Implementatieplan CDDB Zwolle

Transcriptie

1 Implementatieplan CDDB Zwolle Eindrapport De Volharding Breda B.V. Breda: 28 maart 2011 Rapportnummer: 2011ZW-01 Auteur(s): Jan Schouw Edith Poiesz de Volharding Breda B.V. Overakkerstraat XR Breda tel mob. O K.v.K. West Brabant: BTW nr: B01

2 Colofon De Volharding Breda B.V. Overakkerstraat XR Breda Telefoon: Internet: Projectnummer: 2011ZW-01 Projecttitel: Implementatieplan CDDB Zwolle Opdrachtgever: gemeente Zwolle Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch op geluidsband of op welke ander wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van De Volharding Breda B.V. 2

3 Inhoudsopgave Inleiding 4 1. Analyse huidige markt 5 Marktwerking leidt niet tot de gewenste verduurzaming energiehuishouding 5 Wet- en regelgeving 5 Het overheidsbeleid is faciliterend, niet sturend 5 Het ontbreken van regie en daarmee schaalgrootte t.b.v. financiering 6 Het ontstaan van lokale initiatieven 6 2. Oplossingsrichtingen 7 Bundeling van kennis 7 Financieel regime 8 Nieuwe organisatie Voorstel realisatieplan 15 Tweesporenbenadering 15 Spoor 1: Verkenning en uitwerking 16 Spoor 2: De realisatie van de actuele projecten 17 3

4 Inleiding Duurzaamheid is niet langer een begrip dat uitsluitend binnen de wereld van overheden, beleid en politiek wordt opgevat als belangrijke drager voor maatschappelijke ontwikkelingen. Steeds meer ontdekt het bedrijfsleven de waarde ervan, en dan vooral in economisch opzicht. Voor individuele burgers wordt het begrip steeds tastbaarder en kunnen geleidelijk aan keuzes worden gemaakt voor duurzame producten en leefstijlen. Voeding, energie en gebruik van grondstoffen zijn thema s waarbij dit allemaal concreet begint te worden. De benutting van (duurzame) energiebronnen en grondstoffen zijn thema s waarmee op lokaal niveau veel te winnen valt vanuit duurzaamheidperspectief. En dan wordt bedoeld: zowel naar de planet, people als profit-kant. Voor het thema energie vertaalt zich dat onder andere in het opzetten van duurzame dienstenbedrijven. Op initiatief van gemeenten en provincies (o.a.: Tilburg, Apeldoorn, Flevoland). Maar ook bewonersinitiatieven leiden tot vormen van lokale duurzame energiebedrijven. Al langer bekend zijn b.v. de windmolencoöperaties, waar individuele burgers in kunnen participeren als mede-eigenaar van een turbine. Combinaties van partijen komen steeds vaker voor, waarbij b.v. gemeente, woningbouwcoöperaties en bewoners deelnemen aan een lokaal bedrijf. In Zwolle is vanuit de Raad bij de PPN 2010 budget vrij gemaakt voor de ontwikkeling van duurzame dienstenbedrijven. De ontwikkeling van duurzame dienstenbedrijven maakt ook onderdeel uit van het college-akkoord. Begin 2010 is tijdens een themacollege aandacht besteed aan duurzame dienstenbedrijven. Daarbij is aangegeven dat nieuwe vormen van financiering en organisatie onderzocht moeten worden om na te gaan of in Zwolle duurzame bedrijvigheid, met steun van de overheid, zinvol is. Gelijktijdig is de noodzaak om dit te onderzoeken gegroeid doordat enkele zeer concrete trajecten inmiddels gestart zijn of in de starblokken staan: Hessenpoort, Diezen-Oost en Stadshagen. Bij de ontwikkeling van Diezen-Oost is door de initiatiefnemer (woningbouwcoörporatie) de relatie met een centraal duurzaam dienstenbedrijf gelegd. In dit implementatieplan wordt een analyse gemaakt van de huidige situatie op de markt van duurzaamheid. Vervolgens wordt ingegaan op de oplossingsrichtingen die mogelijk zijn. Tot slot wordt een voorstel uitgewerkt om een Centraal Duurzaam Dienstenbedrijf Zwolle (CDDB) op haalbaarheid te onderzoeken. Daarbij staat het thema energie centraal. Reden is dat op het thema energie op dit moment de meeste inspanning wordt geleverd v.w.b. lokale duurzame maatschappijen. 4

5 1. Analyse huidige markt De markt is het uitvoerende orgaan voor het energiebeleid van de (rijks)overheid. Al sinds decennia is de uitvoering niet in handen van de overheid. De spelregel is: overheid stimuleert en/of faciliteert en de markt voert uit. Deze manier van werken heeft geleid tot effecten, die van invloed zijn op de snelheid waarmee de energiehuishouding verduurzaamt en op de invloed die de overheid daarop heeft. Marktwerking leidt niet tot de gewenste verduurzaming energiehuishouding. Marktpartijen willen winst maken met zo laag mogelijke risico s. Hoe hoger de gepercipieerde risico s hoe hoger de marge op de projecten moet zijn. Daarmee ontstaat cherry picking ofwel keuze voor meest rendabele projecten. De projecten staan daardoor vaak stand alone. Ze worden niet ontwikkeld als onderdeel van een integraal verduurzaamde energiehuishouding waarbij gelijktijdig zowel veel energie wordt bespaard als energie duurzaam wordt opgewekt. Wat betreft de opbrengst van projecten: de toepassing van het Niet Meer Dan Anders principe (NMDA) door marktpartijen draagt er ook toe bij dat opbrengsten van duurzame energie-installaties bij marktpartijen terecht komen en niet bij de verbruiker (burger, bedrijven) of de stad zelf (gebiedsontwikkeling). Het resultaat hiervan is dat het tempo van realisatie voor een belangrijk deel wordt bepaald door de financiële criteria die de markt hanteert. Vanwege de nog relatief lage kosten van fossiele energie is maar een beperkt deel van de projecten rendabel, volgens de opvattingen van de markt. Er blijft dus een flink potentieel liggen. Wet- en regelgeving. Naast financiële barrières bestaan er ook belemmeringen op het gebied van wet- en regelgeving. Deze institutionele belemmeringen kunnen niet door marktpartijen worden opgelost, maar zijn wel van grote invloed op de bereidheid van marktpartijen om projecten te realiseren, bijvoorbeeld de discontinuïteit in het subsidiebeleid van de rijksoverheid. Het overheidsbeleid is faciliterend, niet sturend. Het klimaatbeleid van dit moment gaat nog steeds uit van de beleidsinstrumenten: faciliteren, randvoorwaarden stellen, voorlichten, stimuleren en toepassen van wet- en regelgeving. Dat leidt wel tot een vermindering van CO2-uitstoot maar in een lager tempo dan mogelijk zou zijn. Dit punt heeft uiteraard veel te maken met de relatie overheid markt, waar eerder op werd gewezen. 5

6 Het ontbreken van regie en daarmee schaalgrootte t.b.v. financiering De combinatie van het stand alone werken, de beperkte invloed van de overheid op realisatie en de financiële spelregels die de markt hanteert leidt tot versnippering en projectgericht werken aan duurzaamheid. Het ontbreekt aan regie op het geheel aan mogelijkheden. Hiermee ontstaat het volgende effect: de schaalgrootte blijft relatief beperkt en daarmee wordt het lastig om de grote (groene) financieringsfondsen te bereiken. Deze grotere investeerders (banken, pensioenfondsen, groenfondsen) zijn op zoek naar grotere investeringen. Het ontstaan van lokale initiatieven Waar nog niet lang geleden uitsluitend de overheid zich zorgen maakte over b.v. de verduurzaming van de energiehuishouding, zien we tegenwoordig dat er lokaal vele initiatieven ontstaan. Initiatieven waarvan het niet altijd duidelijk is hoe kansrijk ze zijn en die veelal zijn ingezet door mensen waarvan het niet het dagelijks werk is om zich met energie bezig te houden. De potentie die hier zit, is op dit moment lastig te ondersteunen. Bovenstaande constateringen leiden eigenlijk tot de overall conclusie dat er op dit moment geen partijen zijn die zich bezig houden met het geheel aan kansen, initiatieven en projecten. Dit wordt ook wel aangeduid met: de maatschappelijke vacature. Er is ruimte en behoefte aan een partij die meer snelheid kan brengen in de verduurzaming van de energiehuishouding. En die meer vanuit een maatschappelijk rendement (people, planet, profit) werkt. Een CDDB zou die maatschappelijke vacature kunnen invullen! Vanuit die gedachte worden hierna de oplossingsrichtingen voor een CDDB besproken. Het uitgangspunt daarbij is dat een CDDB moet gaan functioneren als een vehikel om meer projecten mogelijk te maken. Het vormt geen alternatief voor marktpartijen; integendeel. Marktpartijen zullen nog steeds de partijen zijn die projecten realiseren en beheren. Echter: een CDDB vergroot het volume aan projecten voor marktpartijen door het bieden van kennis, zekerheden en financiering. Een CDDB heeft zelf ook een rendementsdoelstelling. Dat zal een rendement zijn op nutscondities, d.w.z. rond de 5%. Het CDDB is niet bedoeld voor projecten die niet rendabel zijn! 6

7 2. Oplossingsrichtingen De voorafgaande analyse en constateringen leiden in die situaties waarin wordt gewerkt aan lokale duurzame energiemaatschappijen tot de volgende oplossingsrichtingen. Bundeling van kennis; Initiatieven kunnen uit verschillende bronnen ontstaan. Ze volgen echter allemaal dezelfde keten van waardeontwikkeling: het begint bij een idee, dat wordt uitgewerkt naar een plan/een concept. Daarna wordt nagegaan of dat concept een projectplan/businessplan kan worden. Een plan dat ook moet worden gefinancierd. Daarna volgt realisatie en exploitatie. Figuur 1: waardeketen (duurzame) energieprojecten. Bron: haalbaarheidsonderzoek MOED Tilburg Deze keten kent in de praktijk een behoorlijke doorlooptijd. Dat vormt één van de kritische punten bij projecten: de tijd (en dus geld), benodigd om een project van idee tot exploitatie te brengen. Het 7

8 tijdig bij elkaar brengen van kennis en ervaring leidt tot het terugdringen van de doorlooptijd. Bundeling van kennis en ervaring wordt dan ook algemeen gezien als een belangrijk onderdeel van het CDDB. De kennisfunctie kan zich beperken tot een vorm van vraagbaak of kennisloket. Dan is het louter adviserend van aard en speelt een rol in b.v. de eerste 2 stappen van de keten. Maar als de hele waardeketen, wordt ondersteund, is het beter om het begrip projectontwikkeling te gebruiken. Projectontwikkeling houdt veel meer in. Het gaat dan uiteindelijk om een project gefinancierd en gerealiseerd te krijgen. Dit stelt ook andere eisen aan de personele invulling van de functie. Financieel regime; Een belangrijk knelpunt vormt het huidige mechanisme van stand alone projecten en chery picking door marktpartijen. De oplossingsrichting die daar, nog in theorie!, voor is ontwikkeld op een aantal plekken is samen te vatten onder een aantal principes: Principe 1: Een CDDB hanteert lagere rendementen dan marktpartijen-> meer projecten rendabel. Principe 2: Een CDDB hanteert een portfolio aan projecten, waardoor sterk winstgevende en minder winstgevende projecten worden verevend tot een geconsolideerd rendement. Deze verevening leidt tot -> meer projecten uitvoerbaar. Principe 3: Een CDDB is een maatschappij waarin publieke partijen belangrijke aandeelhouder zijn. Dit levert een verlaagd risicoprofiel bij investeerders, waardoor geld goedkoper kan worden aangetrokken in vergelijking met financiering door marktpartijen -> meer projecten financierbaar In figuur 2 is het principe van portfoliodenken en verevening geïllustreerd aan de hand van een voorbeeld uit de provincie Flevoland. Daarbij worden zogenaamde kostenkrommes gehanteerd om het volume aan CO2-besparende maatregelen en de effecten op winst- en verlies, duidelijk te maken. In figuur 3 wordt een uitwerking gegeven van een lokaal duurzaam energiebedrijf. In dit geval als vennootschapstructuur. Andere invullingen zijn ook denkbaar (samenwerkingsovereenkomsten, stichting, vereniging). 8

9 Figuur 2: de principes van portfolio en verevening Bron: Primum, t.b.v. workshop bestuur provincie Flevoland (2009) 9

10 Figuur 3: model voor een lokaal duurzame energiemaatschappij Bron: gemeente Tilburg, haalbaarheidsonderzoek MOED 10

11 Nieuwe organisatie; Een CDDB zou een aantal functies kunnen vervullen om de maatschappelijke vacature in te kunnen vullen. Zoals uit bovenstaande naar voren komt, zijn dat: - de organisatie en bundeling van kennis en ervaring - de projectontwikkeling van (een portfolio van) projecten - de levering van (duurzame) energie en/of duurzame diensten Bovenstaande functies hoeven niet allemaal gelijktijdig te worden opgepakt, ze hoeven zelfs niet te worden samengevoegd. In veel gevallen blijkt b.v. de bundeling van kennis en ervaring relatief makkelijker te organiseren dan de overige functies. Kennisbundeling in de vorm van een kennisloket is in feite op dit moment al huidige praktijk in Zwolle. Indien meer partijen zouden aansluiten bij het kennisloket, zou deze uitwerking kunnen krijgen als b.v. stichting of samenwerkingsovereenkomst tussen partijen etc. Projectontwikkeling en financiering hangen nauw met elkaar samen. Als het CDDB wordt beschouwd als een groeimodel, waarin geleidelijk functies kunnen worden toegevoegd, dan zou na de kennisbundeling een nieuwe stap kunnen volgen. Een volgende stap zou dan b.v. zijn om de projectontwikkeling en financiering te gaan organiseren. Hiervoor is samenwerking met andere partijen noodzakelijk, ook omdat nu investeringen en/of zekerheidsstelling aan de orde zijn. Er ontstaat dan ook de noodzaak tot een andere binding tussen partijen. Het gaat dan immers om investeringen, en dus risico s, aansprakelijkheden en zekerheden. Ook deze functie kan worden ingevuld via de stichtingsvorm of coöperatieve vereniging. De praktijk is echter dat bij investeerders aarzeling is over de slagvaardigheid, bestuurbaarheid van een dergelijke organisatie. De voorbeelden in Flevoland en Tilburg laten zien dat dan al snel de vennootschap als juridische vorm wordt voorgesteld. Daarbij speelt zwaar mee dat de vennootschapsstructuur de mogelijkheden om financiële hefbomen in te bouwen, zeker stelt. De voorbeelden laten ook zien dat, alhoewel de structuur dicht tegen een klassieke bedrijfsvorm komt (holding en werkmaatschappijen), er voldoende zekerheden en invloed vanuit de publieke taak worden gezekerd. 11

12 Intermezzo financiële hefboom (de Volharding 2010) Bovenstaand voorbeeld gaat uit van een inzet door overheden uit de topholding van 10 en nog eens 10 door burgers en netwerkbedrijf. Dit ingelegde vermogen van 20 zal door de financiers met een factor 4 worden vermeerderd, zodat een Eigen Vermogen (EV) van 100 in de Uitvoerings BV ontstaat. Stel dat de uitvoerings BV met 25% participeert (gemiddeld) in de 4 project BV s. Dan zou haar inleg van 100 dus worden aangevuld met financiering door de projecten zelf met nog eens 300. De 10 inleg vanuit de overheden levert via deze hefbomen dus een uiteindelijk investeringsbedrag van 400 op. Naast de vennootschapsstructuur zou een coöperatie/coöperatieve vereniging als rechtsvorm gekozen kunnen worden. Uitgangspunt voor de juridische vorm is dat het CDDB een maatschappelijke onderneming 1 wordt, gebaseerd op de principes die hiervoor beschreven staan. De vennootschapsstructuur biedt meer zekerheid t.a.v. beheer en eigendom en bescherming tegen overnames. Echter: volgens juridisch specialisten zijn beide juridische vormen denkbaar, dus zowel een coöperatieve vereniging als een vennootschap. 1 Het begrip maatschappelijke onderneming is juridisch beschreven. Principieel is het voorop stellen van een maatschappelijk doel, ipv een financieel doel voor aandeelhouders. 12

13 Levering van energie door het CDDB is de laatste functie die denkbaar is. Hierbij gelden strikte wettelijke regels, zoals de Electriciteitswet en Warmtewet. Het CDDB wordt dan in feite een echt energie(leverings)bedrijf. Er ontstaat zodoende het beeld dat een CDDB organisch kan groeien, b.v. vanuit kennis naar projectontwikkeling en ten slotte wellicht levering. Anderzijds is deelname in een duurzaam energieproject vaak ook direct gekoppeld aan financiering en levering van energie! Scheiding van functies is wellicht niet altijd mogelijk. Hoe dan ook, er zijn bij de uitwerking van de organisatie ook belangrijke juridische vragen die beantwoord zullen moeten worden, zeker als het gaat om de ontwikkeling van een CDDB als vennootschap. Enkele voorbeelden daarvan: - Staatssteun Indien een CDDB ook financiele participatie vanuit de oveheid toestaat, zou sprake kunnen zijn van staatssteun. Echter de Europese Commissie verbiedt dat niet, maar heeft kaders vastgesteld. Kader die aangeven in welke mate en in welke omstandigheden staatsteun noodzakelijk is om de bescherming van het milieu en de duurzame ontwikkeling veilig te stellen zonder een onevenredig negatieve invloed uit te oefenen op de mededinging en de economische groei. Nadrukkelijk wordt hier gewezen op de ruimte die de Commssie laat om staatssteun toe te staan als daar goede redenen voor zijn. De versnelling van de energietransitie zou daaronder kunnen vallen. Het gaat dan vooral om het voorkomen van oneigenlijke concurrentie met de markt. Een aandelenparticipatie is bijvoorbeeld niet marktconform als de gemeente met een te laag rendement op het geïnvesteerde vermogen genoegen neemt of als de gemeente afziet van een winstuitkering. Wanneer er sprake is van een voordeel, dus een niet markconforme aandelenparticipatie - Wet FIDO In de Wet FIDO is als algemene norm opgenomen dat openbare lichamen alleen leningen aangaan, middelen uitzetten of garant staan voor zover dat direct dient ter behartiging van hun publieke taak. Bancaire activiteiten, met het oogmerk geld te verdienen (ook al is dat om de publieke taak te bekostigen) zijn geen publieke taak en zijn dan ook niet toegestaan - Gemeentewet Op grond van de Gemeentewet kan het college van burgemeester en wethouders slechts tot oprichting van vennootschappen besluiten indien dat in belang wordt geacht voor de behartiging van openbaar belang - Warmtewet en elektriciteitswet Als bij het CDDB ook sprake zou zijn van levering van elektriciteit en/of warmte dan is de energiewetgeving waarschijnlijk van toepassing. Daarbij worden nadere eisen gesteld aan de organisatie en ook t.a.v. b.v. tariefstelling. 13

14 Bijzondere aandacht behoeft de eventuele participatie van een netbeheerder zoals Alliander. Vanwege de wettelijk voorgeschreven splitsing van netbeheer enerzijds en productie en levering anderzijds. De vrijheid van een netbeheerder om te ondernemen, b.v. door participatie in het CDDB is daardoor beperkt. Nevenactiviteiten van een netwerkbedrijf die direct of indirect bijdragen aan de uitvoering van de wettelijke taak van de netbeheerder zijn wel toegestaan. 14

15 3. Voorstel realisatieplan Hiervoor zijn de ervaringen van enkele koplopers weergegeven. Op landelijk niveau zijn voorbereidingen genomen om tot bundeling van ervaringen te komen en deze ook te benutten (RElocal). Verder wordt gewerkt aan een branche-organisatie voor lokale duurzame initiatieven (aanzet door regieorgaan Energietransitie, 2010). Deze ervaringen zullen ook gebruikt worden binnen Zwolle. Situatie in Zwolle Er is een projectgroep CDDB waarin kennisuitwisseling en kennisdeling plaatsvindt. In de projectgroep zijn de afdelingen Ruimte & Strategie, Vastgoed, Juridische Zaken en Veiligheid, Concernstaf en Expertisecentrum vertegenwoordigd, met ondersteuning en ambtelijk opdrachtgeverschap vanuit het programma Duurzaamheid. Na vaststelling van het implementatieplan CDDB is de wens om een stuurgroep samen te stellen, met bestuurlijke vertegenwoordiging. Er staat een aantal projecten op stapel, waarbij een rol voor het CDDB denkbaar is (Hessenpoort, Dieze-oost, Stadshagen) voor deze projecten wordt een project DDB (een DDB op projectniveau) ontwikkeld langs de stappen: a. Onderzoek wenselijkheid / noodzaak b. Businesscase / businessplan c. Marktscan / ondernemingsplan d. Technische uitwerking systeem e. Overeenkomst / statuten / oprichting Tweesporen benadering De realisatie van het CDDB dient uit 2 sporen te bestaan: 1. Een verkenning en uitwerking van de participatie van stakeholders, de financieel/economische mogelijkheden en de juridische constructie; 2. De realisatie van de actuele projecten als onderdeel van het CDDB. Deze projecten kunnen niet wachten op de inhoudelijke uitwerking van het CDDB, maar kunnen goed vanuit het gedachtegoed CDDB alvast ontwikkeld worden. De gekozen exploitatievorm kan op termijn worden ondergebracht bij het CDDB. Deze fast-tracks leveren ook waardevolle en praktische input voor spoor 1. Voorstel is om een stuurgroep in te stellen en een projectgroep. De projectgroep dient samengesteld te zijn uit vertegenwoordigers van de relevante disciplines (duurzaamheid, energie, juridische zaken, financiën/treasury). In de projectgroep wordt gewerkt aan spoor 1 en leveren de kwartiermakers uit de fast tracks input vanuit spoor 2 15

16 Spoor 1: Verkening en uitwerking. In het gehele traject zijn een aantal go/no-go momenten voorzien. Sowieso is er na elke fase een go/no-go moment waarop beslist wordt over de volgende fase. Fase 1: Onderzoeken maatschappelijk draagvlak voor CDDB Deze fase is voorzien in de eerste helft van Nadat het college over het idee van een CDDB is geconsulteerd, zullen gesprekken gevoerd worden met een aantal belangrijke stakeholders. In de gesprekken gaat het om het vertrouwen in het concept CDDB en de wijze waarop kan worden geparticipeerd. (Knowhow, geld, projecten, netwerken etc) Parallel hieraan zal ook het begrip maatschappelijke vacature nader worden uitgewerkt. Doel van fase 1 is om zicht te krijgen op het draagvlak voor een CDDB. Fase 1 wordt afgesloten met een terugkoppeling van de bevindingen aan gemeente en stakeholders en een voorstel voor de aanpak van de volgende fase. Gestreefd wordt om tot een gezamenlijke aanpak van fase 2 te komen. Gezamenlijk in de zin dat een aantal stakeholders samen met de gemeente de volgende fase gaat uitvoeren. Fase 2: Maken businessplan CDDB Deze fase is voorzien in de tweede helft van In deze fase dienen in ieder geval de volgende zaken aan de orde te komen: a. Potentieelbepaling. Inzicht in potentieel van energiebesparing en energieopwekking (nog nader te bepalen of ook grondstoffen hiervan deel moeten uitmaken). De methodiek van kostencurves geeft goed inzicht in het potentieel. Zie pagina 18 voor toelichting op het begrip kostencurve. b. Juridische uitwerking. Zoals gezegd kan een CDDB verschillende juridische uitwerkingen aannemen, van samenwerkingsovereenkomst tot vennootschap. c. Financiering en businessplan Op basis van de resultaten onder a en b moet een businessplan worden opgesteld om de uiteindelijke organisatie van een CDDB en het verdienmodel in beeld te brengen. Uitgangspunt is uiteraard dat het CDDB niet afhankelijk is van (lokale) overheidssubsidie, maar haar meerwaarde vindt in de betekenis voor diverse partijen en daar dus ook haar inkomsten uit haalt. Doel van fase 2 is om een businessplan te maken dat zodanig uitgewerkt is dat gemeente en stakeholders in staat zijn een besluit te nemen om al dan niet een CDDB te gaan opzetten. 16

17 Fase 3: Kwartiermaken CDDB Deze fase is voorzien voor 2012 en hierin wordt gestart met de voorbereiding van het daadwerkelijk oprichten van het CDDB. Spoor 2: Realisatie van de actuele projecten. Dit spoor bestaat uit het praktisch begeleiden van de projecten, met als uitgangspunt: het opzetten van een zelfstandige organisatie die de energievoorzieningen van het project mede ontwikkelt, financiert en exploiteert. De organisatie kan desgewenst op termijn worden overgedragen/ondergebracht bij het CDDB. Spoor 2 levert tevens input voor spoor 1. Bijvoorbeeld ten aanzien van wensen en eisen van stakeholders, financiers, benodigde expertise/vaardigheden binnen de kennis- /ontwikkelpoot van het CDDB etc. Denkbaar is dat per project een kwartiermaker wordt aangesteld, met een eigen verantwoordelijkheid en lid van de projectgroep CDDB. 17

18 Kostenkromme: een korte uitleg Een kostenkromme geeft voor elke optie het potentieel aan CO 2 - reductie én de bijbehorende gemiddelde kosten weer. Zij geven het benodigde inzicht om later een strategie te ontwikkelen omdat in één oogopslag duidelijk wordt welke opties financieel aantrekkelijk zijn en in welke mate elke afzonderlijke optie bijdraagt aan de gewenste CO 2 - reductie: potentieel aan CO 2 - reductie (x- as): voor elke optie, energiebesparing en duurzame energieproductie, is het potentieel uitgedrukt in vermeden hoeveelheid CO 2 (kton CO 2 /jaar). kosten (y- as): per optie worden de gemiddelde kosten over de gehele looptijd weergegeven. Doorgaans is voor een optie een investering vooraf vereist, en wordt in de jaren erna energie bespaard of geproduceerd wat leidt tot een jaarlijkse opbrengst. De kostenkromme geeft het totaal van de investering en jaarlijkse opbrengsten weer, uitgedrukt in euro/ton vermeden CO 2. Het resultaat kan zijn dat met de huidige stand der techniek een optie over de gehele looptijd genomen nog geld kost, of juist al geld oplevert. Bron: Primum,