E-book Werkvormen Zet je studenten succesvol aan het werk

Transcriptie

1 1

2 E-book Werkvormen Zet je studenten succesvol aan het werk In 4 stappen eenvoudig naar activerende didactiek in je lessen! Een digitaal boekje met nuttige informatie van Instituut Mentoris behorende bij de Masterclass Werkvormen. Herjon Nieuwburg Gebruiken in je lessen: direct doen. Doorsturen naar collega s: geweldig. Kopiëren zonder bron: accepteer je van studenten ook niet. 2

3 Wie zijn wij? Instituut Mentoris is een kennisinstelling voor vakdocentschap in het beroepsonderwijs. Met inspirerende bijeenkomsten, toegang tot de kennisdatabase en de uitreiking van (digitale) publicaties, beogen wij onze deelnemers en alumni te voorzien van essentiële informatie en inspiratie die de grondslag aan docenten biedt waarop zij het docentschap in de praktijk vorm willen geven. Dat wil zeggen: we hebben een doel met ons bedrijf: We willen praktijkgerichte, bevlogen én excellente vakdocenten die iedere dag weer het verschil maken voor de klas en voor de student. En dat kan, want het mooiste van kennis is dat je het onbeperkt kunt delen. Uiteindelijk heb je als docent maar één opdracht: de student zo goed mogelijk voorbereiden op een zelfstandige en duurzame participatie in de maatschappij. Fijn je te ontmoeten, Betsy van Bel en Herjon Nieuwburg Directie Instituut Mentoris 3

4 Inhoudsopgave Inleiding 6 De student is nu aan zet 11 Aan de slag 15 Stap 1 Leerdoelen versus lesdoelen 18 Stap 2 Randvoorwaarden 26 Stap 3 Lesopbouw 29 Binnenkomst 30 Start les 32 De kern 38 De afsluiting 41 Vertrek 43 4

5 Inhoudsopgave Stap 4 - Verleiden tot leren 45 De Glijbaan 47 Willen - Stap 1 van de glijbaan en de trap 48 De trap 53 Weten - Stap 2 van de glijbaan en de trap 54 Verhalen vertellen 57 De checklist 59 Snappen - Stap 3 van de glijbaan en de trap 61 Kunnen - Stap 4 van de glijbaan en de trap 62 Instructie voor een oefening 66 Feedback 71 Afsluitend 74 5

6 Inleiding Herkenbaar? Het is zondagavond, je zet de computer aan en je checkt de mail. Daarna ga je aan de slag met de laatste voorbereidingen voor de lessen van morgen. Klopt de PowerPointpresentatie? Heb ik alle theorie doorgelezen? Moet ik nog een en ander meenemen naar de les? Niets vergeten? De tas wordt gepakt, je bent er klaar voor. Nog even zitten en dan naar bed. Het is maandagochtend, de week gaat beginnen. Deze ochtend geef je de eerste drie lesuren les aan een groep eerstejaars. Een voor een komen de studenten je lokaal binnen en ploffen op de stoel. De tas op tafel, de laptop eruit en de mobiel binnen handbereik in de broekzak. Wachtend op wat jij gaat doen. Je gaat voor de klas staan en je begint je les. 6

7 Actie is reactie Het is zeer waarschijnlijk dat je bij de start van je les de beamer hebt opgestart en de eerste dia van de PowerPointpresentatie voor deze les op het scherm geprojecteerd hebt. De PowerPointpresentatie gebruik je om structuur aan je les te geven en om de studenten te informeren, filmpjes af te spelen en dergelijke. Waarschijnlijk gebruiken je collegae vakdocenten dezelfde PowerPointpresentatie zodat alle lessen van de module vergelijkbaar verlopen/worden gegeven. De student ziet de zoveelste PowerPointpresentatie op het scherm en gaat vanuit een automatisme in de hangmatstand. Als de docent gaat doceren, gaan de studenten consumeren. Beiden zijn niet echt blij met het verloop van de les. De docent werkt te hard en de student verveelt zich kapot. 7

8 Tijd voor verandering Vaak gehoorde uitspraken zijn: Waarom luisteren studenten zo slecht? Dat komt omdat de docent zoveel praat. Het gras groeit niet sneller als je eraan trekt. Wil je de studenten succesvol aan het werk zetten dan begint dat bij jezelf. Je moet het lef hebben om alles wat je de afgelopen jaren jezelf eigen hebt gemaakt als docent (lees: routine) los te laten en te stappen in een nieuwe manier van doceren. Dat is allesbehalve makkelijk. Dit e-book zal je een aantal handvatten geven. Het nieuwe doceren = faciliteren en ondersteunen En, de nieuwe docenten zijn docent-trainers 8

9 Faciliteren en ondersteunen Als docent heb je veel invloed op het leerproces van de student. De student heeft een beroepsrichting gekozen en jij bent als vakdocent de representant van zijn toekomstige werkveld. De student wil bevestigd zien dat hij of zij de juiste studierichting heeft gekozen en wil dat ervaren door jouw docentschap, jouw vakkundigheid en jouw passie voor het vak. De docent faciliteren van leerproces Daarnaast ontwikkelen de studenten zich tijdens de schooltijd van puber naar adolescent naar volwassene. Fundamentele vragen als: wie ben ik, waar sta ik voor en wat wil ik zijn, zijn in deze levensfase zeer belangrijk voor de student. De eigen identiteit wordt in deze periode ook op school gevormd en jij als docent hebt daar absoluut invloed op. De docent ondersteunen van persoonlijke ontwikkeling 9

10 Van docent docent-trainer Als er bijvoorbeeld 25 studenten met een laptop of tablet in je klas zitten, heb dan niet de illusie dat je als docent nog alles kunt of moet weten. Docenten zijn (in het verleden) vooral opgeleid om te doceren. Het delen van kennis, daar zijn ze goed in. De docenten van nu hebben een andere rol: alle docenten zouden docent-trainers moeten zijn. Ik dit e-book laat ik je kennis maken met een aantal basis trainersvaardigheden voor docenten. Die heb je onder andere nodig om succesvol en effectief werkvormen in je les te kunnen inzetten. Denk aan het goed introduceren, begeleiden en afronden van oefeningen. Maar ook aan tijdig en constructief doen van interventies zoals feedback en feedforward geven. 10

11 De student is nu aan zet De studenten moeten uit de hangmat en aan de slag. Ze moeten de eigen verantwoordelijkheid (leren) dragen voor hun eigen ontwikkeling. Ze moeten meer ondernemend worden, ze, ze en nog veel meer. Docenten moeten meer in de hangmat en minder hard werken. Ze moeten de (leer)verantwoordelijkheid meer bij de student leggen. Ze moeten de studenten minder pamperen. Ze moeten lui worden, ze, ze en nog veel meer. Allemaal goede vertrekpunten die de start geven aan allerlei onderwijsontwikkelingen. Denk aan het populaire Flipping The Classroom en Blended Learning. Uitgangspunt is studentgeoriënteerd onderwijs. Activerende didactiek en samenwerkend leren geeft hiervoor een goede basis. Zelf ben ik fan van twee toptrainers in Nederland: Karin de Galan en Silvia Blankestijn. Ik maak dan ook graag gebruik van hun publicaties voor het onderwijs. Verder komen de vijf rollen van de leraar door Martie Slooter komen ook geregeld aan bod. 11

12 Ken je student Een grote valkuil voor docenten is dat ze niet denken en doen vanuit het perspectief van de student. De student van nu is echt van een andere generatie dan de gemiddelde docent. En dat botst geregeld, zeker bij activerende didactiek en samenwerkend leren. Wil je studenten aan het werk zetten dan moet je wel weten waar de startknop zit. Student Mijn vader vroeg eens aan mij: Wat kan ik van jou leren? Toen zei ik: Hoe de wereld is pa! Je hebt geen idee! Dat deed hem wel wat. 12

13 De student van nu Ze lezen het nieuws als journalisten. Ze kijken films als regisseurs. Ze kijken naar reclame als reclamemakers. Wie deze jongeren beziet, beziet de toekomst. Letterlijk en figuurlijk. Een toekomst waarin sociale verbanden belangrijker zijn dan het individu. Waar democratie niet het stemmen via politieke partijen is, maar waar oprecht de meeste stemmen gelden. Waar het over het onderwerp gaat en niet om de politieke structuur. Waar onderwijs moet aansluiten bij de nieuwe tijd en de nieuwe capaciteiten en niet de plek is waar ze het zelfvertrouwen verliezen. Waar communicatie betekent praten met elkaar en niet alleen ik vertel dus jij moet luisteren. Waar ze elkaar treffen op basis van interesses en niet op basis van leeftijd, afkomst of sociale klasse. Kenmerk: ze zijn geboren na

14 Wat wij vinden Wij vinden ze oppervlakkig zij zijn geïnteresseerd. Wij vinden ze onverschillig zij zijn vol passie. Wij worden gek van de informatie overload zij voelen zich als een vis in het water van 24/7 informatie en communicatie. Wij leren lineair volgens vaste patronen zij leren lateraal met behulp van associaties. Wij wachten tot iemand ons iets heeft verteld zij ontdekken en onderzoeken. Wij accepteren dat de wereld niet gelijk is zij zien eerlijkheid als het hoogste goed. Wij nemen ze niet serieus zij respecteren iedereen die authentiek en oprecht is. Wij zijn stand-alone zij leven, werken en leren in netwerken. Wij accepteren bullshit zij niet. Wij raken verbijsterd over onze wereld zij weten beter hoe onze wereld in elkaar steekt. Wij vinden ze de generatie van genot, gemak en gewin zij zijn slimmer, sneller en socialer. Wij begrijpen ze niet. 14

15 Aan de slag Waar maak je deze studenten dan wel blij mee? Samen werken en samen leren! Activerende Didactiek en Samenwerkend Leren (ADSL) is hierbij de sleutel tot succes. Activerende didactiek en samenwerkend leren is een verzamelnaam voor werkvormen waarbij studenten (en docenten) op een gevarieerde en actieve manier werken en leren. Maar hoe ga je nu succesvol werkvormen in je lessen integreren? Wat werkt wel en wat werkt niet? En waar begin je? 15

16 Aan de slag Het maakt niet uit of je lesgeeft vanuit een traditionele stijl van doceren of dat je lesgeeft vanuit de structuur van bijvoorbeeld Blended Learning. De stappen om te komen tot activerende didactiek zijn grotendeels gelijk. Ik doorloop in dit e-book uitgebreid iedere stap. Traditioneel lesgeven Blended Learning De les Voorbereidende opdrachten Huiswerk De les Verwerkingsopdrachten 16

17 Casus Voor dit e-book maak ik als voorbeeld gebruik van de module Naar een duurzame economie vanuit ethisch perspectief 2 e -jaars hbo-studenten in deeltijdopleiding. Module omschrijving voor student: In deze module ga je Trends & Ontwikkelingen rondom Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en een Circulaire Economie in kaart brengen. Van daaruit leg je verbanden naar je eigen branche om uiteindelijk je eigen bedrijf te beschouwen. Centraal hierbij staan de drie thema s: People Profit Planet en de onderlinge verbanden en verhoudingen. Je stapt als student in de rol van onderzoeksjournalist. Dat betekent dat je kritisch nieuwsgierig en ondernemend op zoek gaat naar informatie om antwoord te geven op de vraag: Hoe te komen tot een duurzame economie vanuit ethisch perspectief voor de eigen branche en het eigen bedrijf? Toetsing: 1. Het schrijven van een opiniestuk voor een vakblad uit de eigen branche. 2. Het reflecteren - vanuit het opiniestuk - op het eigen bedrijf. 17

18 Stap 1 Leerdoelen versus lesdoelen Als je een les ziet als een busreis, dan beschrijven de leerdoelen de eindbestemming en de lesdoelen de tussenliggende haltes. Een lesblok zonder concrete leerdoelen is als een busreis met een chauffeur die willekeurig links en rechts afslaat. Uiteraard kan dit een mooie reis opleveren, maar je bent docent en geen reisleider. Dus: zonder leerdoelen en lesdoelen geen concreet toepasbare werkvormen. Vraag jezelf af: Wat wil ik precies bereiken? Wat wil je dat de studenten leren? Wat moeten ze kunnen/doen/weten, aan het einde van de les/van de module? Leerdoelen en lesdoelen formuleren, voelt voor veel docenten als een verplicht nummer. Je weet heel goed wat je in de lessen aan bod wilt laten komen. Soms zie ik lesplanningen voorbijkomen waarin voor elke les braaf de lesdoelen zijn verwoord. De bedoeling daarvan is goed; lesdoelen helpen de docent invulling te geven aan zijn lessen en maken helder wat studenten in elk geval moeten kunnen/doen/weten aan het einde van de les. Maar vaak zijn de lesdoelen zo abstract geformuleerd dat ik moeite heb om te snappen waar de studenten voor in de les komen. 18

19 Leerdoelen versus lesdoelen Leerdoel: bepaald door de toetsing Lesdoel: onderdelen uit de toetsing Voorbeeld casus Toetsing De student schrijft aan het einde van de module een opiniestuk voor een vakblad, uit eigen branche, met als titel Naar een duurzame economie vanuit ethisch perspectief. In dit opiniestuk laat de student de volgende onderwerpen de revue passeren: economie, duurzaamheid, ethische handelen, trends en ontwikkelingen, voorzien van best practises voorbeelden uit de eigen branche. Hiervoor interviewt de student een toonaangevende professional uit de eigen branche. Alle onderwerpen die de student aan de orde brengt, moeten gerelateerd worden aan de pijlers van maatschappelijk verantwoord ondernemen: People, Profit & Planet. Het opiniestuk omvat ongeveer 600 tot 700 woorden. 19

20 Leerdoelen versus lesdoelen Voorbeeld casus Toetsmatrijs* (punt 3) Je kunt de ethische aspecten van rondom maatschappelijk verantwoord ondernemen identificeren. Beoordeling (vanuit Toetsmatrijs punt 3) Je kunt een diversiteit aan mensenrechten en arbeidsomstandigheden interpreteren vanuit fundament van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Lesthema (vanuit beoordeling punt 3) Studenten kunnen reflecteren op de mensenrechten en arbeidsomstandigheden in de eigen branche en in de eigen werkomgeving vanuit MVO-perspectief en rekening houdende met culturele invloeden. *Een toetsmatrijs is een tabel waarin wordt aangegeven hoe de opgaven in een tentamen/toets zijn verdeeld over de leerstof, in relatie tot de vooropgestelde doelstellingen/onderwerpen. 20

21 Leerdoelen versus lesdoelen Voorbeeld casus Lesdoelen (vanuit lesthema punt 3) Studenten kunnen mensenrechten benoemen vanuit MVO-perspectief. Studenten kunnen arbeidsomstandigheden interpreteren vanuit MVO-perspectief. Studenten kunnen culturele invloeden op MVO aangeven. de start voor werkvormen Persoonlijk volg ik hier liever het advies van Karin de Galan. Haar uitgangspunt is : formuleer eerst een (lastige) praktijksituatie (lesthema) en formuleer daarna zo concreet mogelijk (in gedrag) hetgeen de student moet doen (lesdoelen). Als dan Herformulering Als je een advies moet geven over een product of dienst aan je leidinggevende vanuit MVOperspectief dan beargumenteer je in je advies ook de ethische aspecten. Je benoemt mensenrechten, interpreteert arbeidsomstandigheden en geeft de culturele invloeden aan. de start voor werkvormen 21

22 Leerdoelen versus lesdoelen In de formulering van de leerdoelen en lesdoelen geeft je ook het niveau aan waarop een studenten iets moet kunnen/doen/weten, aan het einde van de les/ van de module. Dit doe je door gebruikt te maken van een taxonomie. Taxonomie classificeert het leren Het onderwijs kent verschillende taxonomieën. Allemaal proberen ze leer- en denkactiviteiten te onderscheiden en in te delen. Daarom kun je ze voor verschillende doeleinden inzetten: dus ook voor je leer- en lesdoelen. Taxonomieën die veel in het onderwijs gebruikt worden zijn: Van Berkel Miller Bloom Romiszowski Een taxonomie verwijst naar een actie: het zijn dus werkwoorden. Het maakt niet welke taxonomie je gebruikt, maar gebruik ze niet door elkaar. 22

23 Leerdoelen versus lesdoelen 23

24 Leerdoelen versus lesdoelen Werkwoordentabel van Van Berkel (gecombineerd met de competentiedriehoek van Miller) WETEN WETEN HOE TONEN (HOE) DOEN Feitenkennis Samenvatten Analyseren Synthetiseren Evalueren Toepassen Toepassen aangeven concluderen deduceren categoriseren herkennen berekenen beroepstaak benoemen extrapoleren illustreren componeren concluderen demonstreren uitvoeren beschrijven interpreteren onderscheide formuleren contrasteren gebruiken beroepstaak citeren onderscheid n herschrijven interpreteren maken innoveren definiëren maken ontrafelen maken ondersteunen ontwikkelen reflecteren identificeren parafraseren relateren ontwerpen rechtvaardigen oplossen simulatie labelen samenvatten schetsen samenvatten valideren organiseren uitvoeren opsommen schatten toelichten verdedigen produceren selecteren uitleggen vergelijken relateren herkennen vertalen Waarderen transfereren vertellen in veranderen eigen verklaren woorden voorbereiden wijzigen 24

25 Leerdoelen versus lesdoelen Voorbeeld casus Lesdoelen (vanuit lesthema punt 3) Studenten kunnen mensenrechten benoemen vanuit MVO-perspectief. Studenten kunnen arbeidsomstandigheden interpreteren vanuit MVO-perspectief. Studenten kunnen culturele invloeden op MVO aangeven. In het voorbeeld van de casus moet de studenten kunnen: Benoemen Interpreteren Aangeven De bovenstaande werkwoorden zijn te herleiden tot Van Berkel en Miller op het niveau weten uit de kolommen feitenkennis en samenvatten. Het gekozen niveau van de taxonomie heeft direct invloed op de te kiezen werkvorm en het uiteindelijke leerresultaat. Deze moeten aansluiten. 25

26 Stap 2 Randvoorwaarden Nu je weet wat de inhoud en het niveau van je lessen gaan worden is het van belang om te weten hoe je de lessen kunt gaan ontwerpen. Je moet een inventarisatie maken van de randvoorwaarden. De les denk aan: Type opleiding - niveau Aantal EC - studiebelasting - Tijd voor voorbereiden opdrachten - Tijd voor verwerkingsopdrachten - Les duur - contacttijd - Toetsing - Leerdoelen - Lesdoelen Wel/ geen voorgeschreven lesmethodiek Ruimte voor eigen inbreng docent/ team Aanwezig lesmateriaal Te ontwerpen lesmateriaal Aantal studenten Dag van de week Tijdstip van de dag De student denk aan Leeftijd Niveau Niveauverschillen Studiejaar Leerstijl Leefstijl (Inter)culturele achtergrond Verhouding mannen - vrouwen Aanwezige voorkennis Praktijkervaring Fase in groepsdynamiek (Tuckman) Zelfstandig werken ja/ nee Leer- en/of ontwikkelingsstoornissen? 26

27 Stap 2 Randvoorwaarden De voorgaande randvoorwaarden bepalen wat je wel en wat je niet in je lessen kunt toepassen, kunt doen en geven je een helder inzicht in je doelgroep: de student. Het is ook goed om naar de onderwijsfaciliteiten en je eigen doceerstijl/ docentschap te kijken. De faciliteiten denk aan: Soort lokaal Lokaal opstelling: vast/ flexibel Beschikbare AV-middelen Praktijk materialen: - Zelf meenemen/ aanwezig Licht lucht - temperatuur Digitale leeromgeving/ print De docent Aantal beschikbare (lees betaalde) uren voor docent Vaardigheden/ ervaring van de docent Doceerstijl van de docent Valkuilen van de docent 27

28 Randvoorwaarden Inzicht in de randvoorwaarden van je les maken het makkelijker om je les daadwerkelijk in te vullen. Als je les bijvoorbeeld gepland is na de middagpauze, dan kun je erop rekenen dat je studenten in een lunchdip raken. Ze zakken helemaal onderuit en kakken in. Het is dan handig dat je een extra activerende lesactiviteit programmeert. Als je les bijvoorbeeld in een praktijklokaal wordt gegeven met een vaste opstelling dan kun je dat lokaal niet verbouwen voor een specifieke werkvorm. Als je les bijvoorbeeld gegeven wordt aan pubers dan weet je dat de spanningsboog korter is dan bij adolescenten. 28

29 Stap 3 Lesopbouw Studenten houden van duidelijkheid. Ze willen graag weten waar ze aan toe zijn en wat er van ze verwacht wordt. Daar kun je als docent handig gebruik van maken in je lesopbouw. Verder geeft een standaard lesopbouw je veel houvast bij het ontwerpen van je lessen en het toepassen van werkvormen. En het bespaart je enorm veel voorbereidingstijd! Een globale les ziet er als volgt uit: A. Binnenkomst B. Start les C. Kern - lesonderwerp D. Afsluiting E. Vertrek 29

30 A. Binnenkomst Voordat de studenten binnenkomen, heb jij het lokaal op orde voor de les. In je rol als docent ben je immers ook gastheer*. Als de studenten jouw gasten zijn en jij bent de gastheer, dan is je lokaal vergelijkbaar met een restaurant. Als je een restaurant binnenkomt verwacht je gezelligheid, frisse lucht, properheid en zo verder. Je wilt je welkom voelen. Studenten willen zich ook welkom voelen. In het onderwijs is het niet mogelijk je lokaal te transformeren naar een restaurant. Het vereist veel discipline om voor iedere les het lokaal op orde te brengen. Check je studenten kunnen zo binnenkomen. alle apparatuur is aangezet en je bent ingelogd lekkere frisse lucht, het is niet te warm, alle lampen zijn aan de tafels en stoelen staan goed (opstelling past bij de les/werkvorm) al het lesmateriaal ligt klaar, het lokaal is opgeruimd op het bord staat de lesplanning en de lesonderwerpen geschreven *Lees hiervoor het e-book De docent als gastheer publicatie van Instituut Mentoris of De vijf rollen van de leraar door Martie Slooter 30

31 Binnenkomst De lesplanning, lesonderwerpen, lestijden en andere informatie schrijf je op het bord voordat de studenten binnenkomen. De studenten willen graag weten (en moeten weten) wat ze gaan doen. Op deze manier stuur je de studenten al richting de leerstand. Scherm op zwart Maak je gebruik van een PowerPointpresentatie voor je les, dan staat deze klaar voor gebruik. Klik vervolgens het scherm weg. Dit doe je door op de toets Z(van zwart) of B(van Black) te drukken. Druk op iedere willekeurige toets en je hebt weer beeld. Waarom? Je wilt dat de aandacht uitgaat naar jou en het contact met je studenten en niet naar het scherm. Daarbij komt dat een PowerPointpresentatie de studenten uitnodigt tot een inactieve modus. Ook wel de hangmat stand. 31

32 B. Start les Jij en je studenten zijn er klaar voor: de les kan beginnen. In een meer traditionele lesopbouw begint de docent hier te doceren en de studenten gaan consumeren. Dat wil je niet meer, je wilt de studenten aan het werk zetten. Dit is het moment en je stapt in de docentrol van presentator! aan de slag met werkvormen Persoonlijk gebruik ik de start van de les ook als terugblik en vooruitblik. In een onderwijsleergesprek (werkvorm) bevraag ik de studenten directief eerst wat we de vorige les* behandeld hebben. Het is dan handig een klassenlijst bij de hand te hebben om zo - ad random een aantal studenten te bevragen en door te vragen. Dit is ook het moment om de aanwezige kennis van de geplande lesdoelen/ lesonderwerpen en het niveau van de studenten te inventariseren. Dit doe je door middel van de vooruitblik, een prima bruggetje naar de volgende fase in je lesplanning. *Soms weet ik niet meer wat ik in bepaalde klassen wel of niet behandeld/verteld heb. Door studenten ernaar te vragen geeft mij dat helderheid. De terugblik heeft dus ook een persoonlijk nut. 32

33 Start les Een voorbeeld van een lesplanning TIJD ACTIE Werkvorm 05 min De ontvangst lokaal op orde lesmateriaal present PPP scherm op zwart muziekje aan lesonderwerpen en tijden op het bord geschreven welkom heten van de studenten in het lokaal en bij deze les 05 min De start ontspannen voor de groep open houding stilte in de klas zelf laag energie / aandacht vangen opening met pakker verhaaltje metafoor krant ed. mededelingen, vragen via de mail beantwoorden e.d. vandaag: lesonderwerpen lesdoelen resultaat aan einde les link competenties / toetsing 05 min tot 10 min Terugblik - Vooruitblik Studenten bij naam vragen naar de onderwerpen van de voorgaande les? (gebruik hiervoor de presentielijst - ad random en kijk de student goed aan) Terugblik: Waar hebben we het vorige keer over gehad? (check voor jezelf) Eventueel extra uitleg over onderwerpen die niet goed zijn ontvangen Check huiswerk Vragen beantwoorden direct uit de groep Vooruitblik deze les: wat gaan we doen vandaag. Onderwijsleergesprek Hulplijnen 33

34 Start les Terugblik wat hebben we gedaan? Een terugblik heeft als doel de behandelde stof te activeren en te achterhalen welke stof nog extra uitleg behoeft. De studenten moeten direct aan het werk. Dit is ook het moment om de student te laten ervaren dat hij of zij zelf verantwoordelijk is voor de eigen leerontwikkeling. In het volgende voorbeeld laat ik je zien hoe je met de werkvormen Hulplijnen en een Onderwijsleergesprek de les begint. Deze werkvormen zijn spannend omdat de student nooit weet wat de vraag zal worden, hij/zij aan de beurt is en of hij/zij het antwoord weet. Je biedt ze een escape door het inzetten van een hulplijn. Herinner je hier even je eigen onderwijstijd. 34

35 Start les Voorbeeld Docent: Koos, kun je mij vertellen waar we het de vorige les over gehad hebben? Koos: Eh, dat weet ik niet want ik was er niet. Docent: Hoe zou je daar nu achter kunnen komen? Koos : (student schuift wat ongemakkelijk op de stoel en kijkt rond) Docent: Ken je het programma 1 tegen 100? Koos : Ja. Docent: Ga je nu een hulplijn inzetten? Koos kijkt naar de student Sophie naast zich en vraagt: Weet jij het? Sophie geeft antwoord en je gaat verder naar een volgende student. Docent: Piet, waar hebben we het nog meer over gehad? Piet: Volgens mij ook over XXX. Ik weet het niet zeker. Docent: Hoe kun je het zeker weten? Piet: Ik heb aantekeningen gemaakt. Docent: Pak ze er gerust bij. Piet pakt zijn tas en zoekt de aantekeningen. Vervolgens bevestigt hij XXX. Let op: in deze fase niet oordelen of veroordelen doel is mede creëren veilig leerklimaat! 35

36 Start les Traditioneel lesgeven Bij de terugblik pak je ook eventueel huiswerk op. Je moet hier echt aandacht aan besteden want daarmee beloon je studenten voor gedane arbeid. Ga je aan dit punt voorbij dan heeft het geen enkel nut om huiswerkopdrachten te geven: de studenten maken het toch niet want er is niemand die het controleert. Blended Learning Bij de terugblik vraag je wel naar de verwerkingsopdracht van de vorige les. Je vraagt studenten niet naar de voorbereidende opdracht voor deze les. De voorbereidende opdracht komt aan bod in de kern van de les. 36

37 Van de start naar de kern van de les Vooruitblik wat gaan we doen vandaag? Hier introduceer het je het lesthema en het lesdoel voor deze les. Dit is het bruggetje naar de kern van je les. Schrijf het lesdoel uit op het bord in de Als dan formulering. Dan zijn we bijna aangekomen bij de daadwerkelijke kern van les. Valkuil is hier direct aan de slag te gaan met de inhoud. Stop! Allereerst moet je de aanwezige kennis van de studenten betreffende het lesthema/ lesonderwerp achterhalen. Doe je dat niet, dan is de kans groot dat je les niet aansluit omdat: de les is te makkelijk de les is te moeilijk In beide gevallen haken de studenten direct af je doceert niet in de zone van naaste ontwikkeling. Zonde van al jouw voorbereidingen. Vraag bij de vooruitblik zeker ook naar hetgeen de studenten in andere lessen bij andere docenten - hebben gehad, in andere jaren, bij andere opleidingen. Maar ook naar de praktijkervaringen in stage/vakantie/weekeind baantjes. Studenten leggen vaak niet de onderlinge relaties of ervaren niet de verbanden. 37

38 C. De kern De kern van de les, daar draait het om. Hier komen de leerdoelen en de lesdoelen samen. De Als dan formulering is hierbij het houvast. Hier komen de docentrollen presentator, didacticus en pedagoog samen. Voorbeeld uit de casus Als je een advies moet geven over een product of dienst aan je leidinggevende vanuit MVOperspectief dan beargumenteer je in je advies ook de ethische aspecten. Je benoemt mensenrechten, bekritiseert arbeidsomstandigheden en geeft de culturele invloeden aan. De kern - onderwerpen MVO ethische aspecten mensenrechten benoemen arbeidsomstandigheden interpreteren culturele invloeden aangeven 38

39 De kern Een voorbeeld van een lesplanning TIJD ACTIE Werkvorm XX min Kern Lesonderwerp ALS DAN Ervaringen achterhalen van de groep door vragen te stellen Introduceren lesonderwerp, eventueel met een persoonlijk verhaal uit de praktijk Werkvormen Actualiteit Glijbaan en Trap: o hoofdonderwerp Willen o deelonderwerpen Weten o kennis en inzicht samenbrengen Snappen o praktijk in beeld en geluid Kunnen Nieuwe informatie toepassen 39

40 De kern Hier maken we wel een verschil tussen traditioneel doceren en Blended Learning. Bij traditioneel doceren zal je goed moeten uitvragen wat de aanwezige kennis is. Je weet het immers niet. Bij Blended Learning vraag je ook uit maar in veel mindere mate: de student heeft een voorbereidende opdracht gehad en wordt geacht deze te hebben voorbereid. Je gaat dus sneller door naar de kern van je les. De kern van je les en het inzetten van werkvormen Lees verder stap 4: verleiden tot leren 40

41 D. De afsluiting Het afsluiten van je les is essentieel voor een goed leerrendement. De docent in de rol van Afsluiter wordt in de praktijk het minst toegepast. De les is vaak al voorbij en je bent niet toegekomen aan het goed afronden van de les. De les even laten samenvatten, evalueren van de lesdoelen, reflecteren door de student en de transfer naar de praktijk worden vaak overgeslagen. Plan onderdeel dus ruimschoots in qua tijd in je lesplanning en stap duidelijk in de docentrol van afsluiter. Afsluiting Inhoudelijk - lesdoel Procesmatig - evalueer en reflecteer aan de slag met werkvormen Maak van het afsluiten van de les een ritueel! 41

42 De afsluiting Een voorbeeld van een lesplanning TIJD ACTIE Werkvorm 10 min tot 15 min Slot Samenvatten van de les en lesstof (door studenten laten doen) Literatuur verwijzing, extra informatie, eventueel huiswerk volgende week schrijf op bord. Onthouden en ontwikkelen: o o o o Wat herken je van het geleerde besproken thema in je eigen praktijk? Hoe kun je het geleerde in praktijk toepassen en welke knelpunten kunnen je tegenkomen? Wat is het belangrijkste leerpunt dat je meeneemt uit deze les? (logboek) Wat ga je de aankomende week daarmee concreet doen? Aan werken? (logboek) Toetje: een leuke en passende afsluiting. (raadsel tip grap) Met een goed gevoel naar huis! Onderwijsleergesprek Evaluatie werkvorm Logboek Mindmappen 42

43 E. Vertrek Zoals je aan het begin van de les de studenten welkom heet, neem je aan het einde van de les afscheid. Laat de studenten met een goed gevoel het lokaal verlaten. Wacht na afloop even tot iedereen het lokaal heeft verlaten. Er zijn altijd studenten die je nog een persoonlijke vraag willen stellen. 43

44 Stap 3 Samenvattend Je hebt je lesdoel(en) helder Je kent de randvoorwaarden Je hebt een globale lesplanning in tijd Nu de kern van je les: aan de slag met werkvormen Je zet je studenten aan het werk! Binnenkomst Start van de les De kern De afsluiting 5 minuten 15 minuten XX minuten 15 minuten Afscheid 5 minuten 44

45 Stap 4 Verleiden tot leren Al het voorbereidende werk is gedaan, je gaat nu aan de slag met het lesthema. En je wilt je studenten actief bij de stof en de les betrekken. Maar hoe nu verder? Vaak start je met een praktijkverhaal of begin je de stof te doceren. Waarschijnlijk haakt maar een klein gedeelte van je studenten aan. Het merendeel zal denken: wat kan ik ermee? Wat moet ik ermee? Wat is het nut? Zie het later wel! En jij denkt: ze willen niet! Oplossing: verleid je studenten tot leren! Bij Instituut Mentoris hebben De glijbaan en De trap van Karin de Galan omarmd: een methode waarmee je de studenten meeneemt van willen naar kunnen. Deze methode geeft je veel houvast bij het lesgeven met activerende didactiek en samenwerkend leren. Stap voor stap neem ik je nu mee van willen naar kunnen. 45

46 Verleiden tot leren De stappen van willen naar kunnen De glijbaan en de trap verlopen altijd via 4 opvolgende stappen: 1. Willen 2. Weten 3. Snappen 4. Kunnen confronteren tussenoefening kern - oefening Kunnen In de praktijk Wellicht herken je hierin de verschillende fasen van Kolb. Willen discussiëren introduceren theorie Weten Snappen Glijbaan De Trap Willen Kunnen 46

47 De Glijbaan Stap 1 van de glijbaan en de trap is willen. Hoe krijg je studenten zover dat ze graag van je willen leren? Dat ze aan je lippen hangen? Simpel: neem ze mee in een praktijksituatie waarin ze ervaren dat ze nog geen deskundige zijn, nog geen vakman, nog geen professional. Dat doet pijn en roept een gevoel van onvrede op: ze hebben er last van. En, ze moeten ervan overtuigd zijn dat jij ze gaat helpen om daar verandering in aan te brengen. Ze vertrouwen op jou als docent, als deskundige. Wil je de studenten verleiden tot leren dan moeten ze van de glijbaan. Je gebruikt de glijbaan om studenten pijn te laten ervaren en vertrouwen te geven. 47

48 Willen Stap 1 van de glijbaan en de trap De glijbaan heeft 3 niveaus 1. Confronteren 2. Discussiëren 3. Introduceren Naar mate de studenten uit zichzelf minder pijn ervaren en vertrouwen hebben, zal je als docent hoger op de glijbaan moeten starten. Je hebt bij de start van de les immers al de aanwezige kennis (en stemming) geïnventariseerd, je weet dus waar je moet beginnen. geen pijn geen pijn wel vertrouwen wel pijn wel vertrouwen confronteren discussiëren introduceren 48

49 Willen Stap 1 van de glijbaan en de trap Confronteren Wanneer studenten nergens last van hebben, moet je zorgen dat ze er last van krijgen. Daag ze uit met een moeilijke opdracht of een extra complexe situatie uit de praktijk. Zet ze aan het werk en laat het fout gaan. Hierdoor ervaren ze pijn en willen ze wel leren. Reik direct theorie of tips aan en laat ze herkansen. Vier het succes. Discussiëren Soms hebben de studenten wel pijn maar weinig tot geen vertrouwen. Laat de praktijkvoorbeelden uit de studenten zelf komen (ze hebben immers pijn ), leg opties voor, ga in discussie, reik theorie aan en ga oefenen in kleine stappen. Het vertrouwen - en daarmee ook vaak het zelfvertrouwen - groeit direct. Introduceren Wanneer de studenten al pijn en vertrouwen hebben, hoef je het probleem alleen maar te benoemen en aan te geven wat ze gaan leren. Omschrijf de lastige praktijksituatie, geef aan wat je ze gaat leren en hoe deze lastige situatie aan te pakken. Je ziet knikkende hoofden en je voelt dat ze er zin in hebben om aan de slag te gaan. 49

50 Willen Stap 1 van de glijbaan en de trap Samenvattend Je maakt in de glijbaan volop gebruik van (lastige) praktijksituaties (eventueel ingebracht door de studenten of vanuit eigen ervaring) gekoppeld aan het lesthema en de lesdoelen. Je gebruikt deze situaties altijd bij de start van de kern van je les. Het is in deze stap belangrijk dat je goed in de docentrollen presentator, didacticus en pedagoog stapt. Zo creëer je een veilige leersituatie en optimaliseer je het leerrendement. 50

51 Willen Stap 1 van de glijbaan en de trap Bij de start van de les heb je geïnventariseerd wat de voorkennis is van de studenten betreffende het onderwerp en je kunt inschatten of je moet confronteren, discussiëren of introduceren. kies nu een werkvorm uit de categorie Glijbaan Dus start je met concreet lesdoel, gebaseerd op een actuele en reële praktijksituatie die goed aansluit bij het startniveau van de studenten. Zo laat de ze ervaren what s in it for them en je studenten willen leren. Praktijksituatie De Glijbaan Confronteren Koos: Een verkoop gesprek voeren? Makkie, dat kan ik al want ik werk in een winkel. Docent: Prima, laat maar zien. Ik ben de klant en jij de verkoper. Kom maar naar voren dan hebben jij en ik een verkoopgesprek. 51

52 Willen Stap 1 van de glijbaan en de trap Voorbeeld casus Om studenten de pijn te laten ervaren, breng je een praktijksituatie in waarvan je weet dat de studenten dit niet kunnen beheersen - weten. De praktijksituatie heb je feitelijk al omschreven in je lesdoel. Lesdoel Als je een advies moet geven over een product of dienst aan je leidinggevende vanuit MVOperspectief dan beargumenteer je in je advies ook de ethisch aspecten. Je benoemt mensenrechten, interpreteert arbeidsomstandigheden en geeft de culturele invloeden aan. Praktijksituatie De Glijbaan Discussiëren Je werkt voor een Retail-organisatie op de afdeling inkoop en jullie hebben offertes aangevraagd bij verschillende leveranciers in Indonesië. Jullie bedrijf is heel erg bezig met maatschappelijk verantwoord ondernemen en nu moet jij een antwoord geven op de vraag: welke leverancier gaat correct om met zijn medewerkers want jullie willen niets te maken hebben met bijvoorbeeld kinderarbeid. Hoe pak je dit aan? 52

53 De trap Om te voorkomen dat de studenten afhaken, de stof niet kunnen behappen, ga je stap voor stap verder. Een handige leidraad hierbij is de trap, waarbij je in drie stappen toewerkt naar kunnen en daarna doen in de praktijk. Via weten (theorie), naar snappen (tussen oefening), naar kunnen (oefenen bijvoorbeeld de voorbereiding op de toets). Uiteindelijk moeten de studenten het gaan doen in de praktijk. theorie tussenoefening Snappen kern - oefening Kunnen In de praktijk Weten 53

54 Weten Stap 2 van de glijbaan en de trap Stap 2 van de glijbaan en de trap is weten. Na de glijbaan zijn de studenten benieuwd naar de inhoud. Ze willen graag weten van jou horen hoe je ze gaat helpen om die lastige situatie goed aan te pakken. tussenoefening Snappen kern - oefening Kunnen In de praktijk theorie Weten 54

55 Weten Stap 2 van de glijbaan en de trap Dit is het moment waarop jij je deskundigheid als docent toont en de studenten uitlegt wat ze (moeten) gaan leren uitleg theorie Let op: de spanningsboog van veel studenten is kort. Beperk je uitleg tot ongeveer 20 minuten. In die tijd doceer vanuit het waarom naar het hoe. Het waarom Bij het waarom leg je de basis uit van de theorie, het model of de achtergrond van het lesdoel is. Start bij voorkeur met een voorbeeld uit de praktijk gebruik je eigen praktijkervaring. Het hoe Bij het hoe maak je duidelijk wat de studenten moeten kunnen/doen/ weten. Hier leg je een relatie met de beroepspraktijk en/of de toetsing. Hoe kom ik daar? 55

56 Weten Stap 2 van de glijbaan en de trap Voor een goede uitleg heb je het waarom en het hoe beiden nodig. Wanneer het waarom ontbreekt, zullen de studenten je verhaal als snel oppervlakkig vinden. Ze missen het nut (pragmatisten). Zonder hoe zullen de studenten je verhaal al gauw te theoretisch vinden. Zeker de meer praktisch ingestelde studenten (doeners) denken dan: wat kan ik ermee? Gekoppeld aan de theorie maak je een checklist. De checklist kun je vergelijken met een boodschappenlijstje, spiekbriefje op stappenplan. Het geeft richting en focus, niet alleen voor jezelf maar ook aan je studenten. Ontbreek een checklist dan zullen studenten tijdens de opvolgende werkvorm niet de nieuwe kennis toepassen maar werken vanuit het gezonde verstand en mis je een effectief leerrendement. Voor de uitleg van de theorie kun je ook weer een werkvorm gebruiken. Zelf start ik altijd met een praktijkverhaal. Het waarom en hoe worden zo vloeiend aan elkaar verbonden. kies nu een werkvorm uit de categorie Weten Maar hoe vertel je nu didactisch - pedagogisch een boeiend verhaal? Even een uitstapje. 56

57 Weten Stap 2 van de glijbaan en de trap Verhalen vertellen Ga voor de groep zitten en zeg dat je een verhaal gaat vertellen. Zo ineens is iedereen stil. Is het echt zo simpel? Ja, we zijn opgegroeid met verhalen. Als kind luisterden we met rode oortjes naar de spannende avonturen. Iedereen kan zich zijn geliefde kinderverhalen herinneren. Glimlach je al? Studenten willen verhalen uit de praktijk in de les. Daar smullen ze van. Zelf heb je ook de beste herinneringen aan docenten die boeiend konden vertellen. Je hing hun aan de lippen en ze waren je lievelingsdocenten. Maar hoe vertel je nu een spannend of smeuïg praktijkverhaal? Je bent een verhalenmachine Als vakdocent ontbreekt het je nooit aan verhalen uit de praktijk. Je hebt enorm veel bagage en van alles beleefd. Voor studenten op een beroepsopleiding ben jij de schakel tussen theorie en praktijk, tussen school en bedrijf. Jij bent een autoriteit en expert. Veel studenten zijn praktisch ingesteld. Ze willen de theorie terugzien in het dagelijkse werk en hun ervaringen verbinden aan de theorie. Wat kunnen ze ermee? Wat is het nut? Waar gaat het fout? Hoe kan het beter? Dat raakt aan belevend leren. 57

58 Weten Stap 2 van de glijbaan en de trap Boeiende verhalen vertellen vertel jouw verhaal, waar jij voor gaat en waar jij voor staat; gebruik je eigen ervaringen, wees zelf de hoofdpersoon; je maakt je verhaal sterker als de student het voor zich kan zien; praat over mensen, het liefst in geuren en kleuren; treed niet teveel in detail over de achtergrond waarin je verhaal zich afspeelt; houd je verhaallijn simpel en helder - complexiteit maakt het ingewikkeld, vaag en saai; breng lastige materie terug tot iets eenvoudigs - wat simpel is kan worden onthouden en naverteld; grote gebeurtenissen worden veel intenser beleefd als ze klein worden verteld (zogenaamde ooggetuigenverslag); zoom in op het onderwerp van je verhaal - ga van veraf naar dichtbij, van groot naar klein, van abstract naar concreet, van complex naar eenvoudig, van proces naar moment, van materie naar mens. In je docentrol als presentator ben je dus ook een verhalenmachine. 58

59 Weten Stap 2 van de glijbaan en de trap Naar aanleiding van de theorie maak je een checklist. Hoe maak je een goede checklist? Een paar tips. De checklist Concreet: wat moeten de studenten precies kunnen/doen/weten? (denk aan de taxonomie) Op maat: wat kunnen/doen/weten ze al wel en wat niet? Simpel: niet meer dan zeven punten Samenhangend: wat is het verband, welke punten horen bij elkaar? Een vergelijking Denk bij het opstellen een checklist aan een recept in een kookboek. Het recept voor de beginnende kok zal stap voor stap uitleggen hoe je een appeltaart moet bakken. Een ervaren kok al heeft genoeg een ingrediëntenlijstje. Samenvattend: de checklist helpt de studenten en jezelf om richting en focus te houden tijdens de les en de werkvormen. En het vergroot het leerrendement enorm. 59

60 Weten Stap 2 van de glijbaan en de trap Voorbeeld casus Lesdoel Als je een advies moet geven over een product of dienst aan je leidinggevende vanuit MVOperspectief dan beargumenteer je in je advies ook de ethisch aspecten. Je benoemt mensenrechten, interpreteert arbeidsomstandigheden en geeft de culturele invloeden aan. Weten theorie in relatie tot de MVO prestatieladder Mensenrechten uitleg waarom en hoe Checklist mensenrechten vanuit de MVO prestatieladder 1. Strategie en beheer 2. Verbod op discriminatie 3. Vrijheid van vereniging en collectieve arbeidsonderhandelingen 4. Uitbanning kinderarbeid 5. Preventie van gedwongen en verplichte arbeid 6. Beveiligingsbeleid 7. Rechten van inheemse bevolking 60

61 Snappen Stap 3 van de glijbaan en de trap Na de uitleg van de theorie laat je de studenten oefenen met een kleine tussenoefening. Dat vinden ze vaak lastiger dan je denkt: wat voor jou gesneden koek is, is voor de meeste studenten een uitdaging. Het is belangrijk dat de studenten snappen wat ze moeten gaan doen. Dit is stap 3 van de trap. Om te voorkomen dat de studenten afhaken, de stof niet kunnen behappen, ga je dus stap voor stap verder. De nieuwe kennis moet immers beklijven. Gebruik hiervoor een eenvoudige tussenoefeningen waarbij de studenten met behulp van de checklist (en eventueel een casus) met de nieuwe stof aan de slag gaan. kies nu een werkvorm uit de categorie Snappen Veel van deze tussenoefeningen doe je plenair doen of kleine groepen. Hierdoor laat je de studenten op een veilige manier oefenen met de nieuwe stof. Het is belangrijk dat je als docent in deze stap het voortouw neemt en het goede voorbeeld (en soms expres foute voorbeelden) geeft. Dat doe je onder andere door te modelleren. Daarna gaan de studenten zelfstandig aan de slag: Stap 4: kunnen. 61

62 Kunnen Stap 4 van de glijbaan en de trap De studenten hebben in kleine stappen geoefend met de nieuwe stof in de les. De volgende stap is kunnen. Ze gaan daadwerkelijk met oefeningen uit de praktijk/ toetsing aan de slag. kies nu een werkvorm uit de categorie Kunnen Je kunt aansluitend de studenten ook bijvoorbeeld huiswerk of een verwerkingsopdracht meegeven. De lescyclus is zo weer rond. Ik geef nu eerst wat achtergrond informatie voor het goed begeleiden van werkvormen - oefeningen. theorie Weten tussenoefening Snappen kern - oefening Kunnen In de praktijk 62

63 Kunnen Stap 4 van de glijbaan en de trap Het geven van goede instructie Het succesvol van studenten aan het werk zetten is mede afhankelijk van een goede instructie door de docent. Hieronder de opvolgende stappen voor het geven van een goede instructie. 1. Introductie Leg uit welke oefening je gaat doen: het waarom van deze oefening en het doel van de oefening zijn het belangrijk. Refereer hierbij aan de praktijk en het lesdoel gebruik ook hier weer de ALS DAN formulering. Enerzijds zal dit studenten helpen motiveren om actief met de oefening mee te doen, anderzijds helpt dit om het leerproces tijdens de oefening te focussen. 2. De werkwijze Vervolgens leg je stap voor stap de procedure van de oefening uit. Wees er hierbij alert op dat je geen stappen overslaat. Soms is een bepaalde werkwijze voor jou als docent zo vanzelfsprekend, dat je dit overslaat bij je uitleg. Dit kan tijdens de uitvoering voor veel verwarring zorgen. Ga dus niet te snel. Leg ook uit waar ze de oefening moeten doen en met wie ze de oefening gaan doen. 63

64 Kunnen Stap 4 van de glijbaan en de trap 3. De tijdsduur Het duidelijk aangeven van de tijd bepaalt de kaders waarbinnen geoefend wordt. Dit geldt zowel voor de oefening in zijn geheel als voor de verschillende onderdelen. In de beperkte tijd van een les wil je dat de studenten snel aan de slag gaan. Werken met een timer - eierwekker zet de studenten sneller in de actiestand. Je kunt zelfs een van de studenten de rol van tijdbewaker geven tijdens het uitvoeren van de oefening. Ze hebben immers allemaal een mobile telefoon waarop een timerfunctie zit. Bijna aan de slag Voordat er daadwerkelijk aan de slag gegaan kan worden met de uitvoering van de oefening, dienen er nog een aantal praktische zaken geregeld te worden, zoals: Het indelen van subgroepen Het indelen in subgroepen kan op diverse manieren gebeuren, waarbij de docent heel directief aanstuurt of juist de studenten alle vrijheid laat. 64

65 Kunnen Stap 4 van de glijbaan en de trap Het verdelen van de verschillende rollen Afhankelijk van het type oefening moeten er voor de uitvoering diverse rollen worden verdeeld. Ook hier heeft de docent de keuze of hij de studenten hun voorkeur voor een rol laat aangeven of dat hij zelf de rollen verdeelt; bijvoorbeeld op basis van hun persoonlijke leerdoelen of rolverdelingen tijdens eerdere oefensituaties. Het uitdelen van ondersteunend materiaal Denk aan de checklist/ een hand-out Ter informatie Als de studenten tijdens de uitvoering van de oefening veel zelfstandig moeten werken, bijvoorbeeld in subgroepen, is het aan te raden om een hand-out te maken. In de hand-out staat de checklist en worden de doelen van de oefening herhaald, de werkwijze nog eens uitgelegd, gekoppeld aan de tijdsduur en de verschillende rollen beschreven. 65

66 Kunnen Stap 4 van de glijbaan en de trap De stappen bij geven van instructie voor een oefening Introductie Ik ga jullie zo direct een opdracht geven. Tijd Je krijgt daarvoor X minuten. Waar Je blijft op je plaats zitten. Zoek een plekje waar je kunt werken in bv de bibliotheek en om XX uur ben je weer op je plaats in het lokaal. Met wie Je doet de opdracht alleen in tweetallen in een groep - Ik deel de groepen zo in jullie kunnen zelf iemand zoeken 66

67 Kunnen Stap 4 van de glijbaan en de trap Vervolg de stappen bij geven van instructie voor een oefening Samenwerkingsopdracht: Denk voor jezelf 5 minuten na over de opdracht en het gewenste resultaat. Schrijf dit voor jezelf op. Daarna wissel je in X minuten de resultaten uit met je groep en overlegt daarover. Resultaat / hoe Je noteert je maakt je analyseert je leest je formuleert je Evaluatie Na afloop lever je bij mij in Na afloop vraag ik aan een aantal van jullie naar de resultaten uitkomsten. Na afloop vraag ik aan aantal van jullie de resultaten uitkomsten voor de groep te presenteren. Bij samenwerkingsopdracht: Noteer het groepsresultaat op een flap Vervolgens presenteer je als groep het resultaat 67

68 Kunnen Stap 4 van de glijbaan en de trap Vervolg de stappen bij geven van instructie voor een oefening De opdracht is Voordat we gaan beginnen beantwoord alle vragen van studenten over de opdracht laat een student de opdracht hardop herhalen in de klas (ook eigen check) uitdelen van checklist - hand-out We gaan aan de slag, de tijd loopt. Tip Noteer bijvoorbeeld voorafgaande aan de instructie stappen op het bord, de studenten hebben zo een geheugensteuntje of geef een hand-out. 68

69 Kunnen Stap 4 van de glijbaan en de trap Werkvorm rollenspellen = veelal weerstand Zeg dat de studenten een rollenspel moeten gaan doen en je hebt direct weerstand bij een groot deel van de klas. Zeker als de groepsveiligheid nog broos is. Gebruik het woord rollenspel niet maar vertel dat je een praktijksituatie gaat naspelen/ voordoen. Geef daarbij eerst zelf het voorbeeld (modelleren) door middel van bijvoorbeeld een tussenoefening. Tips Oefen gericht concrete vaardigheden Maak het echt oefen met levensechte praktijksituaties Houd het klein gebruik direct time-outs en bespreek dan wat er goed ging en wat niet (niet de hele oefening laten uitspelen en dan pas feedback) Geef feedback op basis van waarnemingen Herkansen één verbeterpunt vanuit feedback en daarmee ter plekke herkansen Vier direct de behaalde successen geef positieve feedback! 69

70 Kunnen Stap 4 van de glijbaan en de trap Introverte versus extraverte studenten Extraverte studenten hebben vaak geen elke moeite met vragen/ opdrachten. Zij reageren uit zichzelf enthousiast en starten makkelijk. Introverte studenten hebben vaak een aanloopje nodig. Geef deze studenten de tijd en ruimte om na te denken. Zeker als het een nieuwe klas is en iedereen elkaar nog niet goed kent. Let hierop bij het geven van instructie voor oefeningen. Voorbeeld 1. Denk eerst voor jezelf na over 2. Noteer XX punten die voor jou belangrijk zijn. 3. Vervolgens ga je in tweetallen of je neemt deze punten mee in de groep. Feedback Als het lesgeven en het leren duidelijk zichtbaar zijn, is de kans groter dat de studenten hun prestaties verbeteren. Zeer belangrijk bij activerende didactiek is dan ook het geven van feedback. En daar gaat het vaak fout. 70

71 Kunnen Stap 4 van de glijbaan en de trap Feedback Als het lesgeven en het leren duidelijk zichtbaar zijn, is de kans groter dat de studenten hun prestaties verbeteren. Zeer belangrijk bij activerende didactiek is dan ook het geven van feedback. En daar gaat het vaak fout. Ik vind Iets vinden is geen feedback. Het doen van interventies is voor veel docenten en ook voor veel studenten lastig. Eerst wordt er vaak een compliment (top) gegeven en daarna de kleine verbetering (tip) aardig willen zijn. Het ongewenste gedrag verzwijgen/ negeren, roept weerstand op méér weerstand dan wanneer je gewoon zegt waar het op staat. En het aardige is: als de negatieve feedback geland is, ontstaat vanzelf de behoefte aan verbetering (tip). Persoonlijk kan ik je aanbevelen bij de aanvang van de module een paar oefeningen te doen in het geven van feedback en feedforward. Je hebt hier absoluut profijt van. 71

72 Kunnen Stap 4 van de glijbaan en de trap Tips voor Feedback Als docent lok je deze foute feedback uit door te vragen naar een top en een tip. Het is handiger om ze te vragen gedrag en effect te benoemen, zowel positief als negatief. Uit de negatieve feedback rolt vanzelf de tip. Zorg er wel voor dat studenten weten hoe ze feedback moeten geven. 1. Geef zelf het goede voorbeeld Het belangrijkste: geef zelf zorgvuldig feedback. Hiermee doe je voor hoe je wilt dat de studenten feedback geven. 2. Geef heldere observatieopdrachten (gebruik hiervoor een hand-out) en vraag door Vraag de studenten concreet gedrag op te schrijven. Luister bij het geven van feedback wat de studenten benoemen gedrag, effect, tip en vraag gericht door. Wat zag je dan precies? Accepteer niet dat ze vaag blijven en zorg dat er waarnemingen op tafel komen. 3. Geef instructie over de feedback die je verwacht Een korte uitleg over het waarom van gedrag en effect en evenwicht tussen plus en min helpt enorm. Oefenen zo nodig hoe ze concreet gedrag kunnen beschrijven. De meesten zullen het niet meteen kunnen, maar wel snappen wanneer je ze bijstuurt bij de nabesprekingen. 72

73 Kunnen Stap 4 van de glijbaan en de trap Het kunnen wordt in het onderwijs veelal gecheckt door middel van (formatieve) toetsing. Het cijfer geeft dan aan of een student wel of niet competent is op het betreffende onderdeel. Je kunt ook in je lessen al toetsen of de studenten er klaar voor zijn. Hiervoor gebruik je een summatief toetsmoment. Het geeft de student een helder beeld hoeverre hij/zij de beoogde leerdoelen in voldoende mate beheerst. Je kunt een proeftoets laten maken maar je kunt ook een werkvorm kiezen. Het kunnen kun je ook verbinden aan de eigen praktijk van de studenten. Veel studenten hebben vakantie/weekeind baantjes of lopen stage. Geef na afloop van stap 4 Kunnen de opdracht mee hoe ze een en ander ervaren in de eigen praktijk. En koppel deze ervaringen terug in de eerstvolgende les in de start fase. Je zult versteld staan wat de studenten allemaal herkennen van de behandelde lesstof in de eigen praktijk, maar ook met welke oplossingen/aanbevelingen ze komen. Letterlijk en figuurlijk vallen er allerlei kwartjes bij de studenten. Dat is waar je het uiteindelijk voor doet. 73

74 Afsluitend Ik heb je stap voor stap meegenomen in het toepassen van activerende didactiek werkvormen in je lessen. De lesopbouw en de methode De Glijbaan en de Trap van Karin de Galan en de daarbij behorende werkvormen (in een apart e-book) geven je veel houvast bij het maken van lesplanningen en het implementeren van werkvormen in je lessen. Werken met deze methode vraagt om een andere manier van lesgeven en een andere invulling van je docentrol. In plaats van doceren ga je het leerproces steeds meer faciliteren en ondersteunen. Laat je niet ontmoedigen als dat niet in een keer lukt. Ook je studenten moeten wennen aan een andere manier van lesgeven. De snelste manier om de overstap te maken is gewoon doen. En vergeet niet: succes moet je vieren. Doe dit samen met je studenten. 74

75 Tot slot In dit e-book heb ik geen aandacht besteed aan welke werkvormen passen in welk deel van de module. Ook hier moet je rekening mee moeten houden. Ga van makkelijke naar moeilijkere oefeningen Ga van eenvoudige naar complexere opdrachten Ga van werken in tweetallen naar werken in groepen Daarnaast ben ik persoonlijk van John Hattie. Deze onderwijswetenschapper uit Nieuw- Zeeland heeft de effectgroottes van onderwijsinnovatie die invloed hebben op leerprestaties van studenten berekend. Je kunt hier heel goed werkvormen en interventies op laten aansluiten. Verwachtingen van student/jezelf op voorhand een cijfer geven Programma s van Piaget (sluit aan bij de fase van leerontwikkeling student) Geloofwaardigheid docent - helderheid van de docent Formatief evalueren Onderwijsleergesprek/ -klassengesprek Feedback 75

76 En nu jij Probeer activerende didactiek werkvormen maar uit in je lessen. Dat gaat je zeker lukken, anders kom ik graag eens bij je in de les voor coaching op je doceerstijl. Succes! Herjon Nieuwburg PARTNER 76

77 77