GROEP 1 & 2. Aanbod NME-Betuwe. Kleuterbouw. Versie september 2018 FOTO: IMKER ZOEKT SCHOOL, DS DERKSENSCHOOL IN RAVENSWAAIJ

Transcriptie

1 GROEP 1 & 2 Aanbod NME-Betuwe Kleuterbouw Versie september 2018 FOTO: IMKER ZOEKT SCHOOL, DS DERKSENSCHOOL IN RAVENSWAAIJ

2 AANBOD voor groep 1 & 2 Op onze website onder Aanbod PO-BSO vindt u het meest recente aanbod met uitgebreide informatie. Die digitale catalogus heet NMEGIDS.NL U gebruikt die ook om te reserveren. De spelregels rondom het reserveren (= hoe, waar en wanneer u de materialen en diensten van kunt gebruiken) leest u in de praktische informatie op pagina 19. Hieronder vindt u een beknopt overzicht van het aanbod van NME-Betuwe, speciaal bestemd voor groep 1-2. In dit overzicht vindt u achtereenvolgens: Leskisten (onderverdeeld in 5 categorieën): pagina 3 In een leskist zitten een handleiding met lessuggesties, werkbladen en het benodigde materiaal. In een lesdoos zitten geen of weinig materialen. U leent de leskist voor een bepaalde periode (meestal 2,5 week). De leskisten zijn onderverdeeld in vijf categorieën: 1. seizoenen / 2. natuur, planten en dieren / 3. water, bodem, lucht en weer / 4. techniek en duurzaamheid / 5. mens, voeding, gezondheid. Tussen de leskisten staan ook materiaalzendingen. Dat zijn kooppakketten. Rondom een thema een handleiding met werkbladen en per pakket voldoende concreet materiaal om er met een hele groep mee te werken. Materiaalzendingen moet u bestellen vóór een uiterste datum. De afleverdatum staat vast. De pakketten worden eigendom van de school en hoeven niet meer retour naar het NME. Uitleenmaterialen en boekensets: pagina 11 Extra materialen als veldwerkmaterialen, loeppotjes, aanvulsets en ook themadozen en boekensets die u als extra ondersteuning kunt lenen. Kenmerk: hier zitten geen handleiding en werkbladen bij. Zoekt u iets wat (nog) niet in de lijst staat? Gewoon vragen. Inspiratie voor thema voor projectweek en IPC school: pagina 13 In deze rubriek staan suggesties voor een projectweek. Wij zijn bezig suggesties voor het invullen van thema s op IPC scholen samen te stellen. Hier is uw hulp in de vorm van tips en input welkom! Interactieve web-lessen: pagina 14 Rondom steeds meer NME thema s worden web-lessen gemaakt. Wij vermelden deze omdat we niet alles zelf hoeven te verzinnen maar wel leerkrachten graag wijzen op wat er beschikbaar is. Projecten, lessen en excursies: pagina 15 Landelijke, regionale of gemeentelijke projecten, vaak aansluitend bij themadagen of -weken. U krijgt lessuggesties en/of handreikingen om zelf aan de slag te gaan. Hier zijn meestal géén kosten aan verbonden omdat ze (deels) gefinancierd worden door bijv. de gemeente of Regio Rivierenland. Lessen en excursies: Een gastdocent komt in de klas of u gaat met de leerlingen onder begeleiding van een gastdocent op een buitenlocatie (boerderij, park ed.) aan de slag. Hier zijn vaak kosten aan verbonden. In de digitale catalogus NMEGIDS.NL staan alle excursies vermeld, inclusief de kosten. De excursies zijn uitgesplitst naar locatie: in de Betuwe / in en om Hemmen / in en om Elst (gld). Elke school uit gem. Buren en Neder-Betuwe kan aan alle excursies deelnemen die in dit overzicht vermeld staan. (De excursies die wel in NMEGIDS.NL staan maar hier niet genoemd worden, zijn alleen beschikbaar voor scholen uit Overbetuwe). 2

3 Leskisten Seizoenen Kleuters ontdekken en beleven de lente -Veulens in de wei Groep: 1,2 Leskist Seizoen: lente Klaslokaal en evt. buiten Aan de hand van een grote vertelplaat en 3 thema s gaan de kinderen de natuur ontdekken en beleven. De thema s zijn: insectenzuiger (zelf maken en dan ook gebruiken), bodemdieren (waar zitten ze??) en (kabouter)speurtocht in de directe schoolomgeving. Kleuters ontdekken en beleven de zomer -Veulens in de wei Groep: 1,2 Leskist Seizoen: zomer Klaslokaal en evt. buiten De 3 zomerthema s zijn: bloemenpers (zelf maken en gebruiken), bloemen (waar staan de mooiste, grootste, kleinste??) en slakken (zelf zoeken in de directe schoolomgeving). Ook hier weer een grote vertelplaat om de natuur in de schoolomgeving te ontdekken. Kleuters ontdekken en beleven de herfst -Veulens in de wei Groep: 1,2 Leskist Seizoen: herfst Klaslokaal en evt. buiten Diersporen zoeken en zelf een afdruk maken; bladeren zoeken en poeders maken (creatief dus!) en dan ook nog regenwormen vangen en bekijken: met hoofd, hart en handen de natuur beleven in de herfst. De vertelplaat helpt ervaringen te verwoorden. Kleuters ontdekken en beleven de winter -Veulens in de wei Groep: 1,2 Leskist Seizoen: winter Klaslokaal en evt. buiten Ook in dit seizoen is er veel te zien, ontdekken en doen! Vogels voeren door een voederhuisje en vetbol te maken; vogelveren zoeken en goed bekijken. En het zachte dons uit uw kussen.. Bij de winter hoort sneeuw. Als er geen echte is, dan hebben we wel een andere oplossing... Vier seizoenen Groep: 1,2 Lesdoos Periode: hele jaar Klaslokaal en buiten 'Vier seizoenen is een complete set van ideeënboek, werkbladen, diareeksen en speldoos met opdrachtkaartjes. Per seizoen 2 thema s: eendjes kijken - lentegroen / zomerleven - brood van moeder aarde / zilveren sporen, zijden draden - op een grote paddenstoel / mens en dier in winterland - stenen blijven. ivm de diareeksen is deze lesdoos niet meer modern, maar wel boordevol ideetjes. 3

4 Natuur, planten en dieren Bijengeheimen Groep: 1,2,3,4 Leskist Periode: lente t/m herfst Klaslokaal en buiten Door het verhaal 'Bijengeheimen' belanden de leerlingen op een speelse manier in de bijenwereld. Met behulp van het buitenpad en de activiteiten kunnen zij zich verplaatsen in een honingbij. Zo leren ze deze dieren beter kennen en ontdekken de leerlingen wat een 'bezig bijtje' precies inhoudt. Door de ontdekkingen kunnen ze zich verbazen over wat ze zelf met bijen te maken hebben. Boerderij Groep: 1,2 Materiaal Periode: hele jaar Klaslokaal Een aantal boerderijdieren, 2 grote tractors met een tank en kar, enkele boekjes en wat leuke kleurplaten. Plus een set verkleedkleren, verpakt in een houten koe. Zelfstandig te gebruiken of als aanvulling bij leskist Dierenwelzijnslessen en/of excursie naar een (kinder)boerderij. Boerderijhoek: Spelenderwijs leren Groep: 1,2,3 Materialenset Periode: hele jaar Klaslokaal Een kist vol materialen waarmee u een boerderijhoek kunt inrichten. Boerderij, voertuigen, dieren, hekjes enz. Er is géén programma gemaakt rond de boerderij met ontwikkelingsbladen, werkbladen, liedjes ed. Er is wel een achtergrondinformatie map. Zelfstandig te gebruiken of als aanvulling bij leskist Dierenwelzijnslessen en/of excursie naar een (kinder)boerderij. Bomen Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Leskist natuur, planten.. Periode: hele jaar Klaslokaal - Buiten Een complete kist voor de hele school, uitgesplitst voor vier leeftijdsgroepen. De kist bevat een ideeënboek en veel materialen over hout en bomen, in de breedste zin van het woord. Van het verkennen van de boom zelf en de dieren in en om de boom tot papier maken en het bouwen van een bomobiel. De boom beleven door activiteiten en d.m.v. leerlingenbladen. Het aantal lessen is zelf te bepalen: één les of een uitgebreid project. Dierenwelzijnslessen (voedselproducerende dieren) Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 leskist Periode: hele jaar Klaslokaal Deze leskist hoort bij het lesprogramma Dierenwelzijnslessen. Het complete lesprogramma is te vinden op de website. Maar ook extra s als webquests, digitale werkbladen, extra opdrachten en spelletjes. De lessen gaan over de volgende productiedieren: kip, koe, varken, geit, vis, konijn en honingbij. De leskist brengt de praktijk in de lessen. Hiermee leren kinderen al jong wat dierenwelzijn is en zijn ze beter in staat een mening te vormen over de omgang met dieren. 4

5 Het jonge kind en bijen Groep: 1,2,3,4 Lesdoos Periode: lente t/m herfst Klaslokaal en evt. buiten Bijen zijn eng, leuk, nuttig en... zeer intrigerend. Van het Bijenhuis in Wageningen komt deze handleiding met veel werkbladen. Wij voegden er wat imker- en bijenspullen, posters en boekjes bij plus een kleine bijenkast (wel raten, geen bijen!) Bezoek aan of van een imker verlevendigt het geheel. Jop vindt een veer Groep: 1,2,3 Leskist Periode: lente t/m herfst Klaslokaal en evt. buiten Jop is op bezoek bij buurvrouw Anne. In de tuin vindt hij een veer. Deze veer zorgt voor veel vragen en ontdekkingen over vogels. Samen met Jop zoeken de kinderen naar het antwoord op vragen en ontdekken ze welke vogels er in hun leefomgeving voorkomen. NB: Gebruik evt. ook de themakist Vogels voor extra materialen. Kabouterpad Groep: 1,2 Leskist Periode: hele jaar Buiten Met deze kist kunt u een kabouterpad uitzetten in de directe schoolomgeving. Op elke kabouter wordt een kaartje bevestigd met een opdracht, bijvoorbeeld kriebelbeestjes zoeken of zaadjes verzamelen. Op deze manier ontdekken de kinderen de natuur dicht bij huis. De opdrachten zijn verdeeld over de vier perioden, zodat de kist het hele jaar door te gebruiken is.. Let op: de leskisten Jip en Janneke en Kabouterpad hebben dezelfde opdrachten maar duidelijk andere praatfiguren Klein en dapper, kriebelbeestjes Groep: 1,2 Leskist Periode: lente-zomer-herfst Klaslokaal en Buiten Kriebelbeestjes: waar vind je die en hoe pak je ze veilig op? Eerst in de klas droog-oefenen met lepel, kwastje en potje. Dan buiten zoeken in alle holletjes en hoekjes, onder stenen en tussen het gras en de bloemen. Op de (biotoop)kaarten met klittenband een diertje 'plakken' wat ze op die woon plek gevonden hebben. Klaslokaal goed kijken hoe ze eruit zien en een werkboekje maken. En dan later weer veilig terugzetten op hun eigen plekje. Voor de leerkracht natuurlijk veel tips en achtergrondinformatie. Kleuters en kleine kriebelbeestjes Groep: 1,2 Lesdoos Periode: lente t/m herfst Klaslokaal en buiten Als onze leskist Klein en dapper, kriebelbeestjes niet beschikbaar is, kunt u deze lesdoos eens proberen. Enkele korte opdrachten over bodemdiertjes en de insectenzuiger en wat eenvoudig materiaal om kriebelbeestjes te verzamelen. >>>>> 5

6 Koolwitjes in de klas Groep: 1,2,3,4 MATERIAALZENDING Periode: lente t/m herfst Klaslokaal en buiten De leerlingen kunnen de levenscyclus van de vlinder in de klas volgen. Zij ontdekken dat er uit de eitjes rupsen komen, zien dat die rupsen zich verpoppen en dat er tenslotte vlinders uit de poppen te voorschijn komen. De hele cyclus duurt ongeveer vier weken. U bestelt dit pakket zelf rechtstreeks via de Vlinderstichting U moet zelf zorgen voor voedsel (onbespoten koolbladeren) en een terrariumbak of vlinderkweekkooi. Deze kunt u via het NME lenen. Kriebelpoten (NME en taal) Groep: 1,2,3 Leskist Periode: hele jaar Klaslokaal en buiten Poes Lika uit het prentenboek Kriebelpoten ontmoet in en om het huis allerlei dieren. Dit vormt de basis van het project. De kinderen gaan naar buiten op zoek naar vergelijkbare dieren en verwerken hun ervaringen op diverse manieren in de klas. Steeds wordt een koppeling gemaakt tussen de natuurervaring en taalontwikkeling, waarbij de materialen in de kist ondersteunend werken. Er zijn werkbladen met schrijfoefeningen, letterherkenning, woordherkenning, onderzoek, rekenen, knutselen en bewegen. Lievebeest Groep: 1,2 Leskist Periode: lente t/m herfst Klaslokaal en buiten Jonge kinderen kunnen eindeloos naar kleine diertjes zoeken. Lieveheersbeestjes zijn favoriet want het zijn de knuffeldiertjes onder de insecten. Samen met de kinderen verzamelt u lieveheersbeestjes in de schoolomgeving, die u gedurende enkele dagen in de klas verzorgt. Er zijn tal van mogelijkheden om aan de slag te gaan, van liedje tot vouwopdracht, van telwerkje tot puzzel. Paddenstoelen Groep: 1 t/m 8 MATERIAALZENDING Periode: herfst Klaslokaal Hoe paddenstoelen groeien, dat kunnen leerlingen zelf zien en leren als u dit kweekpakket in de klas zet. Eerst is er alleen maar 'kale' zwarte grond te zien. Na enige tijd verschijnen er witte stipjes die uitgroeien tot eetbare champignons. Laat de kinderen zelf ontdekken hoe champignons er van binnen en van buiten uitzien. Voldoende suggesties en werkbladen. En: heerlijk smikkelen met de hele klas! Vogelrestaurant, vogels in de winter: zoeken, zien, zorgen Groep: 1,2,3,4 MATERIAALZENDING van Gelders NME netwerk Periode: januari Wordt om de 3 jaar aangeboden Klaslokaal en buiten Welke vogels zie ik in de winter, hoe herken ik ze? Wat hebben ze aan voedsel nodig, kunnen ze dat vinden? Hoe maken we als klas een vogelrestaurant waar de vogels graag en veilig zijn? Veel concrete doe- en kijkopdrachten. Eventueel kunt u schoolbreed aansluiten bij de actie Tuinvogels van de Vogelbescherming. 6

7 Natuur op de boerderij - onderbouw Groep:1,2,3 Leskist Periode: hele jaar Klaslokaal, evt. boerderij De kinderen maken kennis met de flora en fauna die op een agrarische boerderij voorkomt. Niet alleen de planten en dieren die nodig zijn voor de bedrijfsvoering, maar ook die in de vrije natuur op en om de boerderij voorkomen. De nadruk ligt op het beleven en benoemen. Aansluitend een bedrijfsbezoek is heel erg leuk... Ontdek 'de wereld' met Jip en Janneke Groep: 1,2 Leskist Periode: hele jaar Buiten. Met behulp van de figuren Jip en Janneke ontdekken kleuters van alles over planten en dieren in hun schoolomgeving of het park. Kijken, horen, voelen, ruiken. Maar ook vertellen over het weer of steentjes zoeken. In groepjes van 4-6 gaan de kleuters met een begeleider op zoek naar de opdrachten. U maakt een keuze van circa 15 opdrachten (er zijn er 40). Let op: de leskisten Jip en Janneke en Kabouterpad hebben dezelfde opdrachten maar duidelijk andere praatfiguren. Pronkepauw, hoe staan je ogen nou? Groep: 1,2,3 Leskist Periode: hele jaar Op een (kinder)boerderij, in het Fruitpark ed. Pronkepauw is een pauw op een (kinder)boerderij. Hij is zo verdrietig dat zijn ogen op de veren 'kwijt zijn'; dof zijn geworden. Door de opdrachten en de spelletjes die de kinderen doen, ontdekken zij allerlei dierenzaken als verschil in mond, poten, vacht, keutels, voer. En daarmee verdienen ze ogen voor de pauw, die weer gaat stralen.. Van Kikkerdril tot Kikker Groep: 1,2,3,4 Lesdoos Periode: voorjaar Klaslokaal en buiten Nederland, kikkerland. Weten uw leerlingen hoe de kikker zich ontwikkelt? Wat kikkerdril is en hoe kikkervisjes eruit zien? En wat het verschil is tussen kikkers en padden? We leveren u een klein aquarium, een handleiding met lessuggesties en werkbladen om aan de slag te kunnen. U moet ZELF voor kikkerdril en/of paddensnoeren zorgen! Als de kikkers / padden groot genoeg zijn, kunt u ze uitzetten in een sloot of vijver. Vlinders voor kleuters Groep: 1,2 Lesdoos Periode: lente t/m herfst Klaslokaal en buiten Het leukst voor kinderen is zelf de ontwikkeling van ei-rups-popvlinder te kunnen volgen. (pakket te koop via de Vlinderstichting.) Heeft u geen mogelijkheid voor zo n levend pakket, leen dan deze lesdoos. Een handleiding met veel werkbladen, posters, foto s en zoekkaart van vlinders en natuurlijk het boek Rupsje Nooitgenoeg. >>>>> 7

8 Water, bodem, lucht en weer D'r op en d'r onder Groep: 1,2 Leskist Periode: hele jaar Klaslokaal Een lessenserie over drijven en zinken waarbij een duidelijke koppeling wordt gemaakt tussen taal (woordenschat) en NME. In de ervaringsles experimenteren kinderen met drijven en zinken. In de tekst les staat het boek Er kan nog meer bij centraal. In de toepassingsles worden de aangeboden begrippen actief gebruikt bij één van de verwerkingsopdrachten. Over de pot en de put: waar ga je heen drol? Groep 1,2,3,4,5,6,7,8 Leskist Periode: hele jaar Klaslokaal en buiten Tanden poetsen, toilet doorspoelen, (af)wassen: in huis maken we water vies en spoelen het weg door een putje. Ook het water dat buiten valt, verdwijnt.. Voor de kleuters een beeldend verhaal: waar ga je heen drol? Het laat kinderen nadenken over waar het naar toe gaat van wc-pot naar afvalwaterzuivering. Ze kunnen vervolgens creatief aan de slag door in de poppenhoek of bouwhoek een wc of aanrecht te bouwen met een afvoer (van wc- of keukenrollen). Spelenderwijs ontdekkingen doen aan het water Groep: 1,2,3 Leskist Periode: hele jaar Klaslokaal Veel materialen en een aantal kaarten waarmee de kinderen 'aanrommelen' om zelf allerlei ontdekkingen te doen aan water: drijven & zinken / golven / oplossen & mengen / kruipend water / waterkracht / vorm / geur & kleur / bellen blazen enz. Kan zowel in een waterontdekhoek als met groepjeswerk gebruikt worden. En leuk te combineren met een slootjes-onderzoek. Stenen, steentjes,.. Groep: 1,2 Leskist Periode: hele jaar Klaslokaal In kinderzakken zitten vaak stenen of steentjes die verzameld zijn omdat ze zo mooi of zo bijzonder zijn. Met een aantal van deze alledaagse steentjes laten we kinderen kijk-, doe- en sorteer opdrachten uitvoeren en daarmee ontdekkingen doen. En natuurlijk hebben we ook hele bijzondere exemplaren... Laat de kinderen voor aanvang van deze les ook zelf zoeken naar steentjes voor de stenenhoek. >>>>> 8

9 Waterkoffer Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Projectkoffer Periode: hele jaar Klaslokaal Waterschap Rivierenland heeft een Waterkoffer ontwikkeld. De koffer bevat verschillende lespakketten, boeken, DVD s, Cd s en lessuggesties als aanvulling op de lessen over water uit het NMEaanbod. Gaat u zelf naar een sloot of plas om water-onderzoek te doen? Leen dan onze veldwerkmaterialen voor een slootjesexcursie. Techniek en duurzaamheid Magneten Groep: 1,2,3,4 Leskist Periode: hele jaar Klaslokaal Een spannende leskist waarbij de leerkracht begint met al fluitend een slang uit een mandje te toveren... Vervolgens gaan de kinderen op zoek naar alles wat wel/niet aangetrokken wordt door een magneet. Daarna doen ze nog een aantal gerichte proefjes met magneten en ontdekken zo de eigenschappen ervan. Deze kist heeft veel raakvlakken met de 'magnetenkermis'. Magnetenkermis Groep: 1,2,3 Leskist Periode: hele jaar klaslokaal In 2 grote kisten zitten een bonte verzameling met magnetische voorwerpen en speelgoed waarmee de leerlingen zelfstandig op hun eigen niveau ontdekkingen doen. Op een speelse wijze komen de eigenschappen van magneten en het fenomeen magnetisme aan de orde. De kist heeft raakvlakken met 'magneten, maar andere materialen. Spiegels Groep: 1,2,3 Leskist Periode: hele jaar Klaslokaal Een kist vol glimmende en spiegelende materialen. Met behulp van eenvoudige werkkaarten en boekjes worden aspecten rondom spiegelen ontdekt zoals vlakke, holle en bolle spiegels. Ook creatief denken en bezig zijn wordt geprikkeld. Verschillende materialen kunnen in de klas opgehangen worden. Zwerfafval, mooi niet! Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Lesdoos Periode: hele jaar Klaslokaal en buiten Het thema van dit lespakket is zwerfafval: wat is het en waar komt het vandaan? Maar ook gevolgen van zwerfafval en oplossingen. Er zijn 3 lessen: les 1 Wat ligt daar? les 2 Kijk uit: zwerfafval! les 3 Waardevolle troep. Voor iedere leerling is er een werkblad dat bestaat uit vier kleurrijke pagina's met een spel 'Zwerfafval-domino', strips en puzzelopdrachten. 9

10 Mens, voeding en gezondheid De bakker en het brood Groep: 1,2,3 Lesdoos Periode: hele jaar Klaslokaal, evt. bakker In dit eenvoudige pakket gaan de kinderen aan de slag met brood. Ze bekijken en proeven brood, ze zaaien tarwe, malen graan en spelen in de bakkershoek. Extra dimensie krijgt de lessenserie met een bezoek aan een bakker of bakkerswinkel en/of een broodmaaltijd op school waarbij de kinderen samen met de leerkracht / ouder(s) zorgen voor allerlei verschillende broodsoorten. Geboorte en verzorging Groep: 1,2 Leskist / speelhoek Periode: hele jaar Klaslokaal Er wordt een babyverzorgingshoek ingericht: commode met kleertjes en verzorgingsmaterialen om de babypoppen te badderen en aan te kleden. De kinderen leren spelenderwijs woorden en begrippen rond zwangerschap, geboorte en verzorging. Ze ontdekken dat je met een baby anders moet omgaan dan met een klasgenootje. Een ontmoeting met een zwangere moeder vormt een leuke start en wie weet mag er een keer een echte baby in het badje Ik heb het! Groep: 1,2,3,4,5 Lespakket Periode: hele jaar Klaslokaal Veel kinderen met astma worden niet begrepen en soms gepest op school. Er is weinig begrip van klasgenootjes omdat astma onzichtbaar is. Daarom heeft het Astma Fonds het lespakket Ik heb t ontwikkeld. Met dit lespakket kunnen leerkrachten in alle groepen zorgen dat er meer begrip komt voor kinderen met astma. (In de lesdoos zit ook het deel voor gr 5 t/m 8 Avonturen op longeiland ) Lesmateriaal van de GGD Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 divers materiaal Periode: hele jaar Klaslokaal Het NME-centrum heeft weinig leskisten over gezondheid, lichaamsverzorging, handicapt zijn, pesten en dergelijke. Daarvoor verwijzen we u naar de GGD Rivierenland in Tiel. U vindt alle informatie op Smaaklessen Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Leskist Periode: hele jaar Klaslokaal Het thema (gezonde) voeding komt breed onder de aandacht. De onderwerpen zijn opgedeeld in vijf pijlers: smaak, gezond eten, voedselproductie, consumenten-vaardigheden en koken. Bij de laatste les koken de kinderen samen en leren ze dat bij eten ook sociale vaardigheden horen. Digitaal alle leerling bladen, veel suggesties en digibord-links. 10

11 Uitleenmaterialen en boekensets 32 lessen voor de toekomst Groep: 1,2,3 Boek Periode: hele jaar Klaslokaal Het boek 32 lessen voor de toekomst biedt een vernieuwende kijk op onderwijs. Het staat vol praktische voorbeeldlessen die leerlingen van de basisschool op hun eigen niveau betrekken bij een duurzame wereld. Enthousiasmerende en vernieuwende lessen die passen bij de kerndoelen in het onderwijs. Het boek met de bijhorende website bevat 8 lessen voor de onderbouw, Het is een uitgave waar iedere betrokkene bij het primair onderwijs plezier aan zal beleven.. Aquariumbak Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Materiaal Periode: lente t/m herfst Klaslokaal Een kunststof aquariumbak, eventueel met deksel zodat het een terrarium is, om te gebruiken in uw klas bij waterprojecten, om kikkerdril uit te kweken tot kikkers enz. Boeken over het thema boerderij 1-2 Groep: 1,2 Materiaal Periode: hele jaar Klaslokaal Als u bezig bent met het thema Boerderij (bijvoorbeeld onze leskisten de 'Boerderijhoek' / Dierenwelzijnslessen' of een excursie via 'Boerderij-educatie Rivierenland'), kunnen extra boekjes, spelletjes, liedjes ed. over het thema welkom zijn. Wij hebben ze voor u verzameld. Buiten kijken Groep: 1,2,3,4 Leskist Periode: hele jaar Klaslokaal en buiten De schoolomgeving verkennen aan de hand van de thema s: zintuigen, het weer, de bodem, kleine beestjes, wilde planten, vogels. De materialen en de handleiding in de kist zijn eenvoudig maar functioneel. U kiest zelf welk(e) thema( s) u neemt, mogelijk om het materiaal juist goed bij uw eigen methode aan te laten sluiten. Een dagje naar de herder Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Boek plus lesbrief Periode: hele jaar Klaslokaal en buiten Boek met cd plus lesbrief. In dit boek vertellen schaapherders over wat zij beleven bij het schapenhoeden. En dat allemaal aan de hand van foto's, schilderijen, verhalen, filosofeermomenten en een lied. Om zelf te lezen, samen te lezen, voor te lezen, of om te luisteren naar de cd. Dit lees- en beleefboek kan een leuke voorbereiding of nabeschouwing zijn van een excursie naar de schaapsherder. 11

12 Huid en Haar - Domino Groep: 1,2,3,4,5,6 Materiaal Periode: hele jaar Klaslokaal Kijken en voelen aan huid, haren of veren op 15 dominostenen van circa 12,5 x 25 cm. De bedoeling is dat de kinderen een dominoreeks maken. Er zijn twee zoekrichtingen: 1. Welke huid heeft dit dier? (vanuit de foto van een dier naar de huid) en 2. Welk dier hoort bij deze huid? (vanuit de huid naar de foto). De dieren zijn: vos, panter, paard, konijn, slang, wild zwijn, zal, ree, pauw, bruin schaap, varaan, krokodil, schildpad, wit schaap. Insectenkooi (vlinderkooi) Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Materiaal Periode: lente t/m herfst Klaslokaal Een houten kooi ( circa 35x35x45 cm) met aan 3 zijkanten fijn gaas. Erg geschikt om het proces van ei tot insect te volgen. Als u ZELF bij de vlinderstichting een vlinderpakket bestelt, kunt u de rupsen, poppen en vlinders hierin prachtig laten bewonderen door de leerlingen. Geef bij het reserveren aan wanneer u het vlinderpakket ontvangt. Wij zorgen dan dat u de vlinderkooi op tijd heeft. Jip en Janneke - aanvulset Groep: 1,2 Materiaal Periode: hele jaar Klaslokaal Als u met Jip en Janneke de natuur in de schoolomgeving gaat ontdekken, kunt u de sfeer even langer vasthouden door gebruik te maken van dit aanvulsetje. Bevat boekje, stempels en puzzeltjes. Alléén tegelijk met de leskist Ontdek de wereld met Jip en Janneke te leen. Loeppotjes Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Materiaal Periode: hele jaar Klaslokaal en buiten Loeppotjes: ongelofelijk handig en eenvoudig te gebruiken door alle leerlingen. 15 stuks in een platte doos, dus gemakkelijk mee te nemen. Themadoos vogels Groep: 1,2, 3,4 Materiaal Periode: hele jaar Klaslokaal Een doos vol puzzels, spellen en boekjes over vogels. Verder twee potjes met braakballen van roofvogel en ooievaar, een verrekijker met zoekkaart vogels en een voorbeeld bouwpakket nestkastje. Leuk om te gebruiken als u een les geeft over het thema vogels, een materiaalzending Vogelrestaurant heeft besteld of bezig gaat met de Tuinvogeltelling. Veldwerkmateriaal voor herfst-excursie Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Materiaal Periode: herfst Klaslokaal en buiten Een verzameling materialen waarmee u de kinderen tijdens een herfst-excursie kunt laten werken. Zoekkaarten, loeppotjes, spiegeltjes, verzamelbakken enz. enz. Er zit géén docentenhandleiding en/of werkbladen bij! 12

13 Veldwerkmateriaal voor water- / slootjesexcursie Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Materiaal Periode: van Pasen tot herfstvakantie Buiten Een verzameling van schepnetjes, emmers, bakken, loeppotjes en zoekkaarten waarmee u de kinderen rondom het water kunt laten werken. Er zit geen docentenhandleiding bij. Wel geven we u een aantal tips. Voorbeelden van bijenhotels Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Materiaal Periode: hele jaar Buiten Als u met de leskist Bijengeheimen werkt en/of er een bezoek van/naar de imker op het programma staat, kan het gebeuren dat u met de klas of school ook extra bijenhotels wilt bouwen of ophangen bij school. We hebben een kistje gemaakt met een aantal voorbeelden en wat boekjes met informatie en tekeningen. Wormenbak Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Materiaal Periode: Pasen tot herfstvakantie Klaslokaal Een wormenbak, ook wel wormenhotel genoemd, is een smalle, hoge doorzichtige bak waarin laagjes grond en zand gedaan worden. Dek de zijkanten af met zwart papier of karton, Als je bovenop (rottende) bladeren en regenwormen legt, zullen de regenwormen de bladeren de grond in trekken. Na enkele dagen kun je dan de sporen van de regenwormen zien. Op deze manier is voor leerlingen begrippen als voedselkringloop / verteren van bladeren / afvalopruimers duidelijk te maken. Inspiratie op thema voor projectweek en IPC school Ideeën voor een project- of themaweek? Neem contact op met om u te helpen uw project vorm te geven. Kijk ook op Hierin worden alle materialen en diensten van per thema weergegeven. De volgende thema s zijn reeds uitgewerkt: Bomen en bossen, Energie en duurzaamheid, Gezondheid, Voeding en Bewegen, Van (zwerf)afval tot grondstof, Water. Meer thema s worden ontwikkeld. Projectboeken en lesbrieven over bomen Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Bij elke boomfeestdagviering (in maart) wordt een lesbrief, projectmap of spel gemaakt rondom een thema. Soms meer gericht op kennis, soms op waardering, vaak een mix. Bij deze lesbrieven of mappen zit geen extra materiaal, al kunnen wij u waarschijnlijk wel helpen. Het NME-centrum heeft alle uitgaven aangeschaft. De thema's blijven actueel. Zo kunt u met een groep, een bouw of schoolbreed aan de gang rondom 'bomen'. >>>>> 13

14 Waterproject op school Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Naast alle leskisten en materialen die het NME heeft, kunt u een excursie doen of een gastles aanvragen. Bij het Waterschap Rivierenland kunt u veel informatie halen en een gastles bespreken. Kijk op Interactieve web-lessen 2018 Themajaar Nederland Waterland Groep: 1,2,3,4,5,6,7, is uitgeroepen tot themajaar Nederland Waterland. Op de website 2/735-creatieve-lesideeen-nederland-waterland staan allerlei tips en lessuggesties inclusief leerdoelen. Tanden poetsen Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Een les over gebitsverzorging. De leerlingen leren spelenderwijs waarom het belangrijk is om je tanden te poetsen en hoe je dat het best kunt doen. Leuke voorbereiding op een bezoek aan een tandarts. Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Ga ook in de klas aan de slag met het thema afval! Met deze lesmodule kun je op een leuke en interactieve manier aandacht besteden aan het voorkomen van zwerfafval en het gescheiden inzamelen en recyclen van verpakkingsafval. Ga daarna over tot actie, zodat je leerlingen de kennis ook mee naar huis nemen! Dat kan heel goed tijdens dejaarlijkse zwerfafval-actie, 2 e helft maart.. Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Op de website van Droppie Water leren kinderen van 4 tot 12 jaar spelenderwijs alles over de kerntaken van de waterschappen. Voor verschillende groepen binnen het basisonderwijs zijn er lesmodules ontwikkeld. Zo leren kinderen aan de hand van klikplaten, filmpjes, foto s en spelletjes over schoon, veilig en voldoende water. Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Dit lespakket gaat over gezonde voeding en bewegen. Als je op jonge leeftijd een gezond eet- en beweegpatroon ontwikkelt, heb je daar je hele leven profijt van. De 4 thema s zijn: Fit zijn is fijn - Voed je lijf met de Schijf van Vijf - Energie voor drie - Hou je fit. Extra waarde krijgt de lessenserie als u de hulp inroept van sportcoaches. In de gemeente Buren en Neder-Betuwe hebben zij een speciaal programma. Vraag erna bij Joris Maier. hij is bereikbaar via de mail: Joris@healthclubjulien.nl of per telefoon:

15 Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Je beschermen tegen de zon is belangrijk: voor nu én later! Slim met de Zon maakt kinderen hier op een vrolijke en verrassende manier van bewust. Het lespakket is geschikt voor alle groepen van het basisonderwijs. Voor iedere bouw zijn er op maat gemaakte lessen. In de onderbouw maken kinderen kennis met warmte, schaduw en zonverbranding. Slim met de Zon is onderdeel van de campagne smeren, kleren, weren van KWF Kankerbestrijding. Projecten, lessen en excursies Met alle leskisten en uitleenmaterialen haalt u de natuur in de klas. Het NME-centrum ziet ook graag de klas in de natuur. Kijk op onze website (digitale aanbodgids) voor uitgebreide informatie over alle projecten, lessen en excursies: Let op: excursies moet u i.v.m. het regelen van voldoende gidsen ruim op tijd aanvragen. U kunt het NME ook altijd advies vragen wanneer u zelf een idee of speciaal verzoek heeft. Algemeen Dag van de Duurzaamheid, Voorleesactie op school Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Project Op of rond 10 oktober Klaslokaal evt. Buiten 10 oktober is het de Dag van de Duurzaamheid. Op meer dan duizend basisscholen wordt een duurzaam verhaal voorgelezen. Jaarlijks verschijnt speciaal voor de Voorleesactie een nieuw boek, in 2018 gaat dat over duurzame energie. Bij deelname krijgt elke school een gratis boek beschikbaar. Doe mee! Groene Voetstappen Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Project 5 de week in het schooljaar* Klaslokaal en buiten Een week lang Groene Voetstappen verzamelen door lopend of fietsend naar school te komen (in plaats van gebracht te worden met de auto). Dit is goed voor het milieu, gezond en veilig. Elke dag besteedt u ongeveer 15 minuten aan het hoe en waarom van deze actie d.m.v. eenvoudige opdrachten. Meer info op de website. Welke school wordt kampioen Groene Voetstappen verzamelen?? * = het kan ook in een andere week, bijv. rond Dag van de Duurzaamheid (10 oktober) >>>>> 15

16 Nationale tuinvogeltelling voor scholen Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Project Medio/eind januari Klaslokaal evt. Buiten In de wintermaanden hangen veel mensen vetbollen en pinda's op voor de vogels. Weten uw leerlingen welke vogels in hun omgeving te zien zijn? Doe mee met dit project en leer op een leuke manier! Voor meer informatie en al het digitaal lesmateriaal kijkt u op de website. Tip: combineer het eventueel met de materiaalzending Vogelrestaurant. Warme Truiendag Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Project begin februari Klaslokaal evt. Buiten In februari vindt de landelijke Warme truiendag plaats. U vraagt uw leerlingen op deze dag een extra warme trui aan te trekken, zodat u de verwarming enkele graden lager kunt zetten. Meer tips staan op de website. Gaan ze thuis ook meedoen?? Deze dag wordt georganiseerd door het Klimaatverbond en verwijst naar Verdrag van Kyoto. De verwarming 1 graad lager betekent 7 % minder energieverbruik en dus 7 % minder CO2 uitstoot. Hiermee kun je het klimaat sparen zonder comfort verlies. In de Betuwe Imker zoekt school Groep: 1,2,3,4,5,6,7,8 Gastles Voorjaar en (na)zomer Klaslokaal en/of bij imker Bijen: voor leerlingen zowel beangstigend als fascinerend. De imker houdt bijen en weet er veel van. Hij/zij komt met materialen naar de school of de klas gaat op bezoek bij de imker en de bijenstal. Aandachtspunten: leefwijze en gedrag van bijen, stuifmeel en bevruchting, nectar en honing, het houden van bijen. Kennismaken met een boerderij en de dieren die er zijn Groep: 1,2,3 Gastles Hele jaar, vooral wintermaanden Benaja in Buren (gld) Na een inleiding waarin verteld wordt over rust bij de dieren en hoe ze te benaderen, gaan de kinderen mee de koeien en eventueel het jongvee voeren. Ze maken kennis met kuilgras (ruiken en voelen) en de boer vertelt hoe dat wordt gemaakt en wanneer. Daarna mogen de groepjes om de beurt naar de paarden/pony s (borstelen), naar de konijnen (knuffelen), de kippen en geiten (voeren) en kunnen ze een tekening of kleurplaat maken. Er is tussendoor tijd voor eten en drinken. >>>>> 16

17 Buurtsportcoach: bewegen, gezonde voeding en meer. Groep: 1,2,3,4,5,6.7.8 Gastles Hele jaar Klaslokaal In de gemeente Buren en Neder-Betuwe is een buurtsportcoach actief die ook scholen helpt bij Gezond bewegen en Gezonde voeding. Hij kan u adviseren en bijstaan rond de volgende thema s: Beweegtussendoortjes & energizers - Fit-testen - Gezond tractatiebeleid - Gezonde pauzehap & tussendoortjes - Pauze activiteiten en pleinspellen - Schoolplein herinrichten In ons digitale bestelsysteem staat per thema veel meer informatie. Reacties: Joris Maier via joris@healthclubjulien.nl of Zwerfvuilactie in of rondom de Week van Nederland Schoon Groep: 1,2,3,4,5,6.7.8 Zelf doen! Medio maart In de schoolomgeving Elk jaar is in maart de Week van Nederland Schoon. Al jaren vindt op de donderdag van die week de Zwerfvuilactie plaats. Gemeente en NME organiseren en faciliteren, scholen nemen deel met enkele groepen. Doet u ook mee met uw groep? Heeft u toevallig een keer geen tijd in maart, bijvoorbeeld omdat er een projectweek is, plan het dan gerust op een ander moment. In en om Hemmen Kabouterpad in Hemmense Bos Groep: 1,2, Excursie Herfst Hemmense Bos Tijdens een boswandeling kom je langs 15 kabouters. Elke kabouter heeft een opdracht gericht op zintuiglijke waarnemingen van de herfst (kijken, proeven, horen, voelen, ruiken). Voor Christelijke scholen: Indien gewenst kunt u wel de route lopen en de opdrachten uitvoeren maar worden de kabouters weggelaten. Lentepad in Hemmen Groep: 1,2, Excursie Herfst Hemmense Bos Tijdens een wandeling door Hemmen en het Kasteelpark kom je langs 15 opdrachten. Elke opdracht is gericht op zintuiglijke waarnemingen van het voorjaar (kijken, proeven, horen, voelen, ruiken). >>>>> 17

18 Pauwen en andere dieren op de kinderboerderij Groep: 1,2, Excursie Hele jaar Landgoed Overbetuwe De kinderen krijgen eerst een rondleiding over de kinderboerderij. Welke dieren leven er en wat weten ze er al van? Per diersoort wordt wat verteld over uiterlijk, voer, uitwerpselen, verzorging en hoe ze benaderd moeten worden. Daarna mogen de kinderen meehelpen met voeren en hokken schoonmaken, maar er kan ook worden geaaid en geknuffeld. Zo mogelijk kan een paard gepoetst en geaaid worden en kunnen de kinderen er zelfs even op zitten! In en om Elst Tuinderij-excursie (Warmoes Historische Tuinderij in Lent) Groep: 1,2, Excursie Half april tot eind oktober Op de Tuinderij Leerlingen brengen in kleine groepjes een bezoek aan verschillende plekken op de tuinderij. Bij de rondleiding ligt het accent op de zintuiglijke beleving : kijken, voelen, ruiken en - indien mogelijk - proeven. Ook gaan ze een eigen plantje oppotten en de dieren voeren, die in de wei lopen. Mogelijk kunnen in schooljaar excursies aangevraagd worden bij onze NME collega s op Landerij de Park in Elst. Zij zijn nu bezig een aanbod te realiseren en er voldoende gidsen bij te vinden. Memo: Op onze website onder Aanbod PO-BSO vindt u het meest recente aanbod met uitgebreide informatie. Die digitale catalogus heet NMEGIDS.NL U gebruikt die ook om te reserveren. De spelregels rondom het reserveren (= hoe, waar en wanneer u de materialen en diensten van kunt gebruiken) leest u in de praktische informatie op pagina 19. >>>>> 18

19 Praktische informatie Inschrijven/reserveren De inschrijvingen voor NME in de Betuwe lopen via internet, via NME-centrum Midden-Betuwe. Het digitale catalogus- en reserveringsprogramma nmegids.nl is te vinden op: onder AANBOD PO-BSO. Het is ook te vinden op de site onder lesmaterialen/bestellen. Een stap-voor-stap handleiding hoe te werken met dit catalogus- en reserveringsprogramma vindt u op de website bovenaan in het horizontale menu, onder de knop Informatief en dan gebruiksaanwijzing nmegids.nl. Ook staan op de genoemde websites de NME aanbodgidsen voor de verschillende bouwen. Elke school heeft een eigen inlogcode en wachtwoord. Bent u dit kwijt, neem dan contact op met de NME-contactpersoon bij u op school of met de coördinator. Gedurende het schooljaar kunt u met uw codes zelf uw reserveringen maken, wijzigen en/of annuleren. U krijgt via het systeem automatisch een mailbericht van elke reservering, wijziging ed. Zorg daarom dat mailadressen correct zijn en blijven! Voor annulering gelden de volgende regels: Leskisten kunt u tot 3 dagen voor uitleendatum wijzigen of annuleren. Materiaalzendingen kunt u tot de aangegeven uiterste datum annuleren. Annuleert u later dan genoemde termijnen, dan worden de kosten in rekening gebracht. Ophalen en terugbrengen Leskisten dient de school zelf op te (laten) halen en terug te (laten) brengen naar het NME-centrum in Opheusden of een van de NME-depots. Eén week voor zowel de start als de afloop van een uitleenperiode krijgt u van ons per een herinneringsbericht met daarin ook adres en tijd. Hetzelfde voor het ophalen van pakketten van de materiaalzendingen. U kunt in bijzondere gevallen gebruik maken van een koeriersdienst. Geef, als u hier gebruik van wilt maken, dit met argumentatie aan bij uw reservering of neem hiervoor tijdig contact met ons op. Als u leskisten en/of materiaalzendingen niet ophaalt, brengen wij deze toch volledig in rekening. Als u spullen niet, te laat of incompleet terug brengt, betaalt u een boete. Locaties, openingstijden en contactpersonen Gemeente Buren: NME centrum in Opheusden Eventueel is per keer iets af te spreken met de. contactpersoon Annemieke Jansen die zelf woonachtig is in Lienden. Gemeente Neder-Betuwe: NME-centrum in Opheusden. Contactpersoon: Annemieke Jansen. Gemeente Overbetuwe: voor scholen uit Elst en Driel: het NME lokaal op Landerij De Park in Elst. Contactpersoon: Netty van Cappellen. Voor de andere scholen een onbemande post in de ACBS Lammerts van Bueren in Zetten. Contactpersoon Annette Bisseling. Op genoemde locaties staan de materialen tijdig klaar c.q. verwachten we ze terug. Wij zijn in Opheusden en Elst in ieder geval aanwezig op de ophaal/terugbrengdata en tijdstippen en verder op afspraak. Bij overmacht graag afbellen naar de contactpersoon van de locatie i.p.v. een mail sturen want die lezen we niet altijd meteen uit. Andere afspraken lopen altijd via de coördinator. Kwaliteit Alle leskisten en materiaalzendingen worden door ons nauwkeurig gecontroleerd voordat u ze krijgt. Als er iets aan mankeert/ontbreekt, wordt dat door ons vermeld. Mocht u toch nog iets anders missen, wilt u dan direct contact met ons opnemen? Daarmee kunnen we voorkomen dat we u abusievelijk kosten in rekening brengen. Raakt er iets kwijt of kapot, meldt u het ons a.u.b. bij het terugbrengen. 19

20 Gemeentelijke bijdragen/subsidies en eigen bijdragen De gemeenten Buren, Neder-Betuwe en Overbetuwe betalen aan hun NME-centrum een bijdrage / subsidie om aan het basisonderwijs NME te kunnen aanbieden in de vorm van leskisten, materialen, excursies en diensten. Voor het lenen van leskisten ed. betalen de scholen een eigen bijdrage. Dit bedrag is een bijdrage aan de ontwikkel- en materiaalkosten. De kosten voor de materiaalzendingen zijn max. 17,50 per pakket (niet: per zending!). De kosten voor excursies zijn afhankelijk van aanbieder en (kunnen) verschillen per gemeente. In de netto bedragen, die de school ziet na het inloggen, zijn de gemeentelijke subsidies verwerkt. Uw school ontvangt een rekening halverwege en/of aan het einde van het schooljaar voor alle gereserveerde leskisten, afgenomen materiaalpakketten en excursies. Voor materialen die zoek raken of kapot gaan, brengen wij de kosten apart in rekening. Verantwoordelijkheid Voor alle activiteiten geldt dat de verantwoordelijkheid voor leerlingen en materialen bij de school ligt. Ook als programma s (deels) door derden worden uitgevoerd of begeleid. Perioden In kennen we onderstaande leenperioden. Afwijkingen hiervan zijn in overleg mogelijk, bijv. voor een kijkavond, studiedag etc. We hebben zo goed mogelijk rekening gehouden met vakanties e.d. maar dat is niet altijd eenvoudig omdat we in 2 regio s werkzaam zijn (midden en zuid) en er veel onderlinge verschillen zijn tussen de scholen. Komt een periode niet uit, bijvoorbeeld omdat er een (deel) schoolvakantie in valt? U kunt suggesties voor een andere periode doen, het is aan ons om dat te honoreren. Vraag het altijd vooraf bij uw reservering, dat werkt het prettigst voor u en voor ons. In 2018: In 2019: wo 29 / 8 vr 14 / 9 wo 9 / 1 vr 25 / 1 wo 19 / 9 vr 5 / 10 wo 30 / 1 vr 15 / 2 wo 10 / 10 vr 2 / 11 wo 20 / 2 vr 8 / 3 wo 7 / 11 vr 23 / 11 wo 13/3 vr 29 / 3 wo 28 / 11 vr 14 / 12 wo 3 / 4 vr 26 / 4 wo 8 / 5 vr 24 / 5 wo 29 / 5 vr 14 / 6 wo 19 / 6 vr 5 / 7 wo 10 / 7 vr 19 / 7 Contactgegevens Stichting NME centrum Midden-Betuwe. Coördinator: Annemieke Jansen Postadres: Appelgaard 9, 4033 JA Lienden / Bezoekadres na afspraak: Tielsestraat 11 b, 4043 JP Opheusden Mail: nmebetuwe@gmail.com website: Facebook: KvK: IBAN: NL67 INGB De gegevens van NME Overbetuwe vindt u op NME in de Betuwe Natuur- en Milieu Educatie in de Betuwe krijgt vorm door de samenwerking tussen NME Overbetuwe (dat zijn CNME t Pakhuis en Landerij De Park) en NME-centrum Midden-Betuwe. Het totale werkgebied omvat de gemeenten Overbetuwe, Neder-Betuwe en Buren. 20