Methodebeschrijving Als muren kunnen. Databank Effectieve interventies huiselijk geweld

Transcriptie

1 Methodebeschrijving Als muren kunnen praten Databank Effectieve interventies huiselijk geweld

2 Deze methodebeschrijving is gemaakt door: Petra Snelders MOVISIE Petra Snelders is senior beleidsmedewerker/adviseur van het programma Huiselijk en seksueel geweld van MOVISIE. Maart 2011 Voor meer methodebeschrijvingen en eventuele vragen en/of reacties kunt u terecht bij: of Deze methodebeschrijving is mogelijk gemaakt door het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Het werkblad dat gebruikt is voor deze methodebeschrijving, is deels gebaseerd op het Werkblad beschrijving interventie van het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) en het RIVM. 2 * * * Als muren kunnen praten.

3 Inhoudsopgave Inleiding: leeswijzer 4 Samenvatting 5 1. Beschrijving methode Probleemomschrijving Doel van de methode Doelgroep van de methode Indicaties en contra-indicaties Aanpak Materiaal Benodigde competenties van de professional Overige randvoorwaarden Overeenkomsten en verschillen met andere interventies Contactgegevens ontwikkelaar Onderbouwing De ontwikkelgeschiedenis van de methode Onderbouwing van de probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak Onderzoek praktijkervaringen Uitvoerende organisaties Praktijkervaringen van de professional Praktijkervaringen van de cliënt/burger Praktijkvoorbeeld Effectonderzoek Directe aanwijzingen voor effectiviteit Indirecte aanwijzingen voor effectiviteit Conclusies Samenvatting werkzame elementen Samenvatting effectonderzoek 18 6 Verantwoording Het zoeken en selecteren van literatuur Literatuur 19 Bijlage 1: Toelichting effectonderzoek 21 Als muren kunnen praten * * * 3

4 Inleiding: leeswijzer Professionals worden geconfronteerd met een wirwar aan informatie waar ze een weg in moeten vinden. Die informatie is vaak versnipperd en daardoor weinig toegankelijk. In de Databank Effectieve sociale Interventies brengen wij methoden bij elkaar waarmee de sociale sector werkt. De methodebeschrijvingen op het gebied van huiselijk geweld zijn ook beschikbaar via de Databank Effectieve interventies huiselijk geweld. De websites vindt u in het colofon. De methodebeschrijvingen geven een zo volledig mogelijk beeld van alle beschikbare informatie over een methode. Als hulpverlener, preventiewerker of politiefunctionaris kunt u hiermee vaststellen of de methode geschikt is voor de situatie waarin u of uw organisatie intervenieert. Als gemeente kunt u uzelf op de hoogte stellen van welke methoden er zijn en wat er bekend is over de effectiviteit. Op basis daarvan kunt u met organisaties in uw gemeente in gesprek gaan over de inzet van deze methoden. Wie besluit om met de methode aan de slag te gaan verwijzen we naar de ontwikkelaar voor het handboek en eventuele andere beschikbare materialen. De methodebeschrijving is opgebouwd langs vier lijnen. Onderdeel één van dit document beschrijft de methode zelf, zoals de doelen, de doelgroep en de aanpak. Onderdeel twee laat de onderbouwing van de methode zien: de visies, theorieën en wetenschappelijke onderzoeken die de ontwikkelaar heeft gebruikt bij het ontwikkelen van de methode. Onderdeel drie geeft zicht op de praktijkervaringen van de professional en de cliënt/burger met de methode. Onderdeel vier geeft inzicht in wat er wetenschappelijk bekend is over de effectiviteit van de methode. De methodebeschrijving is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de ontwikkelaar van de methode. Zo levert de ontwikkelaar informatie aan en geeft deze feedback op het concept en toestemming voor publicatie. De methode wordt uitgebreid in kaart gebracht. Dit kan ontwikkelaars op hun beurt een impuls geven voor verdere ontwikkeling van de methode. Een methode staat dus niet stil, de beschrijvingen zullen dan ook regelmatig worden herzien. De methodebeschrijving is gebaseerd op een systematische zoektocht naar informatie. Bij die zoektocht werken de onderzoeker die de methodebeschrijving maakt en een informatiespecialist van de afdeling Kennisstromen van MOVISIE intensief samen. Bij het zoeken van informatie over methoden zijn doorgaans de volgende zoekstrategieën toegepast: het inwinnen van informatie bij de ontwikkelaar, uitvoerende instanties en/of eventuele onderzoekers van de methode, het doorzoeken van Nederlandse en/of internationale databanken, het checken van referenties van reeds gevonden informatiemateriaal en een internet deskresearch. De zoektocht is daarbij gericht op een breed spectrum aan informatiebronnen, variërend van (ongepubliceerde) verslagen van (interne) procesevaluaties of paneldiscussies tot wetenschappelijk (effect)onderzoek. De verantwoording van de toegepaste zoekstrategieën is in beknopte zin terug te vinden in onderdeel 6.1. De zoekgeschiedenis is uitgebreid vastgelegd in het archief van MOVISIE. Het relevante gevonden materiaal is terug te vinden in het literatuuroverzicht in onderdeel 6.2. Bij het effectonderzoek (onderdeel vier) wordt onderscheid gemaakt tussen directe en indirecte aanwijzingen voor effectiviteit. Een toelichting op dit onderscheid vindt u in bijlage één. Om de tekst in de methodebeschrijving zelf laagdrempelig te houden, worden de belangrijkste onderzoekskenmerken en resultaten zoveel mogelijk in woorden beschreven. De achterliggende cijfers vindt u in bijlage drie en verder. Wij wensen u veel inspiratie bij het lezen van deze methodebeschrijving. 4 * * * Als muren kunnen praten.

5 Samenvatting 1. Beschrijving methode Doel Het doel van de cursus Als muren kunnen praten is het verminderen en voorkomen van psychische, lichamelijke en psychosociale klachten op korte en lange termijn bij jongeren, als gevolg van het ervaren geweld tussen hun ouders. Na het volgen van de cursus hebben jongeren meer kansen om zelf gezonde partnerrelaties aan te gaan: deelnemers verkennen wat wel en niet kan in een relatie en zij leren goed voor zichzelf te zorgen en op te komen. Doelgroep De doelgroep bestaat uit jongeren tussen de 13 en 16 jaar die getuige zijn (geweest) van heftige ruzies of geweld tussen hun ouders. Aanpak De methode is een psycho-educatieve cursus, bestaande uit het uitwisselen van ervaringen in combinatie met het doen van oefeningen en het trainen van vaardigheden. De cursus bestaat uit een kennismakingsgesprek, tien bijeenkomsten van twee uur voor de jongeren, twee bijeenkomsten van anderhalf uur voor de ouders en een eindgesprek. Er kunnen minimaal zes en maximaal acht jongeren deelnemen. In elke bijeenkomst komt met behulp van diverse werkvormen een thema aan bod, zoals heftige ruzies tussen ouders, tips voor de thuissituatie, gevoelens, boosheid en ruzie, omgaan met ruzie, zelfbeeld, vriendschappen en relaties. Ouders krijgen in de voor hen bedoelde bijeenkomsten informatie over het effect dat thuisgeweld heeft op kinderen en jongeren en hoe zij jongeren in hun ontwikkeling kunnen ondersteunen. Materiaal Draaiboek Als muren kunnen praten..., Cursus voor jongeren tussen de 13 en 16 jaar die getuige zijn (geweest) van heftige ruzies/geweld tussen hun ouders, geschreven door Roos Neeleman en Aisha Brandon, uitgegeven in 2007 door Dimence, locatie Zwolle en RIAGG Amersfoort & Omstreken, Zwolle. Ontwikkelaar Dimence, afdeling Preventie regio Zwolle Contactpersoon Roos Neeleman Als muren kunnen praten * * * 5

6 2. Onderbouwing De ontwikkelaars hebben voor de onderbouwing van hun methode gebruik gemaakt van de theoretische onderbouwing en ervaringen van de methoden Let op de Kleintjes en de KOPP Doe- en praatgroepen. Daaruit blijkt dat jongeren die getuige zijn van geweld tussen hun ouders een verhoogd risico lopen later zelf in de problemen te komen. Deze kinderen en jongeren ervaren dezelfde emotionele en gedragsproblemen als kinderen die zelf mishandeld zijn (Sudermann & Jaffe, 1999). Het leven in een gewelddadig gezin is een sterke voorspeller van ernstige problemen in de puberteit, zoals depressie, agressie en criminaliteit (Baeten & Geurts, 2002). Jongeren spijbelen meer, lopen vaker van huis weg en vertonen vaak PTSS-symptomen (posttraumatische stressstoornis). Ze hebben vaak concentratie-, gedrags- en leerproblemen, die niet zelden foutief gediagnosticeerd worden (bijvoorbeeld als lijdend aan een aandachtstekortstoornis). De jongeren lopen meer risico om zelf dader of slachtoffer te worden (al beginnend bij dating violence). Het opgroeien in geweld heeft tevens invloed op het aangaan van liefdesrelaties (geweld is vaak intergenerationeel overdraagbaar). Daarnaast heeft het getuige zijn (geweest) van geweld grote gevolgen voor de ouder-kind relatie; jongeren zijn eerder geneigd het respect voor hun ouders te verliezen. 3. Onderzoek praktijkervaringen Er zijn geen praktijkervaringen van professionals of cliënten met de methode gevonden. 4. Effectonderzoek De ontwikkelaar voert geen onderzoek aan naar soortgelijke methoden, noch in Nederland, noch in het buitenland. Dergelijke onderzoeken zijn evenmin gevonden bij de door MOVISIE uitgevoerde literatuursearches (zie 6.1). 5. Samenvatting werkzame elementen De cursus combineert het vergroten van kennis, het herkennen en uiten van eigen gevoelens en het oefenen van sociale vaardigheden. De methode betrekt zowel de jongeren als hun ouders, zodat de ouders de jongeren in deze ontwikkeling kunnen ondersteunen. Lotgenotencontact: doorbreking van het taboe om over het ervaren geweld thuis te praten, het doorbreken van het isolement van de jongeren ( je bent niet de enige ) en het wegnemen van schuldgevoel. Via een logboek krijgen de deelnemers een overzicht van wat er in de cursus is behandeld en wat zij er zelf aan gehad hebben. Aan het einde van elke bijeenkomst is er aandacht voor ontspanning, om de spanning die de bijeenkomst mogelijk opgeroepen heeft weer kwijt te raken. 6 * * * Als muren kunnen praten.

7 1. Beschrijving methode De beschrijving van de methode is gebaseerd op het volgende handboek: Draaiboek Als muren kunnen praten.... Cursus voor jongeren tussen de 13 en 16 jaar die getuige zijn (geweest) van heftige ruzies/geweld tussen hun ouders, geschreven door Roos Neeleman en Aisha Brandon, uitgegeven in 2007 door Dimence, locatie Zwolle en RIAGG Amersfoort & Omstreken, Zwolle. 1.1 Probleemomschrijving Omvang probleem In één op de vijf relaties vindt fysiek, geestelijk of seksueel geweld plaats, in één op de negen relaties is er sprake van ernstig en regelmatig geweld. Van de kinderen is 80% op de een of andere manier getuige van dit geweld. Zij hebben het geweld gehoord, gezien, gevoeld of zijn er zelf tussen gesprongen en hebben bemiddeld. Van de kinderen die getuige zijn van geweld tussen hun ouders is 30 tot 60% ook zelf slachtoffer van geweld. Daarnaast worden ze geconfronteerd met de directe en indirecte nasleep van het geweld. Van hen heeft 40% klachten binnen het klinische gebied (Lamers-Winkelman, 2004). Met 60% gaat het redelijk; ze zijn niet ernstig getraumatiseerd, maar hebben wel vaak lichte klachten. Gevolgen Getuige zijn van geweld tussen ouders is een risicofactor voor allerlei psychische, lichamelijke en psychosociale klachten op de korte en lange termijn. Deze kinderen en jongeren ervaren dezelfde emotionele en gedragsproblemen als kinderen die zelf mishandeld zijn (Sudermann, 1999). Het leven in een gewelddadig gezin is een sterke voorspeller van ernstige problemen in de puberteit, zoals depressie, agressie en criminaliteit (Baeten, 2002) Jongeren spijbelen meer, lopen vaker van huis weg en vertonen vaak PTSS-symptomen (posttraumatische stressstoornis). Ze hebben vaak concentratie-, gedrags- en leerproblemen die niet zelden foutief gediagnosticeerd worden (bijvoorbeeld als lijdend aan een aandachtstekortstoornis). De jongeren lopen meer risico om zelf dader of slachtoffer te worden, al beginnend bij dating violence. Het opgroeien in geweld heeft tevens invloed op het aangaan van liefdesrelaties: geweld is vaak intergenerationeel overdraagbaar. Daarnaast heeft het getuige zijn (geweest) van geweld grote gevolgen voor de ouder-kind relatie; jongeren zijn eerder geneigd het respect voor hun ouders te verliezen. Bij het beschrijven van de omvang, aard en gevolgen van het probleem hebben we de informatie uit het handboek van de methode als uitgangspunt genomen. Wanneer u wilt beschikken over meer actuele of gedetailleerde informatie, verwijzen wij u naar of Als muren kunnen praten * * * 7

8 1.2 Doel van de methode Doelstelling Het doel van de methode Als muren kunnen praten is het verminderen en voorkomen van psychische, lichamelijke en psychosociale klachten op korte en lange termijn bij jongeren, als gevolg van het ervaren geweld tussen hun ouders. Subdoelen Het leren herkennen en uiten van eigen gevoelens. Het stimuleren om steun te zoeken bij anderen. Het bieden van herkenning: jongeren ervaren dat zij niet de enige zijn. Jongeren informeren over oorzaken en gevolgen van huiselijk geweld binnen het gezin, eigen grenzen leren aangeven en hen leren omgaan met agressie. Doorbreken van het taboe op huiselijk geweld en het doorbreken van isolement. Beoogde effecten De cursus beoogt herkenning door lotgenotencontact, vergroten van zelfvertrouwen en het versterken van sociale vaardigheden. Jongeren krijgen meer kansen om zelf gezonde partnerrelaties aan te gaan door te verkennen wat wel en niet kan in een relatie en te leren goed voor zichzelf te zorgen en op te komen. Daarmee worden op korte en langere termijn lichamelijke en geestelijke klachten voorkomen. Naam methode De naam van de methode komt van de jongeren zelf: de muren van hun huizen kunnen veel meer vertellen dan de buitenkant laat zien. 1.3 Doelgroep van de methode De doelgroep van Als muren kunnen praten zijn jongeren tussen de 13 en 16 jaar die getuige zijn (geweest) van heftige ruzies/geweld tussen hun ouders. Samenstelling van de groep Bij het samenstellen van de groep is het belangrijk om rekening te houden met leeftijd, sekse, levensfase en opleidingsniveau van de jongeren. Het heeft de voorkeur dat jongeren zich voldoende in elkaar kunnen herkennen. Diversiteit De documentatie over de methode bevat geen informatie over hoe rekening gehouden kan worden met (etnische) diversiteit binnen de doelgroep. 8 * * * Als muren kunnen praten.

9 1.4 Indicaties en contra-indicaties Indicatie De jongeren zijn (structureel) getuige en/of slachtoffer (geweest) van geweld tussen ouders. De jongeren zijn tussen de 13 en 16 jaar. Het geweld moet gestopt zijn. De ouders zijn gemotiveerd voor de deelname van hun kind aan de groep en nemen zelf deel aan de ouderbijeenkomsten. De jongere moet kunnen functioneren in een groep. Contra-indicaties Gediagnosticeerde psychiatrische problematiek. De zwaarte van de problematiek bepaalt of een jongere kan deelnemen of niet. Mogelijke posttraumatische stressstoornissen. Ernstige gedragsproblemen, waarbij het gedrag in groepsverband ten koste gaat van de groep. Actuele verslavingsproblematiek. De zwaarte van de verslaving bepaalt of een jongere kan deelnemen of niet. Onvoldoende beheersen van de Nederlandse taal. Een te laag IQ, waardoor de jongere het niveau van de groep niet aankan. Ouder(s) die deelname van de jongere niet ondersteunen. Steun van minimaal één ouder is een voorwaarde. Geen deelname bij geheimhouding voor (één van) de ouder(s). Aanhoudend actueel geweld tussen ouders zonder behandeling. Actuele crisissituaties in het gezin. 1.5 Aanpak De methode Als muren kunnen praten is een psycho-educatieve cursus, die bestaat uit het uitwisselen van ervaringen (praten) in combinatie met het doen van oefeningen en het trainen van vaardigheden. Aantal en duur van de bijeenkomsten De cursus bestaat uit: 1. tien bijeenkomsten van twee uur voor de jongeren 2. twee bijeenkomsten van anderhalf uur voor de ouders 3. een kennismakingsgesprek en eindgesprekken. Aantal deelnemers Er kunnen minimaal zes en maximaal acht jongeren deelnemen. Het gaat om een gesloten groep. Werving In de praktijk blijkt dat deze jongeren lastig te bereiken zijn. Het is daarom van belang om Als muren kunnen praten * * * 9

10 zoveel mogelijk aan te sluiten bij de ontwikkelingen in de lokale of regionale aanpak van huiselijk geweld. Te denken valt aan casuïstiekoverleg over huiselijk geweld en deskundigheidsbevordering aan instellingen over huiselijk geweld. Een andere mogelijkheid voor het werven van deelnemers is voorlichting geven bij relevante instellingen over de positie van deze jongeren en over de cursus zelf. Daarnaast zijn er de gebruikelijke manieren van werving: mailings naar relevante instellingen, advertenties in huis-aan-huisbladen en kranten en berichten op de website. Relevante instellingen voor werving zijn: Bureau Jeugdzorg (schoolcounseling en ASK (Advies en Screening teams)), schoolmaatschappelijk werk, RIAGG hulpverlening, ZorgAdviesteams op scholen, huisartsen, GGD, Vrouwenopvang, AMW (Algemeen Maatschappelijk Werk), Jeugdhulpverleningsinstanties, Steunpunten Huiselijk Geweld, AMK (Advies- en Meldpunt Kindermishandeling), Reclassering en Politie. Aanpak cursus Kennismakingsgesprek De cursus begint met een kennismakingsgesprek van de jongere en hun ouder(s)/verzorgenden met één of twee begeleiders van de groep. Het gesprek kan met de jongere en de ouder(s) samen gedaan worden. Afhankelijk van de leeftijd kan er ook voor gekozen worden om een deel van het gesprek met alleen de jongere te doen. Thema s tijdens het kennismakingsgesprek zijn: het doel en de werkwijze van de groep en de inventarisatie van behoeften en wensen van de jongere. Bijeenkomsten voor de jongeren Er is een vaste structuur voor de bijeenkomsten, zodat de jongeren weten wat er gaat gebeuren. 1. Welkom en programma (ongeveer vijf minuten). De deelnemers worden welkom geheten en het programma en het thema van desbetreffende bijeenkomst worden kort doorgenomen. 2. Rondje Hoe is het met je (ongeveer tien minuten). Bij de start van iedere bijeenkomst vragen de begeleiders aan de deelnemers hoe het met hen gaat en hoe ze zich die week hebben gevoeld. In het draaiboek worden twee werkvormen aangeboden (een gevoelswaaier en een vlaggensysteem (What s up, what s down). Van belang is dat in alle tien de bijeenkomsten dezelfde werkvorm wordt gebruikt, zodat het een vast herkenbaar punt wordt. Dit geeft veiligheid en structuur. 3. Thema (ongeveer 80 minuten) In elke bijeenkomst komt een thema aan bod in twee à drie werkvormen. De thema s zijn bewust in een bepaalde volgorde gezet: in de eerste vier bijeenkomsten wordt stil gestaan bij de gevolgen van geweld en de herkenning bij elkaar. In de latere bijeenkomsten staat het leren van vaardigheden centraal. De volgende thema s worden besproken. Kennismaking Ervaringen uitwisselen Heftige ruzies tussen ouders Tips voor de thuissituatie Gevoelens 10 * * * Als muren kunnen praten.

11 Boosheid en ruzie Omgaan met ruzie Zelfbeeld Vriendschappen en relaties Jij en anderen en afscheid. 4. Ontspanning (ongeveer 20 minuten) Doel hiervan is dat de deelnemers de spanning kwijtraken die het praten over thuis teweeg kan hebben gebracht. Tevens verstevigt deze oefening de groepsband. Afhankelijk van de sfeer en de energie op dat moment in de groep, wordt een keuze gemaakt uit de aangeboden werkvormen: een creatieve activiteit, een ontspannend spelletje of een geleide fantasieoefening. In het draaiboek staan voorbeelden van elke werkvorm beschreven. 5. Thuisopdracht en afsluiting (ongeveer vijf minuten) De thuisopdracht bestaat wisselend per bijeenkomst uit één of twee onderdelen. Tijdens elke bijeenkomst komt het logboek standaard terug. Aan de deelnemers wordt gevraagd om in twee of drie zinnen op te schrijven wat ze hebben opgestoken en wat er leuk/goed was aan deze bijeenkomst. Dit heeft als doel dat de deelnemers overzicht krijgen van wat er in de cursus behandeld is en wat ze eraan gehad hebben. Bij een aantal bijeenkomsten wordt er ook een extra opdracht ter voorbereiding op de volgende bijeenkomst meegegeven. Een duidelijke afsluiting wordt aangeraden, ook om te kijken of er nog vragen of mededelingen zijn. In het draaiboek wordt elke bijeenkomst uitgebreid beschreven: doelstelling, tijdsplanning, suggesties en achtergrondinformatie voor bespreking van het thema en suggesties voor ontspanning. Soms wordt apart achtergrondinformatie voor groepsbegeleiders gegeven. Verder staat bij iedere bijeenkomst vermeld welke materialen gebruikt worden. De papieren materialen zijn opgenomen in de bijlagen van het draaiboek en kunnen gekopieerd worden voor de deelnemers. Motiveren van jongeren In het draaiboek staan de volgende tips voor het motiveren van de jongeren voor het groepsaanbod en tijdens de bijeenkomsten. Toon begrip en oordeel niet te snel. Benader ze positief en geef complimenten. Durf te confronteren. Haal hun situatie uit het isolement ( er zijn meer jongeren die ). Spreek de taal van de jongeren, zonder overdreven populair te doen. Maak duidelijk dat niets moet. Wees betrouwbaar. Dat kan door transparant te werken en je afspraken na te komen, maar ook door de jongeren de ruimte te geven fouten te maken of je uit te proberen. Ontmoet de jongeren eventueel op een vertrouwd terrein, bijvoorbeeld thuis of op school. Sluit aan bij de motivatie van de jongere zelf. Geef hen de tijd om beslissingen te nemen. Bij twijfels goed doorvragen waar ze over twijfelen en samen met hen naar een oplossing te zoeken. Denk mee over praktische oplossingen voor problemen die deelname bemoeilijken, bijvoorbeeld met betrekking tot vervoer of geld. Als muren kunnen praten * * * 11

12 Ouderbijeenkomsten Onderdeel van de cursus zijn twee ouderbijeenkomsten van anderhalf uur. De ontwikkelaars benadrukken het belang om de ouders te betrekken bij de ontwikkeling die hun kind doormaakt in de cursus. Ouders worden gestimuleerd ook na de cursus samen met hun kind aan de slag te blijven. Ook de twee ouderbijeenkomsten worden uitgebreid beschreven in het draaiboek. Tijdens de eerste bijeenkomst (aan het begin van de cursus) wordt informatie gegeven over de bijeenkomsten voor de jongeren en wordt dieper ingegaan op het effect dat thuisgeweld heeft op kinderen en jongeren. De tweede bijeenkomst (in het midden of aan het einde van de cursus) gaat in op veranderingen in het gedrag van de jongeren thuis of op school in de loop van de cursus. De ouders krijgen de kans om hun ervaringen hierover uit te wisselen en ze krijgen tips over hoe zij de jongeren kunnen ondersteunen. Individueel eindgesprek Na afloop van de cursus is er met de jongere, de ouder(s) en één of twee begeleiders een eindgesprek. Er kan voor gekozen worden om een deel van het eindgesprek met de jongere alleen, dus zonder de ouders, te doen. In het eindgesprek bespreken de begeleiders wat de jongere aan de cursus heeft gehad en of er nog behoefte is aan verdere ondersteuning. Evaluatie Tijdens de laatste bijeenkomst is er ruimte om met de groep mondeling te evalueren. De cursusleiding vraagt de deelnemers tevens een schriftelijk evaluatieformulier in te vullen. 1.6 Materiaal Voor toepassing van de methode is het volgende materiaal beschikbaar: Draaiboek Als muren kunnen praten..., Cursus voor jongeren tussen de 13 en 16 jaar die getuige zijn (geweest) van heftige ruzies/geweld tussen hun ouders, geschreven door Roos Neeleman en Aisha Brandon, uitgegeven in 2007 door Dimence, locatie Zwolle en RIAGG Amersfoort & Omstreken, Zwolle. In het draaiboek zijn de volgende materialen opgenomen. Formulier voor het kennismakingsgesprek. Cursusmateriaal: gevoelswaaier en vlaggensysteem What s up, what s down, suggesties voor ontspanningsactiviteiten, informatie voor de deelnemersmap voor de jongeren (algemene informatie over de groep, logboek, materiaal voor de bijeenkomsten, thuisopdrachten) en informatiemateriaal voor de ouders. Formulieren voor het eindgesprek. Evaluatieformulier voor de jongeren. Het draaiboek is voor 55,- verkrijgbaar bij de ontwikkelaar: Dimence, Preventie regio Zwolle, 12 * * * Als muren kunnen praten.

13 1.7 Benodigde competenties van de professional Het heeft de voorkeur dat twee begeleiders de groep draaien, een man en een vrouw. Dit gezien de aard van de problematiek en de voorbeeldfunctie die elk kan hebben voor seksegenoten. Het is van belang dat zij thuis zijn in groepswerk, ervaren zijn in het werken met de problematiek van huiselijk geweld en in het werken met jongeren. Training De begeleiders wordt aangeraden om een voorbereidende training bij Dimence te volgen. 1.8 Overige randvoorwaarden Bereikbaarheid doelgroep De taboegevoeligheid van het onderwerp bij de betrokkenen en bij verwijzers zelf en de leeftijd van de doelgroep maken dat de jongeren moeilijk te bereiken zijn. De doelgroep kan gemakkelijker bereikt worden wanneer de aanpak van huiselijk geweld in de regio goed georganiseerd is door een sluitende keten van diverse instellingen. Van belang is dat de cursus aangeboden wordt door een organisatie/instelling die ingebed is in de lokale/regionale aanpak van huiselijk geweld en ervaring heeft in groepswerk. Kwaliteitsbewaking De training wordt zowel mondeling als schriftelijk geëvalueerd (zie 1.5). Ook is er een training beschikbaar voor de begeleiders (zie 1.7). De wijze van kwaliteitsbewaking wordt verder bepaald door de uitvoerder. Kosten van de interventie Voor het opzetten en de uitvoering van de cursus moet rekening gehouden worden met een tijdsinvestering van 65 uur per groepsbegeleider (twee groepsbegeleiders). Daarnaast zijn er de organisatiekosten voor de bijeenkomsten: materiaalkosten, eventuele huur dvd s, locatie, drank en versnaperingen, audiovisuele hulpmiddelen, enzovoort. 1.9 Overeenkomsten en verschillen met andere interventies De ontwikkelaars van de methode hebben bij de ontwikkeling van hun draaiboek gebruik gemaakt van verwante bestaande methoden die zich richten op kinderen die het slachtoffer en/of getuige zijn (geweest) van geweld tussen hun ouders. Deze methoden zijn: Let op de Kleintjes (6-12 jaar), Kind in de Knel (4-7 jaar en hun ouders) en KOPP Doe- en Praatgroepen (voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen). Als muren kunnen praten * * * 13

14 De verschillende methoden hebben dezelfde doelstelling, het voorkomen van het ontstaan of het verergeren van ernstige psychische problemen bij kinderen en jongeren als gevolg van (huiselijk) geweld en het doorbreken van de generationele overdracht van het geweld. Het zijn psycho-educatieve groepsprogramma s gericht op herkenning door lotgenotencontact, vergroten van zelfvertrouwen en het versterken van sociale vaardigheden. Het belangrijkste verschil tussen de al eerder ontwikkelde methoden en de methode Als muren kunnen praten ligt in de leeftijdscategorie van de doelgroep en daarmee ook in de gebruikte werkvormen. Bij de jongere kinderen wordt voornamelijk gebruik gemaakt van creatieve werkvormen als knutselen en tekenen, bij de cursus Als muren kunnen praten, die gericht is op een oudere leeftijdscategorie (13-16 jaar), worden meer verbale werkvormen gebruikt. De methoden Let op de kleintjes, Kind in de knel en KOPP Doe- en Praatgroepen zijn vanwege de verschillen in doelgroep (verschillende leeftijdscategorieën) onvoldoende vergelijkbaar om onderzoek hiernaar mee te nemen als indirect bewijs voor de effectiviteit van Als muren kunnen praten Contactgegevens ontwikkelaar Dimence, afdeling Preventie regio Zwolle Burg. Roelenweg EV Zwolle Contactpersoon Roos Neeleman r.neeleman@dimence.nl * * * Als muren kunnen praten.

15 2. Onderbouwing 2.1 De ontwikkelgeschiedenis van de methode De cursus is in 2007 ontwikkeld door Dimence en RIAGG Amersfoort & omstreken. De aanleiding was dat er verschillende methoden waren voor jongere kinderen die getuige zijn (geweest) van geweld in hun thuissituatie, maar dat er geen aanbod was voor jongeren van 13 jaar en ouder. Literatuur en onderzoek wezen uit dat deze jongeren juist een grote risicogroep vormden (zie 1.1). Er bestond een grote behoefte om ook voor deze jongeren een preventief aanbod te ontwikkelen gericht op het verminderen van psychische, lichamelijke en psychosociale klachten op korte en lange termijn als gevolg van het ervaren geweld thuis. De methode is vanuit de praktijk ontstaan. Bestaande draaiboeken (Let op de kleintjes, Kind in de knel en KOPP Doe- en Praatgroepen, zie 1.9) en de ervaringen en ideeën van Dimence en RIAGG zijn samengevoegd tot dit draaiboek. De methode wordt nu vier jaar gebruikt. Vanuit de opgedane ervaring met de uitvoering ervan wordt gedacht aan een doorontwikkeling. Op welke wijze en wanneer dit gaat gebeuren, is nog niet bekend. 2.2 Onderbouwing van de probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak De ontwikkelaars hebben voor de onderbouwing van hun probleemanalyse en gekozen doelgroep en doelen gebruik gemaakt van diverse onderzoeken (zie 1.1). De ontwikkelaars verwijzen voor de verantwoording van de gekozen aanpak verder niet naar uitgebreidere visies, theorieën of wetenschappelijke onderzoeken. Als muren kunnen praten * * * 15

16 3. Onderzoek praktijkervaringen 3.1 Uitvoerende organisaties De methode wordt gebruikt door Bureau Jeugdzorg (schoolcounseling en ASK - Advies en Screening teams), schoolmaatschappelijk werk, RIAGG hulpverlening, Vrouwenopvang, AMW (Algemeen Maatschappelijk Werk) en jeugdhulpverleningsinstanties. 3.2 Praktijkervaringen van de professional De ontwikkelaar voert geen onderzoek aan naar de praktijkervaringen van de professional met de methode. Dergelijk onderzoek is evenmin gevonden bij de door MOVISIE uitgevoerde literatuursearch (zie 6.1). 3.3 Praktijkervaringen van de cliënt/burger De ontwikkelaar voert geen onderzoek aan naar de praktijkervaringen van de cliënt/burger met de methode. Dergelijk onderzoek is evenmin gevonden bij de door MOVISIE uitgevoerde literatuursearch (zie 6.1). 3.4 Praktijkvoorbeeld In gevonden publicaties over de methode staan geen casestudies beschreven die illustreren hoe de methode in een specifiek geval is toegepast in de praktijk. 16 * * * Als muren kunnen praten.

17 4. Effectonderzoek 4.1 Directe aanwijzingen voor de effectiviteit De ontwikkelaar voert geen onderzoek aan naar de effectiviteit van de methode. Dergelijk onderzoek is evenmin gevonden bij de door MOVISIE uitgevoerde literatuursearch (zie 6.1). 4.2 Indirecte aanwijzingen voor de effectiviteit Er is wel onderzoek gedaan naar de effecten van de vergelijkbare methode Let op de Kleintjes (Lamers-Winkelman, 2004 & Heuvel, 2008). Dit onderzoek laat over het algemeen een positief beeld zien van de resultaten van deze methode. Na afloop van de cursus blijken de kinderen aanzienlijk minder gedrags- en emotionele problemen te hebben. Omdat de leeftijdscategorie van de doelgroep van deze methode - en daarmee ook de aanpak - te zeer verschilt van de methode Als muren kunnen praten wordt hier verder niet uitgebreid ingegaan op de resultaten van dit onderzoek. Als muren kunnen praten * * * 17

18 5. Conclusies 5.1 Samenvatting werkzame elementen De cursus combineert het vergroten van kennis, het herkennen en uiten van eigen gevoelens en het oefenen van sociale vaardigheden (1). De methode betrekt zowel de jongeren als hun ouders, zodat de ouders de jongeren in deze ontwikkeling kunnen ondersteunen (1). Lotgenotencontact: doorbreking van het taboe om over het ervaren geweld thuis te praten, het doorbreken van het isolement van de jongeren ( je bent niet de enige. ) en het wegnemen van schuldgevoel (1). Via een logboek krijgen de deelnemers een overzicht van wat er in de cursus is behandeld en wat zij er zelf aan gehad hebben (1). Aan het einde van elke bijeenkomst is er aandacht voor ontspanning, om de spanning die de bijeenkomst mogelijk opgeroepen heeft weer kwijt te raken (1). Verklaring classificatie veronderstelde werkzame elementen: 1 = Veronderstelling ontwikkelaar 2 = Wetenschappelijke of theoretische onderbouwing 3 = Praktijkervaringen 4 = Wetenschappelijk effectonderzoek. 5.2 Samenvatting effectonderzoek Er zijn geen wetenschappelijke onderzoeken gevonden die directe aanwijzingen leveren voor de effectiviteit van de methode. Er is wel onderzoek gedaan naar de effecten van de vergelijkbare methode Let op de Kleintjes (Lamers-Winkelman, 2004 & Heuvel, 2008)). Dit onderzoek laat over het algemeen een positief beeld zien van de resultaten van de cursussen. Na afloop van de cursus blijken de kinderen aanzienlijk minder gedrags- en emotionele problemen te hebben. De leeftijd - en daarmee de aanpak van deze methode - verschilt echter aanzienlijk van Als muren kunnen praten. 18 * * * Als muren kunnen praten.

19 6. Verantwoording 6.1 Zoeken en selecteren van literatuur Zoekvraag Wat is bekend over: de praktijkervaringen met en de effectiviteit van (preventieve) hulpverlening (intervention) voor jongeren / kinderen die getuige zijn (geweest) van heftige ruzies/geweld tussen hun ouders (population) ten behoeve van het voorkomen van psychische problemen bij jongeren op korte en langere termijn en om jongeren meer kansen te bieden om zelf gezonde partnerrelaties aan te gaan (outcomes). Zoektermen Als muren kunnen praten OR (Praktijkervaringen AND preventie* AND jongeren/kinderen AND huiselijk geweld) OR (ruzies AND jongeren/kinderen AND huiselijk geweld) Er is verder gezocht op de volgende zoektermen: Kinderen AND getuige AND huiselijk geweld AND preventie OR let op de kleintjes. Zoekstrategieën Beschikbare literatuur is opgevraagd bij de ontwikkelaar. Er heeft een literatuursearch plaatsgevonden in Nederlandse catalogi en databases: Databank van MOVISIE PiCarta NARCIS HBO Kennisbank Google + Googlebooks Referenties zijn gecheckt. Selecteren van literatuur De literatuur is uiteindelijk geselecteerd op het criterium dat deze in moest gaan op de methode zelf en dat het moest gaan om onderzoek naar praktijkervaringen of effecten van de methode. Voor de geselecteerde literatuur: zie Literatuur Baeten, P., & Geurts, E. (2002). In de schaduw van het geweld : kinderen die getuige zijn van geweld tussen hun ouders. Utrecht: NIZW. Als muren kunnen praten * * * 19

20 Heuvel, G. (2008). Meta-evaluatie Let op de Kleintjes. Utrecht: Universiteit Utrecht, Kennispunt Sociale Wetenschappen. Lamers-Winkelman, F. (2004). Als alle kleine beetjes helpen Effecten van het programma Let op de Kleintjes in de provincie Overijssel. Rapport in opdracht van de Vrouwenopvang Overijssel. Amsterdam: Vrije Universiteit, Faculteit der Psychologie en Pedagogiek, afdeling Orthopedagogiek. Sudermann, M., & Jaffe, P. (1999). A handbook for health and social service providers and educators on children exposed to woman abuse/family violence. S.l.: National Clearinghouse on Family Violence. 20 * * * Als muren kunnen praten.

21 Bijlage 1 Toelichting effectonderzoek Voor het vaststellen van de effectiviteit van methoden (onderdeel 4 van het werkblad) moet het onderzoek hiernaar systematisch in kaart worden gebracht (bijlagen 2 en 3). Directe en indirecte aanwijzingen voor effectiviteit Er zijn twee typen aanwijzingen voor de effectiviteit van een methode: Directe aanwijzingen. Resultaten uit onderzoek die betrekking hebben op precies die methode die in het onderhavige document is beschreven. Indirecte aanwijzingen. Resultaten uit onderzoek naar andere methoden met hetzelfde doel en dezelfde doelgroep en aanpak. Deze worden hier verder aangeduid als soortgelijke methoden. Het gaat hier om: Resultaten uit onderzoek naar buitenlandse versies van de methode (zoals Motivational interviewing, de Amerikaanse variant van de Nederlandse Motiverende gespreksvoering). Resultaten uit onderzoek naar de effectiviteit van Nederlandse methoden die tot hetzelfde type of dezelfde familie behoren (zoals de Nederlandse activeringsmethoden die gebaseerd zijn op Supported employment). Soms zijn er onvoldoende directe aanwijzingen of kunnen relevante indirecte aanwijzingen de directe aanwijzigen ondersteunen. Bij de selectie van soortgelijke methoden is maatgevend in hoeverre de methode in de kern overeenkomt met de beschreven methode. Wanneer dit niet duidelijk is of wanneer de methode te zeer verschilt, is er geen sprake van een soortgelijke methode en dus ook niet van indirect bewijs voor effect. Wanneer een methode veelvuldig is onderzocht, is het aantal primaire onderzoeken soms te groot om binnen het kader van Effectieve interventies te analyseren. Veelal zijn de primaire onderzoeken dan al geanalyseerd in reviews en metastudies. In dat geval gebruiken we de informatie uit deze overzichtsstudies. We volstaan dan met een globale analyse van de effectiviteit zoals gebleken uit de overzichtsstudies. Dit vullen we eventueel aan met een meer uitgebreide analyse van de (recente) primaire studies die (nog) niet in de overzichtsstudies zijn opgenomen. Kenmerken effectonderzoek Bij onderdeel 4 van het werkblad gaan we ervan uit dat er sprake is van een effectonderzoek wanneer er ten minste een nameting heeft plaats gevonden die een cijfermatige indicatie geeft van het effect van een methode. Onderzoek naar de door professionals, burgers en/of cliënten ervaren effectiviteit van een methode nemen we mee in onderdeel 3 van het werkblad. Het methodologische gewicht van het effectonderzoek en de resultaten daarvan wordt onder meer bepaald door de aanwezigheid van een voor- en nameting, een controlegroep, de willekeurige samenstelling daarvan, de modelgetrouwheid van de methode en de uitvoering van een followupmeting. Het methodologische gewicht varieert van licht effectonderzoek (monitoring- of veranderingsonderzoek) tot zwaar effectonderzoek (Randomized Controlled Trial, RCT) en diverse vormen daar tussenin. Hoe zwaarder het effectonderzoek, hoe harder de uitspraken over de effectiviteit zijn. Dit wil niet zeggen dat er altijd gekozen moet worden voor zo zwaar mogelijk effectonderzoek. Welk type effectonderzoek het meest passend is, hangt af van de kenmerken en het ontwikkelingsstadium van de methode en de beschikbare financiële middelen. Als muren kunnen praten * * * 21

22 Bijlage 3 geeft een stapsgewijze uiteenzetting van de kenmerken per onderzoek en geeft een typering van de onderzoeksopzet. Het gaat daarbij om het objectief beschrijven van de kenmerken (onderdelen B t/m D). Gemeten effecten In een tabel (bijlage 3, onderdeel E) worden de onderzoeksresultaten cijfermatig gepresenteerd. De onderzoeksresultaten kunnen aanwijzingen geven voor positieve, geen of negatieve effecten. Uitkomstmaten Effectonderzoeken beantwoorden een beperkt aantal vragen. De gestelde vragen worden aangeduid als uitkomstmaten. Alleen op deze uitkomstmaten wordt een effect gemeten. Er kan alleen iets over effect gezegd worden voor zover het betrekking heeft op één van de onderzochte uitkomstmaten. In bijlage 3 wordt het effect dan ook per uitkomstmaat aangegeven. Effectgrootte De mate waarin een resultaat als positief is aan te merken, is mede afhankelijk van de effectgrootte. Tot voor kort werd het effect van een methode vooral uitgedrukt in een statistisch significant verschil tussen voor- en nameting, of tussen voor- en nameting en follow-up, of tussen de nameting van de experimentele en controlegroep. Een probleem bij deze aanpak is dat grote verschilscores in kleine groepen vaak niet significant zijn. Bij grote groepen kunnen heel kleine verschillen weliswaar als zeer significant uit de bus komen, maar praktisch gezien van weinig waarde zijn. De laatste jaren wordt er vaak voor gekozen om naast de statistische significantie ook de zogeheten effectgrootte d ( effectsize, ook wel aangeduid met ES) te rapporteren. Dit is een index die aangeeft hoe groot het waargenomen verschil is tussen voor- en nameting of tussen experimentele (interventie-) en controlegroep. Er bestaan verschillende formules voor het berekenen van d. De bekendste is 1 : d = gemiddelde score nameting interventiegroep - gemiddelde score nameting controlegroep gepoolde standaarddeviatie van beide groepen De formule voor het berekenen van de gepoolde standaarddeviatie luidt daarbij als volgt: ( ((ni 1)sd i2 + (nc 1)sd c2 ) / (ni + nc 2) ) Hierbij staat de i voor interventiegroep of experimentgroep en de c voor controlegroep, sd i en sd c zijn de standaarddeviaties van respectievelijk de interventie- en controlegroep en ni en nc de steekproefgrootte van de interventie en controlegroep. 1 Zie Rossi, P.H., M.W. Lipsey & H.E. Freeman (2004). Evaluation. A systematic approach (7th ed.). Thousand Oaks: Sage. 22 * * * Als muren kunnen praten.

23 De index wordt een positieve waarde toegekend als het effect bij de interventiegroep (experimentele groep) gunstiger is dan bij de controlegroep en een negatieve waarde als het effect voor de controlegroep gunstiger is. Vuistregel bij de betekenis van d of ES is als volgt: d of ES groter dan of gelijk aan.20 = klein effect; d of ES groter dan of gelijk aan.50 = middelmatig effect; d of ES groter dan of gelijk aan.80 = groot effect. 2 In sommige onderzoeksrapporten worden andere effectmaten gebruikt, in dat geval worden deze overgenomen. 2 Zie o.a. Cohen, J (1992). A power primer. Psychological Bulletin, 112, Als muren kunnen praten * * * 23