Energie Jaarverslag 2017

Transcriptie

1 Energie Jaarverslag 2017

2 Inhoud Samenvatting... 2 Inleiding... 3 Doelstellingen... 3 Ontwikkeling energieverbruik... 3 Energiebesparing... 4 CO 2 emissie... 6 Duurzame energie... 7 Aanbesteding Elektriciteit... 8 Energiezorg... 8 Energiemonitoring... 9 Uitgevoerde projecten... 9 MeerJarenAfspraak Drinkwaterverbruik Duurzaam materiaalgebruik / circulair bouwen Communicatie/overleg Ontwikkelingen Energiekosten Bijlage 1 Energielabels van gebouwen van de Radboud Universiteit Foto voorkant: Heetwaterleiding van Radboudumc naar Radboud Universiteit (in een tunnel). Via deze voorziening zijn de gebouwen aan de zuidkant van de campus tientallen jaren van warmte voorzien. Vanaf 2012 hebben het Erasmusgebouw, de Bibliotheek en het College Zalen Complex eigen ketels. In juli 2018 worden de laatste gebouwen aan de zuidkant ontkoppeld van dit net. Voor Thomas van Aquinostraat 1 en 8 en voor het Spinoza gebouw wordt dit heetwaternet hergebruikt en omgebouwd naar een CV net. Samenvatting In 2017 zijn verschillende energiebesparende projecten uitgevoerd door de Radboud Universiteit, die door het UVB zijn gecoördineerd. De belangrijkste projecten in 2017 waren Aanpak instellingen klimaatinstallaties en de koppeling van het Gymnasion/Elinor Ostromgebouw en Mercator 3 op de WKO. Deze projecten zijn gemeten en berekend. Ze leverden een energiebesparing op van 3,7 %. De absolute besparing in 2017 was 1,1%. Helaas zijn de besparingsactiviteiten dus overschaduwd door meerverbruik. Dit meerverbruik wordt veroorzaakt door activiteiten zoals de uitbreiding van openingstijden, uitbreiding van het gebruik van apparatuur voor o.a. studentenwerkplekken, winkelfunctie en gebouwen die niet gebruikt worden maar wel energie vragen voor renovaties en verhuizingen. Het meerverbruik in 2017 was dus (3,7 + 1,1=) 4,8%. Dat de Radboud Universiteit in 2017 nog niet zou gaan besparen was aangekondigd in het Energiebeleidsplan Met de voorgenomen besparingsmaatregelen waaronder het Hybride Energie Net, gaat dit veranderen. Omdat het verloop van het energieverbruik per jaar enigszins grillig is, wordt ook naar het verbruik op lange termijn gekeken. Over de afgelopen 5 jaar gezien is de absolute besparing gemiddeld 0,8% per jaar. De doelstelling van 2% per jaar aan absolute besparing wordt dus nog niet gehaald. De RU wekt zelf ruim 5% van het verbruik duurzaam op met zonnepanelen. Samen met de inkoop van groene stroom komt de duurzame bijdrage op 22%. Door goed beheer heeft de Radboud Universiteit in % besparing op drinkwaterverbruik gerealiseerd ten opzichte van 2016.

3 Inleiding 2,0% Dit EnergieJaarVerslag (EJV) 2017 heeft tot doel om bestuur, medewerkers en studenten van de Radboud Universiteit te informeren over de ontwikkelingen rond energieverbruik en de maatregelen voor energiebesparing en duurzame energie in ,0% -2,0% -4,0% -6,0% -8,0% -10,0% Ontwikkeling energieverbruik Radboud Universiteit aardgas temperatuur gecorrigeerd Doelstellingen Het Energiebeleidsplan RU Nijmegen geeft een overzicht van doelstellingen, uitgangspunten, voorwaarden, verplichtingen en verantwoordelijkheden. De belangrijkste doelstelling is om jaarlijks een absolute energiebesparing van 2% te realiseren. Hierbij wordt naast gebouwgebonden energie ook de energie voor ICT en onderzoeksapparatuur betrokken. De Radboud Universiteit heeft ook een stip op de horizon gezet door deelname aan het Nationale Klimaatconvenant, waarmee de ambitie om klimaatneutraal te worden in 2050 vastligt. Ontwikkeling energieverbruik De graadmeter voor de ontwikkeling van het energieverbruik en de uitvoering van energiebeleid op de Radboud Universiteit is het verbruik van elektriciteit en gas. In figuur 1 is de ontwikkeling van het gas en elektriciteitsverbruik weergegeven. -12,0% -14,0% -16,0% -18,0% -20,0% -22,0% Figuur 1 Ontwikkeling energieverbruik elektriciteit temperatuur gecorrigeerd primaire energie alles gecorrigeerd doelstelling Het verbruik heeft betrekking op de gebouwen en terreininstallaties van de campus van de Radboud Universiteit. Het verbruik van het HFML (magnetenlab) met neveninstallaties is hierin niet betrokken omdat dit expliciet wordt toegewezen aan de onderzoeksprojecten, deels voor derden. Ook de panden van Stichting Studenten Huisvesting Nijmegen op de campus tellen niet mee omdat die beheerd worden door SSHN en de RU alleen energie doorlevert. Aardgas Het gasverbruik 1 van de RU is voor ruim 95% toe te schrijven aan verwarming van ruimtes. Het gasverbruik is gecorrigeerd met graaddagen, een maat voor het temperatuurverloop. Na correctie met de graaddagenmethode naar een gemiddeld jaar qua temperatuur is het gasverbruik heel licht gedaald. Dit is de gele lijn in figuur 1. Deze daling is voornamelijk toe te schrijven aan energiebesparende maatregelen (zie verder Energiebesparing, pagina 4). 1 Sommige gebouwen nemen warmte af van het warmtenet van Radboudumc. Dit verbruik is teruggerekend naar aardgasequivalenten en is 25% van het totale gasverbruik. 3

4 Elektriciteit Elektriciteit wordt op de RU voornamelijk gebruikt voor gebouwinstallaties. Dit zijn installaties voor klimaat, verlichting en ventilatie, ICT en onderzoek. Ongeveer 8% van het elektriciteitsverbruik is toe te schrijven aan ruimtekoeling. De bruine lijn in figuur 1 geeft het verloop weer van het elektriciteitsverbruik na correctie met de koeldagenmethode. Het elektriciteitsverbruik is in 2017 toegenomen. Dit is voornamelijk toe te schrijven aan uitbreiding van activiteiten (zie verder Meerverbruik, pagina 5). Primaire energie Voor het bepalen van de primaire energie dit is de som van het gas en elektriciteitsverbruik worden de energiedragers teruggerekend naar dezelfde eenheid namelijk GigaJoules. Hierbij wordt rekening gehouden met het rendement van elektriciteitsopwekking, waarna gas en elektriciteit opgeteld kunnen worden. Het aandeel gas bepaalt voor 20% en het aandeel elektriciteit bepaalt voor 80% het primaire energieverbruik op de Radboud Universiteit. Figuur 2 geeft een cijfermatig beeld van de ontwikkeling van het energieverbruik. Diesel wordt gebruikt in noodstroomaggregaten. Energieverbruik Radboud Universiteit aardgas m3/jaar aardgas gecorrigeerd m3/jaar elektriciteit kwh/jaar elektriciteit gecorrigeerd kwh/jaar diesel kg/jaar primaire energie GJ/jaar primaire energie gecorrigeerd GJ/jaar CO2-emissie ton/jaar waterverbruik m gebouwoppervlak m studenten+medewerkers aant Figuur 2 Overzicht van het verloop van het energieverbruik Energiebesparing De resultaten van de energiebesparende maatregelen hebben we goed in beeld. De maatregelen, die omschreven zijn vanaf pagina 9, zijn deels gemeten en deels berekend: Besparingen m 3 gas kwh deel 2017 GJ Verlichtingsprojecten Huygensgebouw % 524 Mercator 3 isolatie en HR++ beglazing % 886 Mercator 3 koppeling WKO % 527 Gymnasion koppeling WKO % 331 Gymnasion verlichting LED % 450 Mercator 1 en 2 aanpassen klimaatinstallaties % 80 Grotiusgebouw aanpassen klimaatinstallaties % 567 Koppeling serverzalen Huygensgebouw op WKO % Labruimten zuurkasten op overwerktimer Huygensgebouw % Balanceren/herverdeling luchthuishouding in Huygensgebouw % HW-boiler vervangen door elektrische boiler Spinoza % Drukregeling + kloktijden 2 luchtkanalen Spinoza % Regeling ventilatie verlichting 3 collegezalen TvA-gebouw % Vakantie en feestdagen in klokprogramma van TvA-gebouw % 234 Ventilatieregeling en opstart programma 5 x LBK Bibliotheek % Totaal ,7% Figuur 3 Overzicht van energiebesparende maatregelen De maatregelen zijn in de loop van 2017 uitgevoerd. Omdat de maatregelen niet aan het begin van het jaar zijn uitgevoerd is in figuur 3 in de kolom deel 2017 aangegeven welk deel van de besparing in 2017 effectief is. Het totaal van de energiebesparing komt voor 2017 uit op 3,7%. Dit is te vergelijken met het energieverbruik van 210 huishoudens. Saldo (absolute) besparing De doelstelling van de RU is gebaseerd op absolute besparing. Dat wordt bepaald door het eindverbruik. Dit wordt jaarlijks gemeten en betreft de 4

5 (harde) werkelijkheid. Het extra verbruik in 2017 is 4,8% en na correctie voor de energiebesparing per saldo 1,1% Er is dit jaar, het eerste verslagjaar van de Energiebeleidsperiode , in absolute zin dus niet bespaard, voornamelijk als gevolg van de uitbreiding van openingstijden, de uitbreiding van het gebruik van apparatuur voor studentenwerkplekken, winkelfunctie en gebouwen die niet gebruikt worden maar wel energie vragen voor renovaties en verhuizingen. Dit was al voorzien in het Energiebeleidsplan Met het Hybride Energie Net dat al per 2018 geëffectueerd wordt, gaat hier verandering in komen. Meerverbruik In 2017 is er extra meerverbruik geweest ten opzichte van voorgaande jaren door: Meerverbruik m 3 gas kwh deel 2017 GJ Overdracht Berchmanianum (niet in gebruik) % Gymnasion uitbreiding (deel niet in gebruik) % Extra gebruik serverzalen Forum en Gymnasion % TvA straat niet in gebruik 2e helft % Spar % 675 Compensatie verliezen Heetwaterleiding Radboudumc % Overig extra activiteiten (niet berekend; geschat) % Totaal ,8% Figuur 4 Overzicht van maatregelen met meerverbruik Een deel van het meerverbruik is moeilijk te kwantificeren. Maar het totaal van het meerverbruik komt uit op (3,7+1,1=) 4,8% in 2017.De besparingen zijn in 2017 dus tenietgedaan door het meerverbruik. Meerjarenoverzicht Omdat het verloop van energieverbruik per jaar enigszins grillig is, wordt ook naar het verbruik op de lange termijn gekeken. In figuur 5 is een overzicht gegeven van het saldo van de besparingen (energiebesparing minus meerverbruik). Energiebesparing (saldo) Gas en elektra gecorrigeerd ,60% ,60% ,00% ,10% Totaal beleidsperiode tot ,2% (gemiddeld 1,3% per jaar) ,10% Afgelopen 5 jaar 4,1% (gemiddeld 0,8% per jaar) Figuur 5 Overzicht van verloop absolute besparing In de laatste 5 jaren is het primaire energieverbruik met gemiddeld 0,8% per jaar gedaald. Energie intensiteit In figuur 6 is de intensiteit van het energieverbruik weergegeven. De beste indicator hiervoor is het verbruik per m 2 vloeroppervlak van de gebouwen of het verbruik per student en medewerker. 20,0 19,5 19,0 18,5 18,0 17,5 17,0 16,5 16,0 15,5 15,0 GJ/student en medewerker Figuur 6 Primaire energie intensiteit primaire energie per student/medewerker en per m GJ/m2 Door met name de toename van het aantal studenten en de uitbreiding van het aantal vierkante meters is de energie intensiteit afgenomen. Ter vergelijking: 1,50 1,45 1,40 1,35 1,30 1,25 1,20 1,15 1,10 5

6 het huishoudelijk verbruik van gas en elektriciteit is gemiddeld 33 GJ per persoon per jaar. CO 2 emissie In figuur 7 is ter indicatie nog de CO 2 footprint 2 per m 2 vloeroppervlak van de gebouwen en per student/medewerker weergegeven kg CO 2 /student en medewerker CO 2 emissie RU per student en medewerker en per m 2 Figuur 7 CO 2 emissie per m2 en per student en medewerker kg CO 2 /m Deze waarden zijn niet gecorrigeerd voor het temperatuurverloop. Cancelen van CO2 rechten De Radboud Universiteit en het Radboudumc (samen Radboud) zijn verplicht deelnemer aan het CO 2 emissiehandelssysteem. Hierbinnen is een plafondwaarde afgesproken en er zijn emissierechten toebedeeld aan industriële bedrijven en elektriciteitscentrales. Het bestaat uit twee componenten: Er is een handelscomponent: een bedrijf dat rechten tekort komt, kan deze kopen en andersom. Dus als een bedrijf minder uitstoot door energiemaatregelen kan een ander bedrijf de bijhorende rechten kopen en meer uitstoten. Net als bij een waterbed waar de ene plek omhoog gaat als je een andere plek omlaag duwt. Dit waterbedeffect is vanuit de gedachte van marktwerking een logisch onderdeel van dit instrument. Voor velen is dat moeilijk te bevatten: als men maatregelen neemt die CO 2 besparen dan Is het natuurlijk niet de bedoeling dat die CO 2 elders wordt uitgestoten. Om die reden bestaat er ook nog een sturingscomponent. Dat is de plafondwaarde voor de totale CO 2 uitstoot in de EU die door regelgeving in stappen verlaagd wordt. Uiteindelijk is het de bedoeling dat de twee componenten samen de benodigde CO 2 reductie bewerkstelligen bij de sectoren die onder de CO 2 emissiehandel vallen. Radboud heeft gratis verkregen rechten gespaard. Vanaf 2013 nemen de vergunde rechten steeds verder af. De komende jaren kan de SKU de gespaarde rechten inzetten en hoeft het geen rechten te kopen. Over enkele jaren kan, wanneer de prijs voor CO 2 emissierechten toeneemt, dit een belangrijke kostenpost gaan worden. De Radboud Universiteit wil niet dat de besparingen die worden doorgevoerd op de campus elders leiden tot extra CO 2 uitstoot. Hoewel het onderdeel is van het instrument is het frustrerend voor uitvoering van energiebesparingsprojecten. Daarom neemt de RU de CO 2 rechten die horen bij onze besparingen uit de markt. Voor 2017 komt de reductie van CO 2 door de besparingen overeen met 618 ton. De bijhorende rechten zijn uit de handel genomen door ze cancelen. Op internationale schaal heeft dit een zeer klein effect, maar deze actie die zelfs de NOS website haalde, versterkt de discussie over verbetering van het instrument, zo bleek uit verschillende reacties. 2 CO 2 emissie: gas = 1,785 kg/m 3 ; elektriciteit = 0,6 kg /kwh; diesel = 74,3 kg/gj 6

7 Duurzame energie Warmte Koude Opslag De belangrijkste duurzame energiebron voor de Radboud Universiteit is omgevingsenergie. Dit is de energie die voor het Huygens, Grotius en het Linnaeusgebouw wordt opgeslagen in de bodem met een Warmte Koude Opslag systeem (WKO). In 2012 is dit systeem geoptimaliseerd en in november 2014 is het koude overschot opgeheven. Zie figuur 8. GigaJoule WKO Radboud Universiteit thermische balans Figuur 8 Warmte Koude Opslag (opbrengst in GigaJoules) In 2017 is GJ warmte en koude uit de bodem gebruikt. Voor de optimalisatie werd ongeveer evenveel energie uit de bodem onttrokken als nu, maar door energiebesparingsmaatregelen, met name met name in het Huygensgebouw, kunnen hiermee meer gebouwen bediend worden. In 2017 zijn ook het Gymnasion/Elinor Ostromgebouw en Mercator 3 aangesloten. Zonnestroom In september 2011 zijn zonnepanelen op het gebouw Forum in gebruik genomen. Deze installatie produceert kwh per jaar. Dit is vergelijkbaar met het verbruik van 3 huishoudens. In april 2014 zijn de zonnepanelen in Grotius in werking gezet. Deze installatie levert kwh per jaar. Dit is vergelijkbaar met het verbruik van 23 huishoudens. In 2017 is de zonnepaneleninstallatie op het Elinor Ostromgebouw in gebruik genomen. In het volgende EJV zal over de opbrengst worden gerapporteerd. De aanbesteding voor zonnepanelen op de UB is, na enige vertraging, in 2017 met een goed resultaat afgesloten. Het wordt, met een geschatte opbrengst van kwh dat te vergelijken is met 36 huishoudens, de grootste installatie op de universiteit. In 2018 wordt deze installatie in gebruik genomen. Het aandeel zelf opgewekte duurzame energie blijft echter gering omdat de opbrengst laag is ten opzichte van het verbruik. Ondanks de lage kwh prijs die de Radboud Universiteit betaalt, verdienen zonnepanelen zich toch binnen de technische levensduur terug. Voorwaarde is wel dat het dak nieuw is of al gerenoveerd, want het is ingewikkeld om een dak met zonnepanelen erop te renoveren. Omdat de mogelijkheden om op de campus duurzame energie op te wekken beperkt zijn, wordt groene stroom ingekocht. Deze duurzame elektriciteit wordt buiten de campus opgewekt. Over de duurzaamheid van groene stroom is discussie. Dit jaar is weer voor 8 miljoen kwh aan Europese windcertificaten gekocht. Maar omdat dit losse certificaten zijn van bestaande installaties, is gezocht naar een manier om additionele groene stroom voor de universiteit te realiseren. Zie Aanbesteding elektriciteit, pagina 8. In figuur 9 is het aandeel van duurzame energie in het totale verbruik te zien. 24% 22% 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Figuur 9 Aandeel Duurzame Energie Duurzame Energie RU aandeel van verbruik in dat jaar aandeel duurzaam zelf aandeel duurzaam zelf + inkoop duurzaam doel 7

8 In onderstaande tabel figuur 10 zijn de opbrengsten van duurzame energie met ingekochte groene stroom voor de RU te zien. Duurzame energie Radboud Universiteit netto duurzame energie WKO GJ/jaar zelfopgewekte zonnestroom kwh/jaar totaal zelfopgewekt duurzaam GJ/jaar inkoop duurzame energie kwh/jaar totaal duurzame energie GJ/jaar Figuur 10 Duurzame energie op de RU Aanbesteding Elektriciteit De opwekking van duurzame energie is op het campusterrein van Radboud slechts in beperkte mate te realiseren. De Radboud Universiteit en het Radboudumc (Radboud) kijken daarom buiten het eigen terrein; naar de regio en naar Nederland. Het ontwikkelen en beheren van duurzame installaties om elektriciteit op te wekken is geen core business van Radboud, daarom wordt samenwerking gezocht met partners die deze installaties realiseren in de regio en in Nederland. Hiervoor wordt de aanbesteding van elektriciteit) aangegrepen. Om deze opwekking zoveel mogelijk direct aan de bedrijfsvoering te koppelen wil Radboud zelf in die opwekkingscapaciteit investeren. Zo was het opgenomen in het Energiebeleidsplan Om voor de aanbesteding meerdere partijen hun visie hierover te kunnen laten geven, is een marktconsultatie georganiseerd in de 2 e helft van Met deze consultatie is getoetst of de voorgenomen vraagstelling rondom de levering van duurzame elektriciteit en de deelname in duurzame opwekinstallaties eenduidig is en voor meerdere partijen realistisch is. Op basis van deze consultatie is geconstateerd dat het mee investeren door Radboud geen belangrijke voorwaarde is voor partijen om nieuwe projecten gerealiseerd te krijgen. De markt heeft meer behoefte aan gegarandeerde afname dan aan geld om te investeren. Aangezien momenteel ook onbekend is welke investeringen in de toekomst mogelijk zijn, is besloten om dit uitgangspunt los te laten in de komende Europese aanbesteding. De aanbesteding van elektriciteit wordt nu als volgt ingestoken: de Radboud Universiteit en het Radboudumc samen sluiten per 1 januari 2020 een overeenkomst voor 10 jaar met een leverancier die in staat is om volgens een aangegeven groeipad duurzaam opgewekte elektriciteit te leveren afkomstig van additionele duurzame projecten in Nederland. Hierbij gaan we uit van 100% additioneel per 2024 met als criterium: projecten die vanaf 2020 draaien. Tot 2024 is volledig additioneel nog niet mogelijk en hanteren we als criterium: projecten die vanaf 2018 draaien. Daarnaast wil Radboud binnen een strategisch partnership afspraken maken over het vergroten van de (commerciële) waarde van de samenwerking voor beide partijen, onder andere door het samen vormgeven van een pilot op het gebied van uurmatching. Doel is om de duurzame opwek beter af te stemmen op het verbruik van Radboud. De Europese aanbesteding wordt in maart 2018 gepubliceerd. Energiezorg In 2010 is op de Radboud Universiteit energiezorg ingevoerd. Energiezorg heeft betrekking op de borging van terugkerende activiteiten om energiebesparing, en de daarbij horende gedragsaspecten, door te voeren, zoals omschreven in het Energiebeleidsplan Het EnergieJaarProgramma (EJV) is een uitwerking van het Enerbiebeleidsplan (EJP) en beschrijft alle activiteiten van het Universitair Vastgoed Bedrijf op het vlak van energiebeleid en energiebeheer en daarnaast alle activiteiten die de energiezorg op de Radboud Universiteitmoeten borgen. Het EJP heeft vooral een interne functie, namelijk het omschrijven van activiteiten voor energiebeleid en beheer. 8

9 Energiemonitoring Met het EnergieConsumptieSysteem (ECS) kunnen gas, elektriciteit en watermeters op afstand met kwartierwaarden afgelezen worden. Ook worden de meterstanden hierin geregistreerd. Dit geeft de mogelijkheid het energieverbruik beter te monitoren. Daarnaast is het systeem nuttig bij analyses van energievraagstukken voor de verschillende gebouwen omdat, naast het verbruik, ook het vermogen wordt geregistreerd. In 2015 is het ECS geoptimaliseerd, met name door een upgrade van de software. Het systeem werkt nu snel en adequaat. De meetwaarden kunnen realtime uitgelezen worden op een dashboard per gebouw. Daarvan kunnen nauwkeurige rapportages worden gemaakt. Verschillende medewerkers van de Radboud Universiteit kunnen inloggen om het verbruik van hun gebouw te bewaken. De initiële problemen in de interactie met het gebouwbeheersysteem zijn opgelost. In 2018 wordt gezocht naar een verbetering van de rapportagemethode en automatische metercontrole. Uitgevoerde projecten In 2017 zijn de volgende projecten uitgevoerd. In een aantal gevallen zijn de projecten eerder afgerond maar kon het effect pas over 2017 bepaald worden. Energiebesparingsonderzoeken per gebouw Voor de meeste gebouwen zijn EPA maatwerkadviezen opgesteld. Een Energie Prestatie Advies is een genormaliseerde analyse van het energieverbruik van het gebouw. Het levert een energiebalans op waarin het aandeel van de verschillende functies, zoals verwarming, ventilatie en verlichting, te zien is en daarnaast een energielabel. Ook geeft het een overzicht van de mogelijkheden om energie te besparen in het gebouw. Sommige maatregelen kunnen direct worden toegepast en andere op een natuurlijk moment. In bijlage 1 is een overzicht opgenomen van energielabels van gebouwen. Project Aanpassen klimaatinstallaties Dit in 2015 gestarte project is gebaseerd op aanpassingen van de instellingen van klimaatsystemen in gebouwen. Eerst is een energieprofiel van de gebouwen gemaakt en daarna zijn maatregelen geformuleerd. In 2016 is al een besparing van 4% absoluut gemeten op basis van nieuwe energie profielen. In 2017 zijn nog enkele projecten uitgevoerd zoals het plaatsen van overwerktimers in labruimten met zuurkasten en het optimaliseren van de luchtverdeling in het Huygensgebouw. In het Spinozagebouw is de drukregeling voor 2 luchtkanalen aangepast. In het Thomas van Aquinogebouw is de ventilatieregeling aangepast en een klokprogramma ingevoerd. En in de Universiteitsbibliotheek is het opstartprogramma voor 5 luchtbehandelingskasten aangepast. De maatregelen zijn gekwantificeerd in het 2 e deel van figuur 3 en leveren nog eens 2% energiebesparing. MKBA warmtenet Nijmegen Met gemeente Nijmegen, provincie Gelderland en Radboudumc is een maatschappelijke kosten baten analyse (MKBA) uitgevoerd voor het warmtenet in het gebied tussen Centraal Station en de Radboud campus. Het rapport E is begin 2017 gepubliceerd. De conclusie hiervan is dat energiebesparing en hybride warmtepompen voor de panden langs het tracé, en energiebesparing en extra WKO op de campus, de hoogste CO 2 reductie opleveren en de hoogste maatschappelijke baten. De aanpak met energiebesparing en benutting van de WKO past het best bij de Radboud Universiteit omdat de gebouwen zowel warmte als koudebehoefte kennen. Warmtelevering HFML Het HFML (magnetenlab) levert vanaf 2012 warmte aan het Huygensgebouw en de WKO. In 2017 betrof dit 3464 GJ. Dit komt overeen met wat ongeveer 100 gemiddelde huishoudens aan gas verbruiken per jaar. Gymnasion en Mercator 3 Voor de uitbreiding en renovatie van het Gymnasion/Elinor Ostromgebouw, die zoveel mogelijk energiezuinig wordt uitgevoerd, is aanvullend LED verlichting in 9

10 de uitbreiding van kantoren geplaatst. De effecten kunnen pas over 2017 worden gemeten. Mercator 3 is geïsoleerd en heeft HR++glas gekregen. In 2017 zijn het Gymnasion/Elinor Ostromgebouw en Mercator 3 gekoppeld op de WKO. Deze gebouwen maken nu ook gebruik van duurzame warmte en koude. Rendement WKO Vanaf oktober wordt het rendement van de WKO gemeten, de Seasonal Performance Factor. De opbrengst aan warmte en koude wordt afgezet tegen de benodigde energie voor warmtepompen en bronpompen. De energie hoeveelheid in figuur 10 is gemeten op de bronnen. Met het hele WKOsysteem, de bronnen, het HFML en de uitwisseling tussen gebouwen onderling, wordt de opbrengst twee keer hoger dan de energie uit de bronnen. In het volgende EJV volgt een uitgebreide analyse. Hybride Energie Net Voor de warmtevoorziening is de Radboud Universiteit voor wat betreft de Thomas van Aquinostraat en het Spinozagebouw op dit moment nog afhankelijk van het warmwaternet van het Radboudumc. Het Radboudumc heeft al langer aangegeven dit net te gaan ontmantelen maar is de gebouwen van de Thomas van Aquinostraat blijven voeden, wachtende op sloop van deze gebouwen. Juli 2018 echter zal de afkoppeling plaats moeten vinden. Het Hybride Energie Net behelst het aanpassen van de infrastructuur voor warmte en koeling in het plangebied Heyendaal Zuid. De profielen van de warmte en koudevraag van de gebouwen in dit gebied worden met het Hybride Energie Net zo efficiënt mogelijk gekoppeld. Door extra ketelvermogen in het Erasmusgebouw te plaatsen ontstaat de mogelijkheid om TvA 1 en 8 en Spinoza hoog van warmte te voorzien. Daartoe kan de bestaande infrastructuur van het heetwaternet van het Radboudumc omgebouwd worden tot een CV leiding tussen Erasmus en Spinoza. Een mooi voorbeeld overigens van circulariteit / hergebruik. Vervolgens kan het Erasmusgebouw op de WKO leiding worden aangesloten en in het gebouw een warmtepomp worden geplaatst. Daardoor kan dit gebouw ook gebruik maken van duurzame warmte en koude uit de WKO. Via de CV leiding kunnen in de andere oude gebouwen het gasverbruik worden verdrongen. Met het aanleggen van een koelleiding vanuit het Erasmusgebouw naar het Maria Montessorigebouw wordt laatstgenoemde indirect gekoppeld op de WKO. Hierdoor heeft het gebouw ook het voordeel van een duurzame energievoorziening. Het Maria Montessorigebouw en het Erasmusgebouw zijn gebouwen die energetisch complementair zijn en goed passen op de WKO. Juli 2017 heeft het CvB het plan voor het Hybride Energie Net goedgekeurd. Hierna is bij de uitwerking van het projectinzicht ontstaan in extra mogelijkheden om te verduurzamen. Een aanvullend voorstel is gemaakt dat thans ter goedkeuring voorligt. Als dit voorstel wordt goedgekeurd, is dit een opmaat naar het van gas los maken van de Radboud Universiteit. LED verlichting In het Huygensgebouw is de verlichting in de parkeergarage, de (nood)trappenhuizen, de bibliotheek, bepaalde labs op de 3 e verdieping en op bepaalde gangen vervangen. De jaarlijkse besparing is kwh. Dit is (te vergelijken met het verbruik van bijna 100 huishoudens. Toekomstige nieuwbouw en renovatie In 2017 is verder aandacht besteed aan het volgende nieuwe, grote gebouw: de nieuwbouw voor de Faculteit Sociale Wetenschappen, het Maria Montessorigebouw. Ingezet is op een energieneutraal gebouw, waarbij op jaarbasis geen netto import van fossiele energie nodig is voor verwarming, koeling, ventilatie, verlichting, liften en MER/SER apparatuur. Het ontwerpteam heeft deze ambitie uitgewerkt in het Definitief Ontwerp. De aanbesteding is in Het Berchmanianum wordt gerenoveerd voordat het door de Radboud Universiteit in gebruik zal worden genomen als Academiegebouw. Omdat dit een monumentaal gebouw is, zal het energieverbruik naar verwachting gaan toenemen. 10

11 MeerJarenAfspraak De Radboud Universiteit neemt deel aan een convenant met het Rijk over energiebesparing, de Meerjarenafspraak (MJA 3). De belangrijkste verplichtingen zijn: - het opstellen en uitvoeren van een Energie Efficiëntie Plan (EEP). In het Energie Efficiëntie Plan RU Nijmegen zijn projecten geformuleerd die een efficiencyverbetering van 8,03% opleveren over genoemde periode. Het is een uitwerking van het Energiebeleidsplan en goedgekeurd door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, - het rapporteren van energieverbruik in het elektronisch MilieuJaarVerslag (e MJV), - het uitvoeren van energiezorg. In figuur 11 zijn de kwantitatieve doelstellingen en resultaten van ons EEP weergegeven. In 2017 is, met de hierboven omschreven projecten, een efficiencyverbetering van 3,5% 3 gerealiseerd ten opzichte van Belangrijk hierbij is dat het om een relatieve besparing gaat zoals de rijksdoelstelling beoogt. De autonome ontwikkeling van ontsparing is hierin dus niet verwerkt, evenmin als duurzame energiemaatregelen % -1% -2% -3% -4% -5% -6% -7% -8% -9% -10% Figuur 11 Realisatie MJA doel: relatief energieverbruik Energie efficiency RU aandeel van verbruik in dat jaar energiebesparende maatregelen doel EEP (MJA 3) Drinkwaterverbruik De ontwikkeling van het drinkwaterverbruik is in figuur 12 weergegeven Figuur 12 Drinkwaterverbruik vanaf Dankzij goed beheer is het drinkwaterverbruik van de Radboud Universiteit in 2017 verder gedaald naar m 3, hetgeen een besparing van 4 % oplevert. Dit is ondanks het toegenomen spoelen van warmwaterinstallaties ten behoeve van Legionella preventie. In figuur 13 is het drinkwaterverbruik per student en medewerker weergegeven Drinkwaterverbruik m 3 totaal Figuur 13 Waterverbruik per student en medewerker Drinkwaterverbruik m 3 per student en medewerker RVO hanteert een andere methode; met name voor correctie van het temperatuurverloop. 11

12 Er zijn buiten het Spinozagebouw en het Linneausgebouw drinkwatertappunten gerealiseerd, in het kader van het Join the pipe project. Duurzaam materiaalgebruik / circulair bouwen De Radboud Universiteit heeft gekozen voor een praktische aanpak bij het bepalen van de milieubelasting van materiaalgebruik: het Milieuclassificatiesysteem van NIBE. De methode is gebaseerd op levenscyclusanalyses (LCA). De gegevens zijn beschikbaar op componentniveau (wat is bijvoorbeeld een duurzame oplossing voor dakbedekking op een plat dak?) en geven een snelle indicatie van de milieubelasting. Er zijn 7 klassen: 1 geeft de laagste milieubelasting en 7 de hoogste. In 2011 is ervoor gekozen om klasse 5 of hoger te vermijden. Dat is goed gelukt. Daarom wordt nu gekozen om klasse 4 en hoger te vermijden, tenzij er zwaarwegende redenen zijn om het materiaal wel toe te passen. Daarnaast kan met deze gegevens een heel gebouw worden doorgerekend. Met Greencalc+ wordt de milieubelasting van een gebouw uitgedrukt in een index. Voor grote projecten 4 is de insteek om op een index (MIB) van minimaal 120 uit te komen. Bij deze index is 100 de referentie, ten opzichte van destandaardsituatie in 1990; 120 betekent dan: 20% beter ten opzichte van de standaardsituatie in Het Grotiusgebouw komt uit op 122. Trigon haalt 155. Tandheelkunde scoort 143. De uitbreiding en renovatie van het Elinor Ostromgebouw/Gymnasion komt uit op 94. Deze lage score wordt veroorzaakt doordat het bestaande deel van het gebouw deels meetelt en een klein deel verwijderd is (alle materialen zijn afgevoerd) waardoor een verbetering van de materiaalindex hier niet gerealiseerd kon worden. De Greencalc+ berekening wordt eigenlijk niet meer gebruikt. Daarvoor wordt nu de schaduwprijs berekening gebruikt, die methodisch vergelijkbaar is. Deze zal in het vervolg worden gebruikt. Circulaire Economie is sterk in opkomst. De Radboud Universiteit ondersteunt dat onder andere door ondertekening van het Grondstoffenakkoord. Circulaire Economie biedt mogelijkheden voor verduurzaming. Vaak worden hiertoe andere businessmodellen gehanteerd en vraagt het een andere manier van inkopen van diensten en producten dan we gewend zijn. Het Universitair Vastgoed Bedrijf draagt hieraan bij door de materialen die vrijkomen bij de sloop van de Thomas van Aquinostraat een herbestemming te laten krijgen, met uitzondering van asbest. bouwprojecten/circulair bouwen radbouduniversiteit draagt/ Deze materialen worden deels door de Radboud Universiteit zelf hergebruikt. Het streven is de komende periode meer projecten volgens het principe van Circulair Bouwen uit te voeren. Communicatie/overleg Klimaatcoalitie De Radboud Universiteit heeft zich eind 2014 aangesloten bij de Klimaatcoalitie, een initiatief van het ministerie van Infrastructuur en Milieu, MVO Nederland, Klimaatverbond Nederland en Natuur & Milieu. Samen met andere deelnemende organisaties, zoals het Radboudumc, wil de Klimaatcoalitie bijdragen aan een positief resultaat van de Klimaattop in Parijs (eind 2015) en betrekt daarbij actief haar partners en doelgroepen. Dit betekent dat de organisatis die zijn aangesloten bij de Klimaatcoalitie: zich committeren aan een klimaatneutrale bedrijfsvoering zo snel als mogelijk, maar uiterlijk in 2050, 4 Als criterium voor toepassing van een berekening geldt of we van nieuwbouw of ingrijpende renovatie van een gebouw of substantieel gebouwdeel kunnen spreken en als het project minimaal 1 miljoen omvang heeft. 12

13 de huidige CO 2 footprint inzichtelijk zullen maken, aannemelijk zullen maken dat de weg naar klimaatneutraliteit is ingezet. Deze stappen zijn uitgewerkt in het Energie Beleidsplan van de Radboud Universiteit. Met deelname aan het de Klimaatcoalitie heeft het College van Bestuur een stip op de horizon gezet. Duurzaamheidsagenda Met de Duurzaamheidsagenda heeft het CvB haar ambities en doelstellingen op het vlak van duurzame ontwikkeling geformuleerd. Energiebeleid is belangrijk onderdeel hiervan, met name voor de thema s duurzaam gedrag en duurzame studeer en werkomgeving. Hiervoor zijn werkgroepen ingericht. De laatste is onlangs omgevormd tot de werkgroep circulaire economie. Nijmeegse Energie Convenant In september 2011 is het Nijmeegse Energie Convenant (NEC) afgerond. De doelstelling van het NEC, om met 14 Nijmeegse organisaties in 3 jaar de CO 2 emissie met 9% terug te dringen, is gehaald. In 2012 is een vervolg gegeven aan het convenant (NEC 2.0) met een meer themagerichte benadering en meer nadruk op kennisuitwisseling. De Radboud Universiteit neemt deel aan het convenant. De uitwisseling van kennis en ervaring tussen deelnemers is zinvol. In 2017 is een nieuw vervolg gegeven aan het NEC dat meer gericht zal worden op het thema circulaire economie. Energiecoördinatoren overleg Twee keer per jaar komen de energiecoördinatoren van universiteiten en ziekenhuizen in Nederland bij elkaar om ervaringen uit te wisselen over thema s die voor energiebeheer van belang zijn. Programmaraad Duurzaamheid Het UVB neemt deel aan de Programmaraad Duurzaamheid van de Radboud Universiteit. Daarnaast participeert het UVB in de werkgroepen Gedragsverandering en Circulaire Economie (voorheen werkgroep Duurzame Huisvesting). Sustainabul De Radboud Universiteit heeft deelgenomen aan deze landelijke ranking van studenten. Belangrijk is dat deze ranking kan bijdragen aan discussie over de aanpak van duurzaamheid op de Radboud Universiteit. Week van de duurzaamheid Figuur 14 De prijs van de duurzaamheidsquiz Tijdens de week van de duurzaamheid (rond 10 oktober) zijn verschillende activiteiten rond dit thema georganiseerd. Het UVB heeft een presentatie gegeven over het nieuwe Energiebeleid. Ook was er een quiz over duurzaamheid op de campus, waarmee een gerecyclede fiets van Bikewerk te winnen was. Netwerk Duurzaamheid In 2010 is het Netwerk Duurzaamheid heropgericht. Onder voorzitterschap van Irene Dankelman wordt over verschillende duurzaamheidonderwerpen gediscussieerd door hoogleraren, medewerkers en studenten. Het UVB neemt hieraan deel en informeert over energieonderwerpen. Daarnaast levert het overleg ook informatie op. 13

14 Nacht van de Energie Op 1 februari 2017 is voor het eerst samen met studenten de Nacht van de Energie georganiseerd. Het is de opvolger van de Nacht van de Nacht die steeds op zaterdag viel. et bleek toch een drempel voor studenten en medewerkers om in het Figuur 15 Discussie tijdens Nacht van de Energie weekend voor dit evenement naar de campus te komen. De eerste editie van de Nacht van de Energie was geslaagd. Met ruim 20 deelnemers is gediscussieerd over de energievoorziening op de campus. Er was een wandeling over het tracé van de WKO leidingen naar de Sterrenwacht waar nog een excursie was. Ontwikkelingen De komende jaren worden er nieuwe gebouwen en uitbreidingen gerealiseerd. Deze worden zeer zuinig uitgevoerd en nieuwbouw van het Maria Montessorigebouw zelfs energieneutraal. In absolute zin zal het energieverbruik hierdoor afnemen. Daarbij moet in ogenschouw genomen worden dat de laagbouw van de Thomas van Aquinostraat niet zeer energie intensief is. Met de nieuwe gebouwen wordt wel een veel betere kwaliteit van het binnenklimaat gerealiseerd en daarmee een veel betere energie efficiency. Daarnaast zijn er nog de volgende ontwikkelingen ten aanzien van het terugdringen van het energieverbruik. De volgende projecten zijn in voorbereiding: energiebesparing bij verlichting in verschillende gebouwen, optimalisatie bij warmwatervoorziening Huygensgebouw, ontkoppeling stoomleiding kookvoorziening in de Refter, hybride energienet voor Heyendaal Zuid. De volgende projecten worden nader onderzocht: energiebesparing bij terreinverlichting, projecten circulair bouwen. Energiekosten Samen met Radboudumc wordt elektriciteit en gas ingekocht. Contracten met leveranciers komen tot stand via Europese aanbestedingen. Vervolgens wordt de prijs vastgeklikt op basis van een afgesproken strategie gebaseerd op risicospreiding, zodat de prijs een jaar vooruit bekend is. Het tarief voor gas was 30 cent per m 3 gas en voor elektriciteit 6,5 cent per kwh in Dit is inclusief netbeheer en belastingen. De tarieven zijn laag door inkoopvoordeel en er wordt relatief weinig aan energiebelasting betaald. In onderstaande cirkeldiagrammen zijn de kostenverdeling voor elektriciteit en gas weergegeven. 4% 17% 17% Kosten Elektriciteit % levering + opslag transport + onderhoud onderhoud EB+ODE BTW (niet voor EB + ODE) De tarieven voor elektriciteit en gas zullen in 2018 ongeveer gelijk blijven. De verwachting is dat de prijzen binnen enkele jaren zullen stijgen als gevolg van het klimaatbeleid. 12% 8% 15% Kosten Gas % levering + opslag transport + onderhoud onderhoud EB+ODE BTW (niet voor EB + ODE) 14

15 Bijlage 1 Energielabels van gebouwen van de Radboud Universiteit In nevenstaand overzicht zijn de energielabels van RU gebouwen opgenomen per maart Voor sommige gebouwen is het label niet van toepassing, bijvoorbeeld omdat het nieuw is (jonger dan 10 jaar), een procesfunctie heeft, een monument is of als kerk dient. Een volledig pakket heeft betrekking op alle maatregelen met een terugverdientijd van ongeveer 10 jaar. Bij een beperkt pakket is rekening gehouden met de te verwachten levensduur van het gebouw. Gebouw Code Energielabel nu opmerking straks Aula H015 D indien volledig pakket wordt uitgevoerd B/C Bestuursgebouw H021 G toekomst? Universiteitsbibliotheek H0281 C indien volledig pakket wordt uitgevoerd A Spinozagebouw hoog H050A G toekomst? Spinozagebouw laag H050B sloop gepland Erasmusgebouw hoog H0511 E indien volledig pakket wordt uitgevoerd A Erasmusgebouw laag H0512 Collegezalencomplex H053 E indien volledig pakket wordt uitgevoerd A TvA 1 H0541 G toekomst? TvA 2 H0542 E sloop gepland TvA 3 H0543 G sloop gepland TvA 4 H0544 G sloop gepland TvA 5 H0545 D sloop gepland TvA 6 H0546 E sloop gepland TvA 8 H0548 G sloop gepland Linnaeusgebouw W38 toekomst? Transitorium(ITS) W42 A na uitvoering energiezuinige renovatie 2010 Kassen Botanie W56 n.v.t. nieuwbouw opgeleverd Huize Heyendael M103 n.v.t. monumentaal pand Rekencentrum (UCI) M196 n.v.t. wel nog energie-onderzoek Trigon M291 C op basis van renovatie UFB GWT C0900 A HFML U02 n.v.t. Gymnasion Noord U03 N A renovatie en uitbreiding uitgevoerd Gymnasion Zuid U03 Z Erasmuslaan 9 U04 n.v.t. geen labelmethodiek voor deze functie Huygensgebouw U05 D Logistiek Centrum U07 n.v.t. geen labelmethodiek voor deze functie NMR U09 n.v.t. geen labelmethodiek voor deze functie Nanolab U10 n.v.t. geen labelmethodiek voor deze functie FEL U15 n.v.t. geen labelmethodiek voor deze functie Grotiusgebouw U16 A+++ op basis van EPC-berekening Berchmanianum U21 G stand van zaken 2016 Gebouwen verhuur Kinderdagverblijf W53 D indien volledig pakket wordt uitgevoerd A Kinderdagverblijf II U08 A Phocas C802 n.v.t. geen labelmethodiek voor deze functie Klooster Soeterbeeck S0950 n.v.t. wel nog energie-onderzoek Gebouwen BV Campus Bedrijvencentrum (UBC) W58 n.v.t. toekomst? Mercator I S050 F indien beperkt pakket wordt uitgevoerd E Mercator II U01 C indien volledig pakket wordt uitgevoerd A Mercator 3 W 36 B/C op basis van energiemaatregelen

16 Universitair Vastgoed Bedrijf Vastgesteld in DO UVB Ter kennisname CvB