VERKIEZINGSMEMORANDUM. Kwaliteit van Architectuur en Ruimte Voor gemeentes waar het goed wonen is voor jong en oud

Transcriptie

1 VERKIEZINGSMEMORANDUM Kwaliteit van Architectuur en Ruimte Voor gemeentes waar het goed wonen is voor jong en oud Gemeenteraadsverkiezingen 2018

2 INHOUD KWALITEIT VAN ARCHITECTUUR EN RUIMTE IS KWALITEIT VAN LEVEN WAT KAN UW GEMEENTE ZELF DOEN? 1. WERK MAKEN VAN DORPSE DICHTHEID 2. WERK MAKEN VAN DUURZAME MOBILITEIT 3. WERK MAKEN VAN OPEN RUIMTE 4. INZETTEN VAN ARCHITECTUURCULTUUR ALS VLIEGWIEL OVER AR-TUR

3 KWALITEIT VAN ARCHITECTUUR EN RUIMTE IS KWALITEIT VAN LEVEN Een gezonde, veilige en attractieve leefomgeving voor iedereen. Dat wil uw gemeente toch ook bieden? In de Kempen hebben we een bijzondere troef in handen: diverse woonomgevingen en nog volop open ruimte. Maar de ruimte in onze regio staat onder druk. Hoe zorgen we dat jong en oud ook in de toekomst goed kunnen blijven wonen in onze gemeentes? U ziet de gevolgen van ons ruimtegebruik We stoten op de grenzen van onze traditie om steeds meer ruimte in te nemen. Ook in de Kempen is de ruimte sterk versnipperd. De gevolgen? Een hoger energieverbruik, meer CO2-uitstoot, dure infrastructuur, een toenemend risico op overstromingen en hittestress, open ruimte en natuur die onder druk staan en steeds grotere mobiliteitsdruk door de vele autoverplaatsingen. Uitdagingen waar ook uw gemeente voor staat. Hoe houdt u dorpen leefbaar? Hoe zorgt u voor bereikbaarheid? Hoe maakt u van uw gemeente een fijne woonomgeving voor jong en oud? U streeft naar meer woon- en levenskwaliteit in uw gemeente Bij uitstek in de gebouwen en de ruimte komen de uitdagingen samen. Goed ontworpen straten en pleinen bieden een prettige leefomgeving voor gezinnen en voor ouderen. Doordachte architectuur helpt ouderen langer zelfstandig te wonen. Een goede inrichting van onze gemeentes, met meer groen en minder verkeer, draagt bij aan de gezondheid en veiligheid. Een scherpe visie over waar nog wel te bouwen en waar niet meer, zorgt voor een duurzame gemeente waar het prettig wonen blijft. Het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen stelt ook uw gemeente voor de opgave om slimme keuzes te maken. Kwaliteitsvolle architectuur en ruimtelijk ontwerp dragen bij aan de oplossingen. U maakt werk van kwaliteit van architectuur en ruimte Werk maken van een kwaliteit van architectuur en ruimte op het grondgebied van de gemeente, betekent zorgen voor een gezondere, veiligere, attractievere en klimaatvriendelijkere leefomgeving waar het goed wonen is voor jong en oud. Wat kan uw gemeente zelf doen? 1. Werk maken van dorpse dichtheid 2. Werk maken van duurzame mobiliteit 3. Werk maken van open ruimte 4. Inzetten van architectuurcultuur als vliegwiel

4 1. WERK MAKEN VAN DORPSE DICHTHEID Het werken aan de kwaliteit van ruimte en leefomgeving vraagt om scherpe keuzes: waar bouwen we nog wel en waar bouwen we niet meer. Door te kiezen voor sterke kernen, waar meer mensen plezierig kunnen samenwonen, kunt u heel wat zaken beter en betaalbaarder vormgeven. Denk aan openbaar vervoer en zorgvoorzieningen. De identiteit en de veerkracht van de Kempense dorpen moeten we daarbij niet uit het oog verliezen. Zijn de grauwe appartementsblokken die op veel plekken verschijnen de beste oplossing? Dichter bij elkaar wonen kunnen we beter vormgeven. Door te kiezen voor meerwaarde voor de bewoners en de buurt, zoals een gemeenschappelijke tuin en slimme energieoplossingen. We vinden voorbeelden van kwaliteitsvol collectief wonen in de geschiedenis van ons eigen regio, zoals de begijnhoven of in samenhang ontworpen woonwijken. Daarmee krijgen de bewoners van uw gemeente niet minder ruimte, maar juist meer kwaliteit van ruimte. Maak werk van een dorpse dichtheid op maat met aandacht voor architectuurkwaliteit. Giels Bos, foto: Filip Dujardin

5 De voormalige gemene gronden in de Kempen genereerden een hele set aan micro-utopia s, vernieuwende en vooruitstrevende vormen van samenwonen, die de individuele kavel overstegen. De huidige demografische en maatschappelijke uitdagingen van vergrijzing, nood aan zorg, voortschrijdende immobiliteit en de nefaste impact van het verspreide wonen, doen een scherpe nood ontstaan om een alternatief te vinden voor het wonen in verspreide slagorde, dat niet alleen de Kempen maar heel Vlaanderen kenmerkt. Helaas gaat het meestal nog niet de goede richting uit. De gezinsverdunning en de vergrijzing stuwen een verandering van het woonmodel aan, in die zin dat overal te lande in grote aantallen appartementen uit de grond rijzen, ook in de dorpen, stadjes en langs de steenwegen van het Kempenland. Men zou kunnen stellen dat het wonen gedeeltelijk collectiviseert weg van de individuele fermette naar het gemeenschappelijke appartement. Alleen is de jumbofermette of het bescheiden appartementencomplex dat menig Kempens dorpsplein ontsiert, een wel erg schraal samenwoonmodel, waarin het gemeenschappelijke tot het uiterste minimum is herleid. Dan bieden de talrijke micro-utopia s in het Kempenland een veel betere inspiratiebron om het samenwonen van de toekomst op een waardevolle manier vorm te geven. Ze zoeken naar inspirerende verkavelingsmodellen, gedeelde ruimtes en omgang met het landschap. Ze realiseren boeiende architecturale gehelen in een gedeeld stuk landschap. Het zijn stuk voor stuk typologieën die zich lenen voor de woonuitdagingen van morgen, voor meer gemeenschappelijk wonen, op maat van kleiner wordende gezinnen, voor ouderen op zoek naar samenhorigheid. (uit: Kempenatlas, p. 56)

6 Zoekt u een alternatief voor banale appartementen zonder veel kwaliteiten of voor ruimteverslindende verkavelingen? Zorg voor een levendige dorpskern met alle basisvoorzieningen. Bedenk wat u zelf een fijne leefomgeving zou vinden als het compacter moet. Dat is vermoedelijk een goede graadmeter. Laat u bijstaan door creatieve ontwerpers en experten. Zo komt u misschien tot een hedendaags project met de kwaliteiten van een begijnhof: met compacte rijwoningen met een kleine privétuin en een groen gemeenschappelijk binnengebied zonder auto s waar kinderen kunnen spelen. Of tot appartementsgebouwen met een ruime lichte traphal, collectieve voorzieningen, een gedeelde tuin en ruimte om elkaar te ontmoeten.

7 2. WERK MAKEN VAN DUURZAME MOBILITEIT Met de vervoersregio s moet uw gemeente zelf aan de slag om een goede bereikbaarheid vorm te geven. Dit biedt de kans om op maat van de regio een gezamenlijke visie te ontwikkelen op duurzame mobiliteit. Door te denken vanuit de bewoner en de kwaliteit van de leefomgeving leidend te maken, minder dan vanuit enkel de automobilist, kunnen we slimme keuzes maken. Het combineren van vervoersmiddelen openbaar vervoer, de fiets, (deel)auto s biedt nieuwe kansen. Zo kan een netwerk ontstaan dat de hele regio bedient. In elke gemeente kunt u duurzame mobiliteit aanmoedigen, door prioriteit te geven aan trage wegen en mobiliteitshubs om over te stappen van fiets naar bus naar trein naar deelauto. Het ontmoedigen van autogebruik en parkeren in de kernen, zorgt voor een veiligere en gezondere leefomgeving met meer ruimte voor jong en oud. Maak werk van duurzame mobiliteit met aangename mobiliteitshubs en ruimte voor de fietser en voetganger. Station Noorderkempen, Foto: Filip Dujardin

8 De Kempense kanalen en het buurtspoorwegennetwerk waren infrastructuren gemaakt op maat van de Kempen. Met de opkomst van het gemotoriseerde verkeer en de concurrentie van het Albertkanaal verdwenen deze unieke en fijnmazige vormen van vervoer en transport. Dankzij de nieuwe vervoersmiddelen zoals de e- bike zouden de vergeten mobiliteitsnetwerken opnieuw een rol kunnen spelen in het tot stand brengen van een duurzame mobiliteitsregio. (uit: Kempenatlas, p. 48)

9 Zoekt u een sleutel om af te geraken van het teveel aan auto s nabij de schoolpoort of in de dorpskern? Zorg ervoor dat voorzieningen die veel volk aantrekken in de kern en vlakbij openbaar vervoer worden ingepland. Zorg ervoor dat de dorps- of stadskern voor jong en oud te voet of met de fiets bereikbaar is. Door de aanleg van een voetgangerscirkel bijvoorbeeld met een straal van zo n 500 m rond het marktplein. Voer een fietsparkeernorm in bij nieuwe projectontwikkelingen. Stimuleer autodelen en maak een aangename mobiliteitshub in uw gemeente voor overstap van fiets naar openbaar vervoer of een gedeelde wagen.

10 3. WERK MAKEN VAN OPEN RUIMTE In de Kempen hebben we heel wat open ruimte. Het is een van onze troeven. Hoe behouden en vergroten we de kwaliteit van deze ruimte? Want de open ruimte staat onder druk. Er blijft vraag naar het bouwen van meer woningen. Door in uw gemeente te kiezen voor kwaliteitsvol bouwen in de stadskernen en de dorpskernen, en voor het hergebruik van bestaande gebouwen, vrijwaart u die open ruimte voor natuur en recreatie. De kwaliteit van de gebouwde omgeving en de kwaliteit van de open ruimte gaan hand in hand. Wanneer u in uw gemeente oog heeft voor beide, vergroot u de woonkwaliteit van de gehele regio. Maak werk van het versterken van de kwaliteit van de open ruimte. Foto: Filip Dujardin

11 De Kempen beschikken over veel natuurgebieden waar de zeldzame en typische fauna en flora kunnen overleven. Toch zijn de natuurgebieden nog veel te versnipperd. Door ze met elkaar te verbinden kan een veel robuuster natuurlijke systeem ontstaan. De rijke combinatie van natuurlijke en artificiële watersystemen maakt van de Kempen een uniek landschap. Ingenieuze watergebonden landbouwkolonies maakten de Kempen vroeger al tot een van de meest vooruitstrevende regio s van België. Vandaag hebben de Kempen het potentieel om de eerste waterneutrale regio van België te worden. In de huidige context is een terugkeer naar de pre-industriële, extensieve landbouw een utopie. Maar eveneens zijn de zanderige Kempen weinig geschikt voor grootschalige agro-industriële ontwikkelingen. We hebben dus nood aan nieuwe concepten en denkkaders voor een duurzame Kempense landbouw [ ]. Het begrip multifunctionele landbouw bijvoorbeeld, kent nieuwe taken toe aan de landbouwer. De boer teelt niet louter voedsel en voeder maar ook energiegewassen en houtachtige gewassen voor de winning van biobrandstoffen en vezels. De boer kan ook worden ingeschakeld en betaald voor het onderhoud en de uitbouw van het landschap. Een ander vernieuwend concept is het productieve landschap. Niet enkel velden en akkers zijn bio-productief, ook tal van andere open ruimtes leveren ecosysteemdiensten. Moestuinen, bijvoorbeeld, dragen bij aan de lokale voedselproductie. Parken en bermstructuren kunnen ingezet worden om water lokaal te bufferen of te zuiveren en dragen bij tot de natuurlijke bestuiving door insecten. Een dergelijk perspectief kijkt voorbij de huidige opdeling tussen landbouwruimte en andere landgebruiken. Het ziet in de Kempense mix van stad en platteland de sleutel tot een duurzame voedselproductie en landschapsbeheer. (uit: Kempenatlas, p. 28, 22, 38)

12 Bent u op zoek naar meer kwalitatieve open ruimte? Kies voor behoud van bestaande open ruimte en wees alert voor ontwikkelingen in het buitengebied waar er veel oneigenlijk gebruik is. Kies voor hergebruik van bestaande gebouwen of projecten binnen de dorps- of stadskern. De bundeling van private tuinen biedt mogelijkheden om meer biodiversiteit en natuur te ontwikkelen.

13 4. INZETTEN VAN ARCHITECTUURCULTUUR ALS VLIEGWIEL Goede architectuur en ruimtelijk ontwerp kunnen een positief maatschappelijk effect hebben. Het verbeelden van mogelijke oplossingen, het ontwerpend onderzoeken van complexe opgaven, het bundelen van kennis en goede voorbeelden, het op gang brengen van het publieke debat. Dat zijn manieren waarop architectuurcultuur kan dienen als vliegwiel. Staat u voor complexe ruimtelijke opgaven? Met ontwerpdenken vanaf een vroeg stadium en met alle belanghebbenden krijgt u onmisbare inzichten. Het kan de vertaalslag maken van abstracte doelen naar realiseerbare acties en oplossingen. Met oog voor kwaliteit van de regionale schaal tot op het gebouwniveau. Maak werk van een kwaliteitsvolle gebouwde omgeving door vanaf een vroeg stadium ontwerpdenken in te zetten. Actie-onderzoek met diverse stakeholders, WOONLABO Mijn Wijk, Oud-Turnhout, Foto: Pieter de Ruijter

14 [Goede architectuur ontstaat] niet zomaar vanzelf. Daarvoor is goed opdrachtgeverschap nodig. En ook goed opdrachtgeverschap is telkens weer gebaat met het durven in vraag stellen en het evalueren van eerder gemaakte keuzes, met gesprekken over een goede projectdefinitie, over de keuze van de juiste instrumenten om ontwerpers te benaderen, over de keuze van een ontwerper, over de uitwerking van het ontwerp en over het gebruik van het uiteindelijke gebouw. Het volstaat niet om een procedure te organiseren voor de selectie van een ontwerper en dan achterover te leunen in de hoop dat het goed komt. Expertise met betrekking tot goed opdrachtgeverschap is noodzakelijk van bij de eerste stappen op weg naar een project tot op het laatste detail in de uitvoering. En zelfs daarna in het gebruik. Enkel zo ontstaat een architectuurcultuur die uiteindelijk uitmondt in een fijne leefomgeving voor iedereen. (uit: CAHIER #7 Gevangen in open landschap, p. 103)

15 Wilt u mee de kwaliteit van de gebouwde omgeving bewaken? Bedenk bij elke beslissing welke ruimtelijke of architecturale impact die mogelijk heeft en of er opportuniteiten zijn om meteen ook de leefomgeving te verbeteren. Doordring uw diensten van dezelfde architectuurreflex. Betrek betrokkenen en ontwerpers in een voldoende vroeg stadium bij de opmaak van een projectdefinitie. Laat u bijstaan door creatieve ontwerpers en experten. Zet ontwerpinstrumenten in zoals een haalbaarheidsstudie, masterplan of beeldkwaliteitsplan.

16 OVER AR-TUR In de Kempenatlas brengt AR-TUR de Kempen in kaart. Het boek toont de eigenheid van de regio aan de hand van twaalf thema s, van bodem, natuur, verstedelijking tot mobiliteit. Het vormt de onderlegger voor de zoektocht naar een duurzame toekomst voor de regio. Het Kempenlab is een platform waarmee we werken aan kwaliteit van ruimte en architectuur. In een vrije culturele ruimte zoeken alle stakeholders gezamenlijk naar de verbeelding van toekomstscenario s en naar allianties. Het doel? Bijdragen aan de transitie naar een duurzame regio en het vergroten van de ruimtelijke kwaliteit in de Kempen. Uw gemeente of organisatie kan bij ons aankloppen voor advies op maat. We ondersteunen u bij ruimtelijke vraagstukken, denken mee over de kwaliteit van architectuur, stedelijkheid en landschap op uw grondgebied. Daarbij zetten we architectuurcultuur in als vliegwiel voor gesprek en ideevorming. U kunt bij ons terecht voor de organisatie en begeleiding van bijvoorbeeld: Architectuurwedstijden of opdrachten. Samen formuleren we de juiste opgave. Labs en publiekstrajecten waarin u op korte termijn inzichten krijgt over oplossingsrichtingen voor ruimtelijke opgaven. U gaat in gesprek met experten en ervaringsdeskundigen. Een eindrapport is uw aanzet tot nieuw beleid, dient als discussiedocument, of vormt de projectdefinitie voor een architectuuropgave. Workshops, debatten of studiedagen rond architectuur, stedelijkheid en landschap en het beleid, waarmee we uw gemeente een stap verder brengen. Team Edith Wouters, artistieke coördinatie (edith.wouters@ar-tur.be) Evelien Pieters, projectleiding en zakelijke leiding (evelien.pieters@ar-tur.be) Raad van Bestuur Jan Van Leuven voorzitter Christian Chody ondervoorzitter Peter Sommen secretaris Marina Declercq penningmeester Yves De Bont Kristien Gerets Miek De Kepper Diederik Nagels Eric Nysmans Staf Pelckmans Contact AR-TUR vzw Warandestraat Turnhout , info@ar-tur.be,