Verslag van de Expertmeeting over Bovenregionale Samenwerking op 20 juni in Arnhem.

Transcriptie

1 Expertmeeting bovenregionale samenwerking: Tijd voor implementatie De aanbevelingen van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid na de brand in Moerdijk, als bovenregionaal incident, zijn duidelijk ter harte genomen. Het Veiligheidsberaad heeft na Moerdijk het initiatief genomen om samen met de minister van Veiligheid en Justitie de Bestuurlijke Werkgroep Bovenregionale Samenwerking in te stellen. Een bestuurlijk advies, gevolgd door een uitwerkingsagenda voor de praktische implicaties, brengt de gewenste professionalisering van de coördinatie bij bovenregionale incidenten een stuk dichterbij. Tijd voor implementatie! Verslag van de Expertmeeting over Bovenregionale Samenwerking op 20 juni in Arnhem. Afgelopen jaren is er veel gebeurd om het presterend vermogen van zowel de veiligheidsregio s als de rijksoverheid afzonderlijk te versterken, stelde minister Opstelten na de brand en vooral de verwarring die rond Moerdijk op alle niveaus ontstond, vast. Vandaar dat het Veiligheidsberaad, de regio s én de minister het van cruciaal belang achtten dat ook in de aansluiting tussen de regio s en de rijksoverheid een verhelderingsslag plaatsvindt. Bij dit onderwerp gaat het dus om bovenregionale samenwerking. Tussen veiligheidsregio s. Tussen regio s en rijksoverheid. Tussen de departementen. En tussen rijksoverheid, regio s en kennisinstituten. Voorop staat verbetering van samenwerking. Het gaat dus niet over een stelselwijziging, maar om werkafspraken die binnen het bestaande bestel in praktijk kunnen worden gebracht (zie het kader op de volgende pagina). Samenwerken Dagvoorzitter Nico van Mourik, directeur Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant, leidde het onderwerp in met een verhaaltje van Toon Tellegen. Moraal van het verhaal: wie gaat samenwerken gaat altijd wel een keer op andermans tenen staan. Toch wordt het een feestje! Burgemeester Henk Jan Meijer, portefeuillehouder Crisisbeheersing van het Veiligheidsberaad en vanaf het allereerste begin betrokken geweest als dagelijks bestuurder, weet als geen ander dat het Rijk en de veiligheidsregio s volstrekt gelijkwaardige partners zijn. De aanpak met verbetervoorstellen op het gebied van bovenregionale samenwerking geeft dit opmerkelijk goed weer. Meijer: Na de brand bij ChemiePack gaven zowel het departement als het Veiligheidsberaad aan dat we dit de volgende keer echt niet meer moeten laten gebeuren. Zo hebben we de lijnen van het departement en die van het Veiligheidsberaad aan elkaar gekoppeld. Want ook bij grensoverschrijdende incidenten hoort voor overheden en hulpdiensten duidelijk te zijn wie waar verantwoordelijk voor is en wie wanneer communiceert. Daar kun je niet meer over gaan vergaderen als er iets gebeurt. 1

2 Bovendien, aldus Meijer, is er voor burgers maar één overheid: Die interesseert het niet zoveel welk gezicht er voor de camera staat. Scherpstellen Meijer nam gelijk een paar reacties op het eindrapport Eenheid in verscheidenheid door. Zo is onder burgemeesters nogal wat discussie ontstaan over het verschil tussen GRIP 3 en GRIP 4. Daar gaat het rapport echter helemaal niet over. Het gaat alleen over wat er boven GRIP 4 is, namelijk het nieuwe GRIP 5 en GRIP Rijk. Meijer raadt veiligheidsregio s aan om daar met elkaar over te spreken. En vooral: elkaar te vertrouwen en met elkaar te oefenen om eenduidig te communiceren. Er is ook een sterke vrees dat het Rijk het allemaal overneemt, merkt Meijer. Ook daar is niets van waar: We zijn beide zelfstandig in staat iets te doen. En waar het Rijk wel iets overneemt zoals bij cybercrime, pandemie of een kernongeval kun je daar volgens Meijer alleen maar blij mee zijn. Het ministerie Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid van het ministerie van Veiligheid en Justitie, Dick Schoof, bevestigde andermaal dat het Rijk in de nieuwe landelijke aanpak voor opschaling niets overneemt: Want dat willen we niet, ondanks dat u dat misschien soms denkt. Verbetering nodig Naar aanleiding van de brand in Moerdijk stelde een Bestuurlijke werkgroep van Veiligheidsberaad en het ministerie van Veiligheid en Justitie een advies op over bovenregionale samenwerking. De werkgroep constateerde dat de samenwerking op vier punten verbetering behoeft. Het ontbreekt aan: eenheid van doctrine met betrekking tot opschaling en bovenregionale samenwerking één aanspreekpunt op rijksniveau door facilitering aan de regio door landelijke diensten helderheid over situaties die centrale aansturing behoeven eenduidigheid in (bovenregionale) crisiscommunicatie. Verbeteringen De uitgangspunten uit dat advies zijn uitgewerkt in het rapport Eenheid in Verscheidenheid, wat eigenlijk een soort werkagenda is. Bovenregionale en onderlinge samenwerking leunt op unité de doctrine en eenvoud. Daartoe: is de huidige GRIP-regeling herzien functioneert het NCC als hét loket voor de regio s en departementen is de rol van het Rijk verduidelijkt en is er sprake van professionalisering en harmonisering van de crisiscommunicatie. Wel houdt het Rijk het Veiligheidsberaad en de regio s aan het nakomen van afspraken in het stelsel van rampen- en crisisbeheersing. Zo gaat Schoof er vanuit dat dingen die in de regio( s) nog niet geregeld zijn, met grote voortvarendheid worden opgepakt. De pas uitgekomen Staat van de rampenbestrijding geeft aan dat er op korte termijn nog veel winst valt te boeken op het gebied van alarmeren, opschalen en het delen van informatie. Samenwerking werkt het beste, aldus Schoof, als de rampenbestrijding binnen de regio s op orde is. Bovenregionale samenwerking mag nooit een vlucht zijn voor de noodzaak om het intern op orde te hebben. Rijksloket Zelf heeft het Rijk met het Nationaal Crisis Centrum (NCC) als rijksloket een soort 112 voor bestuurlijk, operationeel en communicatief Nederland beschikbaar. Dag en nacht te bellen als veiligheidsregio s hulp nodig hebben van het Rijk. Maar ook dan draait alles om samenwerken, verbinden en expertise zoeken. Niet omdat we dat zo leuk vinden, maar omdat we ervan overtuigd zijn dat we alleen op die manier ons werk het beste kunnen doen, aldus Schoof. Na de uiterst geslaagde samenwerking rond de abdicatie en de inhuldiging op 30 april in Amsterdam, staat intussen de volgende uitdaging voor de deur: de Nucleair Security Summit volgend jaar in Den Haag: een wereldtop met tientallen wereldleiders en duizenden delegatieleden. Maar ook een podium 2

3 dat net als bij de G8 grote aantrekkingskracht zal uitoefenen op andere groeperingen. Zo wordt ervaring op ervaring gebouwd. Dit is het Nico van Mourik, directeur Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant, projectleider van de uitwerking van het advies en vanmiddag (dus) dagvoorzitter, vindt dat we op dit punt aangekomen er niet te lang meer over moeten praten, maar beginnen. Samengevat, aldus Van Mourik: We hebben wel eens moeilijker klussen gehad, zal ik maar zeggen. Concreet voor de veiligheidsregio s: er ligt een implementatieplan voor, met een duidelijke (en bescheiden) kostenraming er ligt een integraal en eenduidig overzicht van de herijkte en uitgebreide GRIP-regeling de unité de doctrine wordt ingeslepen en ingetraind bij alle betrokkenen er komt een oefenprogramma voor gezamenlijk oefenen op rijksniveau fungeert het NCC als één loket voor de veiligheidsregio de kennis-adviesstructuur is geharmoniseerd nieuw, ook voor de veiligheidsregio s, is de inzet van een vraagregisseur de crisiscommunicatie wordt op een eenduidige manier versterkt, zodat meer samenwerking mogelijk is er wordt een bovenregionale crisiscommunicatiepool ingesteld. Het rapport Eenheid in verscheidenh eid, waarin werkafspraken tussen de veiligheidsregio s, de veiligheidsregio s en de rijksoverheid en de departementen onderling zijn neergelegd, is te vinden op Gesproken column Een doordacht en doorwrocht rapport, vindt lector Crisisbeheersing dr. Menno van Duin, van de uitwerking voor bovenregionale samenwerking. Hij had in een gesproken column drie punten van commentaar. Ten eerste heeft het rapport soms nog wat de kenmerken van de klassieke risicoregelreflex, waarbij Moerdijk het risico was. Omdat dáár dingen verkeerd zijn gegaan moesten er regels komen en dingen gereflecteerd worden. Onthoud, aldus Van Duin: De empirische werkelijkheid is altijd rijker dan wij vooraf kunnen bedenken. Tweede punt: maken wij het soms niet een beetje te ingewikkeld met elkaar? Unité is mooi maar flexibiliteit is beter. Misschien is de bronregio maar wat blij dat de effectregio de coördinatie in handen neemt! Als derde heeft Van Duin wel vragen bij de drie rollen van het Rijk dat (1) faciliteert, (2) richting geeft en (3) stuurt. Hij vindt het een wat ingewikkeld onderscheid. Hoe moet de minister een journalist uitleggen dat hij richting geeft maar niet stuurt? Tenslotte was de columnist van de dag benieuwd of de term GRIP Rijk toch nog GRIP 6 wordt. Overigens wel bijzonder, vindt hij. Waar GRIP 4 bij het hoogwater in Groningen door journalisten als het hoogst mogelijke alarmeringsniveau werd neergezet, kan het dus toch nog hoger 3

4 Flitsen uit de workshops Crisiscommunicatie In het verleden was kennis over en slagen van crisiscommunicatie vooral afhankelijk van personen die je kende. Dat is nu anders. Zeker na Moerdijk is het bestuurlijke kwartje gevallen, signaleert Maike Delfgaauw, senior communicatieadviseur NCC: We moeten het anders doen. De inhoud en snelheid van de crisiscommunicatie sluit namelijk nog niet genoeg aan bij de maatschappelijke behoefte. Tijdens deze zeer interactieve workshop werd vanuit de zaal vooral ingegaan op de vraag hoe goed crisiscommunicatie nu eigenlijk is georganiseerd. Hierop ontstond vanzelfsprekend een discussie. Conclusie in de zaal was dat het nog steeds rommelig is. Communicatie volgt bevoegdheden en dat is ingewikkeld. Gezien de korte tijd die haar nog restte besloot Christianne van den Broek, kwartiermaker voor de bovenregionale crisiscommunicatiepool, vooral vragen uit de zaal te beantwoorden. Met de opzet van een landelijk dekkend team experts van en voor de regio s wordt een kwaliteitsimpuls gegeven aan crisiscommunicatie, zei Van den Broek over het doel: We zorgen ervoor dat het vinden van experts niet afhankelijk is van informele netwerken en we ontsluiten kwaliteit en expertise uit de regio s. De regio voert zelf regie over wat ze krijgt vanuit de pool, maar ook voor wat zij levert aan de pool. Belangrijke randvoorwaarde is dat de in te zetten experts wel moeten weten dat ze te gast zijn in een regio en niet de boel willen overnemen. Van den Broek hoopt aan het einde van het jaar 25 mensen in de pool te hebben. Er is geen harde verdeelsleutel. De verwachting is dat er zeker belangstelling is voor deelname, omdat mensen op deze manier (meer) ervaring opdoen en er ook kennis en expertise voor terugkrijgen. Hoe werkt het concreet? Je belt een nummer en zegt bijvoorbeeld: lever me drie omgevingsanalisten, want ik heb er zelf niet genoeg. Of: geef me advies op afstand. Aanmelden voor de pool kan via degene die binnen de veiligheidsregio crisiscommunicatie coördineert. Unité de doctrine Om bij een ramp of crisis goed te kunnen werken is een unité de doctrine nodig. Dat is niet een nieuwe regeling. We hebben alleen overzichtelijk opgeschreven en gecodificeerd wat verspreid in de wet staat, luidde de boodschap van Peter Bos, lid van de projectgroep die het advies uitwerkte en tegenwoordig directeur van de Veiligheidsregio Utrecht. De doelstelling is om op hoofdlijnen tot dezelfde structuur te komen als basis voor het optreden. Een eenheid van opvatting dus, ook tussen de veiligheidsregio s. En een eenduidig referentiekader waar professionals en gezag over kunnen beschikken. Als het om afspraken voor regionale opschaling gaat is de uitwerking gevonden in een eenduidige, overzichtelijke en eenvoudige GRIP-regeling. Of in de woorden van Bos: Keep it super, super, super simple. Het systeem moet gewoon in je hoofd zitten. Ook als je s nachts om drie uur wakker wordt gebeld. 4

5 Het complete GRIP-schema staat in het pas verschenen Nationaal Handboek Crisisbesluitvorming. Bos zou de regeling op z n minst een ministeriele regeling willen waarin de GRIP is neergelegd. Tegelijk benadrukt hij dat het niet de bedoeling is om mensen in een militaire exercitie te zeggen wat niet mag. Want de rol en de positie van het gezag is onveranderd. Die worden, net als zijn bevoegdheden, niet overgenomen. Dat verschaft de burgemeester (of de voorzitter van de veiligheidsregio of in sommige gevallen de Commissaris der Koning of de minister) enige ruimte. Bos: Het is een GRIP-doctrine op papier. Duidelijk een referentiekader. Maar het bevoegd gezag gaat erover en moet zich vrij voelen er iets mee te doen. Uit het verhaal mag echter ook duidelijk zijn dat regio s veel meer vanuit grensoverschrijdende risico s moeten leren denken. Bovenregionale samenwerking hóórt in de crisisplannen van de veiligheidsregio s, in de les- en leerstof van het IFV en in de oefeningen, tests en inzetten. Het is nu aan de veiligheidsregio s zelf. Zij moeten het regelen. Maar hier komt het op aan, aldus Bos. Rol van kennisinstituten bij bovenregionale crises De regio heeft een issue en wil bepaalde vragen beantwoord hebben. Daarbij kunnen landelijke kennisinstituten als het RIVM behulpzaam zijn. Dat is op zich niet nieuw. Wel dat het Rijk aan harmonisering van de kennis-adviesstructuur werkt, opdat er een generieke adviesstructuur voor uiteenlopende typen calamiteiten komt. De nieuwe opzet volgt het principe van de twee tafels dat al langer bij infectieziektenbestrijding opgeld doet. Daarbij is er een scheiding tussen het outbreakmanagementteam en het bestuurlijk overleg, oftewel tussen inhoudelijke deskundigheid en de bestuurlijke afweging en beslissing. In termen van crisisbeheersing en rampenbestrijding is sprake van drie niveaus, namelijk van inhoudelijke duiding, de afweging in het operationeel team en het besluitvormingsniveau. Vandaar de inzet van een crisisexpertteam dat ten dienste staan van het crisisbeleidsteam en (vervolgens) het crisisbestuursteam. Bij de bundeling van vragen en de vraagarticulering is een belangrijke rol weggelegd voor de vraagregisseur. Daar wordt veel van verwacht. Hij krijgt de voorzitter van het Expertteam als counterpart. Waar de telefoon van het crisisexpertteam staat, moet er voor de veiligheidsregio niet toe doen. Als de structuur erachter maar geregeld is, met de partijen die de regio nodig heeft. Toch gingen de meeste vragen in deze workshop over de plaats en de bemensing van het Expertteam en over de breedte van haar expertise. Zouden er misschien meer CET s moeten komen voor verschillende typen incidenten? Want chemische deskundigheid is één, maar wat dan met bosbranden of maritieme incidenten? En zouden er, afhankelijk van het type incident, dan ook verschillende vraagregisseurs moeten komen? Workshopleider dr. Marcel van Raaij, directeur Milieu en Veiligheid bij RIVM, herhaalde dat het bij acute incidenten ten diepste gaat om bundeling van vragen bij de tafel van de regio met die van het aanbod van de tafel van het crisisexpertteam, met wat daar aan kennis achterzit. Mogelijk kan dat nog per scenario worden uitgewerkt, maar de structuur is hetzelfde: de regio raadpleegt aan rijkszijde een crisisexpertteam om tot operationele besluitvorming te komen. 5

6 Sturende rol van het Rijk Bij beide carrousel-bijeenkomsten was een gemêleerde groep aanwezig. Marcel van Eck, projectleider Sturende rol van het Rijk, startte de bijeenkomst met een aantal stellingen over dit onderwerp. Dat leidde direct tot een levendige discussie. Daarna ging hij nader in op de faciliterende, richtinggevende en sturende rol van de rijksoverheid ten tijde van crises en rampen. Daarover kwamen heel praktische vragen en opmerkingen. Zo vroeg een van de aanwezigen hoe een veiligheidsregio weet wanneer de Ministeriële Commissie Crisisbeheersing GRIP Rijk afkondigt: gaat dat via een Koninklijk besluit en hoe wordt de voorzitter van een veiligheidsregio op de hoogte gesteld? Met name bij een flitsramp leeft de zorg of de veiligheidsregio wel goed moet wordt meegenomen en goed wordt aangehaakt bij wat het Rijk voorstaat ( de knoppen waar het Rijk aan draait ). Er is nogmaals benadrukt dat het Rijk nooit zaken helemaal overneemt, maar dat slechts op specifieke deelaspecten kan worden gestuurd, mocht dat noodzakelijk zijn. Een van de deelnemers waarschuwde ervoor om niet teveel te blijven hangen in formalistische discussies over wie waar over gaat. GRIP is een ondersteunend instrument, samenwerking zit niet alleen in structuren. Ook zou de samenwerking niet alleen in de verticale lijn beter, maar ook horizontaal, dus interdepartementaal, beter kunnen. Op de vraag waar regio s behoefte aan hebben als het om de uitrol van de GRIP-definiëring en toevoeging van GRIP Rijk gaat, werd door meerdere deelnemers gevraagd of het niet mogelijk is dat iemand namens het ministerie langskomt om een en ander nader uit toe te lichten. Daartoe is het ministerie graag bereid. Men kan daarvoor via d.c.landa@nctv.minvenj.nl contact opnemen met Donna Landa van de NCTV, Ministerie van Veiligheid en Justitie. Verslag: Klaas Salverda juni

7 Column; Eenheid in verscheidenheid: een commentaar in bescheidenheid Menno van Duin, lector Crisisbeheersing (IFV, PA), uitgesproken op 20 juni 2013 Het is goed dat het rapport er ligt, want er was echt iets nodig dat de bovenregionale verantwoordelijkheid zou regelen. Pure winst dus. Zeker ook omdat er zoveel aandacht wordt besteed aan crisiscommunicatie. Het rapport komt ook doordacht en doorwrocht over. Zo is het bijvoorbeeld goed de rol van de Operationeel Leider meer te expliciteren. Ook de juristen zeggen dat deze rol juridisch een kernfunctie is waarvan we soms nog onvoldoende de portee doorzien. Daarnaast juich ik het ten zeerste toe dat nu ook het Rijk zo expliciet in de opschaling is ingebracht. Dat was echt nodig; zeker door de verschuiving van klassieke rampen naar moderne crises die veel vaker het gehele land als domein van crisis kennen. Ik heb drie punten van commentaar. 1. Het rapport heeft wel wat te veel kenmerken van de klassieke risico-regel-reflex waarbij Moerdijk als voorbeeld van het risico is genomen en er op basis van wat daar verkeerd ging regels komen en gereflecteerd wordt. De empirische werkelijkheid is altijd rijker dan wij vooraf kunnen bedenken. Een voorbeeld: bij de laatste grote nationale oefening waren er natuurbranden in twee niet aangrenzende regio s. Twee bronregio s dus elk weer met eigen mogelijke effectregio s. Aardig was te zien dat de NOS (hoofdredacteur maakte deel uit van evaluatieteam) alleen al op grond van de twee brandhaarden zou zijn opgeschaald naar nationale rampenzender en non-stop zou hebben uitgezonden. Niet alleen de gebeurtenissen en de daar functionerende autoriteiten bepalen de schaal, dat doen ook de media. Non-stop uitzenden en alleen al door de NOS 80 journalisten op zo n casus zetten geven een eigen dynamiek. Het beeld is nog te veel dat de autoriteiten en hulpdiensten de ernst en omvang bepalen. 2. Maken we het niet wat ingewikkeld met een COL, een IRBT en een IROT en moeten we vooraf al die zaken al zo vast leggen? Unité is mooi, maar flexibiliteit is soms beter. Misschien heeft de bronregio de handen wel zo vol dat ze maar wat blij zijn als een effectregio de coordinatie in handen neemt. Moeten we dat allemaal vooraf zo regelen of moeten we alleen regelen dat in zo n situatie in onderling overleg eea wordt bepaald? 3. Ik weet dat er lang over is nagedacht maar toch heb ik m n vraagtekens bij de drie rollen van het Rijk: faciliteren; richting geven en sturen. Ik vind dat toch wat veel onderscheidingen. Leg het de journalisten maar uit als je wel richting geeft (denk hierbij aan de tomtom ) maar niet stuurt? Iedereen weet toch dat tegenwoordig de tomtom of een vergelijkbare app vooral bepaalt hoe we rijden (ook als we straten in worden gestuurd, waar we niet doorheen mogen rijden: de tomtom zegt het toch ). Ik ben benieuwd of we de term GRIP Rijk (blijft wat raar) er door krijgen of dat toch GRIP-6 gaat domineren als term. Het bekt natuurlijk makkelijker. Een niet onbelangrijk voordeel is ook dat waar nu GRIP-4 wordt toegepast er door media gelijk wordt gesproken over het hoogst mogelijke alarmeringen opschalingsniveau. Dat is niet meer het geval dan waarmee de drempel om gewoon flexibel met GRIP-3 te werken hopelijk wordt verlaagd. Niets bijzonders; er zijn nog drie niveaus boven waarbij het veel erger is. Afrondend: met deze notitie is weer een stap gezet. Gelukkig zijn crises en rampen schaars in Nederland, waardoor het aantal praktijkvoorbeelden gering zal blijven. Dat zal ongetwijfeld betekenen dat het die ene keer wennen zal zijn. Maar voordeel is dan wel: we hebben er vooraf wel over nagedacht. 7