Basisinkomen? Meerderheid ziet het eigenlijk niet zitten

Transcriptie

1 Basisinkomen? Meerderheid ziet het eigenlijk niet zitten juli 2018

2 Wat vindt Nederland van het idee van een basisinkomen? Basisinkomen: hoe duidelijker het idee, hoe minder steun Hoe denkt Nederland over het concept basisinkomen? Liefde op het eerste gezicht? Invoering van het basisinkomen kan op het eerste gezicht op de steun rekenen van maar liefst vier op de tien (39%) huishoudens in Nederland. Zonder verdere uitleg staat een relatief kleine groep van 13% negatief tegenover eventuele invoering. Onder lagere inkomens ligt de steun voor het concept basisinkomen (met ruim 45%) hoger dan onder hoger betaalden (circa 1/3 van de huishoudens). Opvallend is verder dat in totaal bijna de helft van de ondervraagde huishoudens er neutraal tegen overstaat of aangeeft nog geen mening te hebben over dit onderwerp. Steun brokkelt af bij meer informatie over het concept basisinkomen Hoe staat u tegenover een eventuele invoering van het basisinkomen in Nederland? Zonder uitleg over het basisinkomen Negatief Neutraal 13% 35% Positief Weet niet 39% 13% Kritischer op het tweede Nadere uitleg over het basisinkomen zorgt voor extra criticasters. Wanneer huishoudens een nadere toelichting* op het concept basisinkomen lezen, stelt een goed aantal hun mening bij. Door de toelichting neemt het aantal huishoudens dat negatief staat tegenover het idee van een basisinkomen stevig toe. De groep die er negatief tegenover staat zien we zelfs meer dan verdubbelen (van 13% naar 28%). Tegelijkertijd daalt het aantal ondervraagden met een neutrale houding en/of geen mening. Nog slechts 4% geeft aan het niet te weten. Met uitleg over hoe het basisinkomen werkt* Met bovendien uitleg over hoeveel het basisinkomen kost** 28% 29% 39% 51% 24% 20% 4% 5% Begrip van het kostenplaatje maakt groot verschil Na het presenteren van de bijbehorende rekening (zie ook blz. 5) brokkelt de steun voor het basisinkomen af. Een meerderheid (51%) van de huishoudens staat desgevraagd negatief tegenover het basisinkomen. Meer kennis van het concept basisinkomen en de bijbehorende kosten zorgen kennelijk voor een stevige ommezwaai onder de Nederlandse huishoudens. Eerst leek nog 39% voor en slechts 13 % tegen, maar bij nader inzien is de steun gehalveerd en blijkt meer dan de helft van de Nederlandse huishoudens tegen het basisinkomen. Op het moment dat de rekening ook nog eens de eigen portemonnee raakt is zelfs ruim 2/3 niet bereid deze op te brengen. * De uitleg die aan de ondervraagden is gegeven is als volgt: Het basisinkomen is uitkering die elke inwoner van Nederland ontvangt, ongeacht of hij/zij werkt of niet. Het basisinkomen is bedoeld als bestaansminimum om van te leven. Men krijgt het zonder dat de overheid er voorwaarden aan stelt: geen sollicitatieplicht of andere tegenprestatie. Als men gaat werken mogen de verdiensten gehouden worden, dit gaat niet ten koste van het basisinkomen dat men blijft ontvangen. Het basisinkomen vervangt alle andere uitkeringen, zoals de bijstand, arbeidsongeschiktheidsuitkering of de AOW. Toeslagen (kinderopvangtoeslag, huurtoeslag, zorgtoeslag, etc.) blijven wel bestaan. ** De uitleg die aan de ondervraagden is gegeven is als volgt: Wanneer iedere volwassene een basisinkomen van zo n per maand ontvangt, zal dit de samenleving naar schatting ongeveer 100 miljard per jaar extra kosten. Deze kosten kunnen bijvoorbeeld worden opgebracht door de inkomstenbelasting te verhogen, de BTW te verhogen of bedrijven meer belasting te laten betalen. Bron: Kantar TNS, 2

3 Wat zijn de argumenten voor en tegen het basisinkomen? Nederland: basisinkomen kost de samenleving geld Actuele discussie Basisinkomen - dat klinkt velen in eerste instantie sympathiek in de oren. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat het idee basisinkomen in allerlei verschillende verschijningsvormen al decennialang telkens weer de kop opsteekt. Ook anno 2018 heeft de discussie nog niet aan actualiteit ingeboet. Verschillende gemeenten* gaan of willen experimenteren met een vorm van basisinkomen. Ook tijdens de meest recente gemeenteraadsverkiezingen stonden er partijen op de kieslijst die voor invoering pleiten en soms zelfs hun naam aan het basisinkomen ontlenen. * Groningen, Ten Boer, Wageningen, Tilburg, Deventer, Amsterdam, Nijmegen, Utrecht, Terneuzen Basisinkomen, voors en tegens Onderschreven argumenten Voors Gelijkwaardige behandeling Meer waardering vrijwilligerswerk Geeft vrijheid Levert samenleving geld op Minder bureaucratie Bevordert eigen verantwoordelijkheid Minder Stress- en burnout gerelateerde kosten Iedereen wordt gelijk behandeld Bron: Kantar TNS, Meer mensen gaan werken Effectief in armoedebestrijding Argumenten voor en tegen een basisinkomen Uitgesproken voorstanders van het basisinkomen noemen verschillende argumenten: een ontspannener samenleving, gelijkwaardige behandeling, een eenvoudiger sociaal stelsel met minder bureaucratie en een betere waardering en een toename van het vrijwilligerswerk. Tegenstanders zetten daar argumenten tegenover als: de inefficiëntie, de negatieve werkgelegenheidseffecten, de zeer hoge kosten en de onrechtvaardigheid. Waardering voor vrijwilligerswerk Een aantal argumenten voor kunnen wel op de steun van veel Nederlandse huishoudens rekenen. Vooral de waardering voor huishoudelijke taken, zorg- en vrijwilligersstaken en het verminderen van de bureaucratie zijn relatief populair. Een derde (32%) zegt dit de belangrijkste argumenten vóór te vinden. Tegens Minder mensen gaan werken Andere manieren zijn effectiever in armoedebestijding Kost samenleving geld Strookt niet met loon naar werk Vermindert bureaucratie sociale stelsel nauwelijks Ook mensen die het niet nodig hebben profiteren Belemmert eigen verantwoordelijkheid Geeft teveel vrijheid Onrechtvaardig Tegenargumenten die veel steun krijgen zijn: het (deels) wegvallen van de prikkel om te gaan werken, de onrechtvaardigheid en het argument dat het basisinkomen de samenleving uiteindelijk geld kost. Hoge kosten Zeer uitgesproken zijn de Nederlandse huishoudens over de kosten: maar liefst driekwart (74%) denkt dat het basisinkomen de samenleving geld kost. Over de effectiviteit, de rechtvaardigheid en het mogelijk terugdringen van de bureaucratie zijn de meningen veel meer in evenwicht. Sympathiek begrip Basisinkomen klinkt sympathiek, toch is het verstandig om als we het basisinkomen op waarde willen schatten, het eerst helder te definiëren. Definitie Meest gehanteerde definities voor het basisinkomen luiden allemaal ongeveer als volgt: een universeel, individueel en onvoorwaardelijk inkomen voor elke inwoner van een land. Hoofdkenmerken zijn: Voor iedereen Onvoorwaardelijk Iedereen krijgt het dus zonder dat de overheid er voorwaarden aan stelt. Het maakt dus niet uit of je miljonair bent of niet. 3

4 Wat zijn de belangrijkste economische effecten van het basisinkomen? Basisinkomen heeft economisch grote impact Wat betekent een basisinkomen voor de economie? De potentiële impact van een basisinkomen op de economie en in het bijzonder de arbeidsmarkt is groot. Omdat een basisinkomen onvoorwaardelijk is heeft het direct impact op de beslissing van mensen om meer/minder te gaan werken. De overgrote meerderheid (circa driekwart) van de Nederlandse huishoudens verwacht ook dat in het geval van een voorwaardevrije uitkering (=basisinkomen) werklozen minder snel aan het werk zullen gaan en dat werkenden geneigd zullen zijn om minder (uren) te gaan werken. Stel dat iedereen een basisinkomen van netto ontvangt, zonder voorwaarden. Wat denkt u dat er dan gebeurt? Werklozen: gaan minder snel aan het werk gaan sneller aan het werk Werkenden: gaan meer uren werken gaan minder uren werken Bron: Kantar TNS, 26% 23% 74% 77% Tegelijkertijd zorgt het feit dat een basisinkomen voor iedereen geldt, ervoor dat het al snel om grote bedragen gaat. Vele miljarden euro s die ook gefinancierd moeten worden (gratis geld bestaat immers niet). Dat betekent dat een basisinkomen ertoe leidt dat de belastingtarieven omhoog moeten. Deze hogere belastingtarieven zorgen voor minder werkgelegenheid. Studies: minder mensen aan het werk Verschillende onderzoeken* laten zien dat we inderdaad moeten vrezen voor duidelijk schadelijke, economische effecten. Meest recent komt het Centraal Planbureau (CPB) uit op een sterk negatief effect op de participatie. Het CPB concludeert dat bij een basisinkomen van 50 procent van het netto sociaal minimum de arbeidsparticipatie met ruim 5 procent daalt. Deze daling is een overall gemiddelde. Van sommige groepen, zoals vrouwen die samenwonen en jonge kinderen hebben, daalt de arbeidsparticipatie met maar liefst 18%. Meer algemeen tonen deze onderzoeken aan dat het basisinkomen de tweede verdiener in een huishouden een forse financiële prikkel geeft om te stoppen met werken. Kortom, het basisinkomen verstoort het arbeidsaanbod, zorgt voor een hogere belastingdruk en vermindert uiteindelijk de welvaart. Een minder efficiënte overheid Maar dat is nog niet alles. Niet alleen is de invoering van het basisinkomen een economisch kostbare manier om inkomen te herverdelen. Invoering van het basisinkomen zou er tegelijkertijd voor zorgen dat de overheid andere, meer gerichte instrumenten, overboord gooit. Op het moment dat de overheid minder gericht haar instrumentarium kan inzetten verslechterd de doelmatigheid van haar beleid. Ook dat zorgt voor een lagere (maatschappelijke) welvaart. * O.a. Jacobs, De Mooij en Folmer (2006) Vlaktaks en arbeidsparticipatie, blz. 18 en het CPB(2015): blz. 10 en 11. 4

5 Wat vinden Nederlanders een redelijke hoogte voor een basisinkomen? Basisinkomen: te laag of te duur Basisinkomen op bijstandsniveau Hoeveel zou een (netto) basisinkomen als bestaansminimum ongeveer moeten bedragen? Veruit de grootste groep (39%) van de Nederlandse huishoudens vindt 1000 (bijstandsniveau) een redelijke hoogte. Slechts 15% vindt een bedrag onder de 1000 afdoende. Meerderheid kiest voor basisinkomen op bijstandsniveau Gewenste hoogte van het basisinkomen (bijstandsniveau) (minimumloon) weet niet Bron: Kantar TNS, 39% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Kost naar schatting vele miljarden Eerdere CPB berekeningen* laten zien dat de netto kosten van invoering van een basisinkomen op 50% van het bestaansminimum een kleine 50 miljard euro bedragen. Voor een basisinkomen op het huidige bijstandsniveau zal de aanslag op de schatkist naar schatting ruim 100 miljard bedragen. Meer dan 100 miljard Kosten om basisinkomen op bijstandsniveau in te voeren Onbetaalbaar of asociaal Een echt basisinkomen (onvoorwaardelijk en voor iedereen) lijkt dus niet of nauwelijks te financieren. Alleen een heel laag bedrag als basisinkomen zou theoretisch op te brengen zijn. Alleen doet een dergelijk bedrag op zijn beurt weer geen recht aan het idee dat het een vorm van een bestaansminimum moet bieden. Vatten we puur de financierbaarheid van het idee van een basisinkomen samen dan blijkt het onbetaalbaar hoog of asociaal laag. * Experimenten met de bijstand In binnen- en buitenland (Canada, India, Finland) zijn zogenaamde experimenten met het basisinkomen uitgevoerd of aangekondigd. Eén ding hebben al deze initiatieven gemeen: het zijn experimenten, maar geen experimenten met het basisinkomen. Alleen al vanwege het feit dat ze begrensd zijn (m.a.w. niet voor iedereen gelden). Daarnaast wordt er geen rekening gehouden met alle effecten, zoals die van de financiering via hogere belasting. Toch interessant Wel kunnen we van deze experimenten iets leren, namelijk of alternatieve voorwaarden voor de huidige bijstand effectiever zouden uitpakken. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als je de sollicitatieplicht afschaft? Zo zijn deze experimenten geen serieuze tests voor het basisinkomen, maar tegelijkertijd ook niet oninteressant. Ze kunnen ons wel meer vertellen of voor bepaalde groepen een verschuiving van de huidige aanpak richting een softere uiteindelijk niet effectiever is. 5

6 Meer weten? Marten van Garderen Met dank aan Kantar TNS Reg van Steen ING Lex Hoekstra ING Andrea de Graaf ING Anna Dijkman Verantwoording en disclaimer Deze publicatie is mede gebaseerd op representatief marktonderzoek onder Nederlandse huishoudens uitgevoerd door Kantar TNS (voorheen TNS Nipo). Tenzij anders gemeld vormt dit onderzoek de bron voor de data in de grafieken De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op de door ING vergaarde informatie en door ING betrouwbaar geachte bronnen. Deze gegevens zijn op zorgvuldige wijze in onze analyses verwerkt. Noch de ING, noch medewerkers van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor de in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. Aan de verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend. ING aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor de inhoud van de publicaties of voor informatie die op of via de sites wordt verstrekt. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Niets in deze publicatie mag worden gereproduceerd, verspreid of gepubliceerd zonder de uitdrukkelijke vermelding van de ING als bron van deze informatie. De afnemer van deze informatie is verplicht aanwijzingen van de ING betreffende het gebruik van de informatie op te volgen. Nederlands recht is van toepassing. ING is een wereldwijd actieve financiële instelling met een sterke Europese basis die bancaire diensten aanbiedt via haar werkmaatschappij ING Bank. De doelstelling van ING Bank is om mensen in staat te stellen steeds een stap voorop te blijven lopen, zowel privé als zakelijk. De meer dan werknemers van ING Bank bieden diensten op het gebied van particulier en zakelijk bankieren aan klanten in meer dan 40 landen. De aandelen ING Groep staan genoteerd aan de beurs van Amsterdam (INGA NA, INGA.AS), de beurs van Brussel en aan de New York Stock Exchange (ADR s: ING US, ING.N). Duurzaamheid maakt integraal deel uit van de bedrijfsstrategie van ING. Dit blijkt uit de opname van de aandelen ING in de FTSE4Good-index alsmede in de Dow Jones Sustainability Index (Europe en World), waarin ING tot de meest toonaangevende bedrijven in de bancaire sector behoort. 6