Regio Amsterdam in beeld Feiten en cijfers over het RSA gebied

Transcriptie

1 Regio Amsterdam in beeld 2005 Feiten en cijfers over het RSA gebied

2 Regio Amsterdam in beeld 2005 Feiten en cijfers over het RSA gebied

3 Redactie drs. Manilde van der Oord drs. Paolo van der Steenhoven drs. Jeroen Slot Omslag, druk en afwerking Stadsdrukkerij Amsterdam N.V. Foto s omslag Paolo van der Steenhoven Amsterdam, september

4 Inhoud Samenvatting 5 Inleiding 9 1 Bevolking Omvang van de bevolking Bevolkingsdichtheid Samenstelling naar leeftijd Demografische druk Samenstelling van huishoudens Etniciteit Geboorte Sterfte 25 2 Wonen Vestiging, vertrek en binnengemeentelijke verhuizingen Woningvoorraad en woningdichtheid Kenmerken woningvoorraad Woningproductie Waarde van woningen Huursubsidie 40 3 Werk en welvaart Beroepsbevolking Werkgelegenheid Bedrijfsvestigingen Economische prestaties Luchthaven Schiphol Noordzeekanaalgebied Regionale arbeidsmarkt: werk- en woonpendel Inkomen en inkomensvoorzieningen 63 4 Mobiliteit in de regio 65 5 De regio in Europees perspectief Bevolking Economische prestaties Transport, verkeer en bereikbaarheid 77 Bijlage figuren verhuismigratie 81 Bijlage tabellen 85 3

5 4

6 Samenvatting Bevolking In 2004 woont 13% van de landelijke bevolking in het gebied van de Regionale Samenwerking Amsterdam (RSA) oftewel 2,1 miljoen mensen. Een derde (35%) hiervan woont in Amsterdam. Gebied van de Regionale Samenwerking Amsterdam naar subregio s Regio Waterland+ IJmond Zaanstreek Agglomeratie Haarlem Amsterdam Almere Amstel-Meerlanden Het Gooi en Vechtstreek Tussen 1996 en 2004 is het aantal inwoners van de RSA toegenomen met inwoners, een groei van 8%. Landelijk steeg het aantal inwoners met 5%. Almere groeide verreweg het snelst en is sinds 1996 met 52% groei anderhalf keer zo groot geworden. Van de andere RSA-regio s lopen alleen Waterland+ en Amstel- Meerlanden gelijk op met het regionale groeicijfer. De verwachting is dat het aantal inwoners van het RSA-gebied zeker tot 2020 nog zal stijgen. Voor de periode tot 2020 wordt een groei van 6,0% verwacht. Binnen de subregio s zijn forse verschillen in groeiverwachting. Zo blijven Amsterdam, Almere en de regio s Waterland+ en Amstel-Meerlanden voorlopig nog doorgroeien. Voor de subregio s Haarlem, IJmond en Zaanstreek wordt juist een bevolkingsafname verwacht. Almere blijft in de groeimodellen voor 2020 de gemeente in de RSA met het hoogste groeicijfer (47%). Op grote afstand volgt Amstel-Meerlanden (11%). Sinds 1999 vertrekken veel etnische minderheden uit Amsterdam naar de rest van het land en dan met name naar de Amsterdamse regio. Het vertrek naar de regio gold al wat 5

7 langer voor Surinamers, maar de laatste paar jaar vertrekken ook veel Turken en Marokkanen uit Amsterdam. Surinaamse concentraties zijn te vinden in Almere en in mindere mate in Purmerend. Turkse concentraties bevinden zich vooral in Haarlem, maar ook in Zaanstad. Marokkanen hebben andere voorkeursgebieden dan Turken. Zo zijn er weinig gebieden met veel Marokkanen in Zaanstad maar wel een aantal in Almere. Wonen In 2004 omvatte de woningvoorraad in de RSA woningen. Dat zijn er meer dan in Amsterdam telde woningen, gevolgd door subregio Amstel- Meerlanden met ruim woningen. De woningvoorraad van de RSA maakt 14% uit van de landelijke woningvoorraad. De verhouding koop-huurwoning in de RSA is 44:41 procent. Het percentage koopwoningen is vergeleken met 2003 met één procentpunt toegenomen, maar nog altijd lager dan het landelijk gemiddelde van 56%. In 2004 zijn er in de RSA nieuwbouwwoningen opgeleverd. Dat zijn er minder dan het jaar ervoor. Amstel-Meerlanden heeft de meeste nieuwbouwwoningen opgeleverd (1.952). Daarna volgen Almere en Amsterdam (respectievelijk en woningen). In IJmond en Agglomeratie Haarlem zijn van de RSA-regio s de minste woningen opgeleverd (respectievelijk 258 en 259). In de RSA zijn in 2004 bijna een kwart (23%) minder woningen gereedgekomen dan in Gelet op de grote vraag naar woningen is dat geen gunstige ontwikkeling. Er wordt vooral voor de koopmarkt gebouwd in de RSA, bijna driekwart (71%) is koopwoning. Landelijk is dat 78% van de nieuwbouwproductie. Tot 2020 wordt een groei van 13,2% voorspeld van de woningvoorraad, gelijk aan die van Nederland. Almere zal fors uitbreiden met woningen, een groei van 60%. Ook voor Amstel-Meerlanden wordt een grote uitbreiding verwacht van woningen. Werk en welvaart De werkgelegenheid in de RSA is ook in 2004 door de conjuncturele neergang met 1,3% gedaald. Dit is een sterkere daling dan het Nederlands gemiddelde van 0,8%. De stad Amsterdam blijft in de regionale economie de grootste banenmotor, gevolgd door Amstel- Meerlanden. Almere kende net als voorgaande jaren een groeiende werkgelegenheid; in het bijzonder een forse groei van de commerciële dienstverlening en de industrie zorgde hier voor een toename van het aantal banen. Ook in Regio Waterland+ nam het aantal arbeidsplaatsen toe. Daar groeide de werkgelegenheid in de gezondheidszorg en de zakelijke dienstverlening. De subregio s Agglomeratie Haarlem, Zaanstreek en IJmond hebben procentueel de slechtste cijfers. Amsterdam verloor in aantallen de meeste banen, gevolgd door Amstel- Meerlanden en Agglomeratie Haarlem. Het banenverlies was procentueel het sterkst in de industrie en de bouwnijverheid. In de commerciële dienstverlening gingen in absolute zin de meeste banen verloren. In de 6

8 sector van niet-commerciële dienstverlening, zoals de gezondheidszorg en de overheid, groeide de werkgelegenheid nog wel. De werkloosheid in de RSA steeg tussen 2003 en 2005 met 23%. Landelijk steeg de werkloosheid met 18%. Met uitzondering van de Zaanstreek en Amsterdam, steeg de werkloosheid in alle subregio s harder dan het regionale gemiddelde. Sinds 2000 vertoont het aantal vacatures een dalende lijn. Medio 2003 is hier een einde aan gekomen en in 2004 herstelde het aanbod zich verder. Alleen in Amsterdam daalde het aantal vacatures nog fors. Na jaren van groei is er voor het eerst een breuk opgetreden en is het aantal bedrijven in de RSA afgenomen. Landelijk nam het aantal vestigingen nog wel een beetje toe met 0,3%, maar de regio telde 3,2% bedrijfsvestigingen minder dan in Mobiliteit De laatste jaren is het aantal verplaatsingen in de regio minimaal gestegen (0,2%), terwijl Nederland nog een groei van 1,3% kende. Ten opzichte van 2000 wordt in de RSA als geheel minder frequent gereisd, maar worden wel langere afstanden afgelegd. De verschillen tussen subregio s in mobiliteitsontwikkeling zijn terug te voeren op veranderingen in verplaatsingsmotieven. In Almere, IJmond, Het Gooi en Vechtstreek en Zaanstreek is de groei van het verkeer de laatste drie jaar sterker dan gemiddeld. Het aantal verplaatsingen is hoger en de afstanden zijn langer geworden. In Almere is het aantal afgelegde kilometers gegroeid voor bestemmingen als winkelen en boodschappen, recreatie en woon-werkverkeer. In de resterende vier subregio s is een afname van het aantal bewegingen. Zo wordt in de Agglomeratie Haarlem vaker dan in 2000 gereisd, maar dan wel over kortere afstanden. In Amstel-Meerlanden wordt per inwoner nauwelijks meer gereisd en is de gemiddelde afstand gekrompen. In Amsterdam en Regio Waterland+ zijn er minder verplaatsingen en worden er ook kortere afstanden afgelegd. In Regio Waterland+ werd er vooral dichter bij huis boodschappen gedaan en gewinkeld, in Amsterdam wordt over de hele linie minder gereisd. Europa Het gebied van de RSA concurreert niet alleen met andere regio s in Nederland, maar steeds vaker met Europese regio s. Aan de hand van enkele indicatoren is de positie van de RSA of de Noordvleugel in Europa bepaald. Groei van de beroepsbevolking is een indicator voor een goed economisch potentieel van een regio. De Noordvleugel heeft het sterkste groeicijfer van de beroepsbevolking op Stockholm en Londen na. Ook heeft de Noordvleugel een bovengemiddeld aandeel hoog opgeleiden in de werkzame beroepsbevolking. Daarmee steekt de Noordvleugel positief af tegen vele andere regio s in Europa. De bruto arbeidsparticipatie is in de Noordvleugel in vergelijking met andere Europese regio s een middenmoter. 7

9 Van de 15 lidstaten van de Europese Unie heeft Randstad Holland relatief veel werkgelegenheid in kennisintensieve diensten; 58% van de werkgelegenheid is hieraan gerelateerd, waarmee een derde plaats wordt ingenomen. Randstad Holland heeft in Europees perspectief een slechte positie als het gaat om werkgelegenheid in de high-techsector. Alleen Lissabon scoort in dit opzicht lager. Ook op het gebied van innovatie blijft de Randstad achter. In de periode krompen de uitgaven aan onderzoek en innovatie met 1,9%, terwijl in de Europese Unie de uitgaven 0,9% toenamen. Voor Nederland is het transport een belangrijke economische activiteit. Schiphol neemt een vierde plaats in wat betreft passagiersvervoer. Concurrentie komt voor Schiphol vooral van Frankfurt en Madrid. 8

10 Inleiding Evenals in 2004 en 2003 heeft O+S, de dienst Onderzoek en Statistiek van de gemeente Amsterdam, in 2005 een cijfermatig overzicht gemaakt van gegevens over de regio Amsterdam. De meest recente ontwikkelingen op het gebied van bevolking, wonen en economie binnen het gebied van de Regionale Samenwerking Amsterdam (RSA) staan daarbij centraal. De RSA is een samenwerkingsverband van 38 gemeenten in de Amsterdamse regio, de provincie Noord-Holland en de provincie Flevoland. Het gebied van de RSA omvat de regio s ten noorden en ten zuiden grenzend aan het Noordzeekanaal, Het Gooi en Vechtstreek en de gemeente Almere. Gebied van de Regionale Samenwerking Amsterdam naar subregio s Regio Waterland+ IJmond Zaanstreek Agglomeratie Haarlem Amsterdam Almere Amstel-Meerlanden Het Gooi en Vechtstreek Opbouw publicatie Deze publicatie geeft een cijfermatig overzicht van het gebied van de Regionale Samenwerking Amsterdam (RSA) en omvat de thema s bevolking, wonen, werk en welvaart, mobiliteit en de RSA in Europees perspectief. Voor deze rapportage is net als voorgaande jaren gekozen voor een regio-indeling op basis van Corop-gebieden. De verzamelde gegevens worden vergeleken met landelijke gegevens en met gegevens uit Groot-Rijnmond. 9

11 10

12 1 Bevolking Er wonen in totaal 2,1 miljoen mensen in het RSA gebied. Gekeken zal worden hoe deze groep is samengesteld wat betreft leeftijd en etniciteit en hoe de bevolking over de verschillende gemeenten is verdeeld. Ook kijken we naar de toekomst: de verwachting is dat aantal inwoners van het RSA-gebied zeker tot 2020 nog zal stijgen. Waar zal de toename het grootst zijn en wat voor invloed heeft dit op de bevolkingssamenstelling van de gemeenten? 1.1 Omvang van de bevolking Van de Nederlandse bevolking woont ruim 13% in de RSA oftewel 2,1 miljoen mensen. Ruim de helft (55%) van hen woont in de regio Groot-Amsterdam. Groot-Amsterdam bestaat uit Regio Waterland+, de stad Amsterdam en regio Amstel-Meerlanden. Figuur 1.1 Aandeel bevolking in de RSA naar regio Zaanstreek 7% IJmond 9% Amsterdam 35% Agglomeratie Haarlem 10% Het Gooi en Vechtstreek 11% Regio Waterland+ 7% Amstel-Meerlanden 13% Almere 8% bron: CBS, 2004 Met inwoners heeft de stad Amsterdam verreweg het grootste bevolkingsaandeel in de RSA. De subregio s Amstel-Meerlanden en het Gooi en Vechtstreek volgen op een tweede en derde plaats met respectievelijk en personen. 11

13 Bevolkingsgroei Sinds 1996 is in de RSA de bevolkingsgroei met bijna 8% (= inwoners) sterker dan de 5% groei in het land als geheel. Het groeicijfer van de met de RSA vergelijkbare regio Groot-Rijnmond is in dezelfde periode 4%. De bevolkingsgroei in de RSA is toe te schrijven aan de subregio s Waterland+ en Amstel- Meerlanden en in het bijzonder aan de gemeente Almere waar de bevolking anderhalf keer zo groot is geworden. De andere RSA subregio s blijven onder of gelijk aan het landelijk gemiddelde. Figuur 1.2 Bevolkingsgroei ten opzichte van 1996 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: CBS, 2004 Ook ten opzichte van 2003 is Almere de snelst groeiende gemeente. De bevolking nam er met drie procent toe. Amstel-Meerlanden volgt met twee procent groei en Waterland+ met één procent. Het Gooi en Vechtstreek en Agglomeratie Haarlem zijn ten opzichte van 2003 niet gegroeid. 1 De relatief sterke bevolkingstoename in IJmond wordt voor een groot deel verklaard door de gemeentelijke herindeling van De inwoners van Limmen en Akersloot worden sinds 2002 bij de IJmond gerekend, in 1996 behoorden zij tot de regio Alkmaar. De - relatief geringe - bevolkingstoename in Het Gooi en Vechtstreek is voornamelijk het gevolg van de toevoeging van de gemeente Loosdrecht. 12

14 Bevolkingsprognose tot 2020 De bevolking in de RSA zal voorlopig blijven toenemen volgens het landelijke bevolkingsprognosemodel Primos Tot 2010 wordt een groei voorspeld van 1,6% ten opzichte van Tot 2020 wordt een groeicijfer van 6,0% verwacht. Figuur 1.3 Prognose bevolking RSA, en totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: Primos 2004 / bewerking O+S Binnen de RSA zijn er forse verschillen in groeiverwachtingen. Zo blijven Amsterdam, Almere en de subregio s Waterland+ en Amstel-Meerlanden tot 2020 naar verwachting nog doorgroeien. Voor de subregio s Haarlem, IJmond en Zaanstreek in dezelfde periode een bevolkingsafname verwacht. 1.2 Bevolkingsdichtheid Er wonen in de RSA gemiddeld inwoners per vierkante kilometer. Groot-Rijnmond heeft een lagere bevolkingsdichtheid, daar wonen gemiddeld mensen per vierkante kilometer. 13

15 Figuur 1.4 Aantal inwoners per km 2, 2004 RSA gemiddeld = IJmond Zaanstreek Regio Waterland+ Agglomeratie Haarlem Amsterdam Almere Amstel-Meerlanden Het Gooi en Vechtstreek bron: CBS / bewerking O+S Zoals verwacht mag worden, heeft Amsterdam binnen de RSA de hoogste dichtheid. Er wonen maar liefst mensen op één km 2. Door ruim opgezette bebouwing of de aanwezigheid van recreatiegebieden, agrarische gebieden of natuurgebieden is de bevolkingsdichtheid in een regio lager. Dit zien we vooral in Regio Waterland+ en Amstel- Meerlanden. 1.3 Samenstelling naar leeftijd De leeftijdsopbouw van de bevolking van de RSA komt overeen met die van Nederland en Groot-Rijnmond. Een kwart (24%) van de bewoners van de RSA is 19 jaar of jonger, tweederde (63%) valt in de leeftijdsgroep 20 tot en met 64 jaar en de resterende 13% is 65 jaar en ouder. Binnen de RSA heeft Almere de jongste bevolking, 31% van haar inwoners is 19 jaar of jonger en maar 7% is 65 jaar of ouder. Amsterdam heeft met 21% het laagste aandeel kinderen. Agglomeratie Haarlem en Het Gooi en Vechtstreek hebben het hoogste aandeel ouderen (beide 17%). 14

16 Figuur 1.5 Samenstelling bevolking naar leeftijd, 2004 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek 0-19 jaar jaar 65 jaar en ouder Groot-Rijnmond Nederland % bron: CBS / bewerking O+S Leeftijdsprognoses De verwachting is dat het aantal kinderen tot en met 19 jaar in de periode in de RSA met 1,8% zal groeien. Landelijk wordt er die periode geen groei maar een daling van 0,3% verwacht. Voor Groot-Rijnmond is de verwachting dat het aantal kinderen tussen 2005 en 2010 gelijk blijft. Voor de periode wordt in de RSA een geringe groei van 0,6% verwacht. Landelijk zal het aantal kinderen in die periode met 3% sterk afnemen, in Groot-Rijnmond is de geschatte afname 2%. Tussen de subregio s in de RSA zijn er verschillen in leeftijdsprognoses. Volgens het Primos 2004 zal in Amsterdam, Almere en Amstelland-Meerlanden het aantal kinderen tot 2020 nog toenemen. Voor de andere subregio s voorspelt het model een afname van het aantal kinderen. 15

17 Figuur 1.6 Verwachte groei 0-19 jarigen, en totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: Primos 2004 / bewerking O+S Figuur 1.7 Verwachte groei jarigen, en totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: Primos 2004 / bewerking O+S De groep jarigen - de actieven in de bevolking - zal naar verwachting in de RSA niet sterk toenemen. De jarigen vormen de potentiële beroepsbevolking. In gebieden waar deze groep in omvang afneemt kan dat gevolgen hebben voor de regionale 16

18 economie. Bij gelijkblijvende werkgelegenheid zullen dan arbeidskrachten van buiten de regio moeten worden aangetrokken. Tussen 2005 en 2010 wordt voor de RSA een toename van het aantal jarigen van 0,5% verwacht. Landelijk en in Groot-Rijnmond wordt voor deze periode een sterkere groei voorspeld (respectievelijk 0,9% en 1,6%). Daarentegen wordt tussen 2005 en 2020 voor de RSA een sterkere toename van de groep jarigen verwacht dan landelijk en voor Groot-Rijnmond. Voor de RSA is de voorspelde groei in deze periode 1,8%, landelijk 0,4% en voor Groot-Rijnmond 1,5%. Binnen de RSA wordt er alleen voor Almere en de subregio Amstel-Meerlanden een toename van het aantal jarigen verwacht, gebieden die veel jonge stellen aantrekken en thans kinderrijk zijn. In de overige subregio s wordt er een afname voorspeld. Net als de totale bevolking van Nederland zal ook de RSA-bevolking de komende jaren vergrijzen. Voor alle subregio s binnen de RSA wordt tussen 2005 en 2020 een sterke toename van het aantal 65-plussers verwacht (36%). Figuur 1.8 Verwachte groei inwoners 65 jaar en ouder, en totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: Primos 2004 / bewerking O+S In de Agglomeratie Haarlem zal de vergrijzing van alle RSA-regio s het meest beperkt blijven (23% tussen 2005 en 2020). Regio Waterland+ heeft, op Almere na, de grootste vergrijzing te verwachten (52% tussen 2005 en 2020). Almere wijkt af van de andere subregio s; het is nu een gezinsstad met weining 65 plussers. Het aantal 65-plussers zal in 2020 ten opzichte van 2005 met 104% toename meer dan verdubbeld zijn. 17

19 1.4 Demografische druk De demografische druk is een maat die iets zegt over de bevolkingssamenstelling naar leeftijd en daarmee de actieve en inactieve bevolking. Het is het quotiënt van de inactieve bevolking (0-19 en 65 jaar en ouder) en actieve bevolking (20-64 jaar). Hoe lager het quotiënt, hoe minder inactieven in relatie tot het aantal actieven in de bevolking. Als de demografische druk toeneemt betekent dat in economische zin dat er minder actieven voor meer inactieven moeten zorgen. Figuur 1.9 Demografische druk, 2004 RSA gemiddeld = Regio Waterland+ IJmond Zaanstreek Agglomeratie Haarlem Amsterdam Almere Amstel-Meerlanden Het Gooi en Vechtstreek bron: CBS In de RSA is de demografische druk evenals voorgaande jaren lager dan het landelijk gemiddelde: 58 in de RSA en 62 landelijk. De demografische druk in Groot-Rijnmond is gelijk aan die van het landelijk gemiddelde. Dat de demografische druk van de RSA lager is dan landelijk en die van Groot-Rijnmond komt vooral door de lage druk van Amsterdam waar verhoudingsgewijs meer jarigen wonen. Amsterdam heeft met een percentage van 48 de laagste druk. Als Amsterdam niet meegerekend wordt dan heeft de RSA een demografische druk van 64, dus zelfs iets hoger dan het landelijk gemiddelde. De subregio IJmond heeft met 69 de hoogste demografische druk: veel inactieven in relatie tot het aantal actieven in de bevolking. 18

20 1.5 Samenstelling van huishoudens In de RSA is het merendeel (57%) van de huishoudens een meerpersoonshuishouden, dat wil zeggen een stel zonder kinderen, een eenoudergezin, een stel met kinderen of drie of meer samenwonende volwassenen. Landelijk ligt het percentage meerpersoonshuishoudens hoger (65%) dan in de RSA. Ook Groot-Rijnmond heeft met 61% een groter aandeel meerpersoonshuishoudens dan de RSA. Figuur 1.10 Bevolking naar samenstelling huishouden, 2004 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem alleenstaand stel zonder kinderen eenouder stel met kinderen IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: Primos 2004 / bewerking O+S Van oudsher vertrekken Amsterdamse gezinnen en paren die een gezin willen stichten uit Amsterdam naar de regio, op zoek naar grotere woningen en meer groen. In Amsterdam is het aandeel meerpersoonshuishoudens (43%) dan ook lager dan het regionaal gemiddelde. In Regio Waterland+ en Almere daarentegen is bijna driekwart (72%) van de huishoudens een meerpersoonshuishouden. Het zijn daarmee typische gezinsregio s en beide gebieden trekken veel gezinnen uit Amsterdam aan. 19

21 Figuur 1.11 Prognose bevolking naar samenstelling huishouden, 2020 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem alleenstaand stel zonder kinderen eenouder stel met kinderen IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: Primos 2004 / bewerking O+S De verwachting is dat tot 2020 het aandeel alleenstaanden zal toenemen en het aandeel huishoudens met kinderen licht zal afnemen. Deze trend wordt niet alleen voorspeld voor de RSA maar ook voor Nederland als geheel en Groot-Rijnmond. De oorzaak voor deze trend ligt bij de individualisering van de ouderen. Onder de ouderen van nu zijn nog veel echtparen. De komende jaren wordt de babyboomgeneratie echter ouder. Zij hebben andere opvattingen over relaties dan hun ouders, veel van hen zijn gescheiden of blijven alleen wonen. Voor de Zaanstreek wordt de sterkste groei van het aandeel alleenstaanden verwacht. Daar zal het aandeel toenemen van 33% alleenstaanden in 2004 tot 42% in 2020, een groei van 9 procentpunten. Voor de overige subregio s ligt de groei tussen de 7 en 4 procentpunten. Uitzondering hierop is subregio Amstel-Meerlanden waarvoor wordt verwacht dat het aandeel alleenstaanden gelijk zal blijven. 1.6 Etniciteit De laatste jaren stijgt het aandeel niet-westerse allochtonen 2 in Nederland, van een aandeel van 7% in 1996 naar 10% in Ook in de RSA is dit merkbaar. In 2004 behoorde 19% van de inwoners tot de groep niet-westerse allochtonen, in 1996 was dat nog 15%. In Groot-Rijnmond is het aandeel sterker gestegen dan in de RSA of landelijk, van 15% in 1996 tot 21% in Een persoon die zelf of van wie ten minste één ouder is geboren in Turkije, Afrika (inclusief Marokko), Latijns- Amerika, Azië of Oceanië (met uitzondering van Israël, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland) wordt tot de nietwesterse allochtonen gerekend. 20

22 Figuur 1.12 Niet-westerse allochtonen als percentage van de totale bevolking, 1996 en 2004 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: CBS Het aandeel niet-westerse allochtonen neemt vooral in Amsterdam en in gemeenten rondom Amsterdam sterk toe. Zo kent Almere de sterkste groei van mensen met een nietwesterse achtergrond. Tussen 1996 en 2004 steeg het aandeel niet-westerse allochtonen op de bevolking in Almere met 11 procentpunten, van 12% in 1996 naar 23% in In Amsterdam steeg het aandeel dezelfde periode met 6 procentpunten, van 28% in 1996 naar 34% in Diemen neemt een derde positie in met een stijging van 17% nietwesterse allochtonen in 1996 naar 22% in De vierde positie wordt gedeeld door Laren, Zaanstad en Haarlemmermeer met een stijging van 4 procentpunten (zie bijlage Tabel 0.2 Inwoners per gemeente en regio naar herkomstgroepering, 2004). Etnische minderheden hebben zich altijd sterk op de grote steden gericht. Maar sinds 1999 vertrekken er veel allochtonen vanuit Amsterdam naar de rest van het land, met name naar de Amsterdamse regio. Onder Surinamers is vertrek naar de regio al wat langer zichtbaar met name vanuit Amsterdam Zuidoost naar Almere. De laatste paar jaar vertrekken ook veel Turken en Marokkanen uit de Westerlijke Tuinsteden en Amsterdam- Noord naar de regio. Hun voorkeur voor de regio, en in het bijzonder voor Almere, is echter minder uitgesproken dan bij de Surinamers. In de onderstaande figuren is weergegeven waar zich in de regio concentraties van Surinamers, Turken en Marokkanen voordoen 3. 3 De figuren zijn afkomstig uit de Regiomonitor, een regionale databank met gegevens over bevolking, werken en wonen. De Regiomonitor is een samenwerkingsverband van de Universiteit van Amsterdam en van de deelnemende gemeenten. 21

23 Er zijn vooral concentraties van Surinamers in Amsterdam te vinden, in het bijzonder in Zuidoost, Amsterdam Oost en Amsterdam-Noord maar ook buiten Amsterdam met name in Almere en in mindere mate in Purmerend. Figuur 1.13 Gemeenten naar concentraties Surinamers 2004, min. 25 personen, min. 10,9% bron: UvA Regiomonitor Concentraties van Turken komen voor in Amsterdam-West, -Oost en -Noord. In Haarlem en Zaanstad zijn van de overige subregiogemeenten de meeste concentraties Turken te vinden. In Amsterdam zijn de Marokkanen grotendeels in dezelfde gebieden als de Turken geconcentreerd. Zij zijn ook in Amsterdam-West, -Oost en -Noord oververtegenwoordigd. Buiten Amsterdam hebben de Marokkanen andere voorkeursgebieden dan Turken. Zo zijn er weinig gebieden met veel Marokkanen in Zaanstad maar wel een aantal in Almere. In de Haarlemmermeer wonen marokkanen in andere buurten dan de concentraties Turken. 22

24 Gemeente Amsterdam Figuur 1.14 Gemeenten naar concentraties Turken 2004, min. 25 personen, min. 9,9% bron: UvA Regiomonitor Figuur 1.15 Gemeenten naar concentraties Marokkanen 2004, min. 25 personen, min.9,7% bron: UvA Regiomonitor 23

25 1.7 Geboorte In 2003 zijn er ruim kinderen in de RSA geboren. Dat zijn 13,2 kinderen op iedere duizend inwoners. In Nederland en Groot-Rijnmond ligt het geboortecijfer lager, respectievelijk 12,4 en 12,2. Almere heeft met 16,5 kinderen per duizend inwoners het hoogste geboortecijfer in de RSA. IJmond kent het laagste geboortecijfer van de regio (11,5 kinderen op iedere duizend inwoners). In Nederland is het vruchtbaarheidscijfer - het aantal levendgeborenen per duizend vrouwen van jaar de afgelopen zes jaar flink toegenomen. Het vruchtbaarheidscijfer van 2003 in de RSA is 52, dat is iets hoger dan het landelijke cijfer van 51. In 1996 waren de vruchtbaarheidscijfers van de RSA en Nederland gelijk, namelijk 47. Figuur 1.16 Aantal levendgeborenen per duizend vrouwen van jaar, 1996 en 2003 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: CBS Statline 2005 In 2003 heeft Almere met 58 het hoogste vruchtbaarheidscijfer in de RSA. Regio Waterland+ heeft met 49 de laagste vruchtbaarheid. Het Gooi en Vechtstreek wordt steeds vruchtbaarder. In 2001 had deze subregio met een vruchtbaarheidscijfer van 50 nog de laagste vruchtbaarheid van de RSA, in 2003 staat het met 52 net onder Almere op de tweede plaats. De laatste jaren hebben zich sterke veranderingen voorgedaan in de vruchtbaarheid in de subregio s. De sterkste groei ten opzichte van 1996 vertoont Het Gooi en Vechtstreek (+7,7 meer levendgeborenen per duizend vrouwen) gevolgd door de stad Amsterdam (+6,8). Alleen in Almere is het vruchtbaarheidscijfer niet gestegen (-0,1), maar desalniettemin houdt deze subregio het hoogste vruchtbaarheidcijfer. 24

26 1.8 Sterfte In 2004 zijn in de RSA ruim inwoners overleden. Dit zijn 8,2 sterfgevallen per 1000 inwoners. Het landelijke sterftecijfer ligt iets hoger: 8,4 per 1000 inwoners. In Groot- Rijnmond zijn er 8,9 sterfgevallen per 1000 inwoners. De meest voorkomende doodsoorzaak in zowel de RSA-gemeenten als landelijk en in Groot-Rijnmond is ziekten aan de bloedsomlooporganen. Figuur 1.17 Aantal sterfgevallen per 1000 inwoners, 2004 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland bron: CBS Statline 2005 / bewerking O+S Binnen de RSA subregio s heeft Agglomeratie Haarlem het hoogste sterftecijfer: 10,8 sterfgevallen per 1000 inwoners. Ook Het Gooi en Vechtstreek is bovengemiddeld met een sterftecijfer van 9,9. Dit is niet zo verwonderlijk aangezien deze twee subregio s binnen de RSA het hoogste percentage ouderen huisvesten. Almere, de jongste subregio binnen de RSA, heeft met 4,5 het laagste sterftecijfer. 25

27 26

28 2 Wonen In 2003 hebben ruim mensen zich ingeschreven in één van de RSA-gemeenten en zijn er mensen vertrokken vanuit het RSA-gebied. Dit hoofdstuk laat zien dat vooral Amsterdam inwoners verliest aan de regio Amsterdam. Ook wordt in dit hoofdstuk de aandacht gevestigd op de woningdichtheid, waarbij zal blijken dat het RSA-gebied erg dicht bebouwd is, maar dat de bezettingsgraad lager is dan het landelijke gemiddelde. Tot slot komen ook de woningproductie en de waarde van de woningen ter sprake. 2.1 Vestiging, vertrek en binnengemeentelijke verhuizingen Ruim mensen hebben zich in 2003 in één van de RSA-regio s gevestigd. Zij kwamen vanuit een andere regio binnen de RSA, van elders in Nederland of uit het buitenland. Het aantal vestigers was iets lager dan in 2002 toen er ruim zich in een van de RSA-regio s vestigden. Net als in voorgaande jaren kreeg Amsterdam het merendeel van de vestigers, ruim Amstel-Meerlanden komt met vestigers op de tweede plaats. Figuur 2.1 Aantal vestigingen en vertrekken*, 2003 Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem vestiging vertrek IJmond Zaanstreek x *vertrek inclusief het saldo van de administratieve correcties bron: CBS Statline

29 Ruim mensen vertrokken 4 uit een van de RSA-regio s naar elders binnen de RSA of naar een regio buiten de RSA. Almere en Amstel-Meerlanden hebben beide een hoog positief vestigingssaldo van ruim personen. Deze gebieden hebben een grote voorraad beschikbare woonruimte waardoor de vestiging veel groter is dan het vertrek. In Amsterdam is het vertrek groter dan de vestiging. Dit is ook, zij het dan in mindere mate, het geval in de subregio s Het Gooi en Vechtstreek en Haarlem. Als we kijken naar de omvang van verhuisstromen tussen negen grote RSA gemeenten dan blijkt de verhuisstroom van en naar Amsterdam de belangrijkste te zijn. Zo zijn verreweg de meeste vestigers (3.995) in Almere afkomstig uit Amsterdam en is ook bij de vertrekkers uit Almere Amsterdam het populairst. Figuur 2.2 Verhuismigratie 2004 tussen Almere en acht RSA gemeenten PURMEREND VELSEN ZAANSTAD HAARLEM AMSTERDAM ALMERE HAARLEMMERMEER AMSTELVEEN HILVERSUM bron: CBS Statline 2005 / bewerking O+S Ook in de Haarlemmermeer is de verhuisstroom van en naar Amsterdam de grootste, echter daar is naast deze verhuisstroom ook een relatief grote stroom van en naar Haarlem aanwezig (1.006 vestigers en 368 vestigers). De gemeente Velsen vormt een uitzondering, die heeft een grotere migratiestroom van en naar Haarlem dan van en naar Amsterdam. 4 Vertrekkers die zich niet hebben uitgeschreven maar waarvan gebleken is dat zij niet meer in de gemeente wonen worden ook tot het vertrek gerekend, de zo genoemde administratieve correcties. 28

30 In de bijlage figuren verhuismigratie zijn de figuren van de verhuisstromen van Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Hilversum, Purmerend, Velsen en Zaanstad ondergebracht. Figuur 2.3 Verhuissaldo in relatie tot het aantal inwoners, 2004 bestemming vertrek Verhuizingen 2003 Almere Amstelveen Amsterdam Haarlem Haarlemmermeer Hilversum Purmerend Velsen Zaanstad naar rest Nederland naar buitenland Almere X Amstelveen 0.9 X Amsterdam X Haarlem X Haarlemmermeer X Hilversum X Purmerend X Velsen X Zaanstad X uit rest Nederland uit buitenland Legenda: In relatie tot het aantal inwoners is het verhuissaldo: - zeer hoog (> 2%) - hoog (1% - 2%) - laag ( 0%- 1%) - negatief saldo bron: CBS Statline 2005 / bewerking O+S Amsterdam blijft inwoners verliezen aan de regio. In de jaren zeventig en tachtig vertrokken veel Amsterdammers vooral naar Almere. De populariteit van Almere is nog groot maar neemt af, men richt zich steeds vaker op gemeenten als de Haarlemmermeer en in mindere mate Zaanstad. Ook Haarlem verliest relatief veel inwoners aan de Haarlemmermeer. Inwoners van Hilversum trekken relatief vaak naar het buitenland. Mensen uit Purmerend, Velsen en Zaandstad vinden vaak buiten een van de RSA gemeenten een nieuwe stek. De Amsterdamse vestigers komen voornamelijk uit de rest van Nederland en uit het buitenland. Amsterdam trekt relatief weinig vestigers aan vanuit de RSA gemeenten. Almere en Haarlemmermeer hebben een grote aantrekking op vestigers zowel uit RSAgemeenten als uit de rest van Nederland 29

31 Een maat waarmee de mobiliteit op de woningmarkt weergegeven kan worden is het aantal verhuizingen per duizend inwoners. Het aantal binnengemeentelijke verhuizingen in de RSA is vergeleken met 1996 afgenomen. In 2003 verhuisden gemiddeld 63 op iedere duizend inwoners van gemeenten in de RSA binnen hun gemeente, in 1996 waren dat er nog 74 op iedere duizend. Niet alleen in de RSA-gemeenten, maar ook landelijk en in Groot-Rijnmond is het aantal binnengemeentelijke verhuizingen afgenomen (respectievelijk 70 en 81 in 1996 naar 59 en 64 op iedere duizend inwoners in 2003). Figuur 2.4 Aantal binnengemeentelijke verhuizingen per duizend inwoners, totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland bron: CBS Statline 2005 De verstopping op de woningmarkt is een plausibele verklaring voor de algemene afname van binnengemeentelijke verhuizingen. Mensen kunnen door het beperkte woningaanbod heel moeilijk of zelfs niet verhuizen. De situatie leek zich in 2002 iets te hebben verbeterd. Vergeleken met 2001 nam het aantal binnengemeentelijke verhuizingen in 2002 in de meeste regiogemeenten weer toe. Deze ontwikkeling heeft zich niet voortgezet. In 2003 is voor de meeste gemeenten het aantal binnengemeentelijke verhuizingen bijna weer terug op het niveau van Alleen in de subregio IJmond en in Almere is het aantal binnengemeentelijke verhuizingen in 2003 hoger dan in Binnen IJmond verhuisden in van iedere duizend personen tegen 47 van iedere duizend personen in In Almere waren dat er 73 in 1996 tegen 80 personen van iedere duizend in

32 2.2 Woningvoorraad en woningdichtheid In 2004 omvatte de woningvoorraad in de RSA woningen. Dat zijn er meer dan in Vier van iedere tien woningen in de RSA (39%) staan in Amsterdam. De regio Amstel-Meerlanden, met daarin de gemeente Haarlemmermeer, telt ruim woningen oftewel 13% van de woningvoorraad in de RSA. Het Gooi en Vechtstreek (11%) en de Agglomeratie Haarlem (10%). De woningvoorraad van de gehele RSA maakt 14% van de landelijke woningvoorraad uit. In de regio varieert de dichtheid van de bebouwing oftewel het aantal woningen per vierkante kilometer. De gemiddelde woningdichtheid in de RSA bedraagt 679 woningen per vierkante kilometer. Figuur 2.5 Woningdichtheid in 2004 (woningen/km 2 ) RSA gemiddeld = Regio Waterland+ IJmond Zaanstreek Agglomeratie Haarlem Amsterdam Almere Amstel-Meerlanden Het Gooi en Vechtstreek bron: DGW/SYSWOV / CBS / bewerking O+S In vergelijking met geheel Nederland (202 woningen/km 2 ) is de RSA ruim drie keer zo dicht bebouwd. De regio Groot-Rijnmond is met een woningdichtheid van 510 minder dicht bebouwd dan de RSA. Amsterdam kent binnen de RSA de hoogste woningdichtheid met woningen per km 2, het gevolg van compact en gestapeld bouwen. Agglomeratie Haarlem volgt op afstand met een dichtheid van 751. De laagste woondichtheid heeft de sterk agrarische Regio Waterland+ met een waarde van

33 2.3 Kenmerken woningvoorraad De gemiddelde bezetting van een woning in de RSA bedraagt 2,2 personen. Dit gemiddelde is lager dan in Nederland (2,4) en iets hoger dan in Groot-Rijnmond (2,1). De grootste huishoudens binnen de RSA zijn in Almere en in Regio Waterland+ te vinden met respectievelijk 2,6 en 2,5 personen per huishouden. In Amsterdam wordt een woning door gemiddeld 2,0 personen bewoond. De berekeningen van de Primos 2004 laten voor de periode tot 2020 zien dat de gemiddelde woningbezetting in geheel Nederland zal dalen. Door vergrijzing (verweduwing) en de toenemende behoefte van mensen om alleen te wonen zullen in de toekomst minder mensen een woning met elkaar delen. Figuur 2.6 Gemiddelde woningbezetting (personen per woning), en RSA totaal Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland 1,7 1,8 1,9 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 bron: DGW/SYSWOV / CBS / Primos 2004 / bewerking O+S Eigendomsverhoudingen In de RSA zijn vier van iedere tien woningen (44%) koopwoningen. Nog eens vier van iedere tien woningen (41%) zijn sociale-huurwoningen. De rest bestaat uit particuliere huurwoningen. Het percentage koopwoningen is vergeleken met 2003 met één procentpunt toegenomen. 32

34 Figuur 2.7 Woningvoorraad naar eigendomsverhoudingen, 2004 RSA totaal Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek koop particuliere huur sociale huur Groot-Rijnmond Nederland % bron: DGW/SYSWOV / CBS / Primos 2004 / bewerking O+S De landelijke woningvoorraad bestaat voor meer dan de helft uit koopwoningen (56%) en voor het resterende deel uit huurwoningen. Groot-Rijnmond kent ongeveer hetzelfde aandeel koopwoningen als de RSA, maar telt relatief meer sociale-huurwoningen (45%). Binnen de RSA heeft Regio Waterland met 66% koopwoningen het hoogste percentage. De woningvoorraad van Het Gooi en Vechtstreek, Almere en IJmond bestaat voor ongeveer 60% uit koopwoningen. In Amsterdam en in mindere mate in de Zaanstreek staan juist veel meer huur- dan koopwoningen. Het aandeel huurwoningen in Amsterdam bedraagt 80% en in de Zaanstreek 50%. Eengezins- en meergezinswoningen De helft (50%) van de woningvoorraad van de RSA bestaat uit eengezinswoningen en de andere helft uit meergezinswoningen. Deze verhouding is hetzelfde als in In Nederland ligt het zwaartepunt van de woningvoorraad bij eengezinswoningen (71%). In Groot-Rijnmond bestaat 48% van de woningen uit eengezinswoningen. Regio Waterland+, Almere en Het Gooi en Vechtstreek zijn subregio s met het hoogste aandeel eengezinswoningen in de RSA (variërend van 78% tot 83%). Amstel-Meerlanden, Zaanstreek, IJmond en Agglomeratie Haarlem liggen in de buurt van het landelijk gemiddelde en daarmee boven het regionaal gemiddelde. Alleen Amsterdam wordt gekenmerkt door een oververtegenwoordiging van meergezinswoningen (85%). 33

35 Figuur 2.8 Woningvoorraad naar type woning, 2004 RSA totaal Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek eengezinswoning meergezinswoning Groot-Rijnmond Nederland % bron: DGW/SYSWOV 2.4 Woningproductie In 2004 zijn er in de RSA nieuwbouwwoningen opgeleverd. Dat zijn er 2270 minder dan in het jaar ervoor. In Groot-Rijnmond zijn in hetzelfde jaar woningen opgeleverd, 377 woningen meer dan in Figuur 2.9 Aantal gereedgekomen woningen naar eigendomsverhouding, 2004 Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere koopwoning huurwoning Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek bron: CBS Statline

36 Amstel-Meerlanden (met daarin de gemeente Haarlemmermeer) heeft in 2004 in absolute zin met de meeste nieuwbouwwoningen opgeleverd. Almere en Amsterdam volgen met respectievelijk en opgeleverde woningen. In IJmond en Agglomeratie Haarlem zijn de minste woningen opgeleverd, respectievelijk 258 en 295. In 2004 zijn er in de RSA bijna een kwart (23%) minder woningen gereedgekomen dan in Dat is gelet op de sterke vraag naar woningen geen gunstige ontwikkeling. De subregio s kennen aanzienlijke verschillen in bouwproductie in relatieve zin. In drie subregio s nam de productie ten opzichte van het voorgaande jaar toe. Het Gooi en Vechtstreek verdrievoudigde zijn productie ten opzichte van In Agglomeratie Haarlem en Regio Waterland+ was de productie ook bovengemiddeld. In de overige vijf subregio s werd er in 2004 juist minder gebouwd dan het jaar daarvoor. Zaanstreek, IJmond, Almere, Amstel-Meerlanden en Amsterdam leverden wel nieuwe woningen op, maar deden dat op minder grote schaal dan in Figuur 2.10 Verandering aantal gereedgekomen woningen 2004 t.o.v totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: CBS Statline 2005 De regionale nieuwbouw bestaat voor 71% uit koopwoningen en voor 29% uit huurwoningen. In Nederland bestaat de nieuwbouwproductie voor 78% uit koopwoningen en in Groot-Rijnmond voor 80%. In alle subregio s zijn er meer koop- dan huurwoningen gebouwd met uitzondering van het Gooi en Vechtstreek; hier is meer dan de helft (55%) van de 575 gereedgekomen woningen een huurwoning. 35

37 Figuur 2.11 Gereedgekomen woningen naar eigendomsverhoudingen, 2004 RSA totaal Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek koopwoning huurwoning Groot-Rijnmond Nederland % bron: CBS Statline 2005 Historische ontwikkeling woningproductie De laatste tien jaar is er flink gebouwd in de RSA; tussen 1995 en 2004 zijn er nieuwbouwwoningen opgeleverd. De subregio s Amstel-Meerlanden en Regio Waterland+ hebben in deze tien jaar de meeste woningen laten bouwen: Amsterdam en Almere volgen op de voet met respectievelijk en woningen. Deze vier subregio s zijn verantwoordelijk voor 80% van de totale regionale woningproductie. 36

38 Figuur 2.12 Aantal opgeleverde nieuwbouwwoningen RSA huur koop totaal bron: CBS Statline 2005 De woningproductie is de laatste tien jaar nog niet zo laag geweest als in In 2004 zijn er minder woningen opgeleverd dan in De productie van koopwoningen is in de periode twee keer zo groot als de productie van huurwoningen (68% tegen 32%). Het aantal huurwoningen in de totale woningproductie is na 1997 met een kleine uitzondering in gestaag afgenomen. Prognose omvang woningvoorraad Het prognosticeren van de woningvoorraad is een lastig proces. Vele factoren kunnen invloed hebben op een verandering van de woningvoorraad. De woningvoorraad kan groeien door nieuwbouw en het splitsen van woningen. Daarentegen kunnen woningen ook aan de voorraad onttrokken worden, bijvoorbeeld door sloop of samenvoeging. Deze processen kunnen worden versterkt of afgeremd door factoren als overheidsbeleid, economische conjunctuur, doorstroming op de woningmarkt, koopprijzen, hypotheekrente en (andere) autonome ontwikkelingen. 37

39 Figuur 2.13 Prognose omvang woningvoorraad totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: Primos 2004 / bewerking O+S Voor de periode wordt verwacht dat de woningvoorraad in de RSA met 4,8% zal toenemen oftewel met woningen. In Nederland en in Groot-Rijnmond zal de woningvoorraad sterker toenemen, namelijk met respectievelijk 5,3% en 5,7%. De voorspelde groei is verreweg het sterkst in Almere, waar de woningvoorraad tot 2010 met 20,8% zal toenemen. Naast Almere wordt alleen voor Amstel-Meerlanden een bovengemiddelde groei verwacht van 6,3%. Voor de langere termijn tot 2020 wordt een groei van de woningvoorraad met 13,2% verwacht, gelijk aan die voor Nederland. Er wordt door de overheid nog steeds ingezet op een forse uitbreiding van Almere met ruim woningen tot 2020, een groei van 60%. Ook voor Amstel-Meerlanden wordt een grote uitbreiding verwacht. Tot 2020 zullen daar woningen worden gebouwd, een groei van 14%. 38

40 2.5 Waarde van woningen In 2005 bedraagt in de RSA de gemiddelde getaxeerde waarde voor een woning (conform de bepalingen van de Wet waardering onroerende zaken: woz) 225 duizend euro. Landelijk en in Groot-Rijnmond ligt de gemiddelde waarde voor een woning een stuk lager, respectievelijk 202 en 163 duizend euro. Binnen de RSA zijn er grote verschillen in woz waarden. Zo zijn de woningen in Het Gooi en Vechtstreek met een gemiddelde woz waarde van 298 duizend euro de duurste van de RSA. De best betaalbare woningen binnen de RSA zijn te vinden in de Zaanstreek en Almere waar de woningen een gemiddelde taxatie waarde hebben van respectievelijk 182 en 183 duizend euro. Figuur 2.14 Gemiddelde woningwaarde (woz) in 2003 (taxatiedatum: 1999) en 2005 (taxatiedatum: 2003) RSA totaal Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland x 1000 euro bron: CBS Statline 2005 / bewerking O+S De gemiddelde woningwaarde is de afgelopen jaren exponentieel gestegen, in de RSA sinds 2003 met 53%. Agglomeratie Haarlem kent een nog sterkere prijsstijging; daar is de gemiddelde woningwaarde met 59% toegenomen. De kleinste stijging met 47% is in Amstel-Meerlanden. 39

41 2.6 Huursubsidie In het huursubsidietijdvak ontvingen huurders in de RSA huursubsidie. Dit zijn 2294 meer huurders dan in de periode , een stijging van 1,6%. Ten opzichte van de periode is er zelfs sprake van een stijging van 6%. Het gemiddelde huursubsidiebedrag in de RSA bedroeg in de periode euro per maand. In vier van de acht subregio s van de RSA wordt een gemiddeld hoger bedrag aan huursubsidie uitgekeerd. In deze subregio s zijn de huren ook hoger dan in de andere subregio s. In Almere is het huursubsidiebedrag met 176 euro per maand het hoogst. Figuur 2.15 Gemiddeld huursubsidiebedrag per maand, totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek euro bron: VROM / O+S 40

42 3 Werk en welvaart De wereldeconomie is na de inzinking in 2001 sterk hersteld. Voor 2004 en 2005 wordt een groei van 5% verwacht. De wereldhandel waar onze nationale en regionale economie afhankelijk van zijn is sinds 2001 sterk hersteld en kent een bovengemiddelde groei. De open economie van de regio wordt beïnvloed door de (inter-)nationale conjunctuur, maar het herstel in Nederland en in de regio verloopt langzaam. De economische groei in Nederland en in de RSA zal zich volgens de modellen van het Centraal Plan Bureau minder gunstig ontwikkelen. De binnenlandse consumptie blijft achter door een gebrek aan consumentenvertrouwen en op de arbeidsmarkt wijst niets op een spoedig herstel. Ondernemers in de industrie waren in het eerste kwartaal van 2005 pessimistisch gestemd. Alleen in de zakelijke dienstverlening wordt iets meer groei verwacht (CBS Conjunctuurbericht 1 e kwartaal 2005). Veel van het herstel hangt af van de ontwikkeling van de grondstofprijzen in de wereld (in het bijzonder die van ruwe olie), de waardeontwikkeling van de euro ten opzichte van de dollar, overheidsbezuinigingen, geringe koopkrachtontwikkeling en een in de jaren negentig ontstane ongunstige verhouding tussen prijs en kwaliteit door krapte op de arbeidsmarkt en productmarkten (AEV, 2004) Beroepsbevolking In de RSA wonen ruim 1,4 miljoen personen van jaar. Van deze groep maakt 71% deel uit van de beroepsbevolking. Dat zijn één miljoen personen. Diagram 3.1 Deelname aan beroepsbevolking in RSA, 2003 bevolking RSA jaar % beroepsbevolking niet-beroepsbevolking ,9% 29,1% werkzaam niet-werkzaam ,7% 4,2% bron: CBS Statline, Amsterdamse Economische Verkenningen. Najaarsbrief De regionale economie in 2004 en 2005 herziene ramingen en een terugblik. C van der Vegt. Stichting Economisch Onderzoek der Universiteit van Amsterdam. 41

43 Drie van iedere tien mensen van jaar (29%) maken geen deel uit van de beroepsbevolking 6. De beroepsbevolking bestaat uit twee groepen: werkzame personen van jaar met een werkweek van minimaal 12 uur en niet-werkzamen 7. Netto participatie Een maat waarin het aandeel van de bevolking in de beroepsbevolking tot uitdrukking wordt gebracht is de netto participatie. Dit is het aandeel van de werkzame bevolking in de totale bevolking van jaar. In 2003 bedroeg de regionale netto participatie 66,7%. De netto participatie in de RSA is hoger dan in heel Nederland (65,1%) en Groot- Rijnmond (62,1%). De deelname van de bevolking aan het arbeidsproces is sinds 1996 gegroeid. Dit is een landelijke trend die ook in de regio waarneembaar is. In 1996 nam 61,5% van de regionale bevolking van jaar deel aan het arbeidsproces. Vooral de instroom van vrouwen op de arbeidsmarkt heeft bijgedragen aan de groei in participatie. Figuur 3.2 Netto participatie beroepsbevolking, 1996 en 2003 totaal RSA Amsterdam Groot-Amsterdam RW-AM Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: CBS Statline, 2005 In alle regio s binnen de RSA is de participatie sinds 1996 toegenomen, behalve in Almere waar deze vrij stabiel is maar er bestaan opmerkelijke verschillen in participatie tussen regio s. In Groot-Amsterdam Regio Waterland+ en Amstel-Meerlanden (RW-AM) en Agglomeratie Haarlem is de deelname bovengemiddeld. In Amsterdam, Zaanstreek en 6 De niet-beroepsbevolking ( inwoners) volgt onderwijs, is huisvrouw/man, arbeidsongeschikt, gepensioneerd, werkt minder dan 12 uur per week of doet iets anders dan betaald werk. 7 De niet-werkzame beroepsbevolking bestaat uit personen die niet werken of minder dan 12 uur per week werken én actief op zoek naar werk zijn van minimaal 12 uur per week én binnen twee weken beschikbaar zijn. 42

44 Het Gooi en Vechtstreek blijft de deelname aan het arbeidsproces achter bij het regionale cijfer. Verschillen in arbeidsmarktparticipatie tussen regio s De verschillen in participatie tussen regio s kunnen worden toegeschreven aan verschillen in arbeidsmarktdeelname tussen mannen en vrouwen en tussen autochtonen en allochtonen. Mannen en autochtonen kennen gemiddeld genomen de hoogste participatie. Vrouwen en allochtonen hebben traditioneel een achterstand in deelname aan het arbeidsproces. Tabel 3.3 Netto participatie beroepsbevolking naar sekse en etniciteit, 2003 mannen vrouwen autochtonen allochtonen totaal Zaanstreek 73,6 53,8 66,7 52,4 64,8 IJmond 77,0 56,7 68,3 60,0 66,4 Agglomeratie Haarlem 79,2 61,6 71,4 66,7 70,3 Het Gooi en Vechtstreek 77,2 53,1 64,4 68,0 65,6 Almere 75,9 58,2 68,8 62,1 67,0 Groot-Amsterdam RW-AM 77,2 66,0 73,4 63,6 71,0 Amsterdam 70,2 57,9 69,5 53,8 64,1 totaal RSA 74,5 59,0 69,5 58,3 66,7 Groot-Rijnmond 72,2 51,9 67,0 50,4 62,1 Nederland 75,3 54,7 67,3 55,8 65,1 bron: CBS Statline, 2005 De verschillen in arbeidsparticipatie tussen regio s zijn beter te verklaren uit de combinatie van sekse én etniciteit. Dan zien we regiobreed dat van alle groepen autochtone mannen traditioneel het meest deelnemen aan betaalde arbeid. Allochtone mannen volgen op afstand maar altijd nog voor autochtone vrouwen. Allochtone vrouwen sluiten de rij in participatiegraad. In vergelijking met Nederland hebben autochtone én allochtone vrouwen in de RSA vaker betaald werk. Voor mannen is de netto participatie vrijwel gelijk aan die van heel Nederland. De netto participatie van allochtone mannen blijft achter in Zaanstreek, IJmond en Amsterdam. In Agglomeratie Haarlem en Het Gooi en Vechtstreek is de deelname van deze groep juist bovengemiddeld. In Het Gooi en Vechtstreek, IJmond, Zaanstreek en Almere nemen autochtone vrouwen minder vaak deel aan het arbeidsproces. In Groot-Amsterdam RW-AM is de participatie het hoogst. 43

45 Figuur 3.4 Netto participatie beroepsbevolking naar sekse en etniciteit, 2003 totaal RSA Amsterdam Groot-Amsterdam RW-AM Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond autocht. mannen allocht. mannen autocht. vrouwen allocht. vrouwen Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: CBS Statline, 2005 Allochtone vrouwen in Amsterdam en Zaanstreek nemen van alle regiobewoners het minst deel aan betaald werk (circa 45%). Almere, IJmond en Het Gooi en Vechtstreek zijn de regio s binnen de RSA waarin de arbeidsmarktparticipatie onder allochtone vrouwen hoger is dan onder autochtone vrouwen. Allochtone vrouwen uit Groot-Amsterdam RW-AM hebben van alle allochtone vrouwen het vaakst betaald werk. Aanbod van arbeid: geregistreerde werkloosheid Voor alle regio s binnen het gebied van de RSA is het aanbod van arbeid in kaart gebracht. Het aanbod van arbeid bestaat uit werkloze werkzoekenden die bij het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI) staan ingeschreven. Tabel 3.5 Niet-werkende werkzoekenden (aantal x 1000), 1 januari januari jan 1 jan 1 jul 1 jan 1 jan abs. abs. abs. abs. % Zaanstreek 43,5 54,7 53,3 56,1 5,7 IJmond 34,5 46,5 45,8 48,8 5,0 Agglomeratie Haarlem 53,1 68,7 68,5 74,1 7,5 Het Gooi en Vechtstreek 53,0 65,6 68,2 73,8 7,5 Almere 60,0 81,5 79,5 88,9 9,0 Regio Waterland+ 51,0 73,3 70,4 78,1 7,9 Amstel-Meerlanden 26,7 40,2 35,8 43,7 4,4 Amsterdam 440,9 516,5 524,6 520,7 52,9 totaal RSA 762,7 947,0 946,0 984,1 100,0 bron: CWINet,

46 Het aantal werkloze werkzoekenden in de regio is tussen 1 januari 2003 en 1 januari 2005 gestegen van tot Dit is een toename met 23%. Landelijk steeg in dezelfde periode de werkloosheid met 18%. De werkloosheid in het gebied van de RSA steeg tussen 2003 en 2005 met uitzondering van Zaanstreek en Amsterdam in alle regio s harder dan het regionale gemiddelde. Ook het laatste halfjaar van 2004 nam het aantal werklozen vooral buiten Amsterdam toe. Regio Waterland+, Almere en Amstel-Meerlanden tekenden in deze periode nog een groei van 10% tot 20% op. Opmerkelijk is de sterke daling van het aantal werkloze werkzoekenden in Groot- Rijnmond, een regio die minder conjunctuurgevoelig lijkt te zijn. Figuur 3.6 Niet-werkende werklozen, 1 januari januari 2005 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland + Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek 1 jan 03-1 jan 05 1 jul 04-1 jan 05 Groot-Rijnmond Nederland % bron: CWINet, 2005 Vraag naar arbeid: vacatures Het aantal vacatures is tussen 2000 en 2003 gedaald van naar In 2004 herstelde het aanbod van vacatures zich verder en liep het aantal vacatures op tot , vooral door een forse groei in Groot-Amsterdam RW-AM. Alleen in Amsterdam daalde het aantal vacatures nog fors. 45

47 Figuur 3.7 Ontwikkeling aantal vacatures naar regio, x Zaanstreek IJmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Groot-Amsterdam RW-AM Amsterdam bron: CBS Statline,

48 3.2 Werkgelegenheid Amsterdam blijft in de RSA de grootste banenmotor met banen (41% van de regionale werkgelegenheid). Amstel-Meerlanden is op afstand de tweede banenmotor met arbeidsplaatsen. Figuur 3.8 Omvang werkgelegenheid (banen >11 uur per week), 2004 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond x bron: LISA, 2004 / bewerking O+S De werkgelegenheid in de RSA is ook in 2004 door de conjuncturele neergang gedaald. In 2004 bedroeg de werkgelegenheid een miljoen voltijdbanen, banen minder dan in 2003 (LISA, 2004). De werkgelegenheid in de RSA kromp sterker dan in heel Nederland (-1,3% tegen -0,8%). In de regio s Agglomeratie Haarlem en Zaanstreek zijn de werkgelegenheidsontwikkelingen het slechtst. Amsterdam verloor de meeste banen (-6.100), gevolgd door Amstel- Meerlanden en Agglomeratie Haarlem (elk ). Daar staat tegenover dat Almere net als voorgaande jaren een groeiende werkgelegenheid kende (+2.000). Ook in Regio Waterland+ nam het aantal arbeidsplaatsen toe (+1.300). 47

49 Figuur 3.9 Ontwikkeling werkgelegenheid, totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: LISA, 2004 / bewerking O+S Het banenverlies in de regio was procentueel het sterkst in de industrie en bouwnijverheid. In deze sectoren ging respectievelijk 4,1% en 3,3% van de werkgelegenheid verloren. In absolute zin gingen in de commerciële dienstverlening de meeste banen verloren (bijna ). De werkgelegenheid groeide nog wel in de sector van niet-commerciële dienstverlening (1,2%), zoals bij de gezondheidszorg en de overheid. De toename van het aantal banen in Almere is toe te schrijven aan een forse groei van de commerciële dienstverlening met 2100 banen (+7,8%) en van de industrie (+6,7%). In Regio Waterland+ groeide de werkgelegenheid in de gezondheidszorg en zakelijke dienstverlening. Economische sectoren De commerciële dienstensector (groothandel, transport en communicatie, financiële en zakelijke dienstverlening, horeca en overige commerciële dienstverlening) biedt aan personen werk, 55% van de totale werkgelegenheid. De niet-commerciële dienstverlening is goed voor arbeidsplaatsen, 29% van het totaal. In de RSA werkt 84% van de werknemers in de dienstensector. Landelijk is dat 75%. 48

50 Figuur 3.10 Werkgelegenheid naar sectoren, 2004 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek landbouw/delfstofw. industrie bouw com. diensten niet-com. diensten Groot-Rijnmond Nederland % bron: LISA, 2004 / bewerking O+S 49

51 3.3 Bedrijfsvestigingen In 2004 telde de regio RSA bedrijven waarvan de meeste in Amsterdam zijn gevestigd (61.000), op afstand gevolgd door Het Gooi en Vechtstreek en Amstel- Meerlanden met respectievelijk met en vestigingen. Figuur 3.11 Aantal bedrijfsvestigingen, 2004 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond x 1000 bron: LISA, 2004 / bewerking O+S Na jaren van groei is er in 2004 onder invloed van de negatieve conjunctuur een trendbreuk opgetreden. De RSA telde 3,2% minder bedrijfsvestigingen dan in 2003, in heel Nederland nam het aantal vestigingen mondjesmaat met 0,3% toe. Er gingen in de regio 5300 bedrijfsvestigingen verloren. Alle regio s behalve Almere hebben te maken met een negatieve ontwikkeling. De daling was bovengemiddeld sterk in Het Gooi en Vechtstreek, Amsterdam en IJmond. In Amsterdam verdwenen de meeste bedrijven (-2900). 50

52 Figuur 3.12 Ontwikkeling bedrijfsvestigingen, totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: LISA, 2004 / bewerking O+S Economische sectoren Bijna negen van iedere tien bedrijfsvestigingen in de RSA (85%) vallen onder de commerciële of niet-commerciële dienstensector. In Nederland is dat 75%, in Groot-Rijnmond 82%. In Amsterdam is net als vorig jaar 91% van de bedrijven actief in één van beide dienstensectoren. Regio Waterland+, Zaanstreek en IJmond kennen ten opzichte van de andere regio s in de RSA een sterkere vertegenwoordiging van bedrijven in de primaire sector (grondstoffenwinning, landbouw en visserij), industrie en bouwnijverheid. 51

53 Figuur 3.13 Bedrijfsvestigingen naar bedrijfstak, 2004 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek landbouw/delfstofw. industrie bouw com. diensten niet-com. diensten Groot-Rijnmond Nederland % bron: LISA, 2004 / bewerking O+S Van alle economische sectoren daalde in de commerciële dienstverlening het aantal bedrijfsvestigingen procentueel het sterkst. In vergelijking met 2003 werden er in ,5% minder bedrijven geteld. In Het Gooi en Vechtstreek (-9,8%), Regio Waterland+ (- 7,9%), Amsterdam (-6,8%) en Zaanstreek (-6,6%) was deze klap bovengemiddeld hard. De enige sector die niet in de malaise deelde was de niet-commerciële dienstverlening. Daarin groeide het aantal vestigingen regiobreed met 2,6%. Almere kende een groei van bedrijvigheid in alle economische sectoren met gemiddeld 7,0%. Vooral het aantal vestigingen bij de overheid, in de gezondheidszorg en in het onderwijs steeg, wat kenmerkend is voor een groeistad. 52

54 3.4 Economische prestaties Er zijn twee indicatoren waarmee de economische prestaties van de RSA zichtbaar kunnen worden gemaakt: het productievolume en de toegevoegde waarde. De eerste indicator die hieronder wordt beschreven betreft het productievolume. Dit wordt uitgedrukt in het bruto regionaal product per hoofd van de bevolking (brph) 8. De hieronder gepresenteerde cijfers hebben betrekking op een tijdvak tot 2002, een periode waarin het goed ging met de regionale economie. Voor de jaren is in de onderstaande afbeeldingen de ontwikkeling van het productievolume voor de regio s weergegeven. In 2002 bedroeg het brph voor de hele regio euro. Landelijk lag het brph op euro, in Groot-Rijnmond op euro. Figuur 3.14 Ontwikkeling bruto regionaal product per hoofd van de bevolking x 1000 euro totaal RSA Nederland Groot-Rijnmond Groot-Amsterdam RW-AM Amsterdam bron: CBS Statline, 2005 Amsterdam kent samen met Groot-Amsterdam RW-AM een hoger bruto regionaal product. In de andere regio s van de RSA wordt er minder dan het regionaal gemiddelde verdiend. In Amsterdam wordt er bij de productie van goederen en levering van diensten twee keer zoveel verdiend als in Almere, Zaanstreek, IJmond en de Agglomeratie Haarlem. In de regio s Groot-Amsterdam RW-AM en Het Gooi en Vechtstreek is de groei van het bruto regionaal product in 2001 tot stilstand gekomen. In IJmond is het bruto regionaal 8 Het productievolume van een regio oftewel het bruto regionaal product per hoofd van de bevolking (brph) is de toegevoegde waarde tegen marktprijzen. Dit is de som van de omzet van alle bedrijven (uit goederen en diensten) in een regio. Om regio s met elkaar te kunnen vergelijken wordt het bruto regionaal product gedeeld door het aantal inwoners van de regio. 53

55 product voor de tweede keer sinds 1995 gedaald waarschijnlijk het gevolg van een geslonken omzet in de industrie. Figuur 3.15 Ontwikkeling bruto regionaal product per hoofd van de bevolking x 1000 euro totaal RSA Zaanstreek IJmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Almere bron: CBS Statline, 2005 Toegevoegde waarde In 2002 bedroeg de toegevoegde waarde een goede maat voor welvaart voor de RSA 67,2 miljoen euro 9. De stad Amsterdam levert 43% van de regionale toegevoegde waarde. De regio Groot-Amsterdam RW-AM draagt een kwart bij. De gemeente Almere levert aan productievolume evenveel of bijna evenveel als de gehele regio Zaanstreek, IJmond of Agglomeratie Haarlem. In 2002 is de regionale welvaart met 4,8% gegroeid, minder hard dan in 2001 (5,6%). De welvaart in de RSA groeide iets harder dan in heel Nederland en flink harder dan in Groot-Rijnmond. Alle regio s in de RSA hebben in 2002 de welvaart zien groeien. De groei was in vier regio s bovengemiddeld. In Groot-Amsterdam RW-AM bleef de groei daarentegen achter. IJmond herstelde zich goed van de achteruitgang die nog in 2001 werd genoteerd. 9 Ongelijksoortige goederen en diensten kunnen echter niet zomaar worden opgeteld; daarom worden deze naar geld omgerekend. De toegevoegde waarde tegen basisprijzen is gelijk aan het verschil tussen productie en het intermediair verbruik (aankoopprijzen). De toegevoegde waarde wordt uitgedrukt in euro s. 54

56 Figuur 3.16 Verdeling toegevoegde waarde in RSA, 2002 Zaanstreek 5% IJmond 6% Agglomeratie Haarlem 7% Amsterdam 43% Het Gooi en Vechtstreek 9% Almere 5% Groot-Amsterdam RW-AM 25% bron: CBS Statline, 2005 Beschouwd naar economische sectoren groeide de sector overheid en zorg met 9,0% het sterkst. Dit gebeurde in vijf van de zeven regio s. In Almere, Zaanstreek, IJmond en Groot-Amsterdam RW-AM trok de industriële productie weer aan. In de commerciële dienstverlening werden in IJmond, Almere en Het Gooi en Vechtstreek gemiddeld betere resultaten geboekt. Tabel 3.17 Groei regionale welvaart (toegevoegde waarde) naar sector in 2002 (procenten) industrie com. dienstverlening en zorg overheid en bouw totaal Zaanstreek 9,6 0,8 12,0 6,0 IJmond 7,9 8,4 12,7 9,1 Agglomeratie Haarlem 2,1 3,2 10,2 5,3 Het Gooi en Vechtstreek 1,4 7,4 8,8 6,6 Almere 14,4 7,8 11,8 9,5 Groot-Amsterdam RW-AM 7,1 0,5 10,2 2,5 Amsterdam 3,0 3,5 7,7 4,5 totaal RSA 5,4 3,2 9,0 4,8 Groot-Rijnmond -1,8 2,7 8,6 2,8 Nederland 1,1 3,9 9,0 4,1 bron: CBS Statline,

57 3.5 Luchthaven Schiphol In 2004 telde Schiphol 42,5 miljoen in- en uitstappende en overstappende passagiers. Dit waren er 2,6 miljoen meer dan in 2003, een toename van 6,5%. Het vrachtvervoer groeide met 8,5% tot 1,4 miljoen ton. De luchthaven Schiphol is de vierde luchthaven in Europa wat betreft aantallen passagiersbewegingen en de derde luchthaven wat betreft omvang van het vrachtvervoer. De werkgelegenheid op de luchthaven Schiphol is in 2004 gegroeid. Het aantal banen nam ten opzichte van 2003 met 474 toe, een groei van 0,8%. Daarmee groeide de werkgelegenheid even hard als in Er waren in 2004 ruim personen werkzaam op de luchthaven, 5,7% van de werkgelegenheid in het gebied van de RSA. In 2004 telde de luchthaven 546 bedrijfsvestingen, vier meer dan het jaar daarvoor. Figuur 3.18 Ontwikkeling werkgelegenheid Luchthaven Schiphol werkzame personen bedrijven werkzame personen bedrijven bron: Regioplan, 2005 De werkgelegenheid bij overheidsdiensten zoals Douane en Koninklijke Marechaussee, groeide met 4,8%. Er was ook groei bij toeleveringsbedrijven en overige bedrijven. Bij de direct bij het transport betrokken bedrijven goed voor 73% van de werkgelegenheid op Schiphol trad een licht verlies op, dat vooral op het conto van de luchtvaartmaatschappijen is te schrijven. 56

58 3.6 Noordzeekanaalgebied De economische zone langs het Noordzeekanaal wordt gekenmerkt door industriële activiteiten en andere havengebonden activiteiten zoals overslag, opslag en vervoer. Vier gemeenten gelegen aan het Noordzeekanaal participeren in het zogenaamde Masterplan Noordzeekanaalgebied: Velsen, Beverwijk, Zaanstad en Amsterdam. Kaart 3.19 Omvang havengebonden werkgelegenheid in het gebied van het Masterplan NZKG Legenda meer dan arbeidsplaatsen arbeidsplaatsen arbeidsplaatsen arbeidsplaatsen tot 50 arbeidsplaatsen geen werkgelegenheid bron: O+S, 2005 Op 1 januari 2004 telde het gebied van het Masterplan Noordzeekanaalgebied bedrijfsvestigingen waar mensen werken 10. De volgende tabel laat zien dat tweederde deel van de vestigingen én de werkgelegenheid in het masterplangebied zich bevindt in de gemeente Amsterdam. In de gemeente Velsen bevindt zich 19% van de werkgelegenheid. Tabel 3.20 Vestigingen en werkzame personen in het gebied van het Masterplan NZKG in 2004 totaal masterplan NZKG zeehavengerelateerd vest. w.p. vest. w.p. vest. w.p. vest. w.p. abs. abs. % % abs. abs. % % Amsterdam Beverwijk Velsen Zaanstad totaal Elf procent van de bedrijvigheid en 24% van de werkgelegenheid in het gebied van het masterplan is zeehavengerelateerd. Een kwart van de Velsense bedrijvigheid (27%) en 10 Banen van 12 uur en meer per week. 57

59 60% van de werkgelegenheid is zeehavengerelateerd. Daarmee is Velsen het meest afhankelijk van de havengebonden economie. De werkgelegenheid in het Noordzeekanaalgebied is in 2003 met een daling van 367 arbeidsplaatsen iets afgenomen. Deze daling van 0,3% was veel minder groot dan in de regio 11 (-1,8%) en ook minder groot dan in geheel Nederland (-1,2%). Het banenverlies in het gebied was het grootst in de sector post en telecommunicatie. Het aantal banen groeide vooral bij de overheid, de financiële instellingen en in de sector transport en logistiek. In onderstaande tabel is de ontwikkeling van bedrijvigheid en werkgelegenheid voor de periode weergegeven. Tabel 3.21 Ontwikkeling van de bedrijvigheid in de gemeenten van het gebied het Masterplan NZKG, binnen gebied Masterplan NZKG buiten gebied Masterplan NZKG vestigingen werkzame personen vestigingen werkzame personen % groei % groei % groei % groei Amsterdam , , , ,1 Beverwijk , , , ,6 Velsen , , , ,4 Zaanstad , , , ,1 totaal , , , ,6 Herstel zeehavengerelateerde werkgelegenheid In 2003 is de zeehavengerelateerde werkgelegenheid in het Noordzeekanaalgebied anders dan in de voorgaande jaren iets toegenomen. Na drie jaar van daling steeg in 2003 de zeehavengerelateerde werkgelegenheid met 0,1%. In Amsterdam en in Zaanstad was het herstel het sterkst. In Velsen kon de afname van havengebonden werkgelegenheid ook in 2003 niet worden gestopt. Tussen 1998 en 2004 is het aantal zeehavengerelateerde banen afgenomen met 2165, een daling van 8%. Het banenverlies was het grootst in de industrie (-2376 arbeidsplaatsen). In de groothandel groeide het aantal zeehavengerelateerde arbeidsplaatsen met De gemeenten Amsterdam, Beverwijk, Velsen en Zaanstad. 58

60 Kaart 3.22 Index ontwikkeling zeehavengebonden werkgelegenheid, , (index 1998=100) masterplangebied Amsterdam Beverwijk Velsen Zaanstad bron: O+S,

61 3.7 Regionale arbeidsmarkt: werk- en woonpendel Hieronder worden voor 2003 de dagelijkse pendelstromen binnen de RSA en tussen de RSA en andere delen van Nederland in kaart gebracht. Eerst worden de uitgaande en inkomende pendel belicht, waarna de balans van deze stromen wordt opgemaakt. Uitgaande pendel In het gebied van de RSA hebben inwoners een vast werkadres buitenshuis van wie er in de eigen woonregio werken. Dat is 61% van de werkzame beroepsbevolking. De resterende regiobewoners die buitenshuis werken, werken niet in hun eigen woonregio, maar in andere regio s van de RSA (29%) of daarbuiten (11%). Figuur 3.23 Uitgaande pendel in 2003 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek binnen woonregio regio binnen RSA buiten RSA buiten Rijnmond Groot-Rijnmond % bron: CBS EBB, 2005 Amsterdammers hebben vaker dan andere RSA-bewoners werk binnen de eigen woonregio. Driekwart van de werkende Amsterdammers (74%) hebben een werkkring binnen de gemeentegrenzen. In de andere regio s heeft 45% tot 63% werk in de eigen regio. In Regio Waterland+ en Almere moeten bewoners het meest de stad uit (55%). De werkende beroepsbevolking van Het Gooi en Vechtstreek oriënteert zich vaker op regio s buiten de RSA, zoals Utrecht en Amersfoort. Inkomende pendel Het aandeel inkomende pendel in de regionale werkzame beroepsbevolking bedraagt 45%. Dit betekent dat de regio s iets minder dan de helft van alle arbeidskrachten buiten de regio rekruteren. 60

62 Bij de inkomende pendel heeft Amsterdam als centrum van werkgelegenheid in absolute aantallen de grootste aantrekkingkracht. Dagelijks pendelen mensen uit de RSA en van elders in Nederland naar de hoofdstad. Dat is 46% van de werkende beroepsbevolking in Amsterdam. Figuur 3.24 Inkomende pendel in 2003 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek binnen werkregio regio binnen RSA buiten RSA buiten Rijnmond Groot-Rijnmond % bron: CBS EBB, 2005 In procenten trekt Amstel-Meerlanden de meeste arbeidskrachten uit andere regio s dan de eigen regio. De inkomende pendel bedraagt 63% van de werkzame beroepsbevolking. In Amstel-Meerlanden hebben vele en grote werkgevers op of rond de luchthaven Schiphol en in de gemeente Haarlemmermeer, Amstelveen en Diemen een grote aantrekkingskracht op personeel. Amstel-Meerlanden trekt ook relatief de meeste arbeidskrachten van buiten de RSA aan: een kwart van de werkende beroepsbevolking woont buiten de RSA. Het Gooi en Vechtstreek is ook aantrekkelijk voor personeel van buiten de RSA (21% van de werkzame beroepsbevolking), gevolgde door Almere en Amsterdam met elk 19%. Zaanstreek, Agglomeratie Haarlem en Regio Waterland+ bieden in geringe mate werkgelegenheid voor mensen van de buiten de RSA (12%-13%). Saldo in- en uitgaande pendel Voor de RSA als geheel en de regio s binnen de RSA is nagegaan of er per saldo arbeidskrachten de regio verlaten om elders te werken of er juist arbeidskrachten worden aangetrokken. In het eerste geval spreken we van een negatief saldo (er is onvoldoende werk voor de regionale bevolking). In het tweede geval is er sprake van een positief saldo: er zijn meer arbeidsplaatsen dan de regionale bevolking kan bezetten. Voor de RSA als geheel kan een positief pendelsaldo worden vastgesteld. De vraag naar arbeid in de regio kan niet alleen door de regionale beroepsbevolking worden beant- 61

63 woord. Dagelijks verlaten inwoners van de RSA hun woonregio om in een andere regio te gaan werken. Dat zijn vier van iedere tien regiobewoners (39,0%). Daar staat tegenover dat personen uit de regio en daarbuiten naar een (andere) RSA-regio pendelen. Tabel 3.25 Uitgaande en inkomende pendel, 2003 uitgaande pendel inkomende pendel saldo % van de regionale inwonende beroepsbevolking % van de regionale werkzame beroeps- abs. abs. bevolking abs. Zaanstreek , , IJmond , , Agglomeratie Haarlem , , Het Gooi en Vechtstreek , , Almere , , Amstel-Meerlanden , , Regio Waterland , , Amsterdam , , totaal RSA , , bron: CBS EBB, 2005 Het positieve pendelsaldo van de RSA-regio komt op conto van drie regio s waarvan Amsterdam de grootste aantallen trekt ( werknemers). Daarna volgen op afstand Amstel-Meerlanden en Het Gooi en Vechtstreek. Deze drie regio s hebben een tekort aan arbeidskrachten en rekruteren per saldo personeel uit andere regio s van de RSA én uit andere delen van Nederland. In de Agglomeratie Haarlem verlaten per saldo mensen de eigen regio voor werk in andere RSA-regio s én elders in Nederland. In de Zaanstreek, IJmond, Almere en Regio Waterland+ is de negatieve pendelstroom gericht naar andere RSA-regio s, terwijl deze vier regio s wel een positief pendelsaldo uit overig Nederland kennen. 62

64 3.8 Inkomen en inkomensvoorzieningen Het persoonlijk gemiddeld besteedbaar inkomen in de RSA ligt iets boven het landelijk gemiddelde. Binnen de RSA hebben inwoners van Het Gooi en Vechtstreek, Agglomeratie Haarlem en Regio Waterland+ het meest te besteden. Almere sluit de rij met het laagste besteedbaar inkomen. Tabel 3.26 Gemiddeld besteedbaar inkomen (x1000 euro) naar regio, per inwoner en type huishouden, 2000 per inwoner alle huishoudens eenpersoonshuishouden meerp. huishoudens zonder minderjarige kinderen meerp. huishoudens met minderjarige kinderen Zaanstreek 11,2 26,3 15,4 31,4 30,8 IJmond 11,6 27,1 16,5 32,1 31,5 Agglomeratie Haarlem 12,7 27,4 17,0 33,7 34,7 Het Gooi en Vechtstreek 13,1 29,7 17,5 35,7 37,1 Almere 10,6 26,9 15,6 31,4 30,5 Amstel-Meerlanden 11,5 28,3 15,8 33,0 32,5 Regio Waterland+ 12,7 29,9 17,9 35,3 35,8 Amsterdam 11,6 22,3 16,2 31,1 26,7 totaal RSA 11,9 25,9 16,5 32,9 31,4 Groot-Rijnmond 11,0 24,7 15,1 30,8 29,1 Nederland 11,0 25,9 15,6 31,0 30,5 bron: CBS Inkomensvoorzieningen In 2003 hadden personen in de RSA ten minste een deel van hun inkomen uit voorzieningen als bijstand (ABW), een werkloosheidsuitkering (NWW) of een uitkering wegens arbeidsongeschiktheid (WAO, Wajong, WAZ). De helft van al deze uitkeringen (50%) bestaat uit een WAO-uitkering voor geheel of gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid en een kwart (24%) bestaat uit bijstand. Vijftien procent is een werkloosheidsuitkering. Als het aantal uitkeringsgerechtigden met een werkloosheids- of arbeidsongeschiktheiduitkering wordt uitgedrukt in een percentage van de bevolking ontstaan er opmerkelijke verschillen tussen regio s in de RSA. Gemiddeld ontvangt 2,4% van de regionale bevolking van jaar een werkloosheidsuitkering. In Amsterdam en Almere ontvangt 3,0% tot 3,2% van de bevolking een NWWuitkering. In IJmond, Regio Waterland+ en Amstel-Meerlanden zijn de percentages het laagst en variëren zij van 1,7% tot 1,9%. 63

65 Figuur 3.27 Cliënten NWW en WAO als aandeel van bevolking jaar naar regio s, 2003 totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek nww wao Groot-Rijnmond Nederland % bron: UWV, 2004 / bewerking O+S Het aandeel arbeidsongeschikten met een WAO-uitkering in de RSA is 8,0%. Landelijk is het aandeel 7,2%. In de Zaanstreek (10,0%) ligt het percentage hoog boven het regionaal gemiddelde. 64

66 4 Mobiliteit in de regio Dagelijks reist de bevolking van de RSA 6,5 miljoen keer voor werk, schoolbezoek, familie- en vriendenbezoek of ontspanning. Daarbij wordt 67 miljoen kilometer per dag afgelegd. Op jaarbasis is dat 24,6 miljard kilometer. Ter vergelijking: in heel Nederland wordt er jaarlijks 188 miljard kilometer afgelegd. Hieronder wordt voor de regio s de mate van mobiliteit gemeten in afgelegde afstand met elkaar vergeleken. Een regiobewoner legt dagelijks gemiddeld 31 kilometer af, iets minder dan in heel Nederland (32 km). Inwoners van Almere, Het Gooi en Vechtstreek en Regio Waterland+ maken dagelijks meer kilometers dan andere regiobewoners. Figuur 4.1 Gemiddeld afgelegde afstand per persoon ( , 2 jaarsgemiddelde) totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland km bron: CBS Statline, 2005 De laatste jaren is de afgelegde afstand in de regio nauwelijks gestegen (0,2%), terwijl Nederland nog een groei van 1,3% kende. In Almere, IJmond, Het Gooi en Vechtstreek en Zaanstreek is de groei van het verkeer de laatste drie jaar sterker dan gemiddeld. In de resterende vier regio s in de RSA is een afname van de afgelegde afstand waar te nemen. 65

67 Figuur 4.2 Groei gemiddeld afgelegde afstand per persoon (2 jaarsgemiddelde 2000/ /03) totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: CBS Statline, 2005 De mobiliteit in de regio gemeten in aantal verplaatsingen is tussen 2000 en 2003 met 2,5% gegroeid, harder dan in heel Nederland. In vier van de acht regio s is de mobiliteit sterker dan gemiddeld gestegen. In Regio Waterland+ en in Amsterdam is de bevolking minder of even mobiel als in Figuur 4.3 Groei gemiddeld aantal verplaatsingen per persoon (2 jaarsgemiddelde 2000/ /03) totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland % bron: CBS Statline,

68 Ten opzichte van 2000 wordt in de regio minder gereisd, maar er worden wel langere afstanden afgelegd. Bij de afzonderlijke regio s zien we dat in Almere, IJmond, Het Gooi en Vechtstreek en Zaanstreek de groei van het aantal verplaatsingen hoger is én dat de groei gepaard gaat met langere afstanden dan in In de Agglomeratie Haarlem wordt er vaker dan in 2000 gereisd maar dan wel over kortere afstanden. In Amstel-Meerlanden wordt er per inwoners nauwelijks meer verplaatst en is de gemiddelde afstand gekrompen. In Amsterdam en Regio Waterland+ zijn er minder verplaatsingen en worden er ook kortere afstanden afgelegd. De verschillen in mobiliteitsontwikkeling tussen regio s zijn terug te voeren op veranderingen in verplaatsingsmotieven. De topvier van belangrijkste verplaatsingsmotieven voor de regio en Nederland als geheel (gemeten in afstand) zijn in aflopende volgorde: winkelen en boodschappen, recreatie, woon-werkverkeer en het afleggen van visites. De meest opvallende veranderingen in mobiliteit deden zich voor in Almere, Amsterdam en Regio Waterland+. In Almere is het aantal afgelegde kilometers gegroeid voor bestemmingen als winkelen en boodschappen, recreatie en woon-werkverkeer. De afname van de mobiliteit in Amsterdam doet zich bij alle vier verplaatsingsmotieven voor: er wordt over de hele linie minder ver gereisd. In Regio Waterland+ werd er vooral dichter bij huis boodschappen gedaan en gewinkeld zodat de mobiliteit daalde. Tabel 4.4 Ontwikkeling mobiliteit (in afstand gemeten) naar regio s en verplaatsingsmotieven winkelen/ recreatief werk visite/ totaal boodschappen logeren Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek bron: CBS Statline, 2005 / bewerking O+S 67

69 68

70 5 De regio in Europees perspectief Het gebied van de RSA concurreert niet alleen met andere regio s in Nederland maar ook met regio s in Europa. Met name Amsterdam vervult binnen de RSA een internationale rol en concurreert op vele terreinen met andere Europese regio s op het gebied van zakelijke en financiële diensten, transport, toerisme en ict. In dit hoofdstuk wordt de internationale positie van de Noordvleugel 12 van de Randstad, waaronder het gebied van de RSA valt, voor relevante thema s vergeleken met 19 andere Europese regio s. In gevallen waar geen gegevens over de Noordvleugel beschikbaar zijn, wordt de Randstad als geheel met Europese regio s vergeleken. Figuur Stedelijk regio s in Europa bron: Randstadmonitor, De Noordvleugel bestaat uit het gebied van de RSA en stedelijke delen van de provincie Utrecht. De gegevens zijn ontleend aan de Randstadmonitor 2004 (Regio Randstad, 2004). 69