspunten van de transformatie te herijken, op basis van actuele ontwikkelingen en de principes van positieve gezondheid 3. Eén samenhangende benadering door te ontwikkelen op het gebied van participatie, leefbaarheid, veiligheid en economische structuurversterking In 2015 en 2016 ging binnen het Sociaal Domein alle aandacht uit naar een adequate implementatie van de door het Rijk overgehevelde taken en ervoor te zorgen dat inwoners niet tussen wal en schip raakten. In deze periode hebben we als gemeente in het kader van Hallo 2020 en de sociale routekaart veel aandacht besteed aan de transformatie Sociaal Domein en hebben we inzicht gekregen in wat de nieuwe taken inhouden en wat dit betekent voor de sturing, uitvoering en onderlinge samenhang. Nu is het moment om deze taken in een breder perspectief plaatsen. In een breed Sociaal Domein waarin oude en nieuwe taken samenkomen gericht op een nieuw samenspel tussen formele en informele ondersteuning. Daarom is in het voorjaar van 2017 gestart met een interne analyse van de begroting Sociaal Domein. Bij dit proces was een brede vertegenwoordiging vanuit bestuur, management, beleid en uitvoering betrokken. Hieronder wordt ingezoomd op het gelopen proces tot nu toe, de uitgangspunten van de transformatiebeweging, de analyse van de begroting en onze visie en waarden. De resultaten van dit gezamenlijk proces willen we met de partners in onze gemeente verder uitwerken om zo te komen tot één, breed, integraal en sterk Sociaal Domein. 3

4 2. Het gelopen proces tot nu toe In het eerste en tweede kwartaal van 2017 hebben we drie bijeenkomsten gehouden met een brede vertegenwoordiging van bestuurders, management, concern, beleid en uitvoering. Tijdens deze sessies ging het om: Het gedachtegoed van positieve gezondheid De verdere ontwikkeling en samenhangende benadering van het brede sociale domein. Vanuit de gedachte durven dromen en durven doen werd samen gebrainstormd over veranderingen binnen het Sociaal Domein Een nieuw evenwicht tussen informele en formele ondersteuning Efficiënte en effectieve inzet van middelen (ontdubbelen en meer samenhang); Vanuit de gedachte durven dromen en durven doen is samen gesproken en gebrainstormd over mogelijke fundamentele veranderingen binnen het Sociaal Domein, in relatie tot het model van positieve gezondheid en de uitgangspunten van de transformatie. Inzicht in de huidige begroting van het brede Sociaal Domein was een belangrijk vertrekpunt. Daarbij ging het niet alleen om de nieuwe taken maar ook om de 4

5 bestaande taken op het gebied van collectieve en individuele voorzieningen. Verder zijn in deze drie sessies de visie en waarden van de gemeente op het Sociaal Domein opnieuw tegen het licht gehouden en aangescherpt. Na drie bijeenkomsten zijn in gezamenlijkheid twee maatregelen geformuleerd die de komende jaren bijzondere aandacht verdienen om samenhang aan te brengen binnen het Sociaal Domein, zowel qua beleid als uitvoering. Deze maatregelen worden in de periode verder uitgewerkt en geïmplementeerd. 3 werksessies met bestuurders, management, concern, beleid en uitvoering: Meer inzicht in begroting Sociaal Domein Durven dromen, durven doen - Het gedachtegoed van positieve gezondheid en - Een nieuw evenwicht tussen informele en formele ondersteuning Keuzes expliciet maken en uitwerken in stappenplan mei 2017-zomer

6 3. Transformatie: een nieuw evenwicht In de beleidsplannen Sociaal Domein is vorig jaar een aantal uitgangspunten voor de transformatie vastgesteld. Deze uitgangspunten zijn meegenomen als input bij de bijeenkomsten over de fundamentele analyse Sociaal Domein. Transformatie, een nieuw evenwicht Nulde en eerste lijn Zelf doen en samen leven Eigen kracht/ sterke leefomgeving Zelf doen versterken Zelf doen ondersteunen Begeleiden van voren naar achteren Lichte kortdurende ondersteuning/ cliënt- Maatwerkvoorziening met behoud van eigen regie en zelfstandigheid Tweede lijn Zelf doen ondernemen Specialistische ondersteuning en behandeling De transformatiegedachte kenmerkt zich door de beweging van zelf doen, zelf doen versterken, zelf doen ondersteunen en zelf doen overnemen. Uiteindelijk willen we de zelfredzaamheid van mensen versterken en hun participatie verhogen, waardoor hun sociale en economische situatie verbetert. Dan neemt de druk op (intensieve) professionele of specialistische zorg of ondersteuning af en blijft er voldoende ruimte voor hen die daadwerkelijk zwaardere vormen van zorg en ondersteuning nodig hebben. Het gaat om het creëren van een nieuwe balans tussen de informele en de formele ondersteuning en zorg en het effectiever maken van de inzet van professionele ondersteuning om op termijn het stelsel houdbaar en betaalbaar te houden. Filteren van voren naar achteren 6

7 4. Gedachtegoed positieve gezondheid Zorgen voor jezelf Je grenzen kennen Kennis van gezondheid Omgaan met tijd Omgaan met geld Kunnen werken Hulp kunnen vragen Sociale contacten Serieus genomen worden Samen leuke dingen doen Steun van anderen Erbij horen Zinvolle dingen doen Interesse in de maatschappij DAGELIJKS FUNCTIONEREN MEEDOEN LICHAAMSFUNCTIES KWALITEIT VAN LEVEN Je gezond voelen Fitheid Klachten en pijn Slapen Eten Conditie Bewegen MENTAAL WELBEVINDEN ZINGEVING Genieten Gelukkig zijn Lekker in je vel zitten Balans Je veilig voelen Hoe je woont Rondkomen met je geld Onthouden Concentreren Communiceren Vrolijk zijn Jezelf accepteren Omgaan met verandering Gevoel van controle Zinvol leven Levenslust Idealen willen bereiken Vertrouwen hebben Accepteren Dankbaarheid Blijven leren Het begrip positieve gezondheid werd in 2011 geïntroduceerd door de arts Machteld Huber. Zij is van mening dat er te veel vanuit het medische model en de medische benadering naar de gezondheid van mensen wordt gekeken. Dat is volgens haar te beperkt. De mens staat centraal, niet de ziekte. De mens moet op zijn kracht worden aangesproken. Naast ziekte is er nog een heel stuk gezondheid mogelijk. Het concept van positieve gezondheid benadrukt het potentieel in plaats van wat er niet meer gaat. Positieve gezondheid en de zes pijlers zijn vooral een methodiek, een manier waarop artsen naar patiënten zouden moeten kijken en hoe zij met patiënten het gesprek kunnen aangaan. Daarbij is belangrijk dat de zes pijlers niet moeten leiden tot normeringen. Het is aan de persoon zelf om te beoordelen hoe hij scoort. 7

8 Inzicht in onderlinge samenhang Naast de transformatiebeweging, vormde ook het gedachtengoed van positieve gezondheid een belangrijk uitgangspunt voor de bijeenkomsten over de analyse en aanpak van het Sociaal Domein. De kracht van het model van positieve gezondheid is dat het inzichtelijk maakt hoe dingen met elkaar samenhangen. Het model is niet enkel gericht op het bieden of formuleren van een (zorg)aanbod op de onderdelen waar iemand al dan niet tijdelijk minder op scoort, maar het is vooral gericht op het in balans krijgen van iemands leven. Het spinnenweb met de zes pijlers helpt het voeren van een ander soort gesprek en het zoeken naar oplossingsmogelijkheden die verder reiken dan de individuele voorzieningen in het sociale domein. Daarbij verleggen we het accent op mogelijkheden en creëren we een meer positieve insteek. inwoners of zorg (weer gezond maken of leren omgaan met ziekte of beperkingen zoals bijvoorbeeld curatieve zorg, Wmo, jeugdzorg etc.). De andere velden blijven op dit moment meestal nog buiten beschouwing. Deze methodiek biedt een goede basis voor de klantbenadering vanuit het Sociaal Domein, omdat de hulpvraag vanuit verschillende invalshoeken besproken en bekeken wordt. Uiteraard kan met de methodiek de gezondheidstoestand van een individu beoordeeld worden. Maar we denken nu nog te vaak alleen aan preventie (preventieve gezondheidszorg) voor gezonde 8

9 5. Analyse begroting Sociaal Domein Collectieve voorzieningen Uitvoeringskosten Individuele voorzieningen Dagelijks functioneren Sociaal maatschappelijk participeren Kwaliteit van leven Zingeving Mentaal welbevinden Lichaamsfunctie mln Het gedachtegoed van positieve gezondheid is ook ingezet om meer inzicht te krijgen hoe de gemeente hier op dit moment invulling aan geeft in de begroting Sociaal Domein. We hebben alle financiële middelen van het Sociaal Domein ingedeeld en geclusterd aan de hand van de zes pijlers van positieve gezondheid: - Dagelijks functioneren - Sociaal maatschappelijk participeren - Kwaliteit van leven - Zingeving - Mentaal welbevinden - Lichaamsfuncties 9

10 Hierbij is onderscheid gemaakt tussen collectieve voorzieningen, maatwerk/individuele voorzieningen en uitvoeringskosten. Alle middelen zijn slechts één keer verdeeld, ook als deze in verschillende pijlers geplaatst hadden kunnen worden. Daarbij is steeds de keuze gemaakt voor de best passende pijler. Uit deze analyse van de begroting blijkt dat we de individuele voorzieningen met name inzetten om het dagelijks functioneren van inwoners te ondersteunen. Ook is er binnen de individuele voorzieningen aandacht voor het mentaal welbevinden doordat de j-ggz bij deze pijler is ingedeeld. Voor de andere pijlers worden in verhouding weinig middelen van de individuele voorzieningen ingezet. Ook de uitvoeringskosten zitten voor het grootste gedeelte in de pijlers van dagelijks leven en mentaal welbevinden. Dat is verklaarbaar vanuit het indiceren en verstrekken van de individuele/ maatwerkvoorzieningen. De middelen voor collectieve voorzieningen zijn vooral verdeeld over de pijlers lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, zingeving en sociaal welbevinden. Deze middelen zijn nauwelijks gerelateerd aan de pijlers van dagelijks functioneren en kwaliteit van leven. Voorliggende voorzieningen Toegang WSW BUIG Armoede Jeugdwet Participatievoorzieningen Wmo/Irlvervoer Ook valt op dat de gemeente slechts een zeer klein gedeelte van haar middelen binnen het Sociaal Domein inzet voor informele ondersteuning, bijvoorbeeld door subsidies aan verenigingen en vrijwilligersorganisaties op het vlak van welzijn, zorg en jeugd terwijl wij als gemeente de informele ondersteuning juist willen versterken. Mts begeleiding 10

11 De begroting van het Sociaal Domein heeft invloed op de te maken keuzes. Daarom werd deze tijdens de bijeenkomsten verder geanalyseerd. Als we de gehele begroting Sociaal Domein bekijken, kunnen we drie hoofdonderdelen onderscheiden: 1. Voorliggende voorzieningen Voor het voorliggend veld is jaarlijks een budget van ongeveer 13 miljoen euro gereserveerd. Dit zijn subsidies voor voorliggende collectieve voorzieningen. Dan gaat het enerzijds om subsidies aan professionele maatschappelijke organisaties zoals bijvoorbeeld het sociaal werk van PIW, de cliëntondersteuning van MEE en de mantelzorgondersteuning. Maar anderzijds ook om subsidies aan verenigingen en vrijwilligersorganisaties die zich bezighouden met activiteiten op het vlak van. 2. Toegang Ongeveer 5 miljoen euro wordt besteed aan de toegang. Dit zijn vooral personele kosten voor de medewerkers die in gesprek gaan met inwoners die een beroep doen op ondersteuning vanuit de Wmo, Jeugdwet of Participatiewet en die beoordelen of een voorziening nodig is. 3. Individuele voorzieningen Het derde en tevens grootste budget van ongeveer 118 miljoen euro is voor de individuele voorzieningen. Deze voorzieningen worden alleen verstrekt op basis van een indicatie. Het gaat dan om bijvoorbeeld inkomensvoorzieningen, werkvoorzieningen, Wmo maatwerkvoorzieningen en jeugdhulpvoorzieningen. Vanuit de transformatiebeweging willen we de komende jaren inzetten op het versterken en investeren in het voorliggend veld en de toegang. De verwachting is dat als gevolg daarvan het beroep op individuele voorzieningen afneemt. 11

12 Voorliggende voorzieningen 13 Toegang 5 Individuele voorzieningen 118 WSW 21, mln Individuele voorzieningen Armoede Participatievoorzieningen Mts begeleiding Wmo/Irl-vervoer Jeugdwet BUIG 6,0 3,9 0,3 24,8 21,2 40, mln

13 6. Visie en waarden Sociaal Domein De visie en waarden binnen het Sociaal Domein zijn vorig jaar bij de nieuwe beleidsplannen vastgesteld. Tijdens de drie bijeenkomsten zijn deze opnieuw besproken als basis van de transformatiegedachte en verdere aanpak. Wat we als gemeente voor onze stad willen en waar we staan, is een belangrijk uitgangspunt voor het verdere proces. Visie en waarden Wij vormen een veerkrachtige samenleving waarin iedereen mee kan doen. Bij onze klantbenadering zijn aandacht, luisteren en gelijkwaardigheid kernwaarden. Binnen onze gemeente wordt iedereen gezien en gewaardeerd. Wij stimuleren en faciliteren de inclusieve samenleving en zijn betekenisvol aanwezig Onze visie op het Sociaal Domein is in 2016 als volgt omschreven: Met elkaar vormen wij, inwoners van Sittard-Geleen, een veerkrachtige samenleving. Wij staan zelf aan het stuur van ons eigen leven. Wij vinden zelf manieren om problemen aan te pakken. Ondersteund door onze omgeving en met voorzieningen die ons toerusten om het zo lang mogelijk zelf te blijven doen. Onze kinderen groeien gezond en veilig op. Wij ontwikkelen onze talenten en doen mee naar vermogen ; ieder vanuit zijn persoonlijke leefsituatie en leefstijl. Iedereen wordt gezien en gewaardeerd. Ondersteuning en bescherming worden georganiseerd met degenen die dat echt nodig hebben en met energie van buiten: het netwerk om hen heen. 13

14 Inclusieve samenleving Als gemeente willen we in aansluiting op deze visie betekenisvol aanwezig zijn voor onze inwoners. Dat willen we in een samenleving waarin iedereen kan meedoen, met of zonder beperking. De mens staat centraal en iedereen wordt dus gezien en gewaardeerd. Dat noemen we een inclusieve samenleving en dat is meer dan alleen integratie van inwoners, waarbij deze inwoners zich moet aanpassen aan de samenleving. De inclusieve samenleving gaat een stap verder. Soms moeten we de omgeving beïnvloeden, zodat iedereen kan meedoen en iedereen erbij hoort. Dan staat de samenleving ook echt open voor iedereen. De inclusieve samenleving kan op vele manieren en vanuit vele invalshoeken benaderd en uitgewerkt worden. Vanuit de analyse die we gezamenlijk hebben gemaakt, kiezen we in eerste instantie voor een benadering vanuit twee maatregelen, die we verder gaan uitwerken en vormgeven. Dat zijn: 1. één effectieve toegang, integraal en wijkgericht op maat 2. een effectief voorliggend veld. 14

15 7. Maatregel 1 Een effectieve toegang, integraal en wijkgericht op maat We willen een effectieve toegang met als uitgangspunten: Integraal } Regievoering op maat. Wijkgericht Binnen de toegang zijn aandacht, luisteren en gelijkwaardigheid de kernwaarden. Als gemeente zijn we betekenisvol aanwezig, helpen we mensen op weg en bieden we perspectief. Oplossingen worden breed en in samenhang bezien. De eerste maatregel waar we op basis van de sessies mee aan de slag willen, is het zorgen voor een effectieve toegang. Op dit moment bestaan er binnen de gemeente diverse uitvoerende teams met een eigen toegang voor Jeugd, P-wet en Wmo. De uitvoering is vooral gericht op de beoordeling van het recht op een (maatwerk)voorziening. Per team bestaat er ook nog een diversiteit aan opdrachten, denk bijvoorbeeld aan inkomen en armoede, werk en participatie(huis), jongerenloket en leerplicht en ga zo maar door. Om als gemeente betekenisvol aanwezig te zijn, mensen op weg te helpen en perspectief te bieden, moeten we breed kijken en oplossingsmogelijkheden in samenhang bezien. Het accent ligt niet meer zozeer op het al dan niet toekennen van een voorziening, maar veel meer op wat in een bepaalde situatie nodig is om te zorgen dat het leven van de inwoner weer in balans komt en hij zelf verder kan. Verder is het wijkgericht werken binnen de gemeente een belangrijk speerpunt. Ook dit zullen we, net zoals de uitkomsten van de evaluatie over de gebiedsgerichte aanpak, meenemen bij de ontwikkeling van een effectieve toegang. 15

16 8. Maatregel 2 Een effectief voorliggend veld (zero based opbouw subsidierelaties) Het voorliggend veld of voorliggende voorzieningen zijn alle collectieve en individuele voorzieningen die voor iedereen toegankelijk zijn en waarvoor geen indicatie van de gemeente nodig is. Dit kunnen door de gemeente gefinancierde voorzieningen zijn zoals welzijnsorganisaties, maar ook vrijwilligers(organisaties) of bijvoorbeeld zorg van een fysiotherapeut. In de huidige situatie kijken organisaties (werkgevers, gemeente en zorgen welzijnsorganisaties) veelal naar eigen functies, rollen en verantwoordelijkheden. De ondersteuning vanuit een bepaalde organisatie is daarmee vaak op zichzelf staand en te weinig vanuit het gedachtegoed van een inclusieve samenleving. Het opdrachtgeverschap van de gemeente speelt hierbij ook een rol omdat er bij de toekenning van heel gerichte subsidies vaak weinig mogelijkheden zijn voor onderlinge uitruil of inzet van mogelijke andere voorzieningen. Het is van belang dat voorliggende voorzieningen meer in samenhang worden gezien, ook in relatie tot de leefbaarheid en veiligheid in buurten. Aangezien het bij de voorzieningen in het voorliggend veld voornamelijk ondersteuning betreft die plaatsvindt op basis van gemeentelijk opdrachtgeverschap en subsidie, wordt in gezamenlijkheid met betreffende organisaties gewerkt aan nieuwe opdrachten gericht op een effectief voorliggend veld passend binnen de uitgangspunten van de inclusieve samenleving en het gedachtegoed van positieve gezondheid. In eerste instantie richten we ons daarom op het gesubsidieerde voorliggend veld waarbij we in een later stadium het bredere voorliggend veld willen analyseren en effectueren. Maatregel 2: een effectief voorliggend veld Het creëren van een effectief voorliggend veld waarbij de ondersteuning in het teken staat van preventie en activering. De ondersteuning is onderdeel van de totale keten en daarmee een brede verantwoordelijkheid van alle partners. We willen: Een een goede basis voor een inclusieve samenleving Samenhangende (collectieve) voorzieningen in het voorliggend veld Leefbare en veilige buurten Een andere invulling van opdrachtgeverschap tussen gemeente en partners (meer integraal). 16

17 9. Aanpak en fasering Om beide maatregelen uit te werken, wordt de volgende aanpak en fasering voorgesteld. Beeldvorming Interactief traject SWOT-analyse van de huidige situatie in het voorliggend veld en de toegang. Oktoberdecember 2017 Oordeelsvorming Interactief traject dat leidt tot het gewenste toekomstbeeld van zowel het voorliggend veld als de toegang. Februari-april 2018 Samenbrengen resultaten De uitkomsten van beide trajecten in kaart brengen. Mei 2018 Implementatie Implementatie en uitvoeringstraject op basis van de gemaakte keuzes. Juli juli Besluitvorming De uitkomsten vertalen naar besluitvorming en nieuw opdrachtgeverschap. Mei-juni