Versterking van democratische cliëntenparticipatie in zorginstellingen door middel van de PARTNER interventie

Transcriptie

1 Versterking van democratische cliëntenparticipatie in zorginstellingen door middel van de PARTNER interventie Eindrapport Drs. Susan Woelders Prof. Dr. Tineke Abma Dr. Vivianne Baur Drs. Femke Boelsma 1

2 Een samenwerkingsproject van: VUmc, EMGO+ Institute for Health and Care Research SlGRA Care Overleg Cliëntenbelang Amsterdam LOC, Zeggenschap in Zorg Gefinancierd door ZonMw, programma Zorg voor Beter II 2

3 Inhoudsopgave Woord vooraf 5 1 Inleiding Achtergrond Doelstelling en vraagstelling Projectinfrastructuur Onderzoeksbenadering Opbouw rapport 11 2 Beschrijving van de deelnemende instellingen Woon- en zorgcentrum Amsteldijk Verpleeghuis De Die HVO Querido Osira Groep 20 3 Resultaten en bevindingen De verschillende cliëntengroepen Oudere bewoners binnen verzorgingshuis en verpleeghuis De jongerengroep: jongeren met een fysieke beperking De Veste: ex- dak en thuislozen binnen een RIBW Reflectie De rol van de facilitator Belangrijke aspecten bij het invullen van de rol van facilitator Komen tot PARTNERschap Amsteldijk en de Die HVO Querido Osira Groep Reflectie 38 4 Conclusies en aanbevelingen Doelstellingen Beantwoording onderzoeksvragen Algemene conclusie Algemene aanbevelingen Aanbevelingen voor cliëntenraden 46 3

4 4.6 Aanbevelingen voor de deelnemende instellingen en SIGRA Care Overleg 47 Referenties 49 Bijlage 1: Opzet training voor facilitators Bijlage 2: Handleiding voor facilitators 4

5 Woord vooraf Dit rapport vormt de afsluiting van het onderzoeksproject getiteld Versterking van democratische cliëntenparticipatie in zorginstellingen door middel van de PARTNER interventie. Het project liep van 1 november 2011 tot 1 februari 2013 en is geïnitieerd door verschillende partners, die ook bij de uitvoering van het project betrokken zijn geweest: Cliëntenbelang Amsterdam, LOC zeggenschap in zorg, SIGRA Care overleg en de afdeling Metamedica van het VUmc. Het project werd mogelijk door financiering van ZonMw. In de dagelijkse praktijk heeft het onderzoeksproject de naam PARTNER project Amsterdam gekregen. Tijdens de startbijeenkomst voor alle betrokkenen uit de vier deelnemende instellingen ontvingen alle deelnemers een potje met blauwe druifjes. Dit stond symbool voor het proces dat werd opgestart en verwees naar: verwachting, groei, behoefte aan verzorging en de mogelijkheid om meerdere keren tot bloei te komen. Het blauwe druifje werd in de daaropvolgende periode het symbool voor het PARTNER project Amsterdam. Het doel van het project was de implementatie van de PARTNER interventie als nieuwe, meer directe en interactieve vorm van medezeggenschap, die bijdraagt aan waardevolle zorg voor cliënten in de langdurige zorg. Vier verschillende zorginstellingen zijn hiermee aan de slag gegaan. Door het onderzoeksproject kon inzicht worden verkregen in de haalbaarheid van de interventie, de randvoorwaarden, en de bevorderende en belemmerende factoren die van invloed zijn op het slagen ervan. In deze eindrapportage bieden we een kijkje in de praktijk van het werken met de PARTNER interventie binnen de vier verschillende instellingen en zullen we ingaan op de vraag hoe haalbaar deze manier van werken is in de langdurende zorg. Ook zullen we stilstaan bij de randvoorwaarden die hiervoor nodig zijn. Hiermee bieden we geen vaststaand recept om via deze vorm van zeggenschap van cliënten te komen tot waardevolle zorg. Wel kan het de lezer op weg helpen om hier binnen de eigen instelling mee aan de slag te gaan aan de hand van gepresenteerde bevindingen en aanbevelingen. Tenslotte willen we iedereen bedanken die heeft meegewerkt aan dit onderzoeksproject. Dank aan alle deelnemers aan de regionale klankbordgroep bijeenkomsten voor hun inbreng en reflectie op het onderzoeksproces. Alle betrokkenen uit de vier instellingen danken we in het bijzonder voor het feit dat we samen met hen het pad op weg naar het vergroten van cliëntenparticipatie mochten bewandelen en de open houding die zij hebben aangenomen om samen te leren. Januari

6 1. Inleiding 1.1 Achtergrond De democratische participatie van cliënten in de zorg is steeds meer onderwerp van onderzoek en discussie (Abbott et al., 2000; Barnes, 2005; Carter & Beresford, 2000; Reed et al., 2008; Cook & Klein, 2005). In Nederland zorgt de Wet op de Medezeggenschap Cliëntenraden in de Zorg (Wmcz) ervoor dat medezeggenschap van cliënten in welzijns- en zorginstellingen geregeld wordt via cliëntenraden. De Wmcz is gestoeld op het idee dat de dagelijkse ervaringen van cliënten via cliëntenraden het bestuur bereiken, opdat het beleid en de besluitvorming daarop afgestemd worden en bewoners inspraak hebben als het gaat om beslissingen die hun levens zowel op korte als op langere termijn ingrijpend beïnvloeden. In de wet staan de rechten en plichten van partijen verwoord. Leden van de cliëntenraad worden gekozen en geacht te spreken namens een achterban. Hoewel de rechten en plichten van de cliëntenraden helder zijn vastgelegd in de wet, blijkt de praktijk een stuk weerbarstiger (Baur et al, 2010; Baur & Abma, 2010; Van der Voet, 2004). Institutionele waarden met betrekking tot de strategische positie en financiële situatie van de instelling domineren de leefwereldonderwerpen die bewoners van belang vinden (Baur & Abma, 2011). Collectieve participatie van bewoners, buiten de formele structuren om, komt weinig voor. De betrokkenheid van cliënten komt vaak neer op het verzamelen van informatie voor het management, over bijvoorbeeld over de tevredenheid van cliënten. Deze consumentbenaderingen doen geen recht aan de behoefte om actief te participeren en een stem te hebben. Alternatieve manieren om de betrokkenheid van cliënten te stimuleren, bijvoorbeeld het aanstellen van een bewoners als adviseur in een team, heeft als risico dat het leidt tot tokenisme en pseudo-participatie (Baur, Abma & Baart, 2012). De PARTNER interventie Er is gezocht naar alternatieve manieren en processen van participatie van cliënten, waarbij cliënten samen meer rechtstreekse invloed kunnen ervaren en hun leefwereldonderwerpen kunnen agenderen. Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van de PARTNER interventie (Baur, 2012). De PARTNER interventie is gegrond in theoretische inzichten uit de ethiek, responsieve evaluatie, sociale psychologie en politicologie over cliëntenparticipatie, empowerment en dialoog. De kern van de PARTNER interventie is dat cliënten eerst gezamenlijk een stem en agenda met elkaar ontwikkelen. Ook de professionals (medewerkers, leidinggevenden) en andere groepen die van belang zijn voor of belang hebben bij het onderwerp (bijvoorbeeld familie en vrijwilligers) krijgen ruimte om hun ervaringen, perspectieven en ideeën voor verbeteringen naar voren te brengen. Vervolgens gaan cliënten en professionals met elkaar in dialoog over de voorgestelde praktijkverbeteringen en onderliggende waarden. Hierbij wordt ernaar gestreefd dat er gelijkwaardige PARTNERschapsrelaties ontstaan tussen cliënten en professionals, en dat zij zich samen inzetten om de praktijkverbeteringen te realiseren die bijdragen aan de leefgemeenschap en kwaliteit van leven en welzijn van cliënten. Deze nieuwe vorm van zeggenschap draagt zo bij aan waardevolle zorg voor 6

7 cliënten in de langdurende zorg. Er is sprake van waardevolle zorg indien de zorg de waarden van de cliënt als uitgangspunt neemt en daaraan probeert bij te dragen (LOC, 2009). De PARTNER interventie wordt uitgevoerd onder begeleiding van één of twee personen, de zogenoemde facilitator(s). Zij hebben de functie van gespreksleider en brengen de groepen cliënten en professionals bijeen. De PARTNER interventie bestaat uit de volgende stappen: 1) Cliënten benoemen gezamenlijk een onderwerp dat hen raakt 2) Cliënten maken samen een plan om dit te verbeteren 3) Professionals en andere groepen spreken onderling over het onderwerp 4) Bewoners en professionals en eventuele andere groepen stellen samen een actieplan op In eerder onderzoek naar ervaringen met de PARTNER interventie binnen Mosae Zorggroep in Maastricht werd de effectiviteit van het de PARTNER interventie in verzorgingshuizen aangetoond (Abma, 2010; Baur & Abma, 2011; Baur & Abma, 2012). Bewoners agendeerden leefwereld issues (maaltijden, pestgedrag) en kregen invloed op praktijkverbeteringen. Professionals en andere partijen ervoeren dat de samenwerking met cliënten een meerwaarde heeft en voelden zich gesteund. Echter, onvoldoende duidelijk is nog welke randvoorwaarden er nodig zijn in zorginstellingen om deze manier van werken met cliëntenparticipatie te realiseren. Ook is onderzoek nodig naar de werking van de PARTNER interventie in verschillende contexten en met betrekking tot diverse doelgroepen. Daarom wordt met het project dat beschreven wordt in dit rapport beoogd inzichten te verkrijgen met betrekking tot de haalbaarheid en randvoorwaarden voor cliëntenparticipatie in zorginstellingen middels de PARTNER interventie. 1.2 Doelstelling en vraagstelling Doelstelling Het onderzoeksproject heeft een viertal onderzoeksdoelen, te weten: 1) Implementatie van de PARTNER interventie in vier zorginstellingen voor langdurige zorg, allen lid van het SIGRA Care overleg in Amsterdam. Er is gekozen voor uiteenlopende organisaties met verschillende cliëntenpopulaties om zodoende contextuele verschillen en overeenkomsten mee te nemen in de studie 2) Inzicht verkrijgen in de randvoorwaarden en haalbaarheid van cliëntenparticipatie middels de PARTNER interventie in deze zorginstellingen 3) Het stimuleren van kennisoverdracht door middel van uitwisseling van ervaring en kennis tussen de betrokken organisaties in een lerend netwerk 4) Ontwikkelen van een training voor zorgorganisaties die met de PARTNER interventie willen werken 7

8 De vier instellingen waar de PARTNER interventie is geïmplementeerd in het kader van dit project, zijn: Woon- en zorgcentrum Amsteldijk (onderdeel van Amsta). Verzorgingshuis Amsteldijk ligt in de Pijp in Amsterdam en biedt ondersteuning aan 88 cliënten, die dagelijks hulp of verzorging nodig hebben. Elke cliënt heeft een eigen appartement, een klein keukentje en een badkamer. Op de 1e en 2 e etage wonen ouderen die iets meer begeleiding nodig hebben en waarbij sprake is van PG problematiek (dementie). Op afdeling 3 t/m 7 hebben ouderen vooral ondersteuning nodig vanwege somatische beperkingen. Alle bewoners werden in de gelegenheid gesteld om mee te doen aan het PARTNER project. Verpleeghuis de Die (onderdeel van Cordaan). De Die is een verpleeghuis gelegen in Amsterdam Noord. Het biedt verpleeghuiszorg aan 180 bewoners. Er zijn afdelingen voor somatische zorg, PG-zorg, revalidatie en terminale zorg. Daarnaast heeft de Die een afdeling waar zorg wordt geboden aan mensen met chronische psychiatrische problemen gecombineerd met diverse lichamelijke klachten. Het PARTNER project werd uitgevoerd op de somatische afdeling. HVO Querido, instelling voor maatschappelijke opvang. HVO Querido biedt opvang, woonbegeleiding en dagactiviteiten aan mensen die dat nodig hebben, zoals dak- en thuislozen, verslaafden, mensen met psychiatrische problemen en vrouwen en gezinnen in nood. Jong en oud, mannen en vrouwen. Het PARTNER project werd vormgegeven binnen locatie de Veste. De Veste is een RIBW en 24-uurs voorziening voor dak- en thuislozen gelegen in Amsterdam West. Dagactiviteitencentrum Buitenveldert (onderdeel van Osira Groep). Osira Groep biedt zorg aan ouderen en aan mensen met een lichamelijke beperking. Binnen Osira zal het PARTNER project vorm krijgen binnen dagactiviteitencentrum Buitenveldert in Amsterdam. De dagbesteding van Buitenveldert is voor mensen met een lichamelijke of meervoudige handicap en bestaat uit een breed aanbod van activiteiten. De activiteiten zijn een middel om cliënten te helpen bij het ontwikkelen en benutten van capaciteiten en talenten. In het PARTNER project participeerden jongeren tussen 18 en 30 jaar. Vraagstelling In het onderzoeksproject staat de volgende vraag centraal: Hoe verloopt de implementatie van de PARTNER interventie als nieuwe vorm van medezeggenschap die bijdraagt aan waardevolle zorg binnen de verschillende zorginstellingen en welke knelpunten en succesfactoren spelen hierbij een rol? 8

9 Om tot een beantwoording van deze vraag te komen zullen de volgende subvragen aan de orde komen: In hoeverre is de PARTNER interventie haalbaar in relatie tot verschillende cliëntenpopulaties? Hoe geven facilitators invulling aan hun rol binnen de PARTNER interventie en welke voorwaarden hebben zij nodig om deze rol te vervullen? Op welke wijze ontstaat PARTNERschap tussen cliënten en professionals en welke factoren spelen hierbij een rol? 1.3 Projectinfrastructuur Projectteam In dit onderzoeksproject is samengewerkt door verschillende partijen: Cliëntenbelang Amsterdam, LOC Zeggenschap en Zorg, SIGRA Care Overleg en VUmc/EMGO+. Zij hebben gezamenlijk zorg gedragen voor de projectaanvraag. Om daarnaast de expertise van alle partijen optimaal te benutten is een projectteam samen gesteld. Dit projectteam heeft de dagelijkse begeleiding van het project vorm gegeven en bestond uit: Herman Klein Tiessink (Cliëntenbelang Amsterdam) Simone Bleeker later opgevolgd door Marloes Mattheijer (SIGRA Care Overleg) Marion Overbeek, later vervangen door Lena Hillenga (LOC Zeggenschap in Zorg) Prof. Dr. Tineke Abma (projectleider) en drs. Susan Woelders (VUmc, afdeling metamedica) Elke 6 weken is het projectteam samen gekomen en is de stand van zaken en de voortgang van het project met elkaar besproken. Ook is hierbij telkens stil gestaan bij het onderzoeksproces en zijn er suggesties gedaan voor de voortgang hiervan. Er is verder samengewerkt aan de diverse activiteiten binnen het project, te weten: startbijeenkomst voor alle betrokkenen van de deelnemende instellingen op 29 november 2011 nieuwsbrief (3 edities) 2 klankbordgroepbijeenkomsten voor voorzitters cliëntenraden en locatiemanagers slotconferentie op 17 januari 2013, waarbij de projectteamleden ook mede vorm hebben gegeven aan de diverse workshops. Onderzoeksteam Vanuit het VUmc afdeling metamedica is een team van onderzoekers betrokken geweest bij dit onderzoeksproject: Prof. Dr. Tineke Abma, Dr. Vivianne Baur, drs. Susan Woelders en drs. Femke Boelsma. De uitvoer van het onderzoek in de praktijk is gedaan door Susan Woelders. 9

10 Regionale klankbordgroep Een groep van voorzitters van cliëntenraden en locatiemanagers hebben gefungeerd als klankbordgroep om zodoende het projectteam te voorzien van opmerkingen en suggesties ten aanzien van het onderzoeksproject. Hiervoor zijn twee bijeenkomsten georganiseerd door het projectteam, waarbij op interactieve wijze uitwisseling van ideeën en ervaringen kon plaats vinden. 1.4 Onderzoeksbenadering Binnen dit project is gekozen voor een responsieve onderzoeksbenadering. De verschillende issues en perspectieven van de betrokkenen vormen hierbij een belangrijk uitgangspunt. Daarnaast staat het faciliteren van de dialoog over deze issues centraal. Juist het bij elkaar brengen van verschillende ervaringen kan leiden tot wederzijds begrip en een lerend proces (Guba & Lincoln, 1989; Stake, 2004; Abma & Widdershoven, 2006). De responsieve evaluatie kan zo inzichtelijk maken hoe de verschillende betrokkenen de PARTNER interventie ervaren en welke randvoorwaarden nodig zijn voor het slagen ervan. Zoals al genoemd bestond het onderzoeksteam uit onderzoekers van de afdeling metamedica van het VUmc: prof.dr. Tineke Abma, dr. Vivianne Baur, drs. Femke Boelsma en drs. Susan Woelders. Het uitvoeren van het onderzoek en het begeleiden van de facilitators in de praktijk lag hierbij in handen van Susan Woelders. Praktijk en onderzoek zijn hierbij nauw met elkaar verbonden. In het team van onderzoekers is telkens gereflecteerd op het onderzoeksproces en heeft analyse van data plaats gevonden. Het lerend netwerk voor facilitators is vorm gegeven door Vivianne Baur en Susan Woelders. Om de verschillende perspectieven in kaart te brengen en met elkaar te verbinden is gebruikt gemaakt van verschillende kwalitatieve onderzoeksmethodes binnen de deelnemende instellingen. Er zijn semigestructureerde diepte-interviews gehouden met verschillende betrokkenen (cliënten (7), cliëntenraadsleden (5), locatiemanagers (9) en facilitators (6)). Daarnaast heeft participerende observatie plaats gevonden tijdens de verschillende bijeenkomsten met cliënten en met cliënten en professionals samen (+/- 35 uur in totaal). Deze participerende observaties hebben ook de gelegenheid geboden om met diverse betrokkenen informeel in gesprek te gaan (cliënten en professionals). Er hebben 17 gesprekken plaats gevonden met de facilitators in de instellingen om samen met hen de voortgang van het proces te bespreken binnen de eigen instelling. Hierbij is telkens ook ruimte gemaakt voor reflectie. Er zijn 5 lerend netwerkbijeenkomsten georganiseerd met de facilitators uit 4 instellingen. Deze lerend netwerkbijeenkomsten hadden enerzijds de functie van het trainen en ondersteunen van facilitators en anderzijds werd zo inzicht verkregen in de benodigde randvoorwaarden voor facilitators. Ook de opmerkingen en suggesties uit de regionale klankbordgroep bijeenkomsten zijn meegenomen als data. 10

11 De responsieve onderzoeksbenadering is een iteratief proces. Dit betekent dat analyse van de verkregen data gedurende het onderzoeksproces zelf al plaats vindt. Deze analyse vormt vervolgens weer het vertrekpunt voor het verdere onderzoek. De constante analyse op basis van verkregen informatie van de betrokkenen stuurt dus het onderzoeksproces. Dit vraagt om een constante reflectie op wat er in de praktijk gebeurt, zowel met de betrokkenen zelf als vanuit de onderzoeker en het onderzoeksteam. 1.5 Opbouw rapport In hoofdstuk twee wordt een beschrijving gegeven van de vier verschillende instellingen en de keuzes die zij gemaakt hebben binnen het PARTNER project. In hoofdstuk drie presenteren we onze bevindingen aan de hand van drie thema s, te weten: diverse cliëntengroepen, de rol van de facilitator en komen tot PARTNERschap. Hoofdstuk vier staat in het teken van conclusies: we geven antwoord op de onderzoeksvragen en sluiten af met aanbevelingen voor de praktijk. 11

12 2. Beschrijving van de vier deelnemende instellingen In dit hoofdstuk zullen de vier instellingen die mee hebben gedaan aan dit onderzoeksproject worden geïntroduceerd. Na een korte beschrijving van de instelling zelf en de motivatie voor deelname zullen de keuzes worden benoemd die tijdens de implementatie van de PARTNER interventie gemaakt zijn. 2.1 Woon- en zorgcentrum Amsteldijk Woon- en zorgcentrum Amsteldijk (onderdeel van Amsta) is een verzorgingshuis dat middenin de Pijp in Amsterdam ligt. Het is gehuisvest in een hoog gebouw van zeven etages, met uitzicht op de Amstel. Amsteldijk biedt ondersteuning aan 88 oudere cliënten, die dagelijks hulp of verzorging nodig hebben. Op de eerste en de tweede etage wonen ouderen die vooral hulp nodig hebben, omdat er bij hen sprake is van dementie. Op de derde t/m de zevende etage wonen de ouderen waarbij vooral sprake is van somatische zorg. Motivatie voor deelname Amsteldijk is door LOC Zeggenschap in Zorg geattendeerd op het PARTNER project. Sinds april 2011 heeft Amsteldijk geen cliëntenraad meer; vanwege problemen tussen cliëntenraadsleden en de locatiemanager heeft de cliëntenraad zichzelf opgeheven. Vanaf dat moment is LOC gevraagd om ondersteuning te bieden rondom medezeggenschap. Het PARTNER project wordt gezien als nieuwe opening om cliëntenparticipatie binnen Amsteldijk verder gestalte te geven. Bij aanvang is duidelijk benoemd dat het PARTNER project niet tot doel heeft om een cliëntenraad te vormen. Het is een manier om de cliënt een stem te geven en mee te laten denken over het reilen en zeilen in het verzorgingshuis. Facilitatorschap Binnen Amsteldijk is de rol van facilitator ingevuld door de humanistisch geestelijk verzorger en humanistisch geestelijk verzorger in opleiding. Zij zijn door de locatiemanager benaderd met de vraag of zij deze rol wilden vervullen binnen het project. Als duo zijn zij hiermee aan de slag gegaan. Afdeling De facilitators zijn aanvankelijk gestart met twee groepen bewoners: één groep bewoners die wonen op de somatische afdelingen, één groep bewoners met PG achtergrond (dementie). Tijdens het project hebben zij besloten om voort te gaan met één groep. Enerzijds vanwege de tijdsinvestering (twee groepen kost veel tijd), anderzijds vanwege de beperkte mogelijkheden voor bewoners met dementie om deel te nemen aan de groepsbijeenkomsten. Actiegroep De facilitators hebben veel aandacht besteed aan het werven van bewoners voor deelname aan het project. Zij hebben onder andere een poster gemaakt die in het hele huis is opgehangen. Daarnaast 12

13 hebben zij persoonlijk bewoners benaderd en gevraagd om mee te doen. Ook is er in een bewonersbijeenkomst verteld over het PARTNER project, waarna bewoners zich konden aanmelden. De werving van bewoners heeft duidelijk effect: bij de eerste bijeenkomst ontvangen de facilitators 10 bewoners van de somatische afdeling. Bij de bijeenkomst voor de bewoners met PG-problematiek sluiten 8 bewoners aan. Om met de bewoners in gesprek te gaan hebben de faciltators gekozen voor het bejegeningsspel. Dit is een bordspel waarbij bewoners betrokken worden om hun mening wat betreft de kwaliteit van wonen, zorg en welzijn te uiten. De gedachte hierachter is dat dit een inventarisatie van knelpunten oplevert en dat het tevens een laagdrempelige manier is om met elkaar in gesprek te gaan. Tijdens de bijeenkomst komen zo diverse punten naar voren waar de bewoners graag verbetering in willen aanbrengen. Onderwerpen ter verbetering De punten die geïnventariseerd zijn door middel van het bordspel zijn verder uitgewerkt in de actiegroep. Een aantal punten is tijdens de bijeenkomsten vervolgens besproken met het betreffende afdelingshoofd. Zo is het hoofd facilitaire zaken bijvoorbeeld uitgenodigd en is met hem bijvoorbeeld de hygiëne in de eetruimte aan de orde gekomen. Hierop is actie ondernomen en er heeft terugkoppeling plaats gevonden over de ondernomen acties richting de actiegroep. Daarnaast is gekeken naar centrale thema s in de lijst van knelpunten. Hieruit zijn 3 onderwerpen naar voren gekomen: Op de hoogte zijn van wat er speelt binnen Amsteldijk, communicatie Maaltijden Bejegening 13

14 Het eerste onderwerp, op de hoogte zijn van wat er speelt binnen het huis (communicatie) is vervolgens verder uitgewerkt door de groep. Verbeteracties Om beter op de hoogte te zijn van wat er zich afspeelt in huis hebben de bewoners samen bedacht dat een communicatiebord hierbij behulpzaam zou zijn. Zo kunnen alle bewoners geïnformeerd worden over uiteenlopende zaken. Zo willen zij graag weten wat er besproken wordt in het overleg met het management, wat de ontwikkelingen zijn binnen Amsteldijk, maar bovenal willen de bewoners dat ze op de hoogte zijn van elkaars reilen en zeilen. De wens om meer betrokken te zijn bij elkaar wordt steeds duidelijker. Ook is een subgroep gevormd van drie bewoners, die samen met één van de facilitators heeft gewerkt aan het onderwerp maaltijden. Zij hebben hun wensen verder uitgewerkt en zijn hierover in gesprek gegaan met de kok. Dit heeft geleid tot een uitwisseling van elkaars ideeën en in PARTNERschap is gewerkt aan het kerstdiner. Professionals betrekken: werken aan PARTNERschap In overleg met de locatiemanager wordt een communicatiebord besteld. Vervolgens is de groep verder gegaan met het uitwerken van hun wensen voor informatie die zij op het bord wensen. Met betrekking tot de persoonlijke gegevens ontstonden er twee verschillende perspectieven. De bewoners vinden dit belangrijk. Zij willen hierdoor meer betrokkenheid creëren. De professionals geven aan dat dit problemen kan geven met de privacy. Niet alle bewoners willen dat anderen delen rondom wat er zich afspeelt in hun leven. In een heterogene bijeenkomst zijn beide perspectieven met elkaar gedeeld en is samen gezocht naar oplossingen. Hieruit is naar voren gekomen dat er gewerkt gaat worden aan koffieochtenden per afdeling en dat dit een gelegenheid kan zijn om elkaar te ontmoeten en meer betrokken te zijn bij elkaar. Ook kan hier dan uitwisseling plaats vinden over wat er speelt op de afdeling. Er zou per afdeling een communicatiebord kunnen komen. Toekomst De groep bewoners heeft unaniem te kennen gegeven dat zij voort willen gaan met het PARTNER project. Alle bewoners zullen hierbij betrokken blijven. Eén van de facilitators zal het project blijven ondersteunen, de geestelijk verzorger in opleiding zal hierbij niet meer als facilitator betrokken zijn. Hij zal vervangen worden door een andere medewerker vanuit Amsteldijk. Er liggen genoeg onderwerpen waar de groep mee verder kan gaan. 14

15 2.2 Verpleeghuis de Die Verpleeghuis de Die is gelegen in Amsterdam Noord en vormt een onderdeel van Cordaan. De Die biedt verpleeghuiszorg aan 180 bewoners. Er zijn afdelingen voor somatische zorg, PG-zorg, revalidatie en terminale zorg. Daarnaast heeft de Die een afdeling waar zorg wordt geboden aan mensen met chronische psychiatrische problemen gecombineerd met diverse lichamelijke klachten. Motivatie voor deelname Via Cliëntenbelang Amsterdam heeft de locatiemanager van de Die kennis genomen van het PARTNER project. De motivatie om mee te doen aan het project komt voort uit de wens binnen de organisatie om te zoeken naar mogelijkheden om de invloed van cliënten en de cliëntenraad te verstevigen. Er wordt gezocht naar methodes om dit te bewerkstelligen. Het PARTNER project wordt gezien als een manier om hier invulling aan te geven. Facilitatorschap Voor de rol van facilitator zijn twee medewerkers benaderd. Eén van hen is woonbegeleider op een afdeling in het verpleeghuis en volgt een managementopleiding. Hij heeft ervaring met het begeleiden van groepen en met intervisie. De andere medewerker is maatschappelijk werker in de instelling. Zij heeft vanuit haar functie ervaring met huiskamergesprekken met bewoners op de diverse afdelingen in het verpleeghuis. Keuze voor afdeling Aanvankelijk is er binnen de Die gekozen voor het opstarten van twee groepen. Eén groep zou worden gevormd op de PG afdeling, waarbij met name mantelzorgers zouden worden betrokken. De andere groep zou starten met bewoners op de somatische afdeling. Echter, twee groepen begeleiden en ervaring opdoen met de interventie is ambitieus en vraagt veel tijdsinvestering van beide facilitators. Na overleg is besloten om de krachten te bundelen en een keuze te maken uit de twee afdelingen. Hierbij is gekozen voor de somatische afdeling. Het belangrijkste argument hiervoor was dat er op de PG afdeling al verschillende initiatieven bestaan voor de bewoners, zoals de huiskamergesprekken. Op de somatische afdeling bestond dit nog niet. Bovendien was er weinig onderlinge binding tussen de bewoners. De gedachte was dat het PARTNER project hierin mogelijk verandering zou kunnen brengen. Ook speelde er een praktische reden mee bij de keuze. Op de PG afdeling zou gestart worden met een verbouwing, wat de nodige onrust voor bewoners en medewerkers met zich meebrengt. Minder gunstige omstandigheden voor het starten van een nieuw project. De keuze voor de somatische afdeling was hiermee gemaakt. Actiegroep De facilitators hebben een aantal bewoners op de afdeling benaderd met de vraag of zij mee wilden doen met het PARTNER project. De bewoners die hier positief tegenover stonden hebben zij samen 15

16 gebracht in één van de huiskamers voor een bijeenkomst. Bewoners die problemen hebben met hun gehoor of moeite hebben om zich verbaal te uiten zitten niet in de groep. De facilitators hebben dus, naar eigen zeggen, een grote rol gehad in de selectie van de bewoners die meedoen aan het project. Er is zo een groep ontstaan van zes bewoners, die op regelmatige basis zijn samen gekomen om te praten over onderwerpen die zij van belang vinden in hun leefomgeving. Gekozen onderwerpen Uit de gesprekken in de actiegroep komen drie onderwerpen naar voren: maaltijden (met als belangrijkste punt zelf kunnen koken), uitstapjes en de sfeer in de huiskamer (moet gezelliger worden). Ook komen onderwerpen als bejegening en veiligheid in huis ter sprake. In de groep is het onderwerp zelf koken verder uitgewerkt. Naast deze thema s zijn er in de groep ook zaken naar voren gekomen die direct door één of twee bewoners met het afdelingshoofd zijn besproken. Zij heeft hier vervolgens ook actie op ondernomen. Een voorbeeld hiervan is het feit dat de deuren van de toiletten heel stroef open en dicht gingen, waardoor het lastig is om met een rolstoel het toilet binnen te komen. De technische dienst heeft hier gelijk wat aan gedaan. Dit is ook teruggekoppeld naar de groep. Verbeteractie De bewoners hebben hun ideeën rondom het zelf koken samen met de facilitators verder uitgewerkt. Dit plan is vervolgens besproken met de betrokken professionals in de instelling, de locatiemanager, de activiteitenbegeleider en de kok. Momenteel wordt er verder vorm gegeven aan het ten uitvoer brengen van het plan. Toekomst Zoals gezegd zal het verbeterplan in de komende periode tot uitvoer worden gebracht. Er is draagvlak om de PARTNER interventie verder te borgen in de organisatie. Op welke wijze is nog onderwerp van gesprek. Er wordt in ieder geval gekeken naar mogelijkheden om het project te continueren. 16

17 2.3 HVO Querido HVO Querido is een Amsterdamse instelling voor maatschappelijke opvang. HVO Querido biedt opvang, woonbegeleiding en dagactiviteiten aan mensen die dat nodig hebben, zoals dak- en thuislozen, verslaafden, mensen met psychiatrische problemen en vrouwen en gezinnen in nood. Jong en oud, mannen en vrouwen. Het PARTNER project zal vorm worden gegeven binnen locatie de Veste. De Veste is een RIBW en 24-uurs voorziening voor dak- en thuislozen gelegen in Amsterdam West. Bij cliënten van de Veste is vaak ook sprake van psychiatrische en verslavingsproblematiek. Motivatie voor deelname Eén van de bestuursleden van HVO Querido is betrokken bij de aanvraag voor het onderzoeksproject. Hij draagt cliëntenparticipatie een warm hart toe en is daarom gemotiveerd voor deelname. Hij heeft vervolgens het project voorgelegd en besproken met de centrale cliëntenraad (CCR). De CCR deelt het enthousiasme en heeft besloten om mee te doen. Vanaf dat moment is de CCR ook eigenaar geworden van het project. HVO Querido heeft al een stevige structuur van medezeggenschap. Zo is er een CCR, bestaan er regioraden en heeft elke locatie een eigen lokale cliëntenraad, de zogeheten bewonerscommissie. Het PARTNER project wordt als mogelijkheid gezien om juist ook de achterban van cliënten te raadplegen en hen actief te betrekken. Dit wordt door de organisatie als een uitdaging gezien. Facilitatorschap De senior ondersteuner van de cliëntenraad neemt de rol van facilitator op zich. Zij heeft een neutrale positie in de organisatie (neutraal, dichtbij de cliëntenraad) en heeft ervaring met het leiden van groepsgesprekken. Als mede-facilitator is gekozen voor een cliënt, die ook betrokken is bij de CCR. Omdat hij zelf cliënt is kan hij op een laagdrempelige manier contact leggen met de cliënten die meedoen in het PARTNER project. Daarnaast is hij ook betrokken bij de cliëntenraad en medezeggenschap binnen HVO Querido. Locatie Voor deelname aan het PARTNER project wordt gekozen voor locatie de Veste van HVO Querido. Het is een RIBW instelling, waar cliënten wonen die voorheen een zwervend bestaan hebben geleid. Vaak is er ook sprake van psychiatrische en verslavingsproblematiek. Binnen deze locatie bestaat sinds kort een actieve bewonerscommissie. De teammanager is enthousiast om deel te nemen aan het project. Zij is geïnteresseerd in manieren om meer bewoners te betrekken bij medezeggenschap. Het project wordt voorgelegd aan de bewonerscommissie en zij willen meedoen aan het project. Actiegroep De facilitators hebben aansluiting gezocht bij de bewonerscommissie om met hen samen vorm te geven aan het PARTNER project. Daarnaast hebben zij geprobeerd om andere cliënten te benaderen om mee te doen. Ze hebben geprobeerd om dit zo laagdrempelig mogelijk aan te pakken. Zo hebben 17

18 zij zich aangesloten bij dagelijkse activiteiten, zoals de maaltijden. Ook hebben ze samen met de bewonerscommissie koffieochtenden met taart georganiseerd waar alle cliënten langs konden komen om te vertellen wat hen bezig houdt binnen de Veste en wat zij belangrijk vinden binnen de instelling. Het betrekken van cliënten bij het project blijkt erg lastig. Zeker als relatieve buitenstaanders is het een uitdaging om de cliënten te benaderen en te motiveren. De facilitators wonen daarnaast de vergaderingen van de bewonerscommissie bij om zo zicht te krijgen op de thema s die actueel en van belang zijn voor de cliënten. Zij overwegen ook nog om een vergoeding in te zetten voor het betrekken van cliënten bij het PARTNER project. Het geven van vergoedingen is niet vreemd binnen de Veste. Geld is een belangrijke motivatie om mee te doen aan activiteiten. Voordat hierover een beslissing zou worden genomen krijgt het project echter een andere wending. Gekozen doelen De onderwerpen die gedurende het project naar voren komen zijn: veiligheid, overlast, eten en gebruik van gezamenlijke ruimtes en koelkasten. Voorraden in de gezamenlijke koelkast raken snel op, zodat de bewoners regelmatig misgrijpen. Dit laatste thema wordt het centrale thema om verder uit te werken. Er worden gelijk ook oplossingen aangedragen. Zo wordt er gedacht aan het aanstellen van een gastheer/gastvrouw die de voorraden beheert en het rantsoeneren van eten. Ook komt het idee naar voren om een kookgroep te starten, zelf koken als dagbesteding met een dagdeelvergoeding. De cliënten willen stoppen met het PARTNER project In een volgende vergadering geven de cliënten van de bewonerscommissie aan dat ze willen stoppen met het PARTNER project. Tijdens deze vergadering blijkt dat de ideeën om tot verbetering te komen rondom het thema maaltijden en eten al zijn opgepakt door de cliënten en het team. Ook de afdeling dagbesteding is hierbij betrokken. Gezamenlijk hebben ze afspraken gemaakt om te komen tot een kookgroep. Er is PARTNERschap ontstaan. Verbeteractie De kookgroep Binnen de Veste is gestart met een kookgroep. Deze bestaat uit 3 cliënten en een familielid (moeder) van één van de cliënten. Eén keer per week worden er afspraken gemaakt in de kookgroep (bewoners en personeel samen). Er wordt dan afgesproken wie er op welke dag kookt en wat er gekookt wordt. Ook wordt er met elkaar nagedacht als er bijzondere dagen zijn, zoals feestdagen. Dit is een gezamenlijke actie van bewoners en medewerkers. Er wordt vervolgens gekookt voor 20 personen. De bereidde maaltijd wordt uitgeserveerd in de keuken. Dit gebeurt 4 keer per week. De cliënten eten met elkaar samen in de gezamenlijke woonkeuken. Telkens is er een gastheer of gastvrouw aanwezig om hen te ontvangen en toe te zien op een goed verloop. 18

19 Toekomst Het gedachtegoed van de PARTNER interventie blijkt goed aan te sluiten bij de structuur van medezeggenschap binnen HVO Querido. Elke locatie heeft een eigen bewonerscommissie die ondersteund wordt door een onafhankelijke ondersteuner (vergelijkbaar met de facilitator). Het team van ondersteuners neemt de stappen van de interventie mee in hun werkwijze. Met name het op een laagdrempelige manier aansluiting zoeken bij de cliënten en met hen in gesprek gaan over onderwerpen die hen bezig houden kan op andere locaties behulpzaam zijn om te achterhalen wat cliënten belangrijk vinden in hun dagelijks leven binnen de instelling. 19

20 2.4 Osira Groep Osira Groep biedt zorg aan ouderen en aan mensen met een lichamelijke beperking. Binnen Osira zal het PARTNER project vorm krijgen binnen dagactiviteitencentrum Buitenveldert in Amsterdam De dagbesteding van Buitenveldert is voor mensen met een lichamelijke of meervoudige handicap en bestaat uit een breed aanbod van activiteiten. De activiteiten zijn een middel om cliënten te helpen bij het ontwikkelen en benutten van capaciteiten en talenten. Motivatie voor deelname Het PARTNER project wordt door de locatiemanager gezien als een manier om de stem van de cliënt meer naar voren te laten komen. Regie bij de cliënt is een belangrijk thema in de organisatie. Recent is er een nieuwe cliëntenraad opgericht, waarin de cliënten met een lichamelijke handicap vertegenwoordigd zijn, de zogenaamde LG raad. Door deze raad wordt het PARTNER project ondersteund en toegejuicht. Facilitatorschap Door de locatiemanager zijn twee medewerkers benaderd om de rol van facilitator op zich te nemen. Eén van hen is jobcoach en tevens ondersteuner van de nieuwgevormde LG raad. De andere medewerker is woonbegeleider en heeft ervaring met het begeleiden van groepen. Zij hebben samen het facilitatorschap op zich genomen. Keuze voor locatie De facilitators hebben na overleg met het onderzoeksteam samen met de voorzitter van de LG raad drie potentiële locaties benoemd. Dit is vervolgens besproken met de LG raad, die de keuze heeft gemaakt voor de plek waar het PARTNER project gestalte zou krijgen. Er is gekozen voor de jongeren binnen dagactiviteitencentrum Buitenveldert. Belangrijke overweging hierbij was dat de jongeren de toekomst zijn. Zij kunnen zich het gereedschap eigen maken om met de PARTNER interventie te werken en dit vervolgens ook in de toekomst weer gebruiken. Actiegroep Door de facilitators zijn alle jongeren persoonlijk benaderd over het PARTNER project en is hen gevraagd of zij wilden deelnemen. Er is zo een groep ontstaan van 10 jongeren die met elkaar en met de facilitators aan de slag zijn gegaan. Gekozen doelen De eerste bijeenkomsten van de jongerengroep hebben in het teken gestaan van kennismaking met elkaar aan de hand van vragen als: wie ben je? Hoe lang heb ik ervaring binnen Osira? Wat vind ik belangrijk in het leven? Vervolgens is er gezamenlijk druk gebrainstormd over de vraag: wat zou ik anders willen binnen Osira?. Dit heeft geresulteerd in een oogst van maar liefst 20 ideeën. 20

21 In de volgende bijeenkomsten zijn deze ideeën voor verbetering verder uitgewerkt en zijn er keuzes gemaakt in de groep. Er zijn een aantal korte termijn punten door individuen in de groep opgepakt en besproken met betrokken professionals. Zo is er aandacht besteed aan de parkeerplekken bij DAC Buitenveldert en zijn knelpunten rondom de fysioruimte besproken. Er heeft terugkoppeling plaats gevonden in de groep. Na diverse stemmingen en discussies is de groep gekomen tot twee hoofdthema s waar zij als groep aan willen werken: 1. Integreren met jongeren in de maatschappij 2. Meer betrokken worden bij zaken die spelen binnen Osira Groep De groep heeft ervoor gekozen om eerst aan de slag gegaan met het thema: integreren met de maatschappij. Het is hun wens om meer in contact te komen met mensen die geen beperking hebben. Zij willen graag omgaan met andere jongeren. Ook speelt hierbij een rol dat ze willen werken aan beeldvorming. Verbeteractie(s) Rondom de uitwerking van het eerste hoofdthema heeft de jongerengroep vervolgens contact gezocht met jongeren die een opleiding volgen in de sociale sector, omdat zij vaak al vanuit hun keuze voor een studie affiniteit hebben met, of open staan voor mensen met een beperking. De groep heeft 2 stagiaires uitgenodigd om met hen samen (integratie) na te denken over mogelijke stappen om aan integratie te werken. Hierbij is in gezamenlijkheid een plan bedacht: samen met stagiaires van de opleiding tot dramatherapeut een film gaan maken. De film De stagiaires hebben plaats genomen in een rolstoel en zijn samen met vier jongeren uit de groep naar het winkelcentrum gegaan. Op deze manier hebben de stagiaires zelf ervaren hoe het is om in een rolstoel te zitten: welke obstakels komen zij tegen en vooral: hoe reageert de omgeving? Dit filmpje willen de jongeren gebruiken om met andere jongeren (eerst met de stagiaires, daarna op de opleiding zelf) in gesprek te gaan. Zo hopen zij iets te kunnen doen met de beeldvorming die anderen in de maatschappij hebben ten aanzien van mensen met een handicap. Meerdere doelen zijn met elkaar vervlochten in het proces: het samen werken met de stagiaires is al een manier om te integreren met jongeren. Daarnaast kan de jongerengroep in een latere fase de film gaan tonen op de opleiding zelf. Dat biedt hen de gelegenheid om verder in contact te komen met leeftijdgenoten. De film kan vervolgens ook een middel zijn om samen met studenten in gesprek te gaan over beeldvorming. De film van de jongeren is getoond tijdens de afsluitende conferentie van het PARTNER project. Ook heeft de groep bezoek gekregen van één van de bestuurders van Osira Groep, om hun ervaringen met hem te delen. 21

22 Toekomst Na deze pilotstudie gaat een deel van de jongeren door met het PARTNER project. Een groep van 6 jongeren zal doorgaan met elkaar. Eén van de facilitators zal de groep blijven ondersteunen; de andere facilitator zal haar functie overdragen vanwege een nieuwe functie binnen de organisatie. Haar rol wordt overgenomen door de praktijkbegeleider, die ook al betrokken is geweest bij het project. 22

23 3. Resultaten en bevindingen Op basis van de ervaringen in de praktijk van de vier deelnemende instellingen zullen we nu ingaan op de inzichten die we op basis hiervan hebben verworven. We kunnen hierbij drie thema s onderscheiden: 1. De verschillende cliëntengroepen 2. De rol van de facilitator 3. Komen tot PARTNERschap In het volgende deel zullen we bij elk van deze drie thema s stil staan en uiteen zetten wat we op basis van de gezamenlijke ervaringen van de vier instellingen kunnen leren. 3.1 De verschillende cliëntengroepen Binnen deze studie is bewust gekozen voor verschillende cliëntenpopulaties. Hierdoor kan inzicht ontstaan rondom de verschillen en overeenkomsten tussen diverse cliëntengroepen als zij aan de slag gaan met de PARTNER interventie. De verschillende cliëntengroepen zijn: Een groep ouderen in het verzorgingshuis (Amsteldijk) Een groep ouderen die verblijven op een somatische afdeling in het verpleeghuis (De Die) Een groep jongeren met een lichamelijk beperking (Osira Groep) Een groep cliënten die in het verleden een zwervend bestaan hebben geleid (dak- en thuislozen). Zij wonen in een beschermde woonsituatie. Er is vaak sprake van psychiatrische problematiek en verslaving (HVO Querido) Elk van deze actiegroepen kent een eigen dynamiek en een eigen proces. We zien hierbij wel veel overeenkomsten tussen de groep ouderen in het verzorgingshuis en in het verpleeghuis. We zullen de verschillen en overeenkomsten schetsen, waarbij we de twee groepen ouderen samen zullen belichten Oudere bewoners binnen verzorgingshuis en verpleeghuis Verschillende zorgbehoeften, dezelfde zorgen Er zijn duidelijk parallellen te trekken tussen de cliëntengroep in het verzorgingshuis en de groep in het verpleeghuis. Het gaat hierbij om ouderen; de meeste bewoners zijn tussen de 75 en 90 jaar. De onderwerpen die hen bezig houden en waar zij binnen de projecten mee aan de slag willen gaan komen grotendeels met elkaar overeen. De maaltijden, bejegening, omgaan met elkaar (sociale interactie), en uitstapjes vormen hierbij de rode draad. We zien ook veel overeenkomsten met de andere instellingen voor ouderenzorg waar gewerkt wordt met de PARTNER interventie. Blijkbaar zijn 23

24 dit onderwerpen die niet gebonden zijn aan de specifieke context van de instelling, maar die kenmerkend zijn voor de groep van oudere mensen die in een instelling verblijven. Het belang van de maaltijden en sociale interactie binnen intramurale ouderenzorg komt ook naar voren uit eerdere studies (Nijs, 2006; Reed et al, 1997; Baur, 2012). Bevorderende factoren: groepsgevoel, aandacht voor verhalen, zich inzetten voor anderen Zowel binnen Amsteldijk als binnen de Die blijken de bewoners in staat om met elkaar van gedachten te wisselen en met elkaar te komen tot een verbeteragenda. Zij blijken in staat om te vertellen wat zij belangrijk vinden in hun leefomgeving en te formuleren hoe zij het anders zouden willen zien. Het gaat hierbij vooral om ervaringsverhalen, wat zij meemaken in hun dagelijks bestaan. Door het samenkomen in de groep is er bij beide instellingen een echte groep ontstaan. Waar voorheen sprake was van individuen, draagt het samenkomen in de groep bij aan onderlinge verbondenheid en betrokkenheid. Dit gaat zelfs verder dan de eigen groep; de groep bekommert zich over de andere bewoners en zij denken in het belang van de rest van de bewoners. De actiegroep binnen de Die is bijvoorbeeld aan de slag gegaan met het verbeterpunt: zelf willen koken. Als dit wordt besproken in de groep komt ter sprake wie daarbij aanwezig zullen zijn en wie erbij betrokken worden. Willen jullie ook andere mensen uitnodigen? Ja, dat is gezellig, wordt er geantwoord. De facilitator vraagt aan de groep of zij de medebewoners van de afdeling dan zelf gaan uitnodigen. Dat willen de deelnemers van de actiegroep graag zelf doen. Ook het afdelingshoofd merkt dat er een groep ontstaat. Zij ziet dit ook terug op de afdeling. Zij verwoordt: Ik ben zo blij, want ze zitten echt daar en het mooie is, ineens zijn de mensen met elkaar in gesprek. Terwijl daarvoor, ieder was een beetje individueel bezig. Als ik mijn plekkie maar heb. Maar opeens, ze corrigeren elkaar in gedrag en ze praten. Ze helpen elkaar. Binnen Amsteldijk dragen de deelnemers in de groep ook zorg voor elkaar en denken zij aan het welzijn van andere bewoners. Zij zien het als hun taak om ook hun stem te gebruiken voor de bewoners die hiertoe niet meer in staat zijn. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de reactie van de actiegroep als hen gevraagd wordt of zij door willen gaan met het PARTNER project: ja, ik wil verder gaan, in het belang van de bewoners. Een andere bewoner zegt: 24

25 Wij spreken hier voor de mensen die niet hun mond open doen. Misschien moeten we nog meer aftasten bij andere bewoners. Een beetje aandacht aan elkaar schenken, daar draait het om, dat je geen nummer bent. Ook wordt er nagedacht over wat prettig is voor de bewoners met dementie. Als het idee wordt geopperd in de groep om een zanggroep op te richten zegt één van de bewoners: Dit is ook leuk voor de bewoners van de andere afdelingen (PG). Hier wonen vooral mensen die dementerend zijn. Voor deze bewoners is het vaak goed om te zingen. Het brengt hen terug naar vroeger. De groepsbijeenkomsten bieden de oudere cliënten een platform om met elkaar in gesprek te gaan. De bewoners brengen vooral hun eigen ervaringen naar voren in het gesprek. Als het bijvoorbeeld gaat over de kwaliteit van de maaltijden vertellen de bewoners uitgebreid over hun ervaringen en wat zij hebben meegemaakt. Het kost de oudere bewoners moeite om naar elkaar te luisteren. De verbinding naar de groep of naar een centraal onderwerp wordt hierdoor in het begin niet altijd makkelijk gelegd. Ook ontstaan hierdoor subgroepjes die met elkaar in gesprek gaan. Voor de facilitators betekent dit dat zij veel energie moeten stoppen in het telkens weer centraal houden van het gesprek, en dat zij een belangrijke rol spelen in het verbinden van de afzonderlijke verhalen. Dit heeft geleid tot een duidelijk afgebakend thema voor de groepen. Aandacht voor de individuele verhalen en ervaringen lijkt voor deze cliëntengroepen belangrijk om zich gehoord te voelen. Beperkingen: fysieke en cognitieve beperkingen Niet alle ouderen zijn in staat om elke keer de bijeenkomsten bij te wonen. Door hun fysieke gesteldheid kost het hen energie om aanwezig te zijn in de groep. Soms voelen zij zich niet lekker of moeten zij naar het ziekenhuis voor afspraken. Dat maakt dat de groepssamenstelling niet telkens hetzelfde is. Toch verstoort deze dynamiek het proces niet. Bewoners sluiten weer makkelijk aan bij de groep, ook al waren zij daarvoor afwezig. Door het verspreiden van een verslag van de vorige bijeenkomst en het herhalen van hetgeen er vorige keer besproken is door de facilitators wordt ervoor gezorgd dat bewoners de draad weer makkelijk kunnen oppikken. Gehoorproblemen zorgen ervoor dat de gesprekken soms niet goed kunnen worden gevolgd. Dat maakt het lastig om te reageren op elkaar en het gesprek te kunnen bijbenen. Ook weten sommige ouderen niet meer precies wat er een vorige keer is besproken. Dit zijn zaken die kunnen worden ondervangen door het herhalen van wat er vorige keer besproken is, een flap-over gebruiken, notulen maken en regelmatig samenvatten. Dit vraagt wel extra aandacht van de facilitators. Binnen één van de instellingen zijn ook gesprekken gevoerd met een groep bewoners met PG problematiek. Na een paar bijeenkomsten constateerden de facilitators dat de gesprekken met deze groep veel moeizamer verliepen dan met de groep bewoners van de somatische afdelingen. Zo was het voor de PG bewoners nauwelijks mogelijk om voort te borduren op wat er in een vorige 25

26 bijeenkomst was gebeurd. Ook was het lastig om een rode draad aan te houden. Zij konden wel hun stem laten horen en aangeven wat zij van bepaalde zaken vinden. Maar om dit binnen een collectief samen met elkaar uit te werken bleek een brug te ver en er werd besloten om niet met deze groep door te gaan. Niet alle bewoners kunnen dus meedoen in de actiegroep, vanwege hun cognitieve beperkingen ten gevolge van dementie. Dit is ook een constatering van Mitchell en Koch (2006) in hun onderzoek naar de vraag in hoeverre ouderen een stem kunnen hebben in zorginstellingen. Tegelijkertijd kunnen we ook constateren dat een groep ouderen, zonder dementie, prima in staat is om in groepsverband hun zegje te doen en te verwoorden wat zij belangrijk vinden in hun leven binnen de zorginstelling, ondanks hun fysieke beperkingen en lichte geheugenproblemen. Belangrijke voorwaarden hierbij: facilitators moeten in staat zijn om rekening te houden met dergelijke beperkingen door hun aanpak in de groep. Zo zijn zij een belangrijke factor in het vasthouden van de rode draad en het centraal laten verlopen van het gesprek. de bewoners moeten hun eigen ervaringen kunnen inbrengen. De vergaderstructuur die zo gangbaar is in formele settings moet daarom enigszins worden los gelaten, waardoor er ruimte is voor het vertellen van deze verhalen. bewoners moeten in staat zijn om rekening te houden met elkaars beperkingen en te luisteren naar elkaar. De facilitators kunnen dit proces ondersteunen door oog te hebben voor de groepsdynamiek De jongerengroep: jongeren met een fysieke beperking Andere doelen De jongerengroep binnen Osira Groep verschilt van de ouderenzorginstellingen qua levensfase. Het betreft hier jongeren tussen 18 en 30 jaar. Een ander verschil is dat zij bij het dagactiviteitencentrum 26