BELEID INZAKE MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD BELEGGEN

Transcriptie

1 BELEID INZAKE MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD BELEGGEN Inleiding Om een toekomstbestendige uitvoering van de pensioenregelingen te kunnen realiseren, waarbij de koopkracht van de deelnemers zo goed mogelijk in stand wordt gehouden tegen een verantwoorde premie, belegt Provisum (het fonds) het vermogen zodanig dat er een optimaal rendement wordt behaald tegen een aanvaardbaar risico. 1. Overtuigingen, uitgangspunten en beginselen inzake het beleggingsbeleid Het bestuur is van mening dat het behalen van een optimaal rendement tegen een aanvaardbaar risico goed kan samengaan met maatschappelijk verantwoord beleggen. Het een staat het ander niet in de weg. Sterker nog, het bestuur is ervan overtuigd dat de factor duurzaamheid als onderdeel van maatschappelijk verantwoord beleggen van positieve invloed is op het risico-rendementsprofiel van de beleggingen en dat deze invloed in de toekomst steeds groter wordt. Onder maatschappelijk verantwoord beleggen wordt verstaan dat bij de wijze van beleggen rekening wordt gehouden met sociale, milieu- en governance overwegingen. Er is veel onderzoek gedaan naar de kosten en de financiële baten die samenhangen met het beperken van het beleggingsuniversum op grond van criteria voor duurzaamheid of maatschappelijke verantwoordelijkheid. Maar er is geen eenduidige algemeen aanvaarde eindconclusie, noch in positieve noch in negatieve zin, uit deze onderzoeken te trekken. Overwegingen die in dit kadereen rol spelen zijn o.a.: Elke verkleining van het beleggingsuniversum betekent in beginsel een beperking van de mogelijkheden tot het vinden van (beleggingstechnisch gezien) het optimale financiële rendement. Het beleid om beleggingsmogelijkheden te onderzoeken op specifieke aspecten van verantwoord beleggen brengt extra kosten met zich mee. Echter, een dergelijk onderzoek is ook meer en meer nodig om financiële risico s en rendementen af te wegen. Zo kan bijvoorbeeld een onderneming die niet-duurzaam opereert of niet goed met werknemers omgaat, negatief in de publiciteit of zelfs in continuïteitsproblemen raken met nadelige consequenties voor de waarde van het aandeel van het bedrijf. Positief ingestoken, ondernemingen met oog voor het milieu, de maatschappij en goed ondernemingsbestuur presteren naar verwachting op lange termijn beter. Maatschappelijk verantwoord beleggen is dus ook onderwerp van aandacht van het risicomanagement en met name de risico s op de lange termijn. Kennis over specifieke lange termijn maatschappelijke risico s die samenhangen met (on)verantwoord beleggen leiden tot een meer uitgebalanceerde portefeuille en op langere termijn mogelijk tot hogere opbrengsten. Maar er zijn ook andere overwegingen op grond waarvan het fonds een beleid inzake verantwoord beleggingen heeft. Het fonds beoogt geen beleggingen te doen die op grond van het internationale recht zijn verboden of niet voldoen aan door Nederland ondertekende internationale verdragen. Daarnaast wil het bestuur zich ook vanuit een eigen overtuiging en met het oog op de fiduciaire verantwoordelijkheid 1

2 van het fonds inzetten om invulling te geven aan de waarden en principes waar het fonds voor wil staan: de waardigheid van het individu ( human dignity ) resp. het recht van ieder mens op een eerlijke humane behandeling en duurzaamheid. Bij human dignity gaat het om mensenrechten, werkomstandigheden, respect voor het leven, ethiek en rechtvaardigheid. Duurzaamheid is een uitdrukking van solidariteit met de toekomstige generaties, waarmee de samenleving en in het bijzonder ondernemingen an economic development that meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own willen ondersteunen, of wel deze tweede waarde geeft een ontwikkeling aan die tegemoetkomt aan de behoeften van de nu levende generaties zonder de behoeften van toekomstige generaties in gevaar te brengen. Pensioenfondsen zijn zich in toenemende mate bewust van het kritisch volgen van hun beleggingsbeleid en mogelijk schadelijke gevolgen van hun beleggingen voor de wereld(burgers) door hun deelnemers, de overheid, maatschappelijke organisaties en in toenemende mate het grote publiek. Door maatschappelijk verantwoord te beleggen draagt het fonds bij aan een leefbare en duurzame wereld. Als uitvloeisel hiervan worden voorwaarden geschapen voor een betere maatschappelijke acceptatie van het fonds en pensioenfondsen. Het bestuur streeft ernaar om het maatschappelijk verantwoord beleggen te integreren in het beleggingsbeleid. Maatschappelijk verantwoord beleggen is een van de beleggingsbeginselen van het fonds en is van toepassing op alle beleggingscategorieën van het fonds. Dit neemt niet weg dat de uitvoering van het beleid vanwege de uiteenlopende karakteristieken per beleggingscategorie kan verschillen. Het beleid inzake maatschappelijk verantwoord beleggen, zoals dat in het vervolg uiteen wordt gezet, is van toepassing op de beleggingen die onder beheer staan van Anthos Fund en Asset Management B.V. Voor de beleggingen onder beheer van Robeco (< 1% van het totaal van het door fonds beheerde vermogen) is het beleid van Robeco van toepassing (zie website). 2. Het uitvoeringskader, organisatie van de implementatie, taken en verantwoordelijkheden Het bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van het maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid inclusief de beginselen en ambities die hieraan ten grondslag liggen. Daarnaast is het bestuur verantwoordelijk voor de toepassing en de controle op het beleid. De Beleggingscommissie adviseert het bestuur en is het eerste aanspreekpunt voor de vermogensbeheerder wanneer er vragen of problemen zijn bij de uitvoering. Om een draagvlak voor de keuzes over maatschappelijk verantwoord beleggen te creëren onder de belanghebbenden stemt het bestuur (toekomstige) voorstellen af met het Verantwoordingsorgaan voordat het (aangepaste) beleid wordt goedgekeurd door het bestuur. Voorts legt het bestuur in het kader van de governance van het fonds verantwoording af aan het Verantwoordingsorgaan over het beleid en de wijze waarop het is uitgevoerd waaronder ook maatschappelijk verantwoord beleggen. De vermogensbeheerder van het fonds, Anthos Fund en Asset Management B.V. (AFAM), implementeert het beleid. Een belangrijk onderdeel van de uitvoering is, dat de bij selectie en de daarbij behorende due diligence van externe mandaten of beleggingsmanagers de in dit beleidsstuk verwerkte eisen en intenties in aanmerking worden genomen. Indien er in dit proces vragen of problemen opkomen, treedt de vermogensbeheerder in overleg met de Beleggingscommissie. De vermogensbeheerder rapporteert periodiek over de uitvoering van de verschillende onderdelen van het maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid aan het bestuur. Het bestuur op haar beurt informeert de deelnemers over het gevoerde beleid via website, pensioenbericht en jaarverslag (zie hoofdstuk 8). 2

3 3. Uitvoeringsinstrumenten Er bestaan verschillende manieren voor een pensioenfonds om invulling te geven aan maatschappelijk verantwoord beleggen: - Het uitsluiten van beleggingen. Dit houdt in dat een pensioenfonds op voorhand beleggingen in ondernemingen/landen uitsluit die op grond van nationale of internationale wetgeving verboden zijn en of waarin het pensioenfonds zelf niet wenst te beleggen. Ook kan uitsluiting voortvloeien uit engagement (zie hieronder). - Het insluiten van beleggingen. Deze strategie is erop gericht om positieve ontwikkelingen te stimuleren bijvoorbeeld via een best-in-class benadering. Bij deze methode komen die bedrijven in aanmerking om op te worden genomen in de portefeuille, die binnen hun sector het best scoren op bepaalde duurzaamheidscriteria. Hierbij worden derhalve nadrukkelijk de effecten van ESG-factoren op het beleggingsrisico en -rendement meegewogen. Een andere vorm betreft doelinvesteringen of impact beleggen. Bij deze vorm van beleggen wil een pensioenfonds niet alleen een financieel rendement behalen, maar daarnaast bepaalde vormen van maatschappelijk rendement nastreven door bij te dragen aan het oplossen van sociaaleconomische of milieuvraagstukken. - Het onderschrijven van internationale duurzaamheidsprincipes zoals de Principles for Responsible Investment (PRI). Pensioenfondsen kunnen deze principes onderschrijven of de principes als basis laten dienen voor het beleid. - Stemmen. Op aandeelhoudersvergaderingen wordt intensief gebruik gemaakt van het recht om te stemmen om inhoud te geven aan een verantwoord beleggingsbeleid van een fonds. Dit recht is verbonden aan de aandelen die een pensioenfonds in bezit heeft. - Engagement. Bij engagement gaat een pensioenfonds in gesprek met de top van een onderneming waarin het pensioenfonds direct heeft belegd (via een mandaat) om het bedrijf aan te sporen aanpassingen in de strategie of governance door te voeren teneinde meer maatschappelijk verantwoord te opereren. Indien de onderneming uiteindelijk onvoldoende aan de wensen van het pensioenfonds voldoet, wordt niet meer in de betreffende onderneming belegd. Gegeven de omvang van het fonds, de financiële mogelijkheden, de wijze van beleggen en de aanwezige expertise heeft het fonds er voor gekozen het beleid vooralsnog te beperken tot de instrumenten van uitsluiten, meenemen van internationale principes in het beleid en stemmen. De best-in-class benadering is een relatief nieuwe manier van duurzaam beleggen en is nog volop in ontwikkeling. Bij deze methode wordt het universum waarin kan worden belegd drastisch beperkt. Het is nog onduidelijk wat de kwantitatieve invloed is op het financieel en maatschappelijk rendement en het risico op korte, middellange en lange termijn. Impact beleggingen vormen in feite een aparte beleggingscategorie waarin momenteel alleen de grote pensioenfondsen beleggen. Deze fondsen hebben jarenlang stap voor stap diepere invulling gegeven aan hun strategie van verantwoord beleggen. Door de schaalgrootte, de beschikbare kennis en expertise is het voor deze fondsen mogelijk om te beleggen in deze categorie. Problemen die zich hierbij nu nog voordoen zijn o.a. het onvoldoende beschikbaar zijn gestandaardiseerde manieren om de bereikte impact te meten en met welk risicoprofiel dit gerealiseerd wordt. Ook zijn de bijbehorende kosten niet altijd even duidelijk. Op dit moment belegt het fonds maar in beperkte mate in aandelen via mandaten. Indien in de toekomst besloten wordt om de omvang van de beleggingen via mandaten significant te vergroten, zal zeker overwogen worden om ook het instrument van engagement toe te passen. 3

4 Bij de keuze van de toe te passen instrumenten dient bedacht te worden dat het merendeel van de totale portefeuille belegd wordt middels beleggingsfondsen. Bij beleggingsfondsen zijn de mogelijkheden om de gekozen instrumenten toe te passen aanzienlijk beperkter dan bij mandaten. Bij beleggingsfondsen investeert het pensioenfonds immers samen met andere beleggers in een fonds dat eigenaar is van de onderliggende beleggingen. Bij een mandaat belegt het fonds alleen en direct in effecten en bezit het fonds zelf de beleggingen. De keuze voor beleggingsfondsen of mandaten wordt overgelaten aan de vermogensbeheerder die zich hierbij laat leiden door het financiële en maatschappelijke risicoprofiel en de rendementsverwachtingen. 4. Uitsluitingsbeleid directe beleggingen van het fonds Uitsluiting ondernemingen Het fonds is van mening dat directe beleggingen in bepaalde ondernemingen niet verantwoord zijn, omdat deze ondernemingen producten maken of diensten verlenen die in strijd zijn met nationale of internationale wet- en regelgeving (door de Nederlandse staat ondertekend) en/of schadelijk zijn voor mens, maatschappij en milieu. De volgende typen directe beleggingen in ondernemingen worden dan ook uitgesloten: a. Controversiële wapens: chemische en biologische wapens, clustermunitie en antipersoonsmijnen. De Nederlandse wetgeving verbiedt beleggingen in ondernemingen die betrokken zijn bij de productie, verkoop of distributie van clustermunitie of cruciale onderdelen daarvan. Het fonds belegt niet in ondernemingen die direct of indirect of door een eigendom van meer dan 50% van een dochteronderneming, betrokken zijn bij de productie, het gebruik, het overdragen of aanleggen van voorraden tegen personen gerichte mijnen of clusterbommen. Deze controversiële wapens zijn verboden volgens resp. de Ottawa conventie van 1997 (inwerkingtreding in 1999), de Oslo conventie van 2008 alsmede het Verdrag over Clustermunitie dat op 1 augustus 2010 in werking is getreden. Voorts worden bedrijven uitgesloten die betrokken zijn bij de productie van nucleaire, biologisch en chemische wapens; de productie en gebruik is middels internationale verdragen en conventies verboden dan wel aan banden gelegd. b. Global compact schendingen. Waar ondernemingen duidelijk en op grove wijze de principes van het UN Global Compact schenden, sluit het fonds het beleggen in deze ondernemingen uit. De UN Global Compact is een initiatief van de Verenigde Naties en dateert van Het vormt zowel een beleidsplatform als een praktisch kader voor ondernemingen die zich willen verbinden aan duurzaamheid en verantwoord ondernemen. Het initiatief stelt zich ten doel om bedrijfsactiviteiten en -strategieën overal ter wereld in overeenstemming te brengen met tien universele aanvaarde beginselen, Mensenrechten (afgeleid van de Universele verklaring van de rechten van de mens) Beginsel 1, Bedrijven dienen de internationaal geaccepteerde mensenrechten te eerbiedigen en Beginsel 2, bedrijven dienen zich er steeds van te verzekeren dat zij niet medeplichtig worden aan schending van mensenrechten. Arbeid (afgeleid van de Verklaring van de ILO inzake fundamentele arbeidsrechten) 4

5 Beginsel 3, Bedrijven dienen de vrijheid van vakvereniging en de effectieve erkenning van het recht op collectieve onderhandelingen in stand te houden; Beginsel 4, iedere vorm van verplichte en gedwongen arbeid uit te bannen; Beginsel 5, kinderarbeid effectief af te schaffen en Beginsel 6, discriminatie in arbeid en beroepsuitoefening te bestrijden. Milieu (afgeleid van de Verklaring van Rio inzake milieu en ontwikkeling) Beginsel 7, Bedrijven dienen voorzichtig om te gaan met milieukwesties; Beginsel 8, initiatieven te ondernemen om een groter verantwoordelijkheidsbesef op milieugebied te bevorderen; Beginsel 9, de ontwikkeling en verspreiding van milieuvriendelijke technologieën te stimuleren. Anti-corruptie (afgeleid van het Verdrag van de Verenigde Naties tegen corruptie) Beginsel 10, Bedrijven moeten elke vorm van corruptie tegen gaan, inclusief afpersing en omkoping. Uitsluiting landen Het fonds sluit landen uit die onderworpen zijn aan sancties van de Verenigde Naties en/of de EU. Dit heeft tot gevolg dat Provisum niet belegt in staatsobligaties van deze landen of in bedrijven die hun hoofdvestiging in deze landen hebben. De uitgevaardigde sancties kunnen betrekking hebben op een situatie van grove en systematische schending van mensenrechten of op de inzet van controversiële wapens. Voor het bepalen van uitgesloten ondernemingen en landen wordt gebruik gemaakt van het internationale onderzoeksbureau Sustainalytics. Het bureau onderzoekt welke ondernemingen en landen naar aanleiding van het door het fonds gedefinieerde uitsluitingsbeleid moeten worden uitgesloten. Elk half jaar maakt Sustainalytics een update van de lijst met uitsluitingen en legt deze voor aan de Beleggingscommissie. Na goedkeuring door de Beleggingscommissie wordt de lijst van landen en ondernemingen die uitgesloten zijn op basis de hiervoor genoemde criteria ter beschikking gesteld aan de vermogensbeheerder voor de uitvoering van het uitsluitingsbeleid. Wanneer een beleggingsmanager zich niet of niet voldoende (in samenspraak met de beleggingscommissie) houdt aan het uitsluitingsbeleid directe beleggingen van het fonds, ook niet na overleg, zal besloten worden om het contract met de betreffende manager op te zeggen. 5. Uitsluitingsbeleid indirecte beleggingen van het fonds Provisum heeft een groot deel van de portefeuille in beleggingsfondsen belegd. Omdat het fonds bij de indirecte beleggingen samen met andere beleggers in een beleggingsfonds participeert en de onderliggende stukken niet zelf in bezit heeft, maar eigendom zijn van het beleggingsfonds, is het hiervoor beschreven uitsluitingsbeleid moeilijker toe te passen of is in het geheel niet mogelijk. Om 5

6 de beleggingsfondsen toch te toetsen op hun verantwoord beleggingsbeleid zijn de principes van Provisum vertaald naar een aantal toetsingscriteria. De criteria zijn: 1. De beleggingsmanager heeft de UN Principles for Responsible Investment (UNPRI) verklaring ondertekend (zie hoofdstuk 7), 2. De beleggingsmanager heeft een verantwoord beleggingsbeleid,, 3. De beleggingsmanager heeft een uitsluitingsbeleid voor ondernemingen die betrokken zijn bij controversiële wapens, conform de uitsluiting van het pensioenfonds, 4. De beleggingsmanager heeft een uitsluitingsbeleid voor gesanctioneerde landen conform de uitsluiting van het pensioenfonds, 5. De beleggingsmanager heeft een stembeleid (aandelenbeleggingen), 6. De beleggingsmanager heeft een engagementbeleid (aandelenbeleggingen), 7. Het beleggingsfonds heeft een Morning Star Sustainablitiy rating van tenminste drie bolletjes. De vermogensbeheerder zal alleen in beleggingsfondsen beleggen als aan de eerste 4 criteria wordt voldaan. Uitzonderingen zijn mogelijk, mits deze na overleg met en vervolgens door de Beleggingscommissie zijn goedgekeurd. Over de laatste drie criteria wordt jaarlijks per beleggingsfonds gerapporteerd in hoeverre hieraan wordt voldaan. Op basis van deze informatie kan in de toekomst besloten worden om ook deze criteria als harde voorwaarden op te nemen in het uitsluitingsbeleid indirecte beleggingen. Daarnaast worden de portefeuilles van de beleggingsfondsen eenmaal per jaar met behulp van de door Sustainalytics opgestelde en door de Beleggingscommissie goedgekeurde uitsluitingslijst gescreend in hoeverre, in een percentage van het belegd vermogen per fonds, er in ondernemingen en/of landen belegd is, die zijn uitgesloten in het beleid inzake directe beleggingen. Indien een fonds hierin voor meer dan 5% belegd is, zal de Beleggingscommissie met AFAM in overleg treden over eventueel te nemen acties, inclusief een mogelijke beëindiging van de investering in het fonds. Het hiervoor genoemde uitsluitingsbeleid indirecte beleggingen is alleen van toepassing op beleggingen in aandelen en obligaties. Voor onroerend goed gelden in het algemeen heel andere instrumenten van verantwoord beleggen dan voor bijvoorbeeld aandelen en obligaties. Het fonds beraadt zich momenteel op de lange termijnstrategie van het onroerend goed. Het is daarom niet zinvol om nu specifieke maatregelen van het maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid voor onroerend goed in dit stuk op te nemen. 6. Speciale aandacht voor tabak Het bestuur heeft er voor gekozen om tabak niet uit te sluiten. Dit vanwege het feit dat door de wijze van beleggen, namelijk indirect middels beleggingsfondsen en indextrackers er geen directe invloed uitgeoefend kan worden op de selectie van bedrijven. Dit neemt niet weg dat het fonds zich bewust is van de maatschappelijke discussie rond dit thema. Daarom legt het bestuur zichzelf een inspanningsverplichting op. Het zal eenmaal per jaar inzichtelijk maken wel fonds belegt in tabak en hoeveel. Deze screening wordt jaarlijks door Sustainalytics uitgevoerd tezamen met de screening op de uitgesloten ondernemingen en/of landen. Indien een fonds meer dan 5% belegt in tabak zal de beleggingscommissie met AFAM in overleg treden over eventueel te nemen acties, inclusief een mogelijke beëindiging van de investering in het fonds. Deze inspanningsverplichting geldt alleen voor beleggingen in aandelen en obligaties en niet in hedge funds. In de wereld van hedge funds is verantwoord beleggen namelijk nog geen algemeen goed. 6

7 7. Stembeleid Een goede corporate governance vormt een belangrijke basis voor een stabiele ontwikkeling van een onderneming en creëert waarde voor de investeerders. In algemene zin draagt een goede corporate governance ook bij aan aspecten van een duurzame maatschappij. Het stemrecht is een van de belangrijkste rechten van de aandeelhouder waarmee invloed uitgeoefend kan worden op de governance van een onderneming. Het fonds oefent dan ook actief haar stemrecht uit. Uiteraard is dit alleen mogelijk waar het fonds de aandelen in eigendom heeft, t.w. waar direct belegd wordt via mandaten. Zoals eerder vermeld wordt slechts een klein gedeelte van de aandelenbeleggingen direct belegd en gehouden via een mandaat. De meeste ondernemingen waarin het fonds direct aandelen houdt, bevinden zich in het buitenland. Het is voor het fonds onmogelijk om op deze aandeelhoudersvergaderingen aanwezig te zijn. Daarnaast houdt het fonds doorgaans een miniem belang in een onderneming. Het is daarom van belang om de krachten te bundelen met gelijkgezinde partijen. Om deze redenen maakt het fonds voor de uitvoering van haar stemrecht gebruik van een gespecialiseerde partij, ISS, Institutional Shareholders Services. Wat betreft het stembeleid sluit het fonds zich aan bij dat van ISS. Aan het wereldwijde stembeleid van ISS liggen 4 principes ten grondslag, namelijk verantwoording, rentmeesterschap (goed ondernemerschap), onafhankelijkheid en transparantie. Hieronder wordt uitgelegd wat ISS verstaat onder deze principes. Verantwoording - Het bestuur van een onderneming is verantwoording verschuldigd aan de aandeelhouders, de eigenaren van de onderneming. Daartoe worden regelmatig bestuursverkiezingen gehouden, krijgen aandeelhouders voldoende informatie om de bestuurders en de samenstelling van het bestuur te beoordelen, en hebben de aandeelhouders de mogelijkheid bestuurders te ontslaan. - Bestuurders dienen te reageren op de inbreng van beleggers zoals die tot uiting komt in stemmingen over voorstellen van het management en van aandeelhouders en op andere communicatie van aandeelhouders. - Aandeelhouders hebben het recht om documenten betreffende het ondernemingsbestuur goed te keuren of aan te passen en hebben stemrecht met betrekking tot maatregelen ter bescherming tegen overnames. Rentmeesterschap (goed ondernemerschap) In de uitvoering van haar beleid op het gebied van governance, maatschappij en milieu dient de onderneming tenminste te voldoen aan de normen van de regelgeving en de gangbare praktijk in de markt. Daarbij dient het rekening te houden met factoren die van invloed zijn op lange termijn waarde creatie. Onafhankelijkheid Het toezichthoudend orgaan van een onderneming dient voldoende onafhankelijk te zijn zodat het in staat is en gemotiveerd is om effectief toezicht te houden op de prestaties en beloningen van het management ten behoeve van alle aandeelhouders. Het bestuur dient een effectieve leider te hebben 7

8 en specifieke en onafhankelijke commissies voor kernaspecten op het gebied van governance zoals audit, beloning en de selectie en beoordeling van bestuurders. Transparantie Een onderneming dient haar aandeelhouders voldoende en tijdig te informeren zodat zij in staat zijn essentiële vraagstukken te begrijpen, met kennis van zaken hun stem uit te brengen en een effectieve gesprekspartner van de onderneming te zijn bij inhoudelijke zaken die van invloed zijn op de lange termijnbelangen van de aandeelhouders. 8. UNPRI PRI, de Principles for Responsible Investment, is een netwerk van grote institutionele beleggers, opgericht in 2005 op initiatief van de Verenigde Naties. De basis van PRI wordt gevormd door zes principes van verantwoord beleggen, de United Nations supported Principles for Responsible investment (UNPRI): - Wij betrekken ESG-onderwerpen in de beleggingsanalyses, besluitvormingsprocessen; - Wij zijn actief aandeelhouder en betrekken ESG-onderwerpen in ons eigendomsbeleid en praktijken; - Wij zullen trachten op gepaste wijze openbaarheid over ESG-onderwerpen te vragen van de entiteiten waarin wij beleggen; - Wij stimuleren de acceptatie en implementatie van de beginselen van de beleggingswereld; - Wij zullen samenwerken om onze effectiviteit te verbeteren in de uitvoering van de Beginselen; - Wij zullen rapporteren over onze activiteiten en vorderingen bij de uitvoering van de Beginselen. De ambitie van de PRI is de integratie van ESG (Environmental, Social and Corporate Governance) - factoren in het beleggingsbeleid. Het ondertekenen van de UNPRI gebeurt op vrijwillige basis. De ondertekenaar verplicht zich om vooruitgang te boeken bij het implementeren van de zes principes in het beleggingsbeleid en over deze vooruitgang te rapporteren. Een aantal grotere Nederlandse pensioenfondsen en grote pensioenuitvoerders zijn ondertekenaars van UNPRI. Het fonds onderschrijft de principes en streeft ernaar om in de geest van de principes te handelen. Het fonds heeft de UNPRI niet ondertekend. Het fonds wil eerst de tijd nemen om het nieuwe beleid dat in dit stuk wordt uiteengezet, zorgvuldig te implementeren, maar streeft ernaar om voor eind 2018 de UNPRI te ondertekenen. Ook AFAM heeft de UNPRI niet ondertekend. De reden hiervan is o.m. dat als onderdeel van de ondertekening bepaalde financiële informatie dient te worden verstrekt die openbaar is. Een aantal cliënten van AFAM stelt prijs op vertrouwelijkheid van deze informatie. Het fonds heeft hier begrip voor, maar zal bij AFAM het belang van de ondertekening door haar vermogensbeheerder voor het fonds blijven benadrukken. 8

9 9. Rapportages De vermogensbeheerder rapporteert per kwartaal aan het bestuur over - Nieuwe mandaten en beleggingsfondsen met de bijbehorende kenmerken en criteria van het verantwoord beleggingsbeleid - Bijzonderheden die naar het oordeel van de vermogensbeheerder ter kennis gebracht dienen te worden van het bestuur (knelpunten, besluiten om niet of niet meer te investeren in een mandaat of beleggingsfonds vanwege het beleid inzake verantwoord beleggen van het fonds, relevante nieuwe ontwikkelingen e.a.) - Het gevoerde stembeleid door ISS. Eenmaal per jaar in de maand december rapporteert de vermogensbeheerder in een jaarrapportage verantwoord beleggen over de uitvoering van het beleid over het afgelopen jaar. In dit verslag wordt o.a. opgenomen, - De resultaten van het uitsluitingsbeleid directe beleggingen, onderverdeeld naar beleggingscategorie met vermelding van het procentuele aandeel van de uitsluitingen in het totaal van de portefeuille, gedetailleerd per mandaat. - De resultaten van het verantwoord beleggingsbeleid voor indirecte beleggingen, onderverdeeld naar beleggingscategorie. Voor aandelen en obligaties wordt per fonds gerapporteerd in hoeverre aan de toetsingscriteria is voldaan en wordt een opgave vertrekt van het procentuele aandeel in het vermogen van het fonds van de bedrijven en landen die volgens de criteria gelden voor directe beleggingen. Daarnaast wordt een overzicht verstrekt in hoeverre de beleggingsmanagers de UNPRI hebben ondertekend en/ of lid zijn van de Standards Board. - Het gevoerd stembeleid m.b.t. directe beleggingen (samenvatting van de kwartaalrapportages). - Specifieke zaken m.b.t. verantwoord beleggen die de portefeuille betreffen, die naar de mening van AFAM de aandacht verdienen van het bestuur (samenvatting van de kwartaalrapportages) - Algemene ontwikkelingen inzake verantwoord beleggen, die naar de mening van AFAM de aandacht verdienen van het bestuur - Samenvatting van de jaarrapportage verantwoord beleggen ten behoeve van de website van het fonds. Het fonds rapporteert op verschillende manieren aan de deelnemers, t.w. Op de website: - Het volledige beleid inzake maatschappelijk verantwoord beleggen; - Elk kwartaal een overzicht van het gevoerde stembeleid m.b.t. directe beleggingen in het voorafgaande kwartaal; - Elk half jaar een update van de uitsluitingslijst; - Elk jaar een samenvatting van de jaarrapportage verantwoord beleggen van AFAM. Periodiek wordt er in het pensioenbericht aandacht besteed aan het beleid inzake verantwoord beleggen en de uitvoering ervan. 9

10 In het jaarverslag van het fonds wordt uitgebreid gerapporteerd over het beleid en de uitvoering op de verschillende onderdelen ervan en wordt aandacht besteed aan de wijze waarop in het beleggingsbeleid rekening wordt gehouden met milieu en klimaat, mensenrechten en sociale verhoudingen. 10. Tenslotte Maatschappelijk verantwoord beleggen is een onderwerp dat veel aandacht krijgt binnen en buiten de pensioenwereld. Het is ook een onderwerp dat niet statisch is, maar voortdurend in beweging is. Onder invloed van nieuwe maatschappelijke inzichten over risico en rendement inschattingen en over duurzaamheid zal de visie van het fonds evolueren. Het is daarom goed om periodiek het beleid van het fonds te herijken. Conform het algemene beleid van het fonds zal dit stuk elke drie jaar worden geüpdatet. Indien er zich belangrijke veranderingen voordoen, met name in de inhoud en samenstelling van de beleggingsprincipes en -beleid, zal bezien worden of tussentijdse aanpassingen noodzakelijk zijn. 10