Motormanagement simulatie MegaSquirt Hoofdstuk 5
|
|
- Frans Beckers
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Motormanagement simulatie MegaSquirt Hoofdstuk 5 ISBN Steele B.V Ep Gernaat 1 Bepaling van de vereiste hoeveelheid brandstof 1.1 Required Fuel Wanneer we uitgaan van de in de vorige hoofdstukken gedefiniëerde motorcomponenten dan kan de Required Fuel in Tuner Studio worden ingesteld. Required Fuel vinden we onder Basic/Load Settings en Engine and Sequential Settings. Als we op het vraagteken klikken vinden we informatie over de definitie van de Required Fuel. Iets nauwkeuriger gedefiniëerd: De hoeveelheid in te spuiten brandstof in ms per injector bij een vullingsgraad van 100%, bij een buitenluchtdruk van 100 kpa, een lucht-benzine verhouding van 14,7: 1 en een luchttemperatuur van 21 0 C. Eigenlijk is dit de theoretische maximum hoeveelheid brandstof per injector zonder correcties. TunerStudio berekent zelf de Required Fuel wanneer we een aantal gegevens invullen. Klik hiervoor op Required Fuel. We hebben gekozen voor cc s en kunnen bijv. invullen: Engine Displacement 1000 cc; Number of Cylinders 4; Injector Flow 150 cc/min; Air-Fuel Ratio Het lastigste is de Injector Flow. Dit is de hoeveelheid brandstof in cm 3 per minuut die wordt ingespoten wanneer de injector 100% open staat bij een brandstofdruk van 3 bar. Of we hier goed zitten valt globaal te controleren door de berekende inspuittijd te controleren. Bij 6000 t/min (100 omw/s) hebben we per omwenteling 10 ms de tijd. Hier moeten we dus in elk geval onderblijven wanneer we voor simultanious (alle injectoren spuiten per omwenteling in) kiezen. Zie fig Voor het stationair draaien (30 kpa MAP) zal de inspuittijd minimaal 1 ms moeten bedragen, zo mogelijk een weinig meer. Verder hebben we gekozen voor: Speed Density (bepaling van de motorbelasting door het meten van de spruitstuk-onderdruk); Simultanious (er wordt 1 x per omwenteling of 2 x per cyclus ingespoten); Een 4-slag motor met 4 cilinders; 1
2 Figuur 1: We kunnen vanuit TunerStudio kiezen voor Simultanious (gelijktijdige inspuiting) of Alternating. Voor sequentiële inspuiting is een nokkenassensor nodig. Inspuiting vlak voordat de inlaatklep opent is het gunstigt. Kiezen we voor alternating (groepsgewijs) dan wordt de inspuittijd 2x zo lang. 1 injector per cilinder; Even fire (injectoren spuiten met gelijke intervallen in). Verder gaan we uit van een maximum toelaatbaar motortoerental van 6000 t/min. Volgens de Required Fuel berekening komen we nu uit op 5,6 ms per injector. Zie fig We kunnen de grootte van de gekozen injector controleren door de duty-cycle van de inspuitpuls te bekijken. De duty-cycle van de inspuitpuls is de verhouding van de inspuittijd tot de beschikbare tijd. De beschikbare tijd hangt af van het motortoerental en zal steeds korter worden naarmate het toerental hoger wordt. Als het toerental hoger wordt zal de inspuittijd steeds meer van de totale beschikbare tijd in beslag nemen. De duty-cycle wordt dan groter. Wel dienen we er rekening mee te houden dat de inspuittijd langer kan worden dan de Required Fuel tijd bijv. door een lage motortemperatuur. We stellen dat de duty-cycle niet boven de 70% mag komen bij het maximum motortoerental. Zie fig. 5.3 als voorbeeld. Om de berekende Required Fuel inspuittijd te controleren mogen er geen aanpassingen hebben plaatsgevonden. We stellen hiervoor de simulator in op: AFR op Zet de AFR-tabel geheel op EGO-control (lambdaregeling) uitgeschakeld ( EGO Sensor Type, Disabled ); CLT op 80 0 C (Controleer WarmUp Enrichment, 80 0 C = 100%); MAT op 30 0 C (Zie MAT Air Density Table, Basic/Load Settings); MAT/CLT Correction op 0 ; 2
3 Figuur 2: De berekende inspuittijd is nu 5,6 ms per injector wanneer alle injectoren per omwenteling tegelijkertijd inspuiten. Figuur 3: Bij 6000 t/min is de beschikbare tijd 10 ms. Als we 7 ms inspuiten is de duty cycle van de puls 70% 3
4 VE op 100% (Zet de VE-tabel geheel op 100%); Controleer inlaatspruitstukdruk (Engine MAP); Injector Dead-time op 0 (Openings- en sluitingsvertraging); We lichten de belangrijkste punten toe Mengverhouding (AFR) Volgens de definitie van Required Fuel moet de mengverhouding van het brandstoflucht-mengsel stoïchiometrisch zijn of 14,7 op 1. We gaan dit controleren. We gaan hiervoor naar Fuel Settings en kiezen voor de AFR-tabel. In de tabel moet dan 14.7 staan bij het gekozen toerental en de belasting van 100%. Voor het gemak kunnen we de gehele tabel zetten op Zie fig Onder EGO-control hebben we de lambda-regeling uitgeschakeld. Figuur 4: We zetten gemakshalve de gehele AFR-tabel op Koelvloeistoftemperatuur (CLT) De koelvloeistofdtemperatuur staat op 80 0 ingesteld en mag de Required Fuel niet hebben beïnvloed. Om dit te controleren gaan we naar Start up/idle en WarmUp Enrichment (WUE). Bij 80 0 C moet 100% staan, d.w.z geen correctie op de Required Fuel. We passen meteen de grafiek aan volgens AfterStartEnrichment. Zie fig Inlaatluchttemperatuur (MAT) De inlaatluchttemperatuur staat tussen de 20 en 30 0 C en mag de Required Fuel niet hebben beïnvloed. We controleren dit door in de Basic/Load Settings naar MAT Air Density Table te gaan. De dichtheid van de lucht is afhankelijk van de temperatuur en we laten hem tussen de 20 en 30 0 C 100% zijn. Verder 4
5 Figuur 5: Om de Required Fuel te controleren mag geen WarmUp Enrichment worden gegeven. Figuur 6: Om de Required Fuel te controleren moet de MAT/Air-tabel tussen de 20 en 30 0 C op 100% staan. 5
6 passen we de tabel aan volgens fig De MAT/CLT correction die we vinden onder Basic/Load Settings zetten we geheel op 0. Deze instelling is gebaseerd op het feit dat de passerende lucht de warmte van de koelvloeistof opneemt. Bij een lage luchtstroom (belasting x toerental) zal de lucht veel van de motortemperatuur opnemen en bij een grote luchtstroom minder. Bij 100% zal de temperatuur van de lucht gelijk zijn aan de koelvloeistoftemperatuur Inlaatspruitstukdruk (MAP) De gemeten spruitstukdruk komt overeen met een zekere vullingsgraad. Theoretisch is de vullingsgraad 100% bij de buitenluchtdruk van 100 kpa. In werkelijkheid zal deze waarde afwijken. De Required Fuel gaat echter uit van 100%. Bij een kleinere inlaatspruitstukdruk zal de vullingsgraad ook minder worden en zal er minder brandstof worden ingespoten. In eerste instantie past de MegaSquirt de ingespoten hoeveelheid brandstof lineair aan aan de gemeten spruitstukdruk. Zie fig Dit zal zeker niet correct zijn omdat het werkelijke 120 gemeten op simulator VE: gehele tabel op 100% AFR: gehele tabel op 14.7 onafhankelijk van toerental MAP (Kpa) Werkelijke hoeveelheid aangezogen lucht inpuittijd in ms (required fuel) 1 liter motor hoeveelheid lucht Figuur 7: De MegaSquirt vermindert de Required Fuel lineair in relatie tot de MAP. verloop ongeveer volgens de onderbroken, kromme lijn verloopt. Aanpassing vindt plaats m.b.v de VE-tabel. Voor de controle op de Required Fuel zetten we de VE-tabel geheel op 100 zodat er een lineair verloop tussen de spruitstukdruk en de hoeveelheid lucht is. Opmerking: omdat de mengverhouding constant wordt gehouden is de inspuithoeveelheid evenredig met de hoeveelheid lucht. We passen de VE-tabel dus (tijdelijk) aan. Zie fig
7 Figuur 8: We zetten (tijdelijk) de gehele VE-tabel op De elektrische en werkelijke injectietijd De tijd dat het elektrische signaal actief is wordt meestal gedefinïeerd als de injectietijd. We kunnen de injectietijd met een oscilloscoop meten. Dit is echter niet de werkelijke tijd dat brandstof wordt geïnjecteerd. Ten gevolge van de massa-traagheid en het opbouwen en wegvallen van het magnetische veld, opent en sluit de naald vertraagd. Er kan dus een correctiefactor nodig zijn om de elektrische en de werkelijke inspuittijd met elkaar in overeenstemming te brengen (fig. 5.9). De instelling van deze dode tijd kunnen we doen onder aanstuurspanning A B naaldbeweging A Openingsvertraging B Sluitingsvertraging Figuur 9: Door de mechanische traagheid van het openen en sluiten van de injectornaald kan de mechanische inspuittijd afwijken van de elektrische. Als de na-opening en na-sluiting gelijk is aan elkaar is geen correctie nodig. Fuel Settings en Injector Dead-Time/pwm. We vullen onder Dead time 0.0 in. Wanneer we de vertragingstijden van de gebruikte injectoren met een oscilloscoop gemeten hebben dan kunnen we de gemeten waarden invullen. Nu alle 7
8 injectietijd-toevoegingen zijn uitgeschakeld zal de meter de Required Fuel hoeveelheid moeten aangeven. Denk erom dat de spruitstukdruk exact 100 mbar bedraagt. Zo niet controleer dan nogmaals alle instellingen die eventueel een verrijking kunnen veroorzaken. 2 Injector flow Door de fabrikanten van injectoren wordt de injectorflow opgegeven. De injectorflow meestal uitgedrukt in g/min of cm 3 /min. Men gaat uit van een geheel geopende injectornaald (duty-cycle 100%) met een gespecificeerde brandstofverschildruk. Als testvloeistof wordt N-Heptane gebruikt. Fig.5.10 laat ons de injectoreigenschappen zien van een aantal Bosch benzine-injectoren. Figuur 10: Flowrate van verschillende Bosch injectoren. Info: Bosch 8
9 3 Invullen van de VE- en AFR-tabel Het eerste wat we kunnen gaan doen na de controle op de Required Fuel is de twee brandstof-gerelateerde tabellen in vullen, de AFR- en de VE-tabel. De AFR-tabel is relatief eenvoudig. De ideale mengverhouding is 14,7 kg lucht op 1 kg benzine. Bij verbranding van dit mengsel wordt alle zuurstof uit de lucht verbruikt en zijn er geen onverbrande benzinedeeltjes over. We spreken ook van lambda = 1. Om het brandstofverbruik te beperken kunnen we onder deellast iets armer gaan rijden. Een wat rijker mengsel geeft meer vermogen en kan ook een te hoge motortemperatuur voorkomen. We kiezen dus voor een rijker mengsel in het vollast-gebied. Een rijk mengsel heeft een mengverhouding tussen de 11 en 14. Bij lage belasting bijv. bij het afrijden van een helling is een arm mengsel gunstiger, Een arm mengsel heeft een mengverhouding tussen de 15 en 16. Zie fig Met deze kennis kunnen we de AFR-tabel Figuur 11: De mengverhouding in relatie tot motorvermogen en brandstofverbruik. instellen. Aangezien alle gekozen mengverhoudingen ruimschoots binnen de explosiegrenzen blijven zal het al dan niet draaien van de motor niet kritisch worden. Zie fig als voorbeeld van een ingevulde AFR-tabel. De VE-tabel invullen is aanmerkelijk lastiger. Het verloop van de vullingsgraad bij volledig geopende gasklep (WOT) volgt de koppelkromme van de motor. Zie fig Wanneer we de maximale vullingsgraad op 90% stellen kan de horizontale 100kPa-lijn bij benadering worden ingevuld. Wanneer we fig. 5.7 goed bestuderen dan kunnen we als we naar de verhouding kijken van de rechte en de onderbroken lijn het verloop van de onderbroken lijn zo goed mogelijk in de VE-tabel invoeren. Het stationaire gedeelte is altijd wat lastiger, daar maken 9
10 Figuur 12: Een ingevulde AFR-tabel als voorbeeld Vermogen kw 80 Koppel N/m toerental omw./min. Figuur 13: De maximale vullingsgraad ligt ongeveer bij 3000 t/min. Het begin en het einde van de koppelkromme ligt 10-20% lager. 10
11 we de vullingsgraad meestal iets hoger. In fig.5.14 hebben we bij het maximum koppel verticaal de onderbroken lijn zo goed mogelijk overgebracht. In fig hebben we door interpolatie ook de andere hokjes ingevuld. We gaan er vanuit dat de motor hierop in elk geval zal draaien. Helemaal correct zal het zeker niet zijn. De defintieve instelling van de VE-tabel zal op de testbank moeten plaatsvinden met behulp van een breedband-sensor en uitgeschakelde lambda-regeling. We meten dan of de ingestelde mengverhouding wordt bereikt en als dit niet het geval is dan stellen we de VE-waarde bij. Bijv. we meten een mengverhouding van 12 terwijl we 14 hebben ingesteld op de AFR-tabel. We zullen dan minder brandstof moeten inspuiten en verkleinen dan de VE-waarde. We kunnen het geheel ook samenvatten in een formule nl: Injectietijd(ms) = Req.Fuel x (MAP/100) x (VE/100) x (1/lambda) Figuur 14: Verticaal is de holle lijn overgenomen (fig. 5.7) en horizontaal volgt de koppelkromme. Figuur 15: VE-tabel geheel ingevuld maar moet nog getuned worden. 11
12 4 Vragen en opgaven Zie boek 12
Klassieke autotechniek (1)
Klassieke autotechniek (1) E. Gernaat (ISBN in overweging) 1 Carburateurs 1.1 Carburateurs met variabele onderdruk en brandstofverstuiving In het begin van de ontwikkeling van de benzinemotor werden wel
Nadere informatieMotormanagement simulatie MegaSquirt Hoofdstuk 4
Motormanagement simulatie MegaSquirt Hoofdstuk 4 ISBN 978-90-79302-12-3 Steele B.V Ep Gernaat 1 Eigenschappen sensoren, impulsgevers en actuatoren Voor het gebruik van een MegaSquirt op een echte motor
Nadere informatieMotor- en voertuigprestatie (3)
Motor- en voertuigprestatie (3) E. Gernaat, ISBN 978-90-79302-01-7 1 Brandstofverbruik 1.1 Specifiek brandstofverbruik Meestal wordt het brandstofverbruik uitgedrukt in het aantal gereden kilometers per
Nadere informatieE. Gernaat (ISBN ), uitgave Overzicht meest toegepaste CR-hogedrukpompen
Dieselmanagement (7) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-03-1), uitgave 2012 1 Overzicht meest toegepaste CR-hogedrukpompen 1.1 De Denso HP2-hogedrukpomp In het jaar 2000 komt de hogedrukpomp HP2 van Denso op
Nadere informatieHistorische autotechniek (2)
Historische autotechniek (2) E. Gernaat (ISBN in overweging) 1 Carburateurs 1.1 De Zenith carburateur De hier beschreven Zenith carburateur vertoont veel overeenkomsten met de Solex carburateur. Aan de
Nadere informatieMotorkarakteristieken
Motorkarakteristieken Aan de orde komen: Vermogen Draaimoment of motorkoppel Elasticiteit Vermogensmeting Motorkarakteristieken pag 95 Vermogen Men onderscheidt: het inwendig of geïndiceerd vermogen P
Nadere informatieMotormanagement simulatie MegaSquirt Hoofdstuk 9
Motormanagement simulatie MegaSquirt Hoofdstuk 9 ISBN 978-90-79302-12-3 Steele B.V Ep Gernaat 1 Stationair draaien TunerStudio en de MS2Extra firmware ondersteunen verschillende stationaire regeluitvoeringen.
Nadere informatieDirecte benzine-inspuiting
Directe benzine-inspuiting E. Gernaat, ISBN 978-90-808907-9-4 1 Bedrijfsmodes Directe benzine-inspuitsystemen zijn al een groot aantal jaren op de markt. Ze bewerkstelligen echter niet de grote doorbraak
Nadere informatieMotormanagement simulatie MegaSquirt Hoofdstuk 3
Motormanagement simulatie MegaSquirt Hoofdstuk 3 ISBN 978-90-79302-12-3 Steele B.V Ep Gernaat 1 MegaSquirt EFI De MegaSquirt is een door Bowling en Grippo vrij programmeerbare motormanagement-computer
Nadere informatie1. Welke gasmotoren kent u? 2. Wat verstaat u onder een Otto gasmotor? 3. Wat verstaat u onder een diesel-gasmotor?
Opgaven Hoofdstuk 8 Gasmotoren 1. Welke gasmotoren kent u? 2. Wat verstaat u onder een Otto gasmotor? 3. Wat verstaat u onder een diesel-gasmotor? 4. Wat verstaat u onder een stoichiometrische gasmotor?
Nadere informatieHistorische autotechniek (2)
Historische autotechniek (2) E. Gernaat (ISBN in overweging) 1 Carburateurs 1.1 Constant vacuüm carburateurs (S.U. en Zenith-Stromberg) De constant-vacuüm carburateur bekender onder de naam S.U.-carburateur
Nadere informatieHistorische autotechniek (2)
Historische autotechniek (2) E. Gernaat (ISBN in overweging) 1 Carburateurs 1.1 De Solex-carburateur Er zijn vele uitvoeringen van Solex carburateurs. We bekijken hier een relatief eenvoudige maar complete
Nadere informatieMegaSquirt motormanagement-simulatie Hoofdstuk: Inleiding
MegaSquirt motormanagement-simulatie Hoofdstuk: Inleiding E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-03-1, uitgave 2017) 1 De MegaSquirt EFI 1.1 Ten geleide De MegaSquirt is een door Bowling en Grippo vrij programmeerbare
Nadere informatieUnleash the power. Hoe bereiken wij onze prestaties?
Unleash the power Hoe bereiken wij onze prestaties? 2 Hoe bereiken wij onze prestaties? De werking van een verbrandingsmotor is afhankelijk van 3 factoren, namelijk: brandstof, zuurstof en ontsteking.
Nadere informatieLezen meetwaardenblokken Tdi motoren
VG Lezen meetwaardenblokken Tdi motoren Meetwaardenblokken lezen pagina 000, motorcode GR,HF,LH, SV Motor loopt stationair Displayveld Omschrijving Weergegeven waarde Komt overeen met 1 Motortoerental
Nadere informatieMotormanagement simulatie MegaSquirt Hoofdstuk 6
Motormanagement simulatie MegaSquirt Hoofdstuk 6 ISBN 978-90-79302-12-3 Steele B.V Ep Gernaat 1 Ontsteking 1.1 Basis-instellingen van de ontsteking Voor een 4-cilinder motor kunnen we gebruik maken van
Nadere informatieGrondbeginselen van injectie en ontsteking uitgelegd
Grondbeginselen van injectie en ontsteking uitgelegd Het brein in (vrijwel) alle moderne auto s doet normaal gesproken onopvallend zijn werk: zorgdragen voor een schone en efficiënte verbranding in de
Nadere informatieElementaire meettechniek (6)
Elementaire meettechniek (6) E. Gernaat (ISBN 978-90-808907-5-6) 1 Autotechnische signalen In dit hoofdstuk laten we een aantal met de oscilloscoop opgenomen autotechnische signalen zien 1. Bij elk signaal
Nadere informatieOpdracht: Vermogensmeting met de dynamometer. Benodigd materiaal: Opstelling dynamometer met benzinemotor. Opdracht 1: Controle van de opstelling
Opdracht: Vermogensmeting met de dynamometer Benodigd materiaal: Opstelling dynamometer met benzinemotor Opdracht 1: Controle van de opstelling Op een montageframe bevindt zich de motor en de wervelstroomrem.
Nadere informatieMotor- en voertuigprestatie (1)
Motor- en voertuigprestatie (1) E. Gernaat, ISBN 978-90-79302-01-7 1 Motorkoppel en vermogen Inzicht in het verloop van het motorkoppel en motorvermogen is nodig om: de informatie die verschijnt in de
Nadere informatieBrandstof, Remvloeistof, Smeer- en Koelmiddelen (2)
Brandstof, Remvloeistof, Smeer- en Koelmiddelen (2) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-07-9) 1 Benzine 1.1 Samenstelling Benzine is een mengsel van vele koolwaterstoffen (C n H n ) dat wordt gebruikt als brandstof
Nadere informatieRijdynamica van motorvoertuigen (3)
Rijdynamica van motorvoertuigen (3) E. Gernaat (ISBN 978-90-808907-8-7) 1 Schokdemping 1.1 Dempingsfactor De beweging van de afgeveerde massa zou in de praktijk zonder schokdemping slechts in geringe mate
Nadere informatieEMFT-22R Vermogenstestbank
EMFT-22R Vermogenstestbank Zelfstudie en huiswerk 10-08 Inhoud 2 INTRODUCTIE 3 DOELSTELLINGEN 4 INLEIDING 5 MOTORKOPPEL OF DRAAIMOMENT 5 VERMOGEN 5 VULLINGSGRAAD 6 MOTORKOPPEL METEN 6 RELATIE KOPPEL EN
Nadere informatieMotor- en voertuigprestatie (4)
Motor- en voertuigprestatie (4) E. Gernaat, ISBN 978-90-79302-01-7 1 Benodigd vermogen Nadat we hebben gezien hoeveel vermogen de motor levert dienen we vervolgens te bekijken hoeveel vermogen de auto
Nadere informatieHistorische autotechniek (3)
Historische autotechniek (3) E. Gernaat (ISBN in overweging) 1 Bobine-ontsteking 1.1 Het opwekken van bougievonken 1.1.1 Opbouw van een bobine Het werkingsprincipe van de ontstekingsinstallatie is in de
Nadere informatieFX-Gluemix pagina-indeling HMI
FX-Gluemix pagina-indeling HMI Voor alle pagina s (schermen) gelden de volgende functie-toetsen : F5 = Hoofd-pagina F6 = Voorkeuze K1 (Doseersnelheid-1 en Doseervolume-1 op pagina-02 F8 = Alarm-pagina
Nadere informatieTENTAMEN THERMODYNAMICA 1 Wb juni :00-12:00
TENTAMEN THERMODYNAMICA 1 Wb 4100 24 juni 2011 9:00-12:00 Linksboven op elk blad vermelden: naam, studienummer en studierichting. Puntentelling: het tentamen bestaat uit 14 meerkeuzevragen en twee open
Nadere informatieHistorische autotechniek (1)
Historische autotechniek (1) E. Gernaat (ISBN in overweging) 1 Benzinetoevoer 1.1 De benzinepomp Voor carburateur-motoren onderscheiden we: de mechanisch aangedreven benzinepomp; de elektrisch aangedreven
Nadere informatieMagnetische toepassingen in de motorvoertuigentechniek (2)
Magnetische toepassingen in de motorvoertuigentechniek () E. Gernaat, ISBN 97-9-97-3- 1 Inductiespanning 1.1 Introductie Eén van de belangrijkste ontdekkingen op het gebied van de elektriciteit was het
Nadere informatieDieselmanagement (5) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-03-1) 1 Unit-injectoren en unitpompen
Dieselmanagement (5) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-03-1) 1 Unit-injectoren en unitpompen De pompverstuiver ook wel unit-injector genoemd is in feite een brandstofinspuitpomp voorzien van een magneetklep
Nadere informatieFiguur 1: De plaats van de gloeistiften. Links: voorkamer, midden: wervelkamer, rechts: directe inspuiting (MOT)
Dieselmanagement (7) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-03-1) 1 Overige regelingen De EDC-computer bestuurt niet alleen de hogedruk-inspuitpomp maar ook de andere noodzakelijke motorsubsystemen 1. We denken
Nadere informatieTechnische specificaties modeljaar De Transporter Chassis en Pick-up
Technische specificaties modeljaar 2017 De Transporter Chassis en Pick-up Brandstofverbruik/CO 2 -uitstoot Transporter Pick-up EU6 Motor/ Model 62 kw voorwielaandrijving 75 kw voorwielaandrijving 84 kw
Nadere informatieInleiding Motormanagment. 7BSO Autotechnieken Module Motormanagement
Inleiding Motormanagment 7BSO Autotechnieken Module Motormanagement Het motormanagmentsysteem MOTRONIC genoemd gebaseerd op digitale electronica: 0 en 1 heden nieuwe eisen aan wagens: groot vermogen, gering
Nadere informatieWisnet-HBO update nov. 2008
Lineair verband Lineair verband Wisnet-HBO update nov. 28 Twee grootheden hebben een lineair verband als je in een grafiek de ene grootheid tegen de ander uitzet en je ziet een rechte lijn. Bijvoorbeeld:
Nadere informatieTWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2013 TOETS APRIL :00 12:45 uur
TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2013 TOETS 1 24 APRIL 2013 11:00 12:45 uur MECHANICA 1 Blok en veer. (5 punten) Een blok van 3,0 kg glijdt over een wrijvingsloos tafelblad met een snelheid van 8,0 m/s
Nadere informatieMD35 Aansluitschema Onderdeel nr:
MD35 Aansluitschema Onderdeel nr: 01-01-01-0007 Versie 1.01 1 Inhoud pagina. 1 Pin uitgangen... 4 2 Aansluiting MD35... 6 2.1 Opmerkingen...7 2.2 Specificatie...8 2.2.1 Zekeringen... 8 2.2.2 Kabel diktes...
Nadere informatieTitel: De titel moet kort zijn en toch aangeven waar het onderzoek over gaat. Een subtitel kan uitkomst bieden. Een bijpassend plaatje is leuk.
Het maken van een verslag voor natuurkunde Deze tekst vind je op www.agtijmensen.nl: Een voorbeeld van een verslag Daar vind je ook een po of pws verslag dat wat uitgebreider is. Gebruik volledige zinnen
Nadere informatieDis ontsteking niveau 3
Dis ontsteking niveau 3 Motor ECU IGT 3 Van contactslot Stekker Krukas sensor 2 4 Cilinder Nokkenas sensor IGT2 Bobine nr 2 met ontstekingsmodule Cilinder 2 Afbeelding IGT3 Bobine nr3 met ontstekingsmodule
Nadere informatieTechnische specificaties modeljaar De Transporter Kombi
Technische specificaties modeljaar 2017 De Transporter Kombi Brandstofverbruik/CO 2 -uitstoot Motor/ Model 62 kw/84 Pk 75 kw/102 Pk 84 kw/114 Pk 110 kw/1 Pk 110 kw/1 Pk 4MOTION 1 kw/204 Pk 1 kw/204 Pk
Nadere informatieTWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2019 TOETS APRIL 2019 Tijdsduur: 1h45
TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2019 TOETS 1 17 APRIL 2019 Tijdsduur: 1h45 Enige constanten en dergelijke MECHANICA 1 Twee prisma`s. (4 punten) Twee gelijkvormige prisma s met een hoek α van 30 hebben
Nadere informatieLogaritmische verbanden
9 Zes momentopnamen van een zeester Van elke zeester is de armlengte gemeten, vanuit het midden van de ster. De resultaten staat in de tabel: a. Voer de gegevens in op de GR. Dat gaat dat als volgt: Toets
Nadere informatiekringloop TS diagram berekeningen. omgevingsdruk / aanzuigdruk na compressor na de verbrandingskamers na de turbine berekend:
kringloop vrijdag 12 september 2014 10:33 TS diagram berekeningen. p1 p2 p3 p4 omgevingsdruk / aanzuigdruk na compressor na de verbrandingskamers na de turbine berekend: q toe. q af, w en rendement theoretisch
Nadere informatieSpace Experience Curaçao
Space Experience Curaçao PTA T1 Natuurkunde SUCCES Gebruik onbeschreven BINAS en (grafische) rekenmachine toegestaan. De K.L.M. heeft onlangs aangekondigd, in samenwerking met Xcor Aerospace, ruimte-toerisme
Nadere informatieTechnische specificaties modeljaar De Multivan
Technische specificaties modeljaar 2017 De Multivan Brandstofverbruik/CO 2 -uitstoot Motor/ Model 75 kw/102 Pk 84 kw/114 Pk 110 kw/1 Pk 110 kw/1 Pk 4MOTION 1 kw/204 Pk 1 kw/204 Pk 4MOTION 2.0 TSI BMT 110
Nadere informatieDeelsystemen. E. Gernaat, ISBN 978-90-808907-9-4. 1 Deelsystemen
Deelsystemen E. Gernaat, ISBN 978-90-808907-9-4 1 Deelsystemen Een motormanagement-systeem realiseert in geïntegreerde vorm verschillende taken. Per systeem kunnen deze taken enigszins verschillen. We
Nadere informatiep V T Een ruimte van 24 ºC heeft een dauwpuntstemperatuur van 19 ºC. Bereken de absolute vochtigheid.
8. Luchtvochtigheid relatieve vochtigheid p e 100 % p absolute vochtigheid = dichtheid van waterdamp dauwpuntstemperatuur T d = de temperatuur waarbij de heersende waterdampdruk de maximale dampdruk is.
Nadere informatieE. Gernaat (ISBN , uitgave 2012)
Dieselmanagement (2) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-03-1, uitgave 2012) 1 Direct en indirect ingespoten motoren 2 Overzicht Onderscheid moet worden gemaakt tussen personen- en bedrijfswagen Dieselmotoren.
Nadere informatieDE NIEUWE VOLVO FM METHAAN-DIESEL. Een doorbraak voor gasaangedreven zware voertuigen
DE NIEUWE VOLVO FM METHAAN-DIESEL Een doorbraak voor gasaangedreven zware voertuigen HOGE PRESTATIES, ZEER EFFICIËNT - ÉN EEN DUURZAME OPLOSSING De introductie van de Volvo FM Methaan-Diesel betekent
Nadere informatieUitwerking examen Natuurkunde1,2 HAVO 2007 (1 e tijdvak)
Uitwerking examen Natuurkunde, HAVO 007 ( e tijdvak) Opgave Optrekkende auto. Naarmate de grafieklijn in een (v,t)-diagram steiler loopt, zal de versnelling groter zijn. De versnelling volgt immers uit
Nadere informatieTechnische specificaties modeljaar De Transporter Bestelwagen
Technische specificaties modeljaar 2017 De Transporter Bestelwagen Brandstofverbruik/CO 2 -uitstoot Motor/ Model 62 kw voorwielaandrijving 75 kw voorwielaandrijving 84 kw voorwielaandrijving 110 kw voorwielaandrijving
Nadere informatieKit code: KT XTI Configuratie: Kit inhoud: Geschikt voor:
Kit code: KT XTI 9580 Configuratie: 750 Kit inhoud: Aantal Code Omschrijving 1 FO8RAPID XTI Module Rapid XTI 1 FRCT06D Draadboom Rapid XTI Geschikt voor: Fabrikant Fendt Fendt LET OP!! Model 714, 716,
Nadere informatieTechnische Gegevens Transporter 6 Pick-Up
Technische Gegevens Transporter 6 Pick-Up MJ2019 Stand: 1-3-2019 Transporter Pick-up Euro 6 Brandstofverbruik/ CO₂- uitstoot. Brandstofverbruik (l/100 km) en Motor/ Model 2.0 TDI BMT 2.0 TDI 75kW 62kW
Nadere informatieALGEMEEN 1. De luchtdruk op aarde is ongeveer gelijk aan. A 1mbar. B 1 N/m 2. C 13,6 cm kwikdruk. D 100 kpa.
LGEMEEN 1 De luchtdruk op aarde is ongeveer gelijk aan 1mbar. B 1 N/m 2. C 13,6 cm kwikdruk. D 100 kpa. 5 Van een bi-metaal maakt men een thermometer door het aan de ene kant vast te klemmen en aan de
Nadere informatietoelatingsexamen-geneeskunde.be
Fysica juli 2009 Laatste update: 31/07/2009. Vragen gebaseerd op het ingangsexamen juli 2009. Vraag 1 Een landingsbaan is 500 lang. Een vliegtuig heeft de volledige lengte van de startbaan nodig om op
Nadere informatieTENTAMEN THERMODYNAMICA 1 Wb april :00-12:00
TENTAMEN THERMODYNAMICA 1 Wb 4100 13 april 2011 9:00-12:00 Linksboven op elk blad vermelden: naam, studienummer en studierichting. Puntentelling: het tentamen bestaat uit 14 meerkeuzevragen en twee open
Nadere informatieCitroën DS21 en DS23 Injection électronique. Het Bosch D jetronic benzine injectie systeem
Citroën DS21 en DS23 Injection électronique Lezing: Door: Het Bosch D jetronic benzine injectie systeem Leon Gelauff Inhoud Onderwerpen: Inleiding Introductie Geschiedenis Ontbranding benzinemotor De onderdelen
Nadere informatieBeschrijving 2. Plaatsing componenten. 2-polige stelmotor. A = Luchtstroom. 1. Aansluitingen 2. Huis 3. Permanente magneet 4. Anker 5.
Beschrijving 3 4 5 Plaatsing componenten. ansluitingen. Huis 3. Permanente magneet 4. nker 5. Klep = Luchtstroom -polige stelmotor Universele informatie Sensoren en stelelementen 6 V 8 4 8 6 4 = Uit; =
Nadere informatieGASMOTOREN i Het Basisboek. inkijkexemplaar GASMOTOREN. Het Basisboek. Onder redactie van: Ing. A.J. de Koster. www.verbrandingsmotor.
GASMOTOREN Het Basisboek Onder redactie van: Ing. A.J. de Koster Inhoud 1.0 Inleiding gasmotoren 7 1.1 Geschiedenis van de gasmotoren 7 1.2 Werking van de gasmotor 8 1.3 Samenvatting 13 1.4 Vragen 13 1.5
Nadere informatieLambdasondes. Beschrijving
Lambdasondes Beschrijving B 12 11 10 9 A = Aansluitingen verwarmingselement; B = Lambda-sigaalaansluiting 1. Aansluitlip A 2. Luchtopening 3. Behuizing 4. Contactbus 5. Huis (massa) 6. Wand van uitlaat
Nadere informatieHANDLEIDING DIESELTESTKIT
HANDLEIDING DIESELTESTKIT 2 Inhoud 1 Inleiding... 3 2 Gebruik van de koffer... 4 2.1 Controle van de injectoren... 4 2.1.1 Testeenheid aansluiten... 4 2.1.2 Aansluiten van de verstuivers op de testeenheid...
Nadere informatieBijlage 9 5. TESTEN VAN HET VOERTUIG OP DE TESTBAAN, DE WEG OF DE ROLLENBANK
Bijlage 9 E/ECE/324 Rev.1/Add.82/Rev.3 bladzijde 229 Bijlage 4 Aanhangsel 1 TEST VAN TYPE V (beschrijving van de uithoudingstest ter controle van de duurzaamheid van de voorzieningen tegen verontreiniging)
Nadere informatieTransmissietechniek in motorvoertuigen (4)
Transmissietechniek in motorvoertuigen (4) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-02-4) 1 Transmissie met Continu Variabele Transmissie (CVT) Fig. 4.1 geeft een opgewerkte opstelling van een CVT-versnellingsbak
Nadere informatieBijlage Wijzigingen in de bijlagen I en II bij richtlijn 80/1268/EEG
bron : Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen PB L 334 van 28/12/99 RICHTLIJN 1999/100/EG VAN DE COMMISSIE van 15 december 1999 tot aanpassing aan de technische vooruitgang van Richtlijn 80/1268/EEG
Nadere informatieTechnische Gegevens Transporter 6 Gesloten Bestelwagen
Technische Gegevens Transporter 6 Gesloten Bestelwagen MJ2019 Stand: 1 Maart 2019 Transporter Bestelwagen Brandstofverbruik/ CO₂- uitstoot. Brandstofverbruik (l/100 km) en gemiddelde CO2-emissie (g/km)
Nadere informatiePuma CVX - Steyr CVT Tier 4 motoren
Puma CVX - Steyr CVT Tier 4 motoren De ontwikkeling van het CVX-model CVX 140 CVX 150 CVX 160 CVX 175 CVX 195 Puma CVX 165 Puma CVX 180 Puma CVX 195 Puma CVX 130 Puma CVX 210 Puma CVX 145 Puma CVX 225
Nadere informatieWoensdag 30 augustus, 9.30-12.30 uur
EXAMEN HOGER ALGEMEEN VOORTGEZET ONDERWIJS IN 1978 Woensdag 30 augustus, 9.30-12.30 uur NATUURKUNDE r Zie ommezijde Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van het Besluit
Nadere informatieCarburateur reinigen en afstellen 4T 50cc
Een vervuilde of slecht afgestelde carburateur kan diverse problemen veroorzaken zoals o.a.: - Slecht starten - Stotteren bij gashervatting - Afslaan bij afremmen - Gebrek aan vermogen - Vervuiling van
Nadere informatieKit code: KT XTI Configuratie: Kit inhoud: Geschikt voor: T7.170_185_200_210_220_235_250_260_270 Tier 4A
Kit code: KT XTI 8480 Configuratie: 742 Kit inhoud: Aantal Code Omschrijving 1 FO8RAPID XTI Module Rapid XTI 1 FRCT06B Draadboom Rapid XTI Geschikt voor: Fabrikant New Holland Model T7.170_185_200_210_220_235_250_260_270
Nadere informatieVerslag: Case 1 Team: Hyperion
Verslag: Case 1 Team: Hyperion Glenn Sommerfeld Jeroen Vandebroeck Ilias viaene Christophe Vandenhoeck Jelle Smets Tom Wellens Jan Willems Gaetan Rans 1. Zonnepaneel 1.1 Meetwaarden Om de eigenschappen
Nadere informatieDieselmanagement (2) E. Gernaat (ISBN ) 1 Direct en indirect ingespoten motoren 2 Overzicht
Dieselmanagement (2) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-03-1) 1 Direct en indirect ingespoten motoren 2 Overzicht Onderscheid moet worden gemaakt tussen personen- en bedrijfswagen Dieselmotoren 1. De eisen
Nadere informatieOBD PID s MODE 1 EN 2
OBD PID s MODE 1 EN 2 In onderstaande tabel worden de belangrijkste PIDs ondersteund door mode 1 en 2 Modus 1 wordt gebruikt om de huidige waarde van de corresponderende PID kennen. Modus 2 wordt gebruikt
Nadere informatieMOTORMANAGEMENT BENZINEMOTOREN
Elektrische functie printen MOTORMANAGEMENT BENZINEMOTOREN 147 MOTORMANAGEMENT BENZINEMOTOREN - Beschrijving Een elektronisch systeem bewaakt en regelt alle parameters van de motor voor optimale prestaties
Nadere informatievwo: Het maken van een natuurkunde-verslag vs 21062011
Het maken van een verslag voor natuurkunde, vwo versie Deze tekst vind je op www.agtijmensen.nl: Een voorbeeld van een verslag Daar vind je ook een po of pws verslag dat wat uitgebreider is. Gebruik volledige
Nadere informatieGeschreven door Eric Leijten vrijdag, 01 oktober :44 - Laatst aangepast dinsdag, 25 oktober :05
// Storing Mogelijke oorzaak Motor slaat slecht aan Brandstof pomp werkt niet doordat: 1. Zekering van het brandstofpomprelais is doorgebrand; 2. Onderbreking in de leiding naar het pomprelais of naar
Nadere informatienatuurkunde Compex natuurkunde 1,2 Compex
Examen HAVO 2010 tijdvak 1 vrijdag 28 mei totale examentijd 3 uur tevens oud programma natuurkunde Compex natuurkunde 1,2 Compex Vragen 15 tot en met 22 In dit deel van het examen staan vragen waarbij
Nadere informatieOver gewicht Bepaling van de dichtheid van het menselijk lichaam.
Over gewicht Bepaling van de dichtheid van het menselijk lichaam. Inleiding. In het project Over gewicht worden gewichtige zaken op allerlei manieren belicht. In de wiskundeles heb je aandacht besteed
Nadere informatieTENTAMEN NATUURKUNDE
CENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN NATUURKUNDE TENTAMEN NATUURKUNDE tweede voorbeeldtentamen CCVN tijd : 3 uur aantal opgaven : 5 aantal antwoordbladen : 1 (bij opgave 2) Iedere opgave dient op een afzonderlijk
Nadere informatie-- zie vervolg volgende pagina --
PT-1 hertentamen, 13-08-2013, 9:00-12:00 Cursus: 4051PRTE1Y Procestechnologie 1 Docenten: F. Kapteijn & V. van Steijn Lees elke vraag goed door voordat je begint Schrijf op elk blad in ieder geval je naam
Nadere informatievan Kronenburg Management System
van Kronenburg Management System Management version 3.20 1 Inhoudsopgave Blz. 1 KMS (Kronenburg Management System)... 3 2 Software installatie... 4 3 KMS software... 5 3.1 Het hoofdscherm... 5 3.1.1 Het
Nadere informatieUitwerkingen VWO deel 1 H2 (t/m par. 2.5)
Uitwerkingen VWO deel 1 H2 (t/m par. 2.5) 2.1 Inleiding 1. a) Warmte b) Magnetische Energie c) Bewegingsenergie en Warmte d) Licht (stralingsenergie) en warmte e) Stralingsenergie 2. a) Spanning (Volt),
Nadere informatieBij een inductieve ontsteking, zoals toegepast op MG, wordt de energie die nodig is voor een vonk opgebouwd in de bobine.
Meten is weten Bij een inductieve ontsteking, zoals toegepast op MG, wordt de energie die nodig is voor een vonk opgebouwd in de bobine. De bobine bestaat uit een weekijzer kern met twee wikkelingen, een
Nadere informatie10 Materie en warmte. Onderwerpen. 3.2 Temperatuur en warmte.
1 Materie en warmte Onderwerpen - Temperatuur en warmte. - Verschillende temperatuurschalen - Berekening hoeveelheid warmte t.o.v. bepaalde temperatuur. - Thermische geleidbaarheid van een stof. - Warmteweerstand
Nadere informatie6.2 Elektrische energie en vermogen; rendement
6.2 Elektrische energie en vermogen; rendement Opgave 9 Het rendement bereken je met E nuttig en E in. E nuttig is de hoeveelheid energie die nodig is het water op te warmen. E in is de hoeveelheid energie
Nadere informatieTechnische specificaties per januari De nieuwe Amarok
Technische specificaties per januari 2018 De nieuwe Amarok Brandstofverbruik/CO 2 -uitstoot Motor 3.0l V6 TDI BMT 120 kw 6-hand achter 3.0l V6 TDI BMT 120 kw 6-hand 4MOTION inschakelbaar 3.0l V6 TDI BMT
Nadere informatie****** Deel theorie. Opgave 1
HIR - Theor **** IN DRUKLETTERS: NAAM.... VOORNAAM... Opleidingsfase en OPLEIDING... ****** EXAMEN CONCEPTUELE NATUURKUNDE MET TECHNISCHE TOEPASSINGEN Deel theorie Algemene instructies: Naam vooraf rechtsbovenaan
Nadere informatieWWW.AMT.NL - Dé internetsite voor de Automotive Professional
WWW.AMT.NL - Dé internetsite voor de Automotive Professional MOTOREN Volkswagen TSI Twincharger Foto s / Tekeningen: Volkswagen VW demonstreert downsizing met dubbelcompressor Klein maar zeer krachtig
Nadere informatieKit code: KT XTI Configuratie: Kit inhoud: Geschikt voor:
Kit code: KT XTI 9680 Configuratie: 749 Kit inhoud: Aantal Code Omschrijving 1 FO8RAPID XTI Module Rapid XTI 1 FRXTI01 Draadboom Rapid XTI Geschikt voor: Fabrikant Massey Ferguson Valtra LET OP!! Model
Nadere informatie604_38_063 ALFA MITO JTD NL :07 Pagina 1 ALFA MiTo S E R V I C E
ALFA MiTo S E R V I C E Dit supplement vormt een aanvulling op de informatie in het instructieboekje waarbij dit supplement geleverd wordt. Voor de onderwerpen die in dit supplement niet worden behandeld,
Nadere informatieInhoud ONDERHOUDEN WERKTUIGEN TREKKERS EN AANHANGERS
Inhoud 1 Trekkers en aanhangers 7 1.1 Motoren 9 1.2 Koeling 18 1.3 Smering 24 1.4 Brandstofsystemen bij dieselmotoren 30 1.5 Brandstofsystemen bij mengselmotoren 37 1.6 De elektrische installatie van trekkers
Nadere informatieExact periode Youdenplot Krachten Druk
Exact periode 10.2 Youdenplot Krachten Druk Youdenplot. De Youdenplot wordt uitgelegd aan de hand van een presentatie. Exact Periode 10.2 2 Krachten. Een kracht kan een voorwerp versnellen of vervormen.
Nadere informatieTECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN. Tentamen OGO Fysisch Experimenteren voor minor AP (3MN10)
TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Tentamen OGO Fysisch Experimenteren voor minor AP (3MN10) en Tentamen Inleiding Experimentele Fysica voor Combi s (3NA10) d.d. 31 oktober 2011 van 9:00 12:00 uur Vul de
Nadere informatieDieselmanagement (1) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-03-1) 1 Verbranding en emissie 2 Verbranding
Dieselmanagement (1) E. Gernaat (ISBN 978-90-79302-03-1) 1 Verbranding en emissie 2 Verbranding Het mengsel van brandstof en lucht bij Dieselmotoren wordt inwendig gevormd 1. In vergelijking met de mengsel-
Nadere informatieKMS UEGO CAN controller Onderdeel nr:
KMS UEGO CAN controller Onderdeel nr: 01-01-01-0010 Versie 1.03 1 Dit document bevat gedetailleerde informatieve over de KMS UEGO CAN controller. Overige informatie, handleidingen, kabelboom schema s en
Nadere informatieHoofdstuk 1 Beweging in beeld. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal
Hoofdstuk 1 Beweging in beeld Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 1.1 Beweging vastleggen Het verschil tussen afstand en verplaatsing De verplaatsing (x) is de netto verplaatsing en de
Nadere informatiey 2a 4b x x 5x 3x 15 8 Voorbeeld 1 Gegeven zijn de formules y 3x 2a 4b Druk y uit in x. Schrijf je antwoord zonder haakjes en zo eenvoudig mogelijk.
Havo 5 wiskunde A Substitueren en haakjes uitwerken Voorbeeld Gegeven zijn de formules y 2a b en a x 3 en b 3x. Druk y uit in x. Schrijf je antwoord zonder haakjes en zo eenvoudig mogelijk. y 2a b x x
Nadere informatiekrijgen van het lucht/brandstof mengsel. Om een betere vulling tijdens deze inlaatslag te krijgen kunnen we een turbo toepassen.
Diesel in de winter Onder normale omstandigheden zult u geen enkel probleem hebben met uw dieselmotor. In de winterperiode kunnen er wel problemen ontstaan. Indien u geruime tijd niet getankt heeft en
Nadere informatieAfmetingen werden vroeger vergeleken met het menselijke lichaam (el, duim, voet)
Samenvatting door een scholier 669 woorden 2 november 2003 6 117 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Natuurkunde overal Hoofdstuk 1: Druk 1.1 Druk = ergens tegen duwen Verband = grootheid die met andere
Nadere informatieAnalyse van de Futaba S3003 dc motor
Analyse van de Futaba S3003 dc motor Door Ali Kaichouhi In dit artikel wordt de RF-020-TH dc motor wat nader ondergezocht. Het eerste deel bevat informatie over de constructie en de werking van deze motor.
Nadere informatieWERKING VAN KOELSYSTEMEN PON-CAT.COM/KENNISCENTRUM
WERKING VAN KOELSYSTEMEN Het belang van een goed werkend koelsysteem WAT DOET EEN KOELSYSTEEM? Het koelsysteem zorgt ervoor dat thermische energie uit de motor afgevoerd wordt waardoor de temperatuur in
Nadere informatieMotorvermogen,verliezen en rendementen
Hoofdstuk 3 Motorvermogen,verliezen en rendementen 1) Het indicatordiagram In het vorige hoofdstuk werd een pv diagram opgesteld van de cyclus die doorlopen werd. Dit diagram beschrijft eigenlijk het arbeidsproces
Nadere informatie