EnergieJaarverslag 2016

Transcriptie

1 EnergieJaarverslag 2016 Universitair Vastgoed Bedrijf (UVB) Afdeling: Planning en Control Versie: Status: vastgesteld in Managementteam UVB , Daarna ter kennisname College van Bestuur en daarna ter kennisname van GV

2 Inhoud Samenvatting... 2 Inleiding... 3 Doelstellingen... 3 Ontwikkeling energieverbruik... 3 Duurzame energie... 7 Energiezorg... 8 Energiemonitoring... 9 Uitgevoerde projecten... 9 MeerJarenAfspraak Drinkwaterverbruik Duurzaam materiaalgebruik Communicatie/overleg Benchmark Ontwikkelingen Energiekosten Conclusies Bijlage 1 Energielabels van gebouwen van de Radboud Universiteit Bijlage 2 Energieaspecten Renovatie Tandheelkunde Samenvatting In 2016 zijn verschillende energiebesparende projecten uitgevoerd, die door het UVB zijn geïnitieerd. Het belangrijkste project in 2016 was Aanpak instellingen klimaatinstallaties. Deze projecten zijn gemeten en berekend. Ze leverden een energiebesparing op van 4,9 %. De absolute besparing was in 2016 slechts 0,1 %. Helaas zijn de besparingsactiviteiten dus bijna tenietgedaan door meerverbruik. Dit wordt veroorzaakt door activiteiten (uitbreiding openingstijden, uitbreiding van het gebruik van apparatuur o.a. studentenwerkplekken) storingen (bij warmtepomp en koelvoorziening servers in Huygens) en in bedrijf name van het Trillingsvrij Lab, die een ontsparend effect hebben. Het meerverbruik in 2016 was dus (4,9 0,1=) 4,8%. Omdat het verloop per jaar enigszins grillig is kijken we ook naar een langere periode. Over 4 jaar (van de huidige beleidsperiode) gezien is de absolute besparing 5,2%. Energiebesparing (saldo) Gas en elektra gecorrigeerd ,6 % ,6 % ,0 % ,1 % Totaal beleidsperiode tot ,2% 2

3 We hebben de doelstelling (4x2=) 8 % dus niet helemaal gehaald. Om 2% absolute energiebesparing te realiseren zal het energieprogramma geïntensiveerd moeten worden. We wekken zelf ruim 5% van ons verbruik duurzaam op. Samen met inkoop van groene stroom komen we op een duurzame bijdrage van 22%. Naast het uitvoeren van energiebesparingsprojecten ging in 2016 de nodige aandacht uit naar de beleidskant van energie, die steeds belangrijker wordt in de aanpak om te komen tot een duurzame universiteit. Ook de Maatschappelijke Kosten Baten Analyse voor het warmtenet vroeg de nodige begeleiding. Door goed beheer heeft de Radboud Universiteit in % besparing op drinkwaterverbruik gerealiseerd ten opzichte van In 2017 wordt een nieuw Energiebeleidsplan opgesteld. Hierin wordt de lijn voor de komende 4 jaren uitgezet. Faculteiten, medewerkers, studenten zijn gevraagd hiervoor input te leveren. Dit plan wordt gekoppeld aan het Energieprogramma. Belangrijke onderdelen zullen het hybride energienet voor Heyendaal Zuid en verlichtingsprojecten zijn. Inleiding Dit EnergieJaarVerslag (EJV) 2016 heeft tot doel om bestuur, medewerkers en studenten van de Radboud Universiteit te informeren over de ontwikkelingen rond energieverbruik en de maatregelen voor energiebesparing en duurzame energie in Daarnaast dient dit jaarverslag als evaluatie van het EnergieJaarProgramma. Doelstellingen Het Energiebeleidsplan RU Nijmegen geeft een overzicht van doelstellingen, uitgangspunten, voorwaarden, verplichtingen en verantwoordelijkheden. De belangrijkste doelstelling is om jaarlijks een absolute energiebesparing van 2% te realiseren. Hierbij wordt naast gebouwgebonden energie ook de energie voor ICT en onderzoeksapparatuur betrokken. Ontwikkeling energieverbruik De graadmeter voor de ontwikkeling van het energieverbruik en de uitvoering van energiebeleid op de Radboud Universiteit is het verbruik van elektriciteit en gas. In figuur 1 is de ontwikkeling van het gas en elektriciteitsverbruik weergegeven. 3

4 2,0% 0,0% 2,0% ,0% 6,0% 8,0% 10,0% 12,0% 14,0% 16,0% 18,0% 20,0% 22,0% Figuur 1 Ontwikkeling energieverbruik Ontwikkeling energieverbruik Radboud Universiteit aardgas temperatuur gecorrigeerd elektriciteit temperatuur gecorrigeerd primaire energie alles gecorrigeerd doelstelling Het verbruik heeft betrekking op de gebouwen en terreininstallaties van de campus van de RU. Het verbruik van het magnetenlab (HFML) met neveninstallaties is hierin niet betrokken omdat dit expliciet wordt toegewezen aan de onderzoeksprojecten (deels voor derden). Ook de panden van Stichting Studenten Huisvesting Nijmegen op de campus tellen niet mee aangezien die beheerd worden door SSHN. Aardgas Het gasverbruik van de RU is voor 95% toe te schrijven aan verwarming van ruimtes. Het is in 2016 licht gestegen wat voornamelijk toe geschreven wordt aan het koudere jaar. Het gasverbruik is gecorrigeerd met graaddagen, een maat voor het temperatuurverloop. Na correctie met de graaddagenmethode naar een gemiddeld jaar (qua temperatuur) is het gasverbruik gedaald (gele lijn). Deze daling is toe te schrijven aan maatregelen door het project Aanpassen klimaatinstallaties en de renovatie van Trigon. Sommige gebouwen nemen warmte af van het warmtenet van Radboudumc. Dit verbruik is teruggerekend naar aardgasequivalenten en komt op 25% van het totaal verbruik. Elektriciteit Elektriciteit wordt op de RU voornamelijk gebruikt voor gebouwinstallaties (t.b.v. klimaat, verlichting en ventilatie), ICT en onderzoek. Het elektriciteitsverbruik is in 2016 licht toegenomen. Dit is toe te schrijven aan uitbreiding van activiteiten (o.a. bouw van Trillingsvrij Lab en uitbreiding studentenwerkplekken). Vorig jaar is besloten om het elektriciteitsverbruik ook voor het temperatuurverloop te corrigeren. Ongeveer 8% van het elektriciteitsverbruik is toe te schrijven aan ruimtekoeling. De bruine lijn geeft het verloop van het elektriciteitsverbruik na correctie met de koeldagen methode weer. Primaire energie Voor het bepalen van de primaire energie worden de energiedragers teruggerekend naar dezelfde eenheid nl. GigaJoules. Hierbij wordt rekening gehouden met het rendement van elektriciteitsopwekking, waarna gas en elektriciteit opgeteld kunnen worden (zie figuur 2). 4

5 Primaire energie (GJ) gas 20% elektriciteit 80% Figuur 2 Verdeling primaire energie Figuur 3 geeft een cijfermatig beeld van de ontwikkeling van het energieverbruik. Diesel is gebruikt in noodstroomaggregaten. Energieverbruik Radboud Universiteit aardgas m 3 /jaar aardgas temperatuur gecorrigeerd m 3 /jaar elektriciteit kwh/jaar elektriciteit temperatuur gecorrigeerd kwh/jaar diesel kg/jaar primaire energie GJ/jaar primaire energie (alles corr) CO 2 emissie ton/jaar gebouwoppervlak m studenten+medewerkers aant Figuur 3 Overzicht van verloop van het energieverbruik Energiebesparing Van de energie besparende maatregelen hebben we een goed beeld. De maatregelen, die omschreven zijn vanaf blz. 9, zijn deels gemeten en deels berekend. Het totaal van de energiebesparing komt voor 2016 uit op 4,9%. Saldo (absolute) besparing Onze doelstelling is gebaseerd op absolute besparing. Dat wordt bepaald door het eindverbruik. Dit meten we jaarlijks en betreft de (harde) werkelijkheid. De besparing is over 2016 in absolute zin slechts 0,1 %. Er is dus ook meerverbruik. Meerverbruik De universiteit groeit en hierdoor ontstaat een ontsparend effect, door bijvoorbeeld langere openingstijden en het gebruik van meer apparaten. In 2016 is er extra meerverbruik geweest ten opzichte van voorgaande jaren door: het in bedrijf komen van koelmachine in Huygens omdat koelwatertemperatuur instabiel was (ruim kwh), de in gebruik name van het Trillingsvrijlab (ongeveer kwh), de compensatie voor verliezen in de heetwaterleiding van Radboudumc ( m 3 gas). Dit leverde samen al een meerverbruik op van 1,8%. Verder ging het om een defecte warmtepomp in het Huygensgebouw, extra afzuigventilatie in Spinoza, plaatsing van een bevochtiger in het NMR, legionellabestrijding en twee verbouwingen in het Gymnasion, Het is moeilijk hiervan de meerverbruiken te kwantificeren. Maar het totaal van het meerverbruik is (4,9 0,1=) 4,8% in De besparingen zijn in 2016 dus bijna tenietgedaan door het meerverbruik. 5

6 Meerjaren overzicht Omdat het verloop per jaar enigszins grillig is kijken we ook naar een langere periode. In figuur 4 is een overzicht gegeven van het saldo van de besparingen (energiebesparing meerverbruik). Energiebesparing (saldo) Gas en elektra gecorrigeerd ,6 % ,6 % ,0 % ,1 % Totaal beleidsperiode tot ,2% Figuur 4 Overzicht van verloop absolute besparing In de laatste 4 jaren (Energiebeleidperiode ) is het primaire energieverbruik met 5,2% gedaald. We hebben de doelstelling van (4x2=) 8% dus niet helemaal gehaald. Duidelijk is dat om 2% absolute energie besparing te realiseren het energieprogramma geïntensiveerd moet worden. Het Energiebeleidsplan geeft hier invulling aan. Energie intensiteit In figuur 5 is de intensiteit van de het energieverbruik weergegeven. De beste indicator hiervoor is het verbruik per m 2 vloeroppervlak van de gebouwen of het verbruik per student en medewerker. primaire energie per student/medewerker en per m 2 19,0 1,50 18,5 1,45 1,40 18,0 1,35 17,5 17,0 GJ/student en medewerker GJ/m2 1,30 1,25 1,20 16,5 1,15 16,0 1,10 1,05 15,5 Figuur 5 Primaire energie intensiteit ,00 Door met name de toename van het aantal studenten en de uitbreiding van het aantal vierkante meters is de energie intensiteit afgenomen. CO 2 emissie In figuur 6 is ter indicatie nog de CO 2 footprint1 per m 2 vloeroppervlak van de gebouwen en per student/medewerker weergegeven. 1 CO 2 emissie: gas = 1,773 kg/m 3 ; elektriciteit = 0,671 kg /kwh; diesel = 74,3 kg/gj 6

7 kg CO 2 /student en medewerker CO 2 emissie RU per student en medewerker en per m 2 kg CO 2 /m2 115,0 110,0 105,0 100,0 95,0 90,0 85, Figuur 6 CO 2 emissie per m2 en per student en medewerker 80,0 Deze waarden zijn niet gecorrigeerd voor het temperatuurverloop. Duurzame energie Warmte Koude Opslag De belangrijkste duurzame energiebron voor de RU is omgevingsenergie. Dit is de energie die voor het Huygens, Grotius en het Linnaeusgebouw wordt opgeslagen in de bodem middels een Warmte Koude Opslag systeem (WKO). In 2012 is dit systeem geoptimaliseerd en in november 2014 is het koude overschot opgeheven. Zie figuur Figuur 7 Warmte Koude Opslag (opbrengst in GigaJoules) In 2016 hebben we GJ warmte en koude uit de bodem gebruikt. Voor de optimalisatie werd ongeveer evenveel energie uit de bodem onttrokken als nu, maar door energiebesparingsmaatregelen (m.n. in het Huygensgebouw) kunnen we hiermee meer gebouwen bedienen. In 2017 wordt het Gymnasion aangesloten. Zonnestroom De Radboud Universiteit wekte zelf zonnestroom op met zonnepanelen op de paal bij het Gymnasion (ongeveer 1700 kwh per jaar). Het natuurstroomcontract dat hieraan ten grondslag lag is per 2015 opgezegd. In april 2016 is de paal ontmanteld omdat hij in de weg stond voor de uitbreiding van het Gymnasion. De zonnepanelen worden hergebruikt door de testfaciliteit op het Huygensgebouw. 7

8 In september 2011 zijn zonnepanelen op het gebouw van het ISC (Forum) in gebruik genomen. Deze installatie produceert kwh per jaar (het gebruik van 3 huishoudens). In april 2014 zijn de zonnepanelen in Grotius in gebruik genomen. Deze installatie van 85 kwp heeft in kwh geleverd. Ondanks deze forse stijging blijft het aandeel in duurzame energie gering omdat de opbrengst laag is ten opzichte van ons verbruik. Ondanks de lage kwh prijs die de Radboud Universiteit betaalt, verdienen zonnepanelen zich toch binnen de technische levensduur terug. Voorwaarde is wel dat het dak nieuw is. Omdat de mogelijkheden om op de campus duurzame energie op te wekken beperkt zijn, kopen we groene stroom in. Deze duurzame elektriciteit wordt buiten de campus opgewekt. Over de duurzaamheid van groene stroom is discussie. Certificaten van Noorse waterkracht dragen namelijk niet bij aan extra productie van duurzame energie. Daarom hebben we weer voor 8 miljoen kwh aan Nederlandse windcertificaten gekocht. Die zijn iets duurder maar daarmee hopen we bij te dragen aan extra productie van duurzame energie. In figuur 8 is het aandeel van duurzame energie in ons totale verbruik te zien. 24% 22% 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Duurzame Energie RU aandeel van verbruik in dat jaar aandeel duurzaam zelf aandeel duurzaam zelf + inkoop duurzaam doel Figuur 8 Aandeel Duurzame Energie In onderstaande tabel zijn de opbrengsten van duurzame energie met ingekochte groene stroom voor de RU te zien. Duurzame energie Radboud Universiteit netto duurzame energie WKO GJ/jaar zelfopgewekte zonnestroom kwh/jaar totaal zelfopgewekte duurzame energie GJ/jaar inkoop duurzame energie kwh/jaar totaal duurzame energie GJ/jaar Figuur 9 Duurzame energie op de RU Energiezorg In 2010 is op de RU energiezorg ingevoerd. Energiezorg heeft betrekking op de borging van terugkerende activiteiten om energiebesparing (en de daarbij horende gedragsaspecten) door te voeren. Het EnergieJaarProgramma beschrijft alle activiteiten van het UVB op het vlak van energiebeleid en energiebeheer en daarnaast alle activiteiten die energiezorg op de RU moeten 8

9 borgen. Het EJP heeft vooral een interne functie, nl. het omschrijven van activiteiten voor energiebeleid en beheer. Energiemonitoring Met het EnergieConsumptieSysteem kunnen we gas, elektriciteit en watermeters op afstand (met kwartierwaarden) aflezen. Ook worden de meterstanden hierin geregistreerd. Dit geeft ons de mogelijkheid het energieverbruik beter te monitoren. Daarnaast is het systeem handig bij analyses van energievraagstukken voor de verschillende gebouwen omdat, naast het verbruik, ook het vermogen wordt geregistreerd. In 2015 is het EnergieConsumptieSysteem geoptimaliseerd, met name door een upgrade van de software. Het systeem werkt nu snel en adequaat. We kunnen meetwaarden realtime uitlezen op een dashboard per gebouw en we kunnen nauwkeurige rapportages maken. Verschillende medewerkers van de Radboud Universiteit kunnen inloggen om het verbruik van hun gebouw te bewaken. In 2016 zijn problemen ontstaan in de interactie met het gebouwbeheersysteem. Dit wordt momenteel hersteld. Uitgevoerde projecten In 2016 zijn de volgende projecten uitgevoerd. In een aantal gevallen zijn de projecten eerder afgerond maar kon het effect pas over 2016 bepaald worden. Energiebesparingsonderzoeken per gebouw Voor de meeste gebouwen zijn EPA maatwerkadviezen opgesteld. Een Energie Prestatie Advies is een genormaliseerde analyse van het energieverbruik van het gebouw. Het levert een energiebalans op waarin het aandeel van de verschillende functies (zoals verwarming, ventilatie en verlichting) te zien is en daarnaast een energielabel. Ook geeft het een overzicht van de mogelijkheden om energie te besparen in het gebouw. Sommige maatregelen kunnen direct worden toegepast en andere op een natuurlijk moment. In bijlage 1 is een overzicht opgenomen van energielabels van gebouwen (waaraan Berchmanianum is toegevoegd). Warmtelevering HFML Het magnetenlab levert vanaf 2012 warmte aan het Huygensgebouw en de WKO. In 2016 betrof dit 482 GJ. Dit komt overeen met wat ongeveer 14 gemiddelde huishoudens aan gas verbruiken per jaar. Wanneer het Gymnasion wordt aangesloten op de WKO kan weer meer restwarmte worden geleverd. Project Aanpassen klimaatinstallaties Dit in 2015 gestarte project is gebaseerd op aanpassingen van de instellingen van klimaatsystemen in gebouwen. Eerst is een energieprofiel van de gebouwen gemaakt. Daarna zijn maatregelen geformuleerd. Van onderstaande gebouwen zijn besparingen gemeten op basis van nieuwe energie profielen. Voor deze gebouwen is de besparing 4% absoluut. Het project loopt nog door in

10 Project Aanpassen Klimaatinstallaties Besparing Primaire Gebouw Maatregelen Gas m 3 Elek kwh energie Aula stooklijn aangepast klokprogramma/overwerktimer aangepast recirculatieklep veranderd ventilatie Academiezaal geoptimaliseerd instructie receptie/portier % Best.gebouw klokprogramma aangepast pompschakeling warmtedistributie afzuigventilatie op klok % Spinoza kloktijden aangepast optimalisatie Luchtbehandeling werkplaats % Erasmus kloktijden aangepast ,2% CollegezalenC stooklijn op CV boilers pompschakeling warmtedistributie % Mercator 1 klokprogramma aangepast boilertempratuur aangepast overwerktimer ingesteld % Mercator 2 klokprogramma aangepast % Mercator 3 stooklijn aangepast klokprogramma aangepast verlichting op overwerktimer CO2 sturing tijdens kantooruren afzuiging toiletten luchtbehandeling kantoren % UBC afzuigunits + koelmachine op klokprogramma stookgrens ingesteld klokprogramma aangepast radiatoren bijgesteld + instructie % HFML stookgrens ingesteld stooklijn optimaliseren weerstation U03 servertemperatuur verhoogd gedrag in teaan besproken % Linneaus kloktijden: nieuw deel zalen CO2 regeling grote collegezalen hersteld stooklijn met grens ingesteld verwarming aangepast % Totaal % Renovatie Trigon Van medio 2014 tot eind 2015 is het Trigon gebouw gerenoveerd. Hierbij zijn ook energiebesparende maatregelen doorgevoerd. In de gevel zijn te openen ramen aangebracht die met HR++ glas zijn uitgevoerd. Dat geldt voor ongeveer 1/3 deel van de ramen. Verder is gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning toegepast en zijn de ketels vervangen door HR ketels. De besparing is bepaald op basis van vergelijkbare perioden voor en na de renovatie waarbij het verbruik gecorrigeerd is voor het temperatuurverloop. De besparing op gas is ongeveer m3 gas per jaar (46%). Dit komt overeen met het verbruik van 36 huishoudens. Verder is energiezuinige verlichting toegepast met daglichtregeling en aanwezigheidsdetectie. Dit is voor bijna het gehele gebouw toegepast. Hier is de besparing bepaald op basis van het verbruik per dag voor vergelijkbare perioden voor en na de renovatie. De besparing is kwh per jaar (18%). Dit komt overeen met het verbruik van 120 huishoudens. 10

11 Renovatie Tandheelkunde Dit gebouw is in beheer bij Radboudumc. Het energieverbruik wordt daarom in het verbruik van het Radboudumc betrokken. Het renovatieproject is echter uitgevoerd door het UVB omdat Radboud Universiteit eigenaar is van dit pand. De renovatie van Tandheelkunde is een voorbeeld van hoe energiezuinig een renovatie kan worden uitgevoerd. Het energielabel gaat van G naar A+, zie ook bijlage 2. Toekomstige nieuwbouw en renovatie Voor de uitbreiding en renovatie van het Gymnasion, die zoveel mogelijk energiezuinig wordt uitgevoerd, wordt aanvullend LED verlichting in uitbreiding van kantoren en koppeling op de WKO toegepast. In 2016 is aandacht besteed aan het volgende nieuwe, grote gebouw: de nieuwbouw voor de Faculteit Sociale Wetenschappen. Naar aanleiding van onze ervaringen en ontwikkelingen hebben we onze ambities bijgesteld. We hebben ingezet op een energieneutraal gebouw, waarbij op jaarbasis geen netto import van fossiele energie nodig is voor verwarming, koeling, ventilatie, verlichting, liften en MER/SER apparatuur. Inmiddels is het ontwerpteam bezig om deze ambitie uit te werken in een Definitief Ontwerp. De ambitie is al bijna gerealiseerd. Het Berchmanianum wordt gerenoveerd voordat het door de Radboud Universiteit in gebruik zal worden genomen als Academiegebouw. Omdat dit een monumentaal gebouw is zal het energieverbruik (ook per m 2 ) gaan toenemen. Onderzoek naar gebruik windenergie Samen met Radboudumc en de initiatiefnemer van het burgerwindpark Nijmegen hebben we onderzocht hoe we concreet bij kunnen dragen aan windenergie. Een fysieke koppeling met windturbines op de Grift (Nijmegen Noord) is niet haalbaar. Ook buffering van het grillige aanbod van wind op de campus is economisch niet aantrekkelijk. Participeren bleek ook niet mogelijk in verband met de financiële regels waaraan de universiteit gehouden is. In 2017 willen we de aanbesteding voor elektriciteit koppelen aan duurzame energie projecten. MeerJarenAfspraak De Radboud Universiteit neemt ook deel aan een convenant met het Rijk over energiebesparing, de Meerjarenafspraak (MJA 3). De belangrijkste verplichtingen zijn: - het opstellen en uitvoeren van een Energie Efficiëntie Plan (EEP). In het Energie Efficiëntie Plan RU Nijmegen zijn projecten geformuleerd die een efficiencyverbetering van 8,1% opleveren over genoemde periode. Het is een uitwerking van het Energiebeleidsplan en is goedgekeurd door Agentschap NL (dat is opgevolgd door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland), - het rapporteren van energieverbruik in het elektronisch MilieuJaarVerslag (e MJV), - het invoeren van energiezorg. In figuur 10 zijn de kwantitatieve doelstellingen en resultaten van ons EEP weergegeven. In 2016 hebben we, met de hierboven omschreven projecten een efficiencyverbetering van bijna 4% gerealiseerd t.o.v Belangrijk hierbij is dat het om een relatieve besparing gaat zoals de rijksdoelstelling beoogt. De autonome ontwikkeling (ontsparing) is hierin dus niet verwerkt, evenmin als duurzame energie maatregelen. 11

12 0% 1% % 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 10% 11% 12% Figuur 10 Realisatie MJA doel: relatief energieverbruik Energie efficiency RU aandeel van verbruik in dat jaar energie maatregelen MJA doel EEP (MJA 3) In 2016 is een nieuw Energie Efficiëntie Plan ingediend met maatregelen die de komende 4 jaar 8% efficiencyverbetering moeten opleveren. Inmiddels is dit plan goedgekeurd. Het Energiebeleidsplan gaat hier op in. Drinkwaterverbruik Figuur 11 Drinkwaterverbruik vanaf 2012 Drinkwaterverbruik m 3 totaal Dankzij goed beheer is het drinkwaterverbruik van de RU in 2016 verder gedaald naar m 3, hetgeen een besparing van 9 % oplevert. Dat minder drinkwater in noodkoelingen gebruikt is, heeft hier aan bijgedragen. Vanaf 2012 is uitvoering gegeven aan het Waterbesparingplan Radboud Universiteit In figuur 12 is het drinkwaterverbruik per student en medewerker weergegeven. Drinkwaterverbruik m 3 per student en medewerker 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1, Figuur 12 Waterverbruik per student en medewerker 12

13 Duurzaam materiaalgebruik De Radboud Universiteit heeft gekozen voor een praktische aanpak bij het bepalen van de milieubelasting van materiaalgebruik: het Milieuclassificatiesysteem van NIBE. De methode is gebaseerd op levenscyclusanalyses (LCA). De gegevens zijn beschikbaar op componentniveau (wat is bijvoorbeeld een duurzame oplossing voor dakbedekking op een plat dak) en geven een snelle indicatie van de milieubelasting. Er zijn 7 klassen: 1 geeft de laagste milieubelasting en 7 de hoogste. We hebben in 2011 gekozen om klasse 5 en hoger zoveel mogelijk te vermijden. Daarnaast kan met deze gegevens een heel gebouw worden doorgerekend. Met Greencalc+ wordt de milieubelasting van een gebouw uitgedrukt in een index. Voor projecten is de insteek om op een index (MIB) van minimaal 120 uit te komen (100 is de referentie). Het Grotiusgebouw komt uit op 122. De uitbreiding en renovatie van het Gymnasion is eveneens met Greencalc+ doorgerekend. Doordat het bestaande deel deels mee telt en een klein deel verwijderd wordt is hier geen verbetering van de materiaalindex haalbaar. Deze aanpak, die vertaald is naar de richtlijn Duurzaam Bouwen RU onderdeel materiaalgebruik, is door drukte niet in 2016 geëvalueerd. De Greencalc+ berekening wordt eigenlijk niet meer gebruikt. Daarvoor wordt nu de verborgen milieukosten methode gebruikt. Met deze methode kan (net als met Greencalc+) de milieubelasting van een gebouw worden berekend. Deze gebruiken we nu ook voor de nieuwbouw van FSW. Communicatie/overleg Klimaatcoalitie De Radboud Universiteit heeft zich eind 2014 aangesloten bij de Klimaatcoalitie, een initiatief van het ministerie van Infrastructuur en Milieu, MVO Nederland, Klimaatverbond Nederland en Natuur & Milieu. Samen met andere deelnemende organisaties, zoals Radboudumc, willen ze bijdragen aan een positief resultaat van de Klimaattop in Parijs (eind 2015) en betrekken daarbij actief hun partners of doelgroepen. Dit betekent dat zij: zich committeren aan een klimaatneutrale bedrijfsvoering zo snel als mogelijk, maar uiterlijk in 2050, de huidige CO2 footprint inzichtelijk maken, aannemelijk maken dat de weg naar klimaatneutraliteit is ingezet. Deze stap is een aanvulling op het Energie Beleidsplan van de RU en met deelname aan het de Klimaatcoalitie heeft het College van Bestuur een stip op de horizon gezet. Duurzaamheidsagenda Met de Duurzaamheidsagenda heeft het CvB haar ambities en doelstellingen op het vlak van duurzame ontwikkeling geformuleerd. Energiebeleid is belangrijk onderdeel hiervan, met name voor de thema s duurzaam gedrag en duurzame studeer en werkomgeving. Nijmeegse Energie Convenant In september 2011 is het Nijmeegse Energie Convenant (NEC) afgerond. De doelstelling van het NEC, om met 14 Nijmeegse organisaties in 3 jaar de CO 2 emissie met 9% terug te dringen, is gehaald. In 2012 is een vervolg gegeven aan het convenant (NEC 2.0) met een meer themagerichte benadering en meer nadruk op kennisuitwisseling. De RU neemt deel aan het convenant. De uitwisseling van kennis en ervaring tussen deelnemers is zinvol. In 2017 wordt een vervolg gegeven aan het NEC dat meer gericht zal worden op het thema circulaire economie. 13

14 Netwerk Duurzaamheid In 2010 is het Netwerk Duurzaamheid heropgericht. Onder voorzitterschap van Irene Dankelman wordt over verschillende duurzaamheidonderwerpen gediscussieerd door hoogleraren, medewerkers en studenten. Het UVB neemt hieraan deel en informeert over energieonderwerpen. Daarnaast levert het overleg ook informatie op. Sustainabul De Radboud Universiteit heeft deelgenomen aan deze landelijke ranking van studenten en is wederom niet hoog geëindigd. Belangrijk is dat deze ranking kan bijdragen aan discussie over de aanpak van duurzaamheid op de Radboud Universiteit. Week van de duurzaamheid Tijdens de week van de duurzaamheid zijn verschillende activiteiten rond dit thema georganiseerd. Het UVB heeft een wandeling over het tracé van de WKO leidingen georganiseerd en een toelichting gegeven op de energieaspecten van verschillende gebouwen met tips voor thuis. Filmpje over WKO Tijdens de Week van de Duurzaamheid is ook een film over de Warmte Koude Opslag in première gegaan. Het behandelt voor niet technici hoe het systeem werkt en hoe de Radboud Universiteit dit verder wil ontwikkelen tot een smart grid. Zie: Maatschappelijke Kosten Baten Analyse stadsverwarming Met Radboudumc, Gemeente Nijmegen en Provincie Gelderland is gewerkt aan de Maatschappelijke Kosten Baten Analyse van stadsverwarming in een deel van de bestaande stad. Met name de politieke dimensie bij dit project maakten dit een arbeidsintensief traject. Inmiddels is het rapport gepubliceerd: E Benchmark Onderzocht is of er een representatieve benchmark is die een beeld geeft van hoe de Radboud Universiteit het doet met energiebesparing ten opzichte van andere universiteiten. De benchmark van energiecoördinatoren van universiteiten, de benchmark Facilitair noch Sustainabul, geven hierin een betrouwbaar beeld. Dit wordt veroorzaakt door verschillende omrekeningsfactoren (vaak naar kosten of gebouwoppervlakte). De bedrijfsrapportage van de MJA laat zien dat we over 10 jaren bij energiebesparing 6 e van de 14 universiteiten scoren. Niet duidelijk is hoe de uitkomsten gecorrigeerd zijn voor het temperatuurverloop en gebouwoppervlakte. De vraag is of vergelijking met andere universiteiten zinvol is omdat sommige universiteiten stadsverwarming afnemen of een ander bouw/renovatieprogramma kennen. Ontwikkelingen De komende jaren worden er nieuwe gebouwen en uitbreidingen gerealiseerd. Deze worden zeer zuinig uitgevoerd en nieuwbouw FSW zelfs energieneutraal. In absolute zin zal het energieverbruik hierdoor afnemen. We moeten hierbij wel in ogenschouw nemen dat de laagbouw van de Thomas van Aquinostraat niet zeer energie intensief is. Met de nieuwe gebouwen wordt wel een veel beter (binnenklimaat)kwaliteit gerealiseerd en daarmee een veel betere energie efficiency. Daarnaast zijn er nog de volgende ontwikkelingen t.a.v. het terugdringen van het energieverbruik. De volgende projecten zijn in voorbereiding: energiebesparing bij verlichting in verschillende gebouwen, optimalisatie bij warmwatervoorziening Huygensgebouw. 14

15 De volgende projecten worden nader onderzocht: energiebesparing bij terreinverlichting, ontkoppeling stoomleiding kookvoorziening in de Refter, hybride energienet voor Heyendaal Zuid. In 2017 wordt een nieuw Energiebeleidsplan opgesteld. Hierin wordt de lijn voor de komende 4 jaren uitgezet. Faculteiten, medewerkers, studenten zijn gevraagd hiervoor input te leveren. Dit plan wordt gekoppeld aan het Energieprogramma. Energiekosten Samen met Radboudumc kopen we elektriciteit en gas in. Contracten met leveranciers komen tot stand via Europese aanbestedingen. Vervolgens "clicken" we de prijs vast op basis van een afgesproken strategie gebaseerd op risicospreiding, zodat we een jaar vooruit de prijs weten. Het tarief voor gas was 38 cent per m 3 gas en voor elektriciteit 7 cent per kwh in Dit is inclusief netbeheer en belastingen. De tarieven zijn laag door inkoopvoordeel en we betalen relatief weinig aan energiebelasting. De tarieven voor elektriciteit en gas zullen in 2017 en 2018 met enkele procenten dalen. De energiecomponent in de huisvestingstarieven is derhalve met 5% verlaagd. De verwachting is dat de prijzen op termijn zullen stijgen als gevolg van klimaatbeleid. Conclusies In 2016 zijn verschillende energiebesparende projecten uitgevoerd, die door het UVB zijn geïnitieerd. Het belangrijkste project in 2016 was Aanpak instellingen klimaatinstallaties. Deze projecten zijn gemeten en berekend. Ze leverden een energie besparing op van 4,9 %. De absolute besparing was in 2016 slechts 0,1 %. Helaas zijn de besparingsactiviteiten dus bijna tenietgedaan door meerverbruik. Dit wordt veroorzaakt door activiteiten (uitbreiding openingstijden, uitbreiding van het gebruik van apparatuur o.a. studentenwerkplekken) storingen (bij warmtepomp en koelvoorziening servers in Huygens) en in bedrijf name van het Trillingsvrij Lab, die een ontsparend effect hebben. Het meerverbruik in 2016 was dus (4,9 0,1=) 4,8%. Omdat het verloop per jaar enigszins grillig is kijken we ook naar een langere periode. Over 4 jaar (van de huidige beleidsperiode) gezien is de absolute besparing 5,2%. We hebben de doelstelling van (4x2=) 8 % dus niet helemaal gehaald. Om 2% absolute energiebesparing te realiseren zal het energieprogramma geïntensiveerd moeten worden. We wekken zelf ruim 5% van ons verbruik duurzaam op. Samen met inkoop van groene stroom komen we op een duurzame bijdrage van 22%. Naast het uitvoeren van energiebesparingsprojecten ging in 2016 de nodige aandacht uit naar de beleidskant van energie, die steeds belangrijker wordt in de aanpak om te komen tot een duurzame universiteit. Ook de Maatschappelijke Kosten Baten Analyse voor het warmtenet vroeg de nodige begeleiding. Door goed beheer heeft de Radboud Universiteit in % besparing op drinkwaterverbruik gerealiseerd ten opzichte van

16 Bijlage 1 Energielabels van gebouwen van de Radboud Universiteit Gebouw Code Energielabel nu opmerking straks Aula H015 D indien volledig pakket wordt uitgevoerd B/C Bestuursgebouw H021 G toekomst? Universiteitsbibliotheek H0281 C indien volledig pakket wordt uitgevoerd A Spinozagebouw hoog H050A G toekomst? Spinozagebouw laag H050B sloop gepland Erasmusgebouw hoog H0511 E indien volledig pakket wordt uitgevoerd A Erasmusgebouw laag H0512 Collegezalencomplex H053 E indien volledig pakket wordt uitgevoerd A TvA 1 H0541 G toekomst? TvA 2 H0542 E sloop gepland TvA 3 H0543 G sloop gepland TvA 4 H0544 G sloop gepland TvA 5 H0545 D sloop gepland TvA 6 H0546 E sloop gepland TvA 8 H0548 G sloop gepland Linnaeusgebouw W38 toekomst? Transitorium(ITS) W42 A op basis van uitvoering energiezuinige renovatie Kassen Botanie W56 n.v.t. nieuwbouw opgeleverd Huize Heyendael M103 n.v.t. monumentaal pand Rekencentrum (UCI) M196 n.v.t. wel nog energie onderzoek Trigon M291 C op basis van renovatie UFB GWT C0900 A HFML U02 n.v.t. Gymnasion Noord U03 N A renovatie en uitbreiding in uitvoering Gymnasion Zuid U03 Z Erasmuslaan 9 U04 n.v.t. geen labelmethodiek voor deze functie Huygensgebouw U05 D Logistiek Centrum U07 n.v.t. geen labelmethodiek voor deze functie NMR U09 n.v.t. geen labelmethodiek voor deze functie Nanolab U10 n.v.t. geen labelmethodiek voor deze functie FEL U15 n.v.t. geen labelmethodiek voor deze functie Grotiusgebouw U16 A+++ op basis van EPC Berchmanianum U21 G stand van zaken 2016 Gebouwen verhuur Kinderdagverblijf W53 D indien volledig pakket wordt uitgevoerd A Kinderdagverblijf II U08 A Phocas C802 n.v.t. geen labelmethodiek voor deze functie Klooster Soeterbeeck S0950 n.v.t. wel nog energie onderzoek Gebouwen BV Campus Bedrijvencentrum (UBC) W58 n.v.t. toekomst? Mercator I S050 F indien beperkt pakket wordt uitgevoerd E Mercator II U01 C indien volledig pakket wordt uitgevoerd A Mercator 3 W 36 G indien volledig pakket wordt uitgevoerd B/C In bovenstaand overzicht zijn de energielabels van RU gebouwen opgenomen per maart Voor sommige gebouwen is het label niet van toepassing, bijvoorbeeld omdat het nieuw is (jonger dan 10 jaar), een procesfunctie heeft, een monument is of als kerk dient. Een volledig pakket heeft betrekking op alle maatregelen met een terugverdientijd van ongeveer 10 jaar. Bij een beperkt pakket is rekening gehouden met de te verwachten levensduur van het gebouw. 16

17 Bijlage 2 Energieaspecten Renovatie Tandheelkunde De gevolgde methode om een belangrijk onderdeel van duurzaamheid, energieverbruik, te verminderen is de trias energetica. Via deze methode zijn een drietal stappen doorlopen om tot energiezuinigheid te komen. In de verschillende ontwerpfasen is het energie aspect voortdurend bepalend geweest. Stap 1: Beperk energieverbruik. Dichte gevel/dak isolatie o Dak Rc=8 o Nieuwe vloeren boven buitenlucht Rc=8 o Bovengrondse gevels Rc=4,5 o Trappenhuizen/liftschacht Rc>3,5 o Luchtdichtheid/maximale infiltratie (qv;10;kar) 0,20 dm3/s per m2 gebruiksoppervlakte Transparante gevel o Triple glas, U waarde <0,6 o Kozijnen U waarde <1,4 o Buitenzonwering hoogbouw oost zuid west (g waarde 0,1) o Zonnewarmte werend glas, oost zuid west 21% warmte doorlaat, noord 45% doorlaat (zie onder) o Warmtewinst sturing op zonwering. De lokale ruimteopnemer bepaald of de zonwering omlaag mag bij afwezigheid. Indien er warmtebehoefte is zal de zonwering omhoog blijven. Verlichting o Daglichtregeling gevelzijde o Aanwezigheidsdetectie, in meer dan 70% van de ruimten, zie ruimtestaat. Ventilatie o Aan/uit schakelen per verdieping, apart noord en zuid. o Verdringing op aanwezigheidsdetectie behandelkamers. o Variabel debiet regeling ruimten met hoge bezettingsgraad. o Warmteterugwinning >80% o Bevochtiging uit teruggewonnen warmte Stap 2: Gebruik hernieuwbare bronnen Geen hernieuwbare bronnen in het plan. Wel geschikt gemaakt voor koppeling op de Warmte Koude opslag in toekomst, door toepassing van Lage Temperatuur Verwarming en Hoge Temperatuur Koeling Stap 3: Gebruik fossiele bronnen met een zo hoog mogelijk rendement Warmte koude opwekking o Warmtepomp als eerste warmteopwekker. Deze kan > 50% van de totale warmtebehoefte leveren. o HR 107 ketels, gekoppeld aan laagtemperatuurverwarming. o Hoog temperatuur koeling en hierdoor een hoger rendement van de koelmachine. Koude opwekking o Koudebuffer 80m3/h, welke afval van warmtepomp opslaat tot koelbehoefte ontstaat. Verlichting o LED verlichting in ruimten met veel branduren: gangen en voor accent verlichting. 17

18 Energie Prestatie Berekening In 2013 zijn EPC berekeningen gemaakt voor het gebouw. Voor de oude situatie kwam de E/E factor uit op 4,5. Voor nieuwbouw geldt als norm: 1. In de gerenoveerde situatie komt die factor uit op: 0,72. Hoewel de EPC berekening eigenlijk niet bedoeld is voor bestaande gebouwen kan wel een beeld gecreëerd worden van de gebouw gebonden energie. De verbetering hiervan door de renovatie is ruim 6 x. Dit wordt dus een zeer energiezuinig gebouw. Het Energielabel gaat met de renovatie van G naar A+. Dat is voor renovaties een ongekende sprong. Greencalc+ berekening Ook is een Greencalc berekening gemaakt om een beeld te krijgen van de duurzaamheid van de gebruikte materialen. De Greencalc+ score komt op 143. De ambitie van de Radboud Universiteit was in de tijd van de opdracht: 120. (Hoe hoger hoe beter.) Zonwering Het gebouw is in het ontwerp voorzien van veel glas. Deels doordat dit in de hoogbouw altijd al zo was, deels om op de laagbouw veel transparantie toe te voegen aan het gebouw. Om te voorkomen dat dit intern tot koude problemen leidt, worden hoogwaardig glas en kozijnen aangebracht. Om te voorkomen dat het tot oververhitting in de zomer leidt wordt ook hoogwaardige zonwering toegepast. Onderstaand is een overzicht weergegeven van de toe te passen glaskwaliteiten en buitenzonwering. 18