Hof van Cassatie van België

Transcriptie

1 24 MAART 2017 F N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. F N VLAAMS GEWEST, vertegenwoordigd door de Vlaamse regering, in de persoon van de Vlaamse minister van Begroting, Financiën en Energie, met kabinet te 1210 Sint-Joost-ten-Node, Koning Albert II-laan 19, eiser, vertegenwoordigd door mr. Geoffroy de Foestraets, advocaat bij het Hof van Cassatie, en bijgestaan door mr. Stefan De Vleeschouwer, advocaat bij de balie te Brussel, beiden met kantoor te 1000 Brussel, Dalstraat 67, waar de eiser woonplaats kiest. tegen L. B., verweerder, vertegenwoordigd door mr. Johan Verbist, advocaat bij het Hof van Cassatie, met kantoor te 2000 Antwerpen, Amerikalei 187/302, waar de verweerder woonplaats kiest.

2 24 MAART 2017 F N/2 I. RECHTSPLEGING VOOR HET HOF Het cassatieberoep is gericht tegen het arrest van het hof van beroep te Antwerpen van 16 juni Raadsheer Bart Wylleman heeft verslag uitgebracht. Advocaat-generaal met opdracht Johan Van der Fraenen heeft geconcludeerd. II. CASSATIEMIDDEL De eiser voert in zijn verzoekschrift dat aan dit arrest gehecht is, een middel aan. III. BESLISSING VAN HET HOF Beoordeling 1. Een verbintenis is aangegaan onder een opschortende voorwaarde wanneer haar uitvoering afhangt van een toekomstige en onzekere gebeurtenis of van een gebeurtenis die reeds heeft plaatsgehad, maar aan partijen nog onbekend is. Krachtens artikel 1174 Burgerlijk Wetboek is iedere verbintenis nietig wanneer zij is aangegaan onder een potestatieve voorwaarde van de zijde van degene die zich verbindt. Een verbintenis die is aangegaan onder een louter potestatieve voorwaarde van de zijde van de schuldeiser is geldig. Anders dan bij een alternatieve en een facultatieve verbintenis is het bij een verbintenis onder opschortende voorwaarde onzeker of de schuldenaar uiteindelijk zal moeten presteren. De opeisbaarheid van de verbintenis onder opschortende voorwaarde hangt immers af van de verwezenlijking van de voorwaarde. 2. De appelrechters stellen vast dat de rechtsvoorgangster van de verweerder en wijlen haar echtgenoot gehuwd waren onder het stelsel van scheiding van goederen en dat zij naderhand hun huwelijkscontract hebben gewijzigd door toevoeging van een finaal verrekenbeding, waarin onder meer bedongen werd: Bij ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel door het overlijden van een echtgenoot, komt aan de langstlevende echtgenoot de optie toe, geheel facultatief en

3 24 MAART 2017 F N/3 vrijblijvend, om tussen de langstlevende echtgenoot en de erfgenamen van de eerst overleden echtgenoot op verbintenisrechtelijke wijze af te rekenen, bij wijze van huwelijksovereenkomst, alsof de echtgenoten waren gehuwd onder het stelsel van de algehele gemeenschap van goederen volgens Belgisch recht. Zij oordelen dat: - de verrekenschuld haar oorzaak en oorsprong vindt in de wijziging van het huwelijkscontract en dus vóór het overlijden van de eerste overleden echtgenoot is ontstaan; - de nalatenschap enkel kan worden vastgesteld en de successierechten enkel kunnen berekend en geheven worden nadat de huwelijksovereenkomst is uitgevoerd en indien deze optioneel is, nadat de optie is gelicht; - de verrekening, volgend uit de wijziging van het huwelijkscontract, de samenstelling van de nalatenschap voorafgaat; - de schuld ontstaat vóór het overlijden maar slechts definitief, bepaald en opeisbaar wordt als de optie wordt gelicht en dus na het overlijden; - de uitoefening van het optierecht niet de schuld doet ontstaan, maar wel de omvang ervan bepaalt. 3. Door aldus te oordelen dat de echtgenoten bij de opname van het finaal verrekenbeding een verbintenis onder opschortende voorwaarde van hun vooroverlijden en van het lichten van de optie door de langstlevende van hen aangaan, zodat de schuld reeds vóór het overlijden bestaat, verantwoorden de appelrechters hun beslissing naar recht. Het onderdeel kan niet worden aangenomen. Tweede onderdeel 4. Het onderdeel is afgeleid en mitsdien niet ontvankelijk.

4 24 MAART 2017 F N/4 Dictum Het Hof, Verwerpt het cassatieberoep. Veroordeelt de eiser tot de kosten. Bepaalt de kosten voor de eiser op 237,93 euro. Dit arrest is gewezen te Brussel door het Hof van Cassatie, eerste kamer, samengesteld uit sectievoorzitter Alain Smetryns, als voorzitter, en de raadsheren Koen Mestdagh, Geert Jocqué, Bart Wylleman en Koenraad Moens, en in openbare rechtszitting van 24 maart 2017 uitgesproken door sectievoorzitter Alain Smetryns, in aanwezigheid van advocaat-generaal met opdracht Johan Van der Fraenen, met bijstand van griffier Kristel Vanden Bossche. K. Vanden Bossche K. Moens B. Wylleman G. Jocqué K. Mestdagh A. Smetryns

5 VERZOEKSCHRIFT/1 VOORZIENING TOT CASSATIE 5 VOOR: Het VLAAMS GEWEST, vertegenwoordigd door de Vlaamse Regering in de persoon van de Vlaamse Minister van Begroting, Financiën en Energie, Koning Albert II-laan 19, te 1210 Brussel, eiser tot cassatie, bijgestaan en vertegenwoordigd door Meester Geoffroy de FOESTRAETS, advocaat bij het Hof van Cassatie, en door Meester Stefan DE VLEESCHOUWER, advocaat bij de balie te Brussel, beiden kantoor houdende te 1000 Brussel, Dalstraat 67, waar keuze van woonplaats wordt gedaan, 20 TEGEN: De Heer L. B., in eigen naam en in zijn hoedanigheid van erfgenaam van wijlen Mevrouw E. R., die keuze van woonst doet op het kantoor van gerechtsdeurwaarder John BAELDE, met standplaats te 1210 Sint-Joost-ten-Node, voorlopig kantoorhoudend te 1853 Grimbergen (Strombeek-Bever), Nijverheidslaan 1, 25 verweerder in cassatie, * * *

6 VERZOEKSCHRIFT/2 30 Aan de Heren Eerste Voorzitter en Voorzitter, de Dames en Heren Raadsheren, leden van het Hof van Cassatie, * * * 35 Hooggeachte Dames en Heren, 40 Eiser heeft de eer het arrest aan Uw toezicht te onderwerpen dat op 16 juni 2015 op tegenspraak werd gewezen door de zesde kamer van het Hof van Beroep te Antwerpen (2014/AR/243). FEITEN EN PROCEDUREVOORGAANDEN 45 Op 22 juni 1967 huwden de Heer H. B. en Mevrouw E. R. onder het stelsel van scheiding van goederen. Uit dit huwelijk werd één kind geboren, verweerder Bij notariële akte van 5 mei 2010 werd hun huwelijkscontract gewijzigd door toevoeging van een optioneel finaal verrekenbeding, waarbij de langstlevende echtgenoot, bij ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel door overlijden van een echtgenoot, het recht wordt verleend om, geheel facultatief en vrijblijvend, tussen de langstlevende echtgenoot en de erfgenamen van de eerst overleden echtgenoot op verbintenisrechtelijke wijze af te rekenen, bij wijze van huwelijksovereenkomst, over de verrekenmassa, bestaande uit alle goederen van elk der echtgenoten die in een algehele ge-

7 VERZOEKSCHRIFT/3 60 meenschap van goederen tot het gemeenschappelijk vermogen zouden behoren, uitgezonderd de gezinswoning. Toen de Heer H. B. op 23 september 2010 overleed, werd voormelde optie op 22 oktober 2010 gelicht door zijn echtgenote, Mevrouw E. R Ingevolge de uitoefening van deze verbintenisrechtelijke verrekeningsvordering werd in de aangifte van de nalatenschap van wijlen H. B. dd. 17 februari 2011 een schuld van ,57 EUR opgenomen in het passief van de nalatenschap waardoor de nalatenschap geen belastbaar actief had. 75 Deze schuld werd door de federale belastingadministratie niet aanvaard in het passief van de nalatenschap. De verschuldigde successierechten werden berekend op ,48 EUR. 80 Mevrouw E. R. betaalde op 26 april 2011 voormeld bedrag onder voorbehoud. 85 Bij dagvaarding van 12 juli 2012 vorderde Mevrouw E. R. en verweerder van de Belgische Staat de teruggave van de betaalde successierechten, welke vordering bij vonnis van 4 december 2013 van de Rechtbank van Eerste Aanleg te Antwerpen gegrond werd verklaard. Deze rechtbank verklaarde voor recht dat de verrekenvordering van Mevrouw E. R. ten bedrage van ,57 EUR terecht

8 VERZOEKSCHRIFT/ in aftrek was gebracht van het actief van de nalatenschap van wijlen de Heer H. B. en dat ingevolge deze terechte aftrek geen successierechten verschuldigd zijn op de nalatenschap, gelet op het feit dat het saldo van de nalatenschap negatief is. De Belgische Staat werd veroordeeld tot terugbetaling aan Mevrouw E. R. van de door haar reeds onder voorbehoud betaalde successierechten. 100 De Belgische Staat tekende beroep aan tegen deze beslissing bij verzoekschrift neergelegd op 29 januari 2014 ter griffie van het Hof van Beroep te Antwerpen. 105 Op 5 januari 2015 werd het geding hervat door eiser die vanaf 1 januari 2015, voor het vestigen en invorderen van de successierechten, in de rechten en plichten van de Belgische Staat is getreden. 110 Op 16 september 2014 is Mevrouw E. R. overleden. Het geding werd hervat door verweerder, als haar enige wettige erfgenaam. 115 Het bestreden arrest van 16 juni 2015 bevestigt de beslissing van de eerste rechter, doch beveelt de heropening der debatten teneinde partijen toe te laten standpunt in te nemen over de verschuldigdheid door eiser van de moratoire intresten vanaf 1 januari ENIG MIDDEL TOT CASSATIE 120 Geschonden wetsbepalingen:

9 VERZOEKSCHRIFT/ de artikelen 1, 2, 27 en 135,4 van het Wetboek van Successierechten, ingevoegd bij koninklijk besluit nr.308 van 31 maart 1936, bekrachtigd bij wet van 4 mei 1936 (W.Succ.); - de artikelen 1134, 1168, 1179, 1181, 1189, 1190, 1191, 1319, 1320 en 1322 van het Burgerlijk Wetboek; 130 Aangevochten beslissing: Het bestreden arrest bevestigt het vonnis van de eerste rechter die de vordering van Mevrouw E. R. gegrond verklaarde en voor recht zegde dat de verrekenvordering van Mevrouw E. R. ten bedrage van ,57 EUR terecht in aftrek was gebracht van het actief van de nalatenschap van wijlen H. B. en dat ingevolge deze terechte aftrek geen successierechten verschuldigd zijn op de nalatenschap, gelet op het feit dat het saldo van de nalatenschap negatief is Met bevestiging van het vonnis van de eerste rechter, wordt eiser veroordeeld tot terugbetaling aan verweerder van de onder voorbehoud betaalde successierechten ten bedrage van ,48 EUR, met dien verstande dat eiser wordt veroordeeld tot betaling van de moratoire intresten overeenkomstig artikel W. Succ. aan de wettelijke intrestvoet vanaf 1 maart 2012 tot en met 31 december 2014, waarna de heropening der debatten wordt bevolen teneinde partijen toe te laten standpunt in te nemen over de verschuldigdheid door eiser van de moratoire intresten vanaf 1 januari 2015.

10 VERZOEKSCHRIFT/6 155 Het bestreden arrest oordeelt dat de verrekenschuld een verbintenis is onder opschortende voorwaarde die als passief van de nalatenschap kan worden aanvaard, op grond van de volgende overwegingen: In deze is er sprake van een optioneel finaal verrekenbeding over de nettowaarde van het persoonlijke vermogen van elk der echtgenoten op het tijdstip van ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel door het overlijden van een echtgenoot (met uitsluiting van de gezinswoning te Antwerpen). In geval van uitoefening van de optie komt aan de langstlevende een vordering toe gelijk aan de nettowaarde van het totale persoonlijke vermogen van de eerst overleden echtgenoot, onder aftrek van de nettowaarde van de gezinswoning. 170 Dit betekent dus in casu dat: de verrekenmassa bestaat uit alle goederen van elk der echtgenoten die in een algehele gemeenschap van goederen naar Belgische recht tot het gemeenschappelijk vermogen zouden behoren, met uitzondering van de gezinswoning gelegen te, ; - het verrekentijdstip het tijdstip is van de ontbinding van het stelsel door het overlijden van een echtgenoot; de verrekensleutel 0/100 bedraagt; - de verrekenmodaliteiten onder meer inhouden dat het verrekenbeding optioneel en wederkering is.

11 VERZOEKSCHRIFT/ Indien de optie wordt gelicht, wordt gedaan alsof de echtgenoten gehuwd waren onder een stelsel van algehele gemeenschap (waarvan de gezinswoning is uitgesloten) en alsof het volledige gemeenschappelijke vermogen voor het geheel in volle eigendom aan de langstlevende echtgenoot wordt toebedeeld (p , 4.1.2) ( ) Het verrekenbeding is dus een beding op het niveau van de vereffening en verrekening van het huwelijksvermogensstelsel. Om te weten uit welke goederen en schulden de nalatenschap bestaat, moet eerst het huwelijksvermogensstelsel van scheiding van goederen vereffend en verrekend worden en moet meer bepaald het verrekenbeding uitgevoerd worden. De samenstelling van de nalatenschap wordt dus ontegensprekelijk beïnvloed door de vereffening verrekening van het huwelijksvermogensstelsel. De verbintenisrechtelijke verrekening, volgend uit de wijziging van het huwelijkscontract, gaat de samenstelling van de nalatenschap vooraf Het louter verbintenisrechtelijk karakter van het verrekenbeding verhindert niet dat het verrekenbeding een huwelijksovereenkomst is, die moet uitgevoerd worden voor de vereffening-verdeling van de nalatenschap. De nalatenschap kan in dat geval enkel worden samengesteld (actief en passief) en de successierechten kunnen enkel worden berekend en geheven, nadat de huwelijksovereenkomst is uitge-

12 VERZOEKSCHRIFT/8 voerd en indien deze optioneel is, nadat de optie is gelicht. (p. 17, 4.1.5) ( ) Volgens de administratie is het verrekenbeding een optionele verbintenis met een alternatief karakter, waarbij de keuze die de langstlevende echtgenoot maakt geen terugwerkende kracht heeft. De schuld zou dus pas ontstaan op het ogenblik dat de keuze wordt gemaakt, dus na het overlijden. Vermits de schuld niet bestaat op het ogenblik van het overlijden, kan er volgens de administratie geen rekening mee gehouden worden bij de berekening en de heffing van de successierechten (artikel 27 W.Succ.) Artikel 27 W.Succ. somt de categorieën van aannemelijke schulden op. In principe komen alle schulden van de overledene op de dag van diens overlijden in aanmerking als aannemelijk passief. Bij het overlijden moet vaststaan dat de erfopvolgers de schuld zullen moeten dragen. Bestaande schulden zijn verbintenissen die de overledene voor zijn overlijden heeft aangegaan of die in zijn hoofde zijn ontstaan en die nog bestaan op de dag van het overlijden. De schuld moet zeker en definitief zijn (H. CASIER, Successierechten in Comm.Erfr., Mechelen, Kluwer, 2012, 94, nr. 106). 245 Schulden onder opschortende voorwaarde of eventuele schulden, dit zijn schulden die op het tijdstip van

13 VERZOEKSCHRIFT/ het openvallen van de nalatenschap een definitieve verbintenis uitmaken van de overledene, doch waarvan de uitwerking afhangt van een toekomstige onzekere gebeurtenis, mogen pas als passief aangenomen worden wanneer de toekomstige onzekere gebeurtenis heeft plaatsgevonden (H. CASIER, o.c., p. 57, nr. 59 en p , nrs ; J. DECUYPER, Successierechten , Mechelen, Kluwer, 2012, ; J. RUYSSEVELDT, Successierechten, Mechelen, Kluwer, 2012, 172). 260 Bij de vervulling van de voorwaarde na het overlijden bestaat er een recht op teruggave. 265 Uit de samenhang van de artikelen 27 en 135, 4 W.Succ. blijkt dat de schulden die niet zeker en definitief zijn op de dag van het overlijden, toch als passief van de nalatenschap kunnen aanvaard worden ingeval deze schulden voortvloeien uit een verbintenis die op datum van het overlijden bestaat, maar slechts actueel wordt door een voorwaarde of vooral die intreedt na het overlijden In deze betreft de litigieuze schuld de verbintenis, voortvloeiend uit een optioneel finaal verrekenbeding tussen echtgenoten, gehuwd met scheiding van goederen, en dat louter verbintenisrechtelijke gevolgen heeft en geen zakenrechtelijke. De verrekenschuld vindt haar oorzaak en oorsprong in de wijziging van het huwelijkscontract en is dus

14 VERZOEKSCHRIFT/ voor het overlijden van de eerst overleden echtgenoot ontstaan. Op het ogenblik van de wijziging van het huwelijkscontract gaat elke echtgenoot een schuld aan, al naargelang de specifieke toepassingsvoorwaarden van het beding, onder een opschortende voorwaarde of onder een opschortende termijn. De verrekenvordering en de verrekenschuld ontstaan in het huwelijkscontract of in de akte tot wijziging ervan, zij het dat de schuld is aangegaan onder de opschortende voorwaarde dat de echtgenoot schuldenaar eerst overlijdt en dat de langstlevende echtgenoot de optie licht. De schuld ontstaat met andere woorden voor het overlijden, maar zij is voorwaardelijk en wordt slechts definitief, bepaald en opeisbaar als de optie wordt gelicht en dus na het overlijden. De verwezenlijking van de modaliteit heeft enkel de opeisbaarheid van de bedongen schuld tot gevolg De omvang van de schuld is niet ab initio bepaald, maar is wel bepaalbaar. Aan de hand van de verrekenmassa en de verrekensleutel die in de akte houdende wijziging van het huwelijkscontract zijn opgenomen, kan het bedrag van de verrekenvordering / verrekenschuld bij de verwezenlijking van de bedongen modaliteit (in casu het overlijden van de eerst stervende) precies bepaald worden. Het feit dat de langstlevende een optierecht heeft met betrekking tot de vereffening verrekening van het huwelijksvermogensstelsel verandert hier niets aan. De uitoefening van het optierecht doet immers de schuld niet ontstaan, maar bepaalt wel de omvang ervan.

15 VERZOEKSCHRIFT/ Fiscaal kan er met een schuld onder opschortende voorwaarde geen rekening gehouden worden. Maar als na het openvallen van de nalatenschap, de samenstelling van de nalatenschap verminderd wordt door het intreden van een voorwaarde, kan bij toepassing van artikel 135, 4 W.Succ. teruggave gevraagd worden van de te veel betaalde successierechten. Daarvoor moet wel een aangifte ingediend worden. 325 Doch indien de optie wordt gelicht en de voorwaarde wordt vervuld voor het indienen van de originele aangifte, wordt de verrekenschuld in deze originele aangifte verwerkt en is de verrekenschuld dan de facto wel aftrekbaar van het actief, zoals in deze. (p.18-20, ). ( ) De eerste rechter heeft terecht geoordeeld dat het verrekenbeding zoals geformuleerd in de akte houdende wijziging van het huwelijkscontract van de echtgenoten B. R. van 5 mei 2010 volkomen rechtsgeldig en toepasbaar is; dat de verrekenvordering ten bedrage van ,57 euro terecht in aftrek is gebracht van het actief van de nalatenschap van wijlen de heer H. B. en dat ingevolge deze terechte aftrek geen successierechten verschuldigd zijn op deze nalatenschap. De eerste rechter heeft de Belgische Staat (thans eiser) terecht veroordeeld tot terugbetaling van het bedrag van ,48 euro, vermeerderd met de

16 VERZOEKSCHRIFT/ moratoire intresten overeenkomstig artikel 142 W.Succ. aan de wettelijke intrestvoet vanaf 1 maart 2012 (p.22, 4.5) Grieven: Krachtens artikel 1, 1 W.Succ. wordt een recht van successie gevestigd op de waarde van al wat uit de nalatenschap van een Rijksinwoner wordt verkregen, verminderd met het in artikel 27, eerste lid, W.Succ. bedoelde passief. 365 Deze rechten zijn krachtens artikel 2 W.Succ. verschuldigd op de erfgoederen ongeacht of zij ingevolge wettelijke devolutie, uiterste wilsbeschikking of contractuele erfstelling worden overgemaakt. Ze zijn, bovendien, verschuldigd in de gevallen aangeduid onder artikelen 3 tot 14 W.Succ. 370 Artikel 135, 4 W.Succ. bepaalt dat Tegen inlevering van een aangifte, die het feit aanduidt dat aanleiding geeft tot teruggave, ( ) de rechten, interesten en boeten teruggegeven (kunnen) worden: ( ) 4 wanneer, na het openvallen der nalatenschap, de samenstelling ervan verminderd wordt, hetzij door het intreden van een

17 VERZOEKSCHRIFT/ voorwaarde of van enig ander voorval, hetzij door de oplossing van een geschil ingevolge een in kracht van gewijsde gegaan vonnis of een transactie, tenzij de vermindering van actief het gevolg weze van een ontbinding voortkomende van het niet-uitvoeren door de erfgenamen, legatarissen of begiftigden van de voorwaarden van een contract Krachtens artikel 27, eerste lid, W.Succ., geldt als aannemelijk passief met betrekking tot de nalatenschap van een Rijksinwoner, naast de begrafeniskosten, slechts de op de dag van het overlijden bestaande schulden van de overledene. Onder bestaande schulden worden alle verbintenissen verstaan waartoe de overledene op het ogenblik van zijn overlijden zeker en definitief is gehouden Bij notariële akte van 5 mei 2010 werd aan het oorspronkelijk door de echtgenoten B.-R. aangenomen huwelijksvermogensstelsel van scheiding van goederen, een optioneel finaal verrekenbeding toegevoegd, luidend als volgt: 400 In geval van ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel door het overlijden van een echtgenoot, doch enkel en uitsluitend in dat geval, geldt het volgende ( ) Bij ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel door overlijden van een echtgenoot, komt aan de langstlevende echtgenoot de optie toe, geheel facultatief en vrijblijvend, om tussen de langstlevende

18 VERZOEKSCHRIFT/ echtgenoot en de erfgenamen van de eerst overleden echtgenoot op verbintenisrechtelijke wijze af te rekenen, bij wijze van huwelijksovereenkomst, geheel of gedeeltelijk, over de hierna genoemde goederen (verrekenmassa) en op de wijze zoals hierna uiteengezet Deze verrekening is een verbintenisrechtelijke regeling zodat er, in het raam van dit verrekenbeding, geen sprake is van enig gemeenschappelijk vermogen noch van een onverdeeldheid tussen de echtgenoten. Het verrekenbeding verleent de langstlevende echtgenoot geen enkele zakenrechtelijke vordering op de persoonlijke goederen van de eerst overledene, doch verleent hem of haar enkel een louter verbintenisrechtelijk vorderingsrecht (verrekenvordering) hetgeen daarenboven zoals gezegd slechts een facultatieve mogelijkheid is waarover uitsluitend kan worden beslist door de langstlevende echtgenoot. Het vorderingsrecht is onoverdraagbaar, zelfs tussen echtgenoten, zolang het huwelijksstelsel niet is ontbonden De langstlevende echtgenoot kan de optie lichten door middel van een schriftelijke verklaring gedeponeerd bij een notaris van zijn of haar keuze, binnen een termijn van negentig (90) kalenderdagen na het overlijden van de eerst overleden echtgenoot, deze dag niet meegerekend De verrekenmassa op basis waarvan voornoemde verrekenvordering moet worden vastgesteld, bestaat uit

19 VERZOEKSCHRIFT/ alle goederen van elk der echtgenoten die in een algehele gemeenschap van goederen naar Belgisch recht tot het gemeenschappelijk vermogen zouden behoren, behoudens de gezinswoning gelegen te,... In geval van uitoefening van voornoemde optie komt aan de verrekeningsgerechtigde echtgenoot een vordering toe gelijk aan de nettowaarde van het totale persoonlijke vermogen van de eerst overleden echtgenoot onder aftrek van de totale nettowaarde van de goederen zoals hiervoor bepaald De verrekening geschiedt naar de nettowaarde van het persoonlijke vermogen van elk der echtgenoten op het tijdstip van de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel door overlijden. ( ) De vaststelling van de persoonlijke vermogens, van de waarde van de daartoe behorende goederen en schulden en van de daaruit voortvloeiende omvang van de verrekening zal uiterlijk binnen één jaar na de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel bij notariële akte plaats hebben Het te verrekenen bedrag wordt voldaan binnen één jaar na de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel in natura, contanten, effecten, liquiditeiten of anderszins, naar keuze van de langstlevende.

20 VERZOEKSCHRIFT/ De verrekenschuld die voortvloeit uit een optioneel finaal verrekenbeding, zoals hierboven beschreven, waarbij aan de langstlevende echtgenoot een geheel facultatieve en vrijblijvende optie wordt verleend om te verrekenen, welke optie eerst na het overlijden van de eerststervende echtgenoot kan worden uitgeoefend, is geen schuld die op het ogenblik van het overlijden reeds bestaat in de zin van artikel 27, eerste lid, W.Succ Waar een Waar een dergelijk optioneel finaal verrekenbeding de langstlevende echtgenoot immers de keuze laat, enerzijds, om al dan niet de optie te lichten, zodat mogelijks nooit een verrekenschuld ontstaat, anderzijds, zelf te bepalen in welke mate zal worden verrekend, kan de schuld pas ontstaan op het ogenblik dat de optie door de begunstigde echtgenoot effectief wordt uitgeoefend Aan de verrekenschuld die voortvloeit uit een dergelijk optioneel finaal verrekenbeding ligt bijgevolg geen definitieve en onherroepelijke verbintenis ten grondslag die reeds bestaat op het ogenblik van de opname van dit beding in de huwelijksovereenkomst, noch op het ogenblik van het overlijden, maar een optionele verbintenis met alternatief karakter, zoals bedoeld in de artikelen 1189 tot en met 1196 B.W., in zoverre de langstlevende echtgenoot zelf kan bepalen of er al dan niet een verrekenschuld tot stand zal komen. Een alternatieve verbintenis slaat op verschillende prestaties waarvan er slechts één moet worden uitge-

21 VERZOEKSCHRIFT/ voerd opdat de schuldenaar bevrijd zou zijn (artikelen 1189, 1191 B.W.). Hoewel het in beginsel de schuldenaar is die mag kiezen welke prestatie zal worden uitgevoerd, kan van deze regel krachtens artikel 1190 B.W. worden afgeweken. Dit laatste is het geval bij een optioneel finaal verrekenbeding, waarbij de keuze aan de schuldeiser, zijnde de langstlevende echtgenoot, wordt gelaten Doordat in een optioneel finaal verrekenbeding aan de overlevende echtgenoot, via een verbintenisrechtelijke vordering op de nalatenschap, de keuze wordt gelaten om te bepalen of en hoe de (overleden) schuldenaar zich van zijn verbintenis zal moeten kwijten, staat op de dag van het overlijden nog niet onmiddellijk definitief en onherroepelijk vast of de schuldenaar een prestatie zal moeten leveren en, zo ja, welke prestatie Het bestreden arrest kwalificeert de schuld die voortvloeit uit een optioneel finaal verrekenbeding niet als een alternatieve verbintenis, maar als een verbintenis waartoe de overledene onder opschortende voorwaarde is gehouden, enerzijds, de voorwaarde van het (voor)overlijden van een van de beide echtgenoten, anderzijds, de voorwaarde dat de overlevende echtgenoot beslist gebruik te maken van het optioneel verrekenbeding. 530 Een verbintenis onder een opschortende voorwaarde aangegaan, is die welke afhangt van een toekomstige en onzekere gebeurtenis en die slechts uitgevoerd kan wor-

22 VERZOEKSCHRIFT/ den dan nadat deze gebeurtenis heeft plaatsgehad (artikelen 1168 en 1181 B.W.). De verbintenis onder opschortende voorwaarde bestaat hangende de voorwaarde, ook al is de uitvoering ervan geschorst. De vervulde opschortende voorwaarde werkt krachtens artikel 1179 B.W. terug tot op de dag waarop de verbintenis is aangegaan Ingeval van een optioneel finaal verrekenbeding hangt het ontstaan van de verbintenis in hoofde van de eerststervende echtgenoot niet af van een toekomstige en onzekere gebeurtenis, maar van een beslissing van de schuldeiser zelf. De eerststervende echtgenoot verbindt zich derhalve niet tot een schuld onder opschortende voorwaarden, die bestaat zodra het beding wordt opgenomen in het huwelijkscontract, maar tot een facultatieve en alternatieve schuld, waarvan het bestaan zal afhangen van het uitoefenen door de langstlevende echtgenoot van de hem verleende optie. Het uitoefenen van dit keuzerecht kan, anders dan bij een verbintenis die aangegaan is onder opschortende voorwaarde, niet terugwerken tot op de dag waarop het verrekenbeding is opgenomen in het huwelijkscontract Het bestreden arrest oordeelt derhalve niet wettig dat de schuld die voortvloeit uit een optioneel finaal verrekenbeding onder opschortende voorwaarde is aangegaan, waarbij de verbintenis en de schuld in afwachting van de realisatie van de voorwaarden wel reeds bestaat vóór het overlijden, maar de uitvoering van de verbintenis is geschorst, waarbij de schuld aldus voorwaardelijk is en slechts definitief, bepaald en opeisbaar wordt als de optie wordt gelicht, dit is na het over-

23 VERZOEKSCHRIFT/ lijden, waardoor die schulden toch in het passief kunnen worden opgenomen (zie p.20, 4.2.3, tweede alinea) In zoverre vaststaat dat de optie werd gelicht na het overlijden, met name op 22 oktober 2010, betreft deze verrekenschuld geen op de dag van het overlijden bestaande schuld van de overledene en komt die schuld bijgevolg niet in aanmerking als aannemelijk passief in de zin van artikel 27 W.Succ Het feit dat de optie wordt gelicht vóór het indienen van de originele aangifte op 17 april 2011 en aldus in de originele aangifte wordt verwerkt, doet geen afbreuk aan de vaststelling dat die optie werd gelicht na het overlijden. Het lichten van de optie vóór het indienen van de originele aangifte kan bijgevolg niet tot gevolg hebben dat die verrekenschuld reeds bestaat op het ogenblik van het overlijden in de zin van artikel 27, eerste lid, W.Succ. en van het actief in mindering kan worden gebracht De teruggave bedoeld in artikel 135, 4 W.Succ. viseert enkel de schulden die voortvloeien uit een verbintenis die op datum van het overlijden bestaat, maar slechts actueel wordt door een voorwaarde of voorval dat intreedt na het overlijden, en niet de schulden die, zoals de verrekenschuld uit een optioneel finaal verrekenbeding, voortvloeien uit een verbintenis die eerst na het overlijden ontstaat, te dezen als gevolg van een keuze van de schuldeiser zelf, in welk geval er geen sprake is van het intreden van een voorwaarde in de zin van voormelde bepaling.

24 VERZOEKSCHRIFT/ Hieruit volgt dat het bestreden arrest, eerste onderdeel, het litigieus optioneel finaal verrekenbeding niet wettig heeft beschouwd als een verbintenis onder opschortende voorwaarde, nu de litigieuze verrekenverbintenis als een facultatieve alternatieve verbintenis was aangegaan door de eerststervende echtgenoot waardoor de verrekenschuld, anders dan het bestreden arrest aanneemt, niet reeds bestond op het ogenblik van het overlijden, maar pas op het ogenblik dat de optie op 22 oktober 2010 effectief door de overlevende echtgenoot, de rechtsvoorgangster van verweerder, werd uitgeoefend, zonder dat deze keuze tot op de dag van het overlijden kon terugwerken, en ongeacht het feit dat de verrekenschuld reeds in de originele aangifte was verwerkt (schending van de artikelen 1134, 1168, 1179, 1181, 1189, 1190 en 1191 B.W., 1, 2, 27 en 135, 4 W.Succ.), mitsdien niet wettig heeft beslist dat de verrekenschuld als een schuld van de overledene kan worden beschouwd, bestaande op de dag van het overlijden, die als passief van de nalatenschap kan worden aanvaard zodat eiser tot teruggave van successierechten was gehouden (schending van de artikelen 1, 2, 27 en 135, 4 W.Succ.) Door te oordelen dat het optioneel finaal verrekenbeding, zoals opgenomen in de bij notariële akte van 5 mei 2010 gewijzigde huwelijksovereenkomst, een verbintenis betreft, aangegaan onder de opschortende voorwaarde dat de langstlevende echtgenoot de optie licht, heeft het bestreden arrest, tweede onderdeel, de bewijskracht miskend van dit optioneel finaal verrekenbeding aangezien dit beding, in het bijzonder punt

25 VERZOEKSCHRIFT/ , de langstlevende de optie toekent, en dus een recht en geen plicht, om geheel facultatief en vrijblijvend zelf te bepalen of de optie al dan niet wordt gelicht (zie ook punt 2: een facultatieve mogelijkheid ), alsook zelf te bepalen voor welk bedrag zal worden verrekend ( geheel of gedeeltelijk ) zodat de uitoefening van dit keuzerecht geen opschortend, maar een facultatief en alternatief karakter heeft nu het bestaan van de verrekenschuld niet afhangt van een onzekere toekomstige gebeurtenis, maar van de loutere wil van de schuldeiser, zijnde de langstlevende echtgenoot. Aldus heeft het bestreden arrest aan dat finaal verrekenbeding een bevestiging toegeschreven die daarin niet voorkomt, en beslist dat dit optioneel beding een bevestiging die er wel in voorkomt niet bevat, minstens een interpretatie aan dat beding gegeven die onverzoenbaar is met de bewoordingen ervan (schending van de artikelen 1319, 1320 en 1322 B.W.) alsook de verbindende kracht ervan miskend (schending van artikel 1134 B.W.). TOELICHTING Onder de bestaande schulden die men in het passief van de nalatenschap mag aanvaarden, verstaat men alle verbintenissen waartoe de overledene ten dage van zijn overlijden gehouden was. Als absolute voorwaarde geldt evenwel dat de overledene er zeker en definitief moet toe gehouden zijn (DECUYPER, J., Successierechten , I, Antwerpen, Kluwer, 2000, , nr.660; Cass., 31 oktober 2014, F N,

26 VERZOEKSCHRIFT/ De verrekenschuld die voortvloeit uit een optioneel finaal verrekenbeding is geen schuld die op het ogenblik van het overlijden reeds bestaat in de zin van artikel 27, eerste lid, W.Succ. nu de overledene niet zeker en definitief gehouden is tot die schuld Verrekenbedingen kunnen als volgt worden omschreven: Verrekenbedingen zijn overeenkomsten opgenomen in het huwelijkscontract van scheiding van goederen met verrekening van (niet-)aanwinsten, waarin de beide echtgenoten, of één van hen, zich verbindt(en) om een prestatie te leveren (meer bepaald iets te geven, een geldsom) aan de andere echtgenoot bij de ontbinding van het stelsel door overlijden of door echtscheiding. Het gaat dus om een obligatoire verhouding en niet om een zakenrechtelijke verhouding, zoals dit het geval is bij de verdelingsbedingen inzake huwelijksgemeenschappen, waar na de ontbinding van het stelsel wordt overgegaan tot de verdeling van goederen. Bij een stelsel van scheiding van goederen met verrekening van (niet-) aanwinsten behoudt elke echtgenoot de goederen die op zijn/haar naam staan, maar gaat hij/zij t.a.v. de andere echtgenoot een verbintenis aan. Meestal gaat het om de verbintenis een bepaalde som te betalen aan de langstlevende echtgenoot of de verbintenis om t.a.v. de aanwinsten en/of de niet-aanwinsten op een bepaalde manier af te rekenen. Uit deze verrekenbedingen vloeit vaak een vermogensrechtelijk voordeel voort ten behoeve van de langstlevende echtgenoot, schuldeiser en titularis van een verrekenvordering

27 VERZOEKSCHRIFT/ (GEELHAND de MERXEM, N., in BARBAIX, R., GEELHAND de MERXEM, N. en VERBEKE, A., Handboek Estate Planning, Bijzonder deel 4, Huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, 210; PINTENS, W., DECLERCK, Ch. en ALLAERTS, C., Huwelijksvermogensrecht Overzicht van rechtspraak ( ), T.P.R., 2010, 1560, nr.255; DEK- NUDT, G., De sterfhuisclausule en het (finaal)verrekenbeding: (nog) adviseerbaar? T.Not., 2010, 251) In geval van een facultatief finaal verrekenbeding heeft de overlevende echtgenoot het recht om zelf te bepalen of hij zijn vordering voortkomende uit het verrekenbeding na het overlijden van zijn echtgenoot zal laten gelden, en zo ja, in welke mate hij dit zal doen. Hierdoor kan de verrekenschuld pas ontstaan op het ogenblik waarop de overlevende echtgenoot beslist om de optie te lichten, niet eerder In zoverre de schuldeiser, zijnde de langstlevende echtgenoot, de keuze heeft al dan niet de uitvoering van de verbintenis te vragen, ligt aan het optioneel verrekenbeding een facultatieve of optionele verbintenis met een alternatief karakter ten grondslag zodat er geen sprake kan zijn van een verbintenis onder opschortende voorwaarde in hoofde van de eerststervende echtgenoot, zoals ten onrechte door de appelrechters werd aangenomen. Een verbintenis onder een opschortende voorwaarde hangt immers af van een toekomstige en onzekere gebeurtenis en niet van de wil van de schuldeiser.

28 VERZOEKSCHRIFT/ Bij alternatieve verbintenissen heeft de keuze, anders dan bij verbintenissen die onder opschortende voorwaarde zijn aangegaan, géén terugwerkende kracht (VAN OMMESLAGHE, P., Droit des obligations, Brussel, Brylant, 2010, 1756, nr.1226; DEKKERS, R., Handboek Burgerlijk Recht, deel III, nr.461) De verrekenschuld uit een optioneel finaal verrekenbeding ontstaat bijgevolg noodzakelijk op het ogenblik dat de keuze wordt gemaakt, dit is ná het overlijden, zodat de verrekenschuld geen op de dag van het overlijden bestaande schuld kan zijn in de zin van artikel 27 W.Succ., noch een schuld bedoeld in artikel 135, 4 W.Succ De teruggave bedoeld in artikel 135, 4 W.Succ. viseert enkel de schulden die voortvloeien uit een verbintenis die op datum van het overlijden bestaat, maar slechts actueel wordt door een voorwaarde of voorval dat intreedt na het overlijden, en niet de schulden die, zoals de verrekenschuld uit een optioneel finaal verrekenbeding, voortvloeien uit een verbintenis die eerst na het overlijden ontstaat, te dezen als gevolg van een keuze van de schuldeiser zelf Het bestreden arrest heeft het optioneel finaal verrekenbeding derhalve niet wettig beschouwd als een verbintenis onder opschortende voorwaarde, nu de litigieuze verrekenverbintenis als een facultatieve alternatieve verbintenis was aangegaan door de eerststervende echtgenoot waardoor de litigieuze verrekenschuld, anders dan het bestreden arrest aanneemt, niet reeds

29 VERZOEKSCHRIFT/ bestond op het ogenblik van het overlijden, maar pas op het ogenblik dat de optie op 22 oktober 2010 effectief door de rechtsvoorgangster van verweerder werd uitgeoefend, mitsdien niet wettig beslist dat de verrekenschuld als een schuld van de overledene kan worden beschouwd bestaande op de dag van het overlijden die als passief van de nalatenschap kan worden aanvaard en eiser tot teruggave van successierechten was gehouden OM DEZE REDENEN,

30 VERZOEKSCHRIFT/ besluiten voor eiser ondergetekende advocaten, dat het U behage, Hooggeachte Dames en Heren, het bestreden arrest te vernietigen, de zaak en partijen te verwijzen naar het hof van beroep te Brussel, kosten als naar recht. Bijlage / Exploot van betekening van 8 februari 2016 van het bestreden arrest waarin verweerder keuze van woonst doet bij gerechtsdeurwaarder John BAELDE, met standplaats te 1210 Sint-Joost-ten-Node, voorlopig kantoorhoudend te 1853 Grimbergen (Strombeek-Bever), Nijverheidslaan 1, Brussel, 2 mei Geoffroy de FOESTRAETS Stefan DE VLEESCHOUWER 805