Inleiding blok 1 We horen bij elkaar

Transcriptie

1 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR INTRODUCTIE Inleiding blok 1 We horen bij elkaar De klas en de school als een gemeenschap In streven we naar actieve en betrokken leerlingen. Ieder lid van onze gemeenschap levert zijn of haar bijdrage aan het algemeen belang. Om dat te bereiken dient de groep (en de school) een democratische gemeenschap te zijn. In een democratische gemeenschap voelen leerlingen en leerkrachten zich gehoord, hebben ze een stem, voelen ze zich verbonden, geven leerkrachten en kinderen om elkaar, heeft iedereen het gevoel erbij te horen, en is sprake van een gevoel van eigenaarschap : het is onze groep, en onze school. Daarom wordt in het basiscurriculum elk schooljaar begonnen met blok 1: We horen bij elkaar. In deze eerste weken van het schooljaar leggen we de basis voor een van de doelen van het programma: verantwoordelijkheid voor de (school)gemeenschap. We werken in dit blok aan gemeenschapsgevoel: een zorgzaam klimaat waarin alle kinderen elkaar kennen en zich veilig voelen, gezamenlijke afspraken over de omgang met elkaar, en een verdeling van de taken en verantwoordelijkheden. Op die manier combineren we twee zaken: het creëren van een klimaat waarin ieder zichzelf kan zijn, én kinderen leren een bijdrage aan de gemeenschap te leveren. 61 It takes a village to raise a child. Kinderen ontwikkelen zich positiever indien ze deel uitmaken van een gemeenschap waarin ze het gevoel hebben dat ze er toe doen. Dat geldt ook voor de klas. Elke leerkracht zou kinderen het gevoel moeten geven deel uit te maken van de leefgemeenschap die de klas is. Ook tafelgroepjes vormen een (kleine) gemeenschap evenals de hele school. Veel samenwerken (onder andere door coöperatief leren) is een goed middel om binding te stimuleren tussen groepen onderling. Of maandsluitingen met de hele school, waarbij groepen presentaties houden voor andere groepen. En waarbij leerlingen van groep 7 en 8 verantwoordelijkheid krijgen voor de begeleiding van de kleuters. En waar ouders natuurlijk bij aanwezig zijn. Kinderen leren zo om aandacht te hebben voor elkaar en te zorgen voor hun gemeenschap. Zo ontstaat er een gevoel van eigenaarschap. De vorming van een positieve groep Blok 1 bestaat uit tien lessen. Het is de bedoeling dat dit eerste blok in de eerste twee weken van het schooljaar gegeven wordt: elke dag een les. (Uiteraard kan een school er ook voor kiezen om de lessen uit te smeren over een langere periode, van bijvoorbeeld 5 weken, waarbij dan twee keer per week een les wordt gegeven). De keuze om de lessen van blok 1 in een korte periode te geven is ingegeven door het feit dat die eerste weken cruciaal zijn voor de groepsvorming. In de eerste weken van het nieuwe schooljaar vindt de groep zich opnieuw uit. Wat wordt de norm in deze groep? Wie heeft het voor het zeggen? Welke rol vervult iedere leerling? Voelt iedereen zich thuis in de groep en heeft iedereen de vrijheid te zijn zoals hij of zij is? Er ligt een lange zomervakantie achter de rug waarin de ontwikkeling van de kinderen natuurlijk niet heeft stilgestaan. De kinderen moeten er weer aan wennen een groot deel van de dag in een groep door te brengen.

2 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR INTRODUCTIE 62 Die groep is niet kant en klaar vanaf de eerste schooldag. Sfeer, relaties, normen, sociale rollen en posities in de groep, dat krijgt in de eerste weken gaandeweg vorm. Het is een fase waarin de leerkracht optimaal invloed kan uitoefenen op de groepsdynamiek. Om daar vorm aan te geven biedt het programma de eerste twee weken elke dag een activiteit aan. Op die manier maakt de leerkracht vanaf het begin duidelijk wat zijn of haar verwachtingen en grenzen zijn maar ook dat de leerlingen een stem hebben en serieus genomen worden. De activiteiten in Blok 1 ondersteunen deze groepsdynamiek en stuurt het in de richting van een positieve groep, waarin de leerlingen betrokken zijn op elkaar, zich verantwoordelijk voelen voor hun eigen groep, respect hebben voor de mening en het eigene van de ander en bereid zijn tot samenwerking met alle medeleerlingen. Regels, routines en afspraken We maken in blok 1 een onderscheid tussen regels en afspraken. Regels worden door de leerkracht of door het schoolteam aangedragen. Deze regels geven aan welk gedrag echt niet door de beugel kan, zoals: slaan of schoppen, elkaar bedreigen, beledigen of uitschelden, diefstal, vloeken. Bij overtreding van die basisregels moet er ook opgetreden worden, en moet er een sanctie in werking treden. Daarnaast zijn er in een school of klas ook nog allerlei zinvolle regels die je ook routines zou kunnen noemen. Procedures als: wat verwachten we van leerlingen als ze s ochtends de klas binnenkomen, en de les nog niet begonnen is; hoe pakken we ons eten en drinken; hoe verlaten we het lokaal?. Maar het stimuleren van orde en discipline door alleen routines, regels en straffen heeft een beperkte werking. Kinderen leren er niet zoveel van. Ze worden afhankelijk gemaakt en er wordt niet tegemoet gekomen aan basisbehoeften als erbij horen, autonomie en competentie. Bovendien wordt er geen appèl gedaan op morele of sociale overwegingen. Om een positieve sfeer in een groep te krijgen is het van belang om naast dergelijke regels en routines samen met de kinderen afspraken te maken over hoe wij willen dat we met elkaar omgaan. De nadruk moet komen te liggen op het samen vorm geven aan een sociale en morele grondwet. Bij vervelende gebeurtenissen komt de nadruk dan niet te liggen op straf, maar op een analyse samen met de klas, waarbij vragen centraal staan als: wat waren ook weer onze afspraken die we met elkaar hebben gemaakt; waarom is het verkeerd wat er nu gebeurd is; wat moet er gebeuren om het weer goed te maken? Op die manier bouw je met de leerlingen aan een cultuur van betrokkenheid en verantwoordelijkheid. De beste manier om een positief klimaat in een klas en school te creëren is om leerlingen verantwoordelijk te maken en te leren om elkaar te geven. Natuurlijk moeten er ook regels zijn, maar de sleutel voor een positief klimaat ligt veel meer in het samen creëren van een cultuur van betrokkenheid, dan in het bedenken van allerlei regels en codes waar leerlingen zich aan dienen te houden. Leerlingen moeten het gevoel hebben verantwoordelijk te zijn voor die cultuur, moeten de boodschap krijgen dat ze erbij horen, en dat ze nodig zijn. Gemeenschapstaken in de klas Een centrale activiteit in blok 1 is leerlingen taken en verantwoordelijkheden geven in de klas. Hoe meer verantwoordelijkheden zij mede dragen, hoe meer hun gevoel van betrokkenheid en gemeenschapszin kan groeien.

3 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR INTRODUCTIE In les 3 en 4 inventariseert u met de klas welke taken de leerlingen allemaal zouden kunnen doen. Laat vooral ook ideeën uit de leerlingen zelf komen. Maar ook tijdens het jaar kunt u met de leerlingen praten over welke soorten taken en verantwoordelijkheden er nog meer zijn die bijdragen tot het vergroten van de groep als gemeenschap. U kunt denken aan taken op verschillende gebieden. De meest voor de hand liggende taken zijn taken die in het teken staan van beheer (een uitbreiding van de klassendienst): Voorbeelden van beheersachtige taken voor in de klas bord vegen planten water geven boekenhoek opruimen sorteren nakijkbak vloer vegen schriften uitdelen schone doeken halen drinkbekers wassen thee halen toilet controleren toiletpapier halen tafels schoonmaken kapstok controleren kopieën laten maken kasten in klas opruimen leeshoek opruimen de gang netjes houden stoelen/krukken opruimen nieuwsbrieven uitdelen computers aan- en uitzetten potloden slijpen 63 De taken bedenken de leerlingen zelf en ook de organisatie krijgen ze zoveel mogelijk zelf in handen. Als het niet lukt om de leerlingen eigenaar te laten zijn van de taken en verantwoordelijkheden, dan ligt het risico op de loer dat zij de taken gaan ervaren als een verplicht soort corvee. Dan schieten we ons doel voorbij. Het gaat namelijk niet om de taak zelf, maar om het pedagogische doel: verantwoordelijkheid voor en betrokkenheid bij de gemeenschap. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld zelf een rooster maken, de evaluatie en beoordeling doen, pictogrammen maken van de taken, een ophangbord maken, enzovoort. Bij de wat oudere leerlingen helpt het ook als de taken niet te klein en te nauw omschreven zijn (het bord uitvegen), maar als er een ruimere verantwoordelijkheid is geformuleerd (zorg voor het lokaal aan het einde van de dag; of: kastenmanager). Een mogelijkheid om een groter verantwoordelijkheidsgevoel te stimuleren is taken en verantwoordelijkheden te (laten) bedenken die een meer sociaal karakter hebben, en taken en verantwoordelijkheden die te maken hebben met inspraak. Opnieuw enkele voorbeelden uit de praktijk: Voorbeelden van sociale taken in de klas controleren/nakijken bij elkaar zorgcommissie in de klas elkaar uitleg/instructie geven kleuters helpen bij het naar WC gaan troostleerling voor op schoolplein Voorbeelden van inspraak in de klas takencommissie (verdeling van de taken) lokaalcommissie (inrichting van het lokaal) feestcommissie in klas (hoe doen we de vieringen?) zorgcommissie (zorg voor zieke leerlingen) klassenraad Neem vooral in het begin ruim de tijd om de taken te introduceren. Zet alle taken op papier, en bewaar deze in een kaartenbak. Beschrijf duidelijk hoe de taak gedaan moet worden en hoe het resultaat er uit moet zien. Een voorbeeld van een taakomschrijving:

4 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR INTRODUCTIE 64 Taak: stoelen en tafels Omschrijving: Aan het eind van de dag zorgen dat alle: - stoelen horen bij de goede maat tafels (let hiervoor op de gekleurde doppen) - tafelgroepjes op de goede plaats staan - stoelen op de tafels staan. Wanneer en welke periode? Deze taak moet elke dag na schooltijd worden uitgevoerd. De periode is telkens van vakantie tot vakantie (ongeveer 8 weken). Evaluatie: Aan het eind van de week wordt de taak beoordeeld door de groepsvergadering. Als je het goed hebt gedaan wordt dat op de groepslijst aangetekend. Is het niet goed genoeg dan kun je je verbeteren door deze taak nog een keer te doen. Ook kan er besproken worden of je nog hulp of aanwijzingen nodig hebt. Taken kunnen na verloop van tijd saai worden en meer leerlingen kunnen een bepaalde taak willen vervullen. Dus is het van belang de taken te laten rouleren. Voor de betrokkenheid en de gemeenschapszin is het gewenst dat iedere leerling een taak uitvoert ten behoeve van de klas. U kunt wel differentiëren: leerlingen kunnen bijvoorbeeld zelf kiezen welke taken ze leuk vinden. Bovendien kunt u het schooljaar verdelen in periodes. Bijvoorbeeld van vakantie tot vakantie. Daarna vindt beoordeling plaats (voor het rapport) en wordt er gewisseld van taken. Het is de kunst om het werken met taken het hele jaar door op zo n wijze te blijven doen dat ieder kind zich gewaardeerd voelt. Dit betekent dat de uitvoering van de taak gepaard moet gaan met feedback, én dat er gewicht aan de taken gegeven wordt. De leerkracht zal niet zozeer de nadruk leggen op de taak zelf (hoe schoon de kast is), maar op het pedagogische doel: de verantwoordelijkheid, de zorg voor groep en gemeenschap, actief en democratisch burgerschap. Dit vraagt ook om serieuze evaluatie en beoordeling: zijn de doelen die we met deze activiteiten nastreven ook daadwerkelijk bereikt? Evaluatie dient natuurlijk tussendoor zo vaak als maar kan plaats te vinden. Maar een meer formele beoordeling kan bijvoorbeeld plaatsvinden aan het eind van de periode waarin de taak uitgevoerd werd (rond een nieuwe vakantie, bij de wisseling van taken). Het is handig om een vast evaluatieformulier te hebben dat door de leerling zelf én door de leerkracht wordt ingevuld. Hiermee krijgt zowel de leerling als de leerkracht feedback op de uitvoering en organisatie van de taken.

5 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR INTRODUCTIE Een voorbeeld van een evaluatieformulier hieronder: Naam leerling:... Welke taak heb je gedaan?:... Hoe vond je het om te doen (licht je antwoord toe!!): 65 Wat kon je al goed (noem 2 punten): Waar zou je nog aan kunnen werken (min. 1 punt): Tips voor de volgende die deze activiteit kiest: Tips voor de leerkracht om het de volgende keer beter te laten verlopen: Ik solliciteer nu naar: Invullen door de leerkracht: Je algemene indruk van de leerling (inzet, motivatie, gedrag etc.): Wat kan de leerling al heel goed? Wat kan de leerling nog leren? Die meer formele beoordeling kan dan ook worden opgenomen in het rapport/verslag/portfolio, waarin onder andere aangegeven wordt hoe de leerling zich ontwikkelt op het terrein van sociale competentie en burgerschap, en maakt ook deel uit van het Leerlingvolgsysteem van. Belangrijke principes Een belangrijk uitgangspunt van is: laat het niet bij alleen maar een lesje! Daarna begint het pas. Achter elke les (in Na de les) geven we aan wat er in ieder geval moet gebeuren om datgene wat besproken en geleerd is in de alledaagse situatie te laten landen. Daarnaast zijn er Suggesties voor toepassing van wat er in de les aan de orde is geweest. Om de sfeer in de klas nog intensiever te beïnvloeden kunnen deze activiteiten uitgevoerd worden. Op die manier laat je aan de kinderen zien dat meer is dan een lesje. Bij elk blok hoort een symbool dat naast iedere leskop terugkeert. Om De Vreedzame School zichtbaar te maken op school is het aan te raden het symbool van het onderhanden zijnde blok op de klasdeur te hangen zodat de leerlingen kunnen zien dat iedereen met hetzelfde blok bezig is. (Zie achter les 1; of downloaden van

6 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR INTRODUCTIE 66 Indien u een pictogram wilt gebruiken om de lessen van bijvoorbeeld in de dagagenda op te nemen, dan kunt u gebruik maken van het logo van (zie achter les 1; of downloaden van Het is heel zinvol om met uw team af te spreken dat er in elke klas een speciaal prikbord voor komt te hangen. Hierop kunnen de producten uit de verschillende lessen een tijd lang blijven hangen. Opstekers kunnen er een plekje krijgen. Het symbool van het blok waar de klas mee bezig is kan er op hangen. En de woordkaarten met belangrijke begrippen uit dat blok kunnen zo een tijd lang zichtbaar in de klas aanwezig zijn. De leerkracht is de sleutel De sleutel van een vreedzame school is natuurlijk niet dit programma, maar is de leerkracht zelf. Hij of zij beïnvloedt de leerlingen met zijn of haar modelgedrag voortdurend. We noemen daarom achter elke les een aantal leerkrachtgedragingen die bevorderend werken op het laten landen van de inhoud van. Hieronder een overzicht van deze suggesties: - verwelkom de leerlingen elke dag persoonlijk aan de deur, en neem ook persoonlijk afscheid (aankijken; naam noemen; eventueel met hand geven) - schenk aandacht aan de afspraken die de leerlingen hebben bedacht - zeg dankjewel als een leerling inbreng heeft gehad - herhaal de regels regelmatig - geef opstekers aan leerlingen die zich aan de regels houden - stel, als daar aanleiding voor is, één regel centraal gedurende bijvoorbeeld een week - besteed regelmatig aandacht aan het uitvoeren van de taken - geef opstekers waar dat kan - signaleer opstekers en complimenteer de gever ervan - benoem een afbreker wanneer u die signaleert maar maak er geen toestand van - benadruk het positieve van het bestaan van verschillende meningen - grijp direct in bij pesten; gebruik een oplossingsgerichte aanpak - stimuleer dat leerlingen plagen zelf oplossen door STOP! HOU OP! te zeggen - laat de leerlingen regelmatig samenwerken, en bouw het geleidelijk op - bespreek na het samenwerken niet alleen het product, maar ook het proces van samenwerken - stimuleer dat leerlingen goed luisteren naar elkaar - stimuleer dat leerlingen vragen stellen aan elkaar, bijvoorbeeld in een groepsgesprek - hang de poster ZO DOEN WIJ HET IN ONZE GROEP op een prominente plaats in de klas - refereer aan de poster, niet alleen als het niet goed gaat, maar vooral als het wel goed gaat - presenteer de poster aan de ouders of laat de leerlingen dat doen. Coöperatief leren in wil de klas een leefgemeenschap laten zijn waarin álle leerlingen met elkaar kunnen en willen samenwerken. maakt hiervoor gebruik van een interactieve onderwijsleermethode, waardoor leerlingen samen leren. Het blijkt nodig te zijn om samenwerken aan te leren, het gaat niet vanzelf. Veel leerkrachten hanteren een vorm van samenwerken of groepswerk. Het bezwaar daarvan is dat bij ongestructureerd samenwerken sommige leerlingen een veel grotere inbreng hebben in het gezamenlijke product dan anderen.

7 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR INTRODUCTIE Om dat samenwerken zodanig aan te leren dat alle leerlingen een gelijkwaardige inbreng hebben, is in het programma een aantal coöperatieve werkvormen opgenomen. Deze werkvormen zijn ontleend aan Structureel Coöperatief Leren (Kagan, 2010), waarmee op een specifieke manier vormgegeven wordt aan samenwerken en interactie. Door de duidelijke en gestructureerde manier van werken leren leerlingen van elkaar en met elkaar en kunnen ze gezamenlijk een doel bereiken. Onderzoek wijst uit dat het werken met coöperatieve leerstrategieën een positieve invloed heeft op de sfeer in de groep, dat de leerprestaties verbeteren dat de persoonlijke en sociale vaardigheden van leerlingen verbeteren, en dat er een toename van begrip en empathie tussen verschillende groeperingen optreedt. Bij coöperatief leren werken leerlingen samen (met de hele klas, in tweetallen of teams van vier). Die samenwerking blijkt een positief effect te hebben als ze bepaalde kenmerken vertoont, weergeven door de afkorting GIPS: 1. Gelijke deelname: alle leerlingen participeren op basis van gelijkwaardigheid. De structuur zit zo in elkaar, dat ieder ongeveer in dezelfde mate meedoet. 2. Individuele aanspreekbaarheid: iedere leerling kan aangesproken worden op het product of op het proces. U kunt als leerkracht willekeurige leerlingen om een antwoord vragen. 3. Positieve wederzijdse afhankelijkheid: leerlingen zijn op een positieve manier van elkaar afhankelijk bij het uitvoeren van hun gezamenlijke opdracht. Ze zijn daarbij bereid om elkaar te steunen en te helpen, zodat iedereen in staat is om die opdracht uit te voeren en een bijdrage kan leveren aan het succesvol volbrengen van de opdracht. 4. Simultane interactie: bij het uitvoeren van de opdracht zijn de leerlingen waarneembaar actief betrokken. In de klas is zichtbaar welk percentage tegelijkertijd actief is. 67 Op deze manier kan niemand er een beetje bijhangen of overheersen. Er is een flink aantal didactische structuren uitgewerkt die voldoen aan deze vier basisprincipes (Kagan, 2010). Een didactische structuur is een gestructureerde coöperatieve werkvorm, waardoor op specifieke wijze vorm wordt gegeven aan de interactie tussen leerlingen. Inhoudelijk levert het gebruik van de structuur meer op dan de optelsom van de individuele inbreng. Het grote voordeel van het hanteren van deze structuren is dat ze zijn in te passen binnen de werkwijze van de school en dus ook goed hanteerbaar zijn bij het gebruik van verschillende methodes. In het basiscurriculum van hebben wij zes didactische structuren verwerkt. De didactische structuren dienen als handvat om verder vorm te geven aan de elementen samenwerken en interactie binnen. Ze bieden de leerkracht de mogelijkheid om leerlingen effectief en gelijkwaardig te leren samenwerken. In de eerste drie blokken worden steeds twee nieuwe didactische structuren aangeboden. In ieder volgend blok komen de aangeboden didactische structuren (hierna vanwege de leesbaarheid verder coöperatieve werkvormen genoemd) weer aan bod in verschillende variaties: - vanaf blok 1: Zoek Iemand Die en TafelRondje per Tweetal. - vanaf blok 2: TweePraat en In de Rij. - vanaf blok 3: Mix en Ruil en TweeGesprek op Tijd. In de inleiding van ieder blok staat kort beschreven welke coöperatieve werkvormen in dat blok aan bod komen, en is een kader opgenomen met daarin de stappen. De kaders zijn ook als losse bijlagen opgenomen in de Introductie op de map. In de lessen staan de toepassingen en variaties beschreven. In dit blok worden dus twee nieuwe coöperatieve werkvormen aangeboden: Zoek Iemand Die (in twee variaties: een met en een zonder werkblad) en TafelRondje per

8 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR INTRODUCTIE Tweetal. Zie de kaders hieronder. 68 De coöperatieve werkvormen zijn met toestemming overgenomen van Bazalt en haar partners van het MI/SCL netwerk NL. Bronnen: - Kagan, S. & Kagan, M. (2010), Coöperatieve Leerstrategieën. Vlissingen: Bazalt - Kagan, S. (2007), Structureel Coöperatief Leren. Vlissingen: Bazalt - Kagan, S., Kagan, L., Kagan, M. & Kopmels, D. (2009), Bouwen aan Klasklimaat. Vlissingen: Bazalt Zoek Iemand Die (variant zonder werkblad) De leerlingen lopen door het lokaal en zoeken aan de hand van een opdracht van de leerkracht een klasgenoot 1. De leerkracht geeft een opdracht en geeft aan wat na afloop teruggevraagd gaat worden. 2. De leerlingen lopen door het lokaal en houden hun hand omhoog totdat ze een partner hebben gevonden. 3. De leerkracht creëert bij een oneven aantal voor een leerling die over is de mogelijkheid om aan te sluiten bij een tweetal. 4. De leerlingen praten kort over de opdracht. 5. De leerlingen nemen afscheid van elkaar op teken van de leerkracht. 6. Opnieuw stap 1 tot en met 4 aan de hand van een andere opdracht van de leerkracht. Maak bij een oneven aantal de groep er verantwoordelijk voor dat er iedere keer een andere leerling over is. 7. De leerkracht vraagt na afloop een aantal leerlingen iets te vertellen van wat ze gehoord hebben. Zoek Iemand Die (met werkblad) De leerlingen lopen door het lokaal en zoeken een klasgenoot, die ze een vraag stellen van hun werkblad 1. De leerlingen krijgen een werkblad, de leerkracht bespreekt kort de vragen met de leerlingen. De leerkracht geeft aan wat na afloop teruggevraagd gaat worden. 2. De leerlingen lopen door het lokaal en houden hun hand omhoog totdat ze een partner hebben gevonden. 3. In tweetallen stelt leerling A een vraag van het werkblad aan leerling B. Leerling B vertelt. Leerling B noteert zijn of haar naam op het werkblad van leerling A bij de betreffende vraag. 4. De leerlingen wisselen van rol: nu mag leerling B een vraag stellen aan leerling A. 5. De leerlingen bedanken elkaar. Zij doen hun hand omhoog en zoeken een nieuwe partner. 6. Opnieuw stap 2 t/m 4 tot het werkblad compleet is (of tot de leerkracht een stiltesignaal geeft). 7. Wanneer het werkblad van een leerling volledig is ingevuld, gaat hij of zij zitten. Deze leerling kan door de anderen benaderd worden als vraagbaak. 8. De leerkracht vraagt na afloop een aantal leerlingen iets te vertellen van wat ze gehoord hebben.

9 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR INTRODUCTIE TafelRondje per Tweetal De leerlingen leveren in tweetallen om de beurt een (schriftelijke) bijdrage aan een opdracht Ieder tweetal heeft één blad papier en één pen. 1. De leerkracht stelt een open vraag waarop meerdere korte antwoorden mogelijk zijn. De leerkracht geeft aan wat na afloop teruggevraagd gaat worden. 2. De leerkracht geeft kort denktijd. 3. De leerkracht geeft aan wie mag beginnen. 4. De leerling die het eerst aan de beurt is, schrijft één van zijn of haar antwoorden op. 5. De andere leerling krijgt nu de pen en het papier en schrijft één van zijn of haar antwoorden op. 6. De leerlingen blijven om de beurt werken aan de gezamenlijke opdracht. 7. De leerkracht vraagt na afloop een aantal leerlingen een voorbeeld te noemen. Variant: tekenen, om en om een bijdrage aan een werkstuk. 69 Taal en woordenschat in Scholen dienen veel aandacht aan de basisvaardigheden, met name taalonderwijs, te schenken. Daarnaast wil een school echter ook graag tijd vrijmaken voor een aanbod op het terrein van sociale competentie en burgerschapsvorming. Het aardige is dat een school met aan beide doelen tegelijk werkt. De taal speelt een belangrijke rol in dit programma. We gaan er niet van uit dat leerlingen de taal die ze hiervoor nodig hebben zomaar vanzelf al bezitten. Met dit programma leren ze taal. Functionele taal, die niet los wordt aangeboden, maar in de context waarin het gebruikt wordt. Woorden en uitdrukkingen die horen tot het domein van de sociaalemotionele ontwikkeling en de opvoeding tot democratisch burger. Daarnaast oefenen de leerlingen ook met explorerende gesprekken, tweegesprekken, woordvelden en tal van andere talige werkvormen. Het meest expliciet is het uitbreiden van de woordenschat. Bij elke les worden de woorden genoemd die worden aangeleerd. De woordenschat die in De Vreedzame School aan de orde komt wordt aangeboden volgens de didactische principes zoals beschreven in Met woorden in de weer (Van den Nulft & Verhallen). Deze methode onderscheidt vier fasen in het woordenschatonderwijs: voorbewerken, semantiseren, consolideren en controleren. In het kort: - Voorbewerken: het creëren van de context, het activeren van voorkennis en leerlingen betrekken. - Semantiseren: het aanbieden, uitleggen en het toelichten van de betekenis(sen) van een woord. - Consolideren: het inoefenen en onthouden van de betekenis van het woord, inprenting in het geheugen. - Controleren: terugvragen om te checken of de te leren woorden ook werkelijk onthouden zijn. Van deze vier fasen hebben het voorbewerken, semantiseren en consolideren een duidelijke plaats in. In de Vreedzame Schoollessen wordt een specifieke woordenschat aangeleerd, vooral op sociaal-emotioneel terrein. In elke les wordt aangesloten op de informele voorkennis van de kinderen (die op sociaalemotioneel gebied natuurlijk ruimschoots voorhanden is), de begrippen worden benoemd, en de woorden uitgelegd. Vervolgens worden de woorden in de lessen én daarbuiten functioneel gebruikt en herhaald zodat de consolidering plaatsvindt. Belangrijk voor de consolidatie van de aangeleerde woorden is om woorden enige tijd zichtbaar te laten zijn door ze in de klas op te hangen. Op een woordmuur, aan een lijntje, op het Vreedzame School-prikbord of waar dan ook. Laat de woorden tijdens het blok waarin ze geleerd worden (en eventueel een tijdje erna) hangen. Wanneer u al werkt met woordenschatonderwijs dan kunt u de woorden van De Vreedzame School hierin integreren.

10 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR INTRODUCTIE De aan te bieden woorden in blok 1 van groep 7 zijn: 70 Woordenschat groep 7 - blok 1 uniek de grondwet je verantwoordelijk voelen de sollicitatie respect hebben de discriminatie het debat improviseren het contract als iets uniek is, dan is er maar één van een algemene wet waarin staat hoe het land geregeerd moet worden, en hoe we met elkaar moeten samenleven als je je ergens verantwoordelijk voor voelt, vind je dat je er op moet letten een brief of een gesprek waarin je solliciteert laten zien dat je waardering hebt voor iemand iemand op een oneerlijke manier achterstellen omdat hij of zij een bepaalde eigenschap heeft een gesprek tussen mensen die het niet met elkaar eens zijn iets dat je doet zonder dat je er van tevoren over hebt nagedacht een officieel papier waarop een afspraak staat, met je handtekening eronder In voorgaande groepen zijn aangeboden: Woordenschat groep 6 - blok 1 de afspraak iets dat je elkaar belooft om te gaan doen de grondwet de belangrijkste regels in de school die voor iedereen gelden het recht iets wat je mag doen of hebben de plicht iets wat je hoort te doen verantwoordelijk als je ergens verantwoordelijk voor bent, moet jij ervoor zorgen dat het gebeurt solliciteren aangeven dat je een bepaalde taak wilt doen de commissie een groep mensen met een bepaalde taak de sollicitatie een brief of een gesprek waarin je solliciteert respect hebben laten zien dat je waardering hebt voor iemand kritiek hebben iets niet goed vinden, verkeerd vinden de tip een goede raad waar je iets aan hebt het argument de reden waarom je een mening hebt samenwerken samen met hetzelfde bezig zijn het vertrouwen als je vertrouwen in iets hebt, geloof je dat het goed zal gaan ergens vertrouwen geloven dat het goed zal gaan in hebben iemand vertrouwen geloven dat iemand eerlijk is; dat hij je niet in de steek zal laten iemand wantrouwen denken dat iemand niet eerlijk is de meeloper iemand die zomaar hetzelfde gaat doen als een ander de omstander iemand die iets ziet gebeuren, er omheen staat het contract een officieel papier waarop een afspraak staat, met je handtekening eronder Woordenschat groep 5 - blok 1 de afspraak iets dat je elkaar belooft om te gaan doen de regel een regel gaat over wat mag en niet mag de grondwet de belangrijkste regels in de school die voor iedereen gelden verantwoordelijk als je ergens verantwoordelijk voor bent, moet jij ervoor zorgen dat het gebeurt

11 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR INTRODUCTIE solliciteren de commissie de tip positief negatief de kritiek eens oneens de mening het argument pesten de meeloper de omstander aangeven dat je een bepaalde taak wilt doen een groep mensen met een bepaalde taak een goede raad waar je iets aan hebt de goede kant ergens van zien vooral op de vervelende en slechte dingen letten als je kritiek hebt op iemand, zeg je wat hij fout doet als je dezelfde mening hebt als een ander, ben je het met elkaar eens als je niet dezelfde mening hebt als een ander, ben je het oneens met elkaar hoe je over iets denkt, wat je ervan vindt de reden waarom je een mening hebt iemand op een gemene manier telkens weer plagen iemand die zomaar hetzelfde gaat doen als een ander iemand die iets ziet gebeuren, er omheen staat 71 Woordenschat groep 4 - blok 1 de regel een regel gaat over wat mag en niet mag de grondwet de belangrijkste regels in de school die voor iedereen gelden de taak werk dat je moet doen de opsteker iets aardigs dat je tegen iemand zegt de afbreker iets onaardigs dat je tegen iemand zegt de mening hoe je over iets denkt, wat je ervan vindt mee eens je vindt dat iemand gelijk heeft samenwerken samen met hetzelfde bezig zijn pesten iemand op een gemene manier telkens weer plagen plagen iemand voor de grap een beetje boos maken Woordenschat groep 3 - blok 1 de agenda een lijstje van wat we gaan doen de binnenkomer een leuk spelletje om de les mee te beginnen de regel een regel gaat over wat mag en wat niet mag de grondwet de belangrijkste regels in de school die voor iedereen gelden de taak werk dat je moet doen de opsteker iets aardigs dat je tegen iemand zegt de afbreker iets onaardigs dat je tegen iemand zegt de mening hoe je over iets denkt, wat je ervan vindt mee eens je vindt dat iemand gelijk heeft plagen iemand voor de grap een beetje boos maken

12 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR INTRODUCTIE Overzicht blok 1 We horen bij elkaar Doel blok 1: Groepsvorming en een positief sociaal klimaat, waar leerlingen zich mede verantwoordelijk voor voelen. 72 Les 1 Leskern: Les 2 Leskern: Les 3 Leskern: Les 4 Leskern: Welkom in onze groep De leerlingen leren elkaar beter kennen. Ze maken enkele eerste afspraken over omgaan met elkaar. Regels in onze groep - aangepaste les De leerkracht geeft aan wat belangrijke regels van de groep en de school dit jaar zullen zijn. En onderscheidt basisregels in de grondwet (die van de school zijn), regels in de eigen groep (die van de leerkracht komen) en afspraken (die met de groep worden gemaakt en waarin de groep een grote stem heeft). Samen verantwoordelijk - Takenlijst 1 De leerlingen worden mede verantwoordelijk gemaakt voor de gang van zaken in de klas. De leerlingen denken in tweetallen na over taken die er zijn in de klas zodat er een takenlijst tot stand komt. Samen verantwoordelijk - Takenlijst 2 De leerlingen solliciteren naar taken. De leerkracht of een takencommissie verdeelt de taken op basis van de sollicitaties. Les 5 Leskern: Les 6 Leskern: Les 7 Leskern: Respect hebben: opstekers, tips en afbrekers De leerlingen diepen het begrip respect uit. Ze denken na over de sfeer in de klas aan de hand van de begrippen opsteker, afbreker en tip. Meningen en argumenten De leerlingen geven hun mening over stellingen en proberen elkaar in een debat met argumenten te overtuigen. Ze ervaren dat mensen, ook vrienden, kunnen verschillen van mening. Samenwerken De leerlingen oefenen met samenwerken en reflecteren erop. Les 8 Leskern: Samenwerken met één ander Leerlingen worden gekoppeld aan een klasgenoot die ze niet zo goed kennen. Samen voeren ze een klein toneelstukje op.l Les 9 Leskern: Les 10 Leskern: Pesten en plagen - aangepaste les Het verschil tussen pesten en plagen wordt herhaald, en het verschil tussen pesten en een conflict met elkaar hebben, wordt besproken. De leerlingen bedenken waarom pesten niet kan en bedenken aan de hand van concrete voorbeelden wat ze kunnen doen als er gepest wordt. Samen afspraken maken De leerlingen maken de laatste omgangsafspraken voor in de groep, en zetten hun handtekening onder de poster.

13 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 1 Les 1 Welkom in onze groep Doel blok 1: Leskern: Woordenschat: Groepsvorming en een positief sociaal klimaat, waar leerlingen zich mede verantwoordelijk voor voelen. De leerlingen leren elkaar beter kennen. Ze maken enkele eerste afspraken over omgaan met elkaar. uniek 73 Materialen: Agenda op bord of flap Logo Blok 1 (achter deze les) Logo van (achter deze les) -bal Poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP Werkblad 1.1 De werkbladen vindt u achter het tabblad Werkbladen. De nummering verwijst naar de les waar het werkblad wordt gebruikt (werkblad 1.1: het eerste werkblad in les 1). Voorbereiding Hang een prikbord op voor (of ruim het prikbord leeg). Schrijf bovenaan een groot vel papier (flap of minimaal A3): ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP en hang dat op. Maak een kopie van het logo van blok 1 en het logo van (zie achter deze les), of download de logo s van de website: en druk ze (in kleur) af. Het is handig als iedere groep op school van tevoren over gelamineerde logo s van alle blokken beschikt. Hang het logo van en blok 1 op het prikbord of de klassedeur. Kopieer werkblad 1.1 voor iedere leerling. Zet de agenda op het bord. Maak er wat moois van als welkom voor groep 7. Voorgestelde lesopbouw Hieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft. Agenda Binnenkomer Wat gaan we leren? Poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP Elkaar beter leren kennen Wat hebben we geleerd? Afsluiter Binnenkomer Bekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters. Kies er een van of kies onderstaand voorstel. Iets over jezelf Laat alle leerlingen iets over zichzelf op een briefje schrijven (bijvoorbeeld: ik verzamel schelpen). Deze briefjes gaan in een bus. Lees er 5 op en laat de groep raden

14 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 1 van wie het briefje is. De rest van de briefjes komt in de loop van de week, tussen de lessen door, aan bod. 74 Wat gaan we leren? Een van de dingen die we in groep 7 weer gaan doen is elke week een les van de Vreedzame School. De komende twee weken hebben we elke dag een les Vreedzame School, net zoals vorig jaar. Dat zijn tien lessen. Die lessen noemen we samen een blok. Dit blok lessen gaat over onze groep. Daarin gaan we kijken hoe we er allemaal voor kunnen zorgen dat iedereen het naar zijn zin heeft op school en in de groep. Het eerste blok van gaat over onze groep en heet We horen bij elkaar. In alle groepen praten de leerlingen over hun groep. En om dat te laten zien, hangen we in alle klassen het logo dat hoort bij blok 1 op. Dat logo hoort bij de lessen over We horen bij elkaar. Wat gaan we vandaag doen? Daarvoor kijken we naar de agenda op het bord. Loop de agenda langs. Een aantal dingen hebben we al gedaan: de binnenkomer en wat gaan we leren. Verder gaan we iets doen om elkaar beter te leren kennen en we maken een begin met de afspraken die we met elkaar gaan maken dit jaar. Poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP Introduceer de afsprakenposter op de volgende manier. We gaan er weer een fijne groep van maken dit jaar. Een groep waarin iedereen zich thuis voelt. Zoals elk jaar gaan we zelf daarvoor afspraken maken. Weten jullie al afspraken die je dit jaar wil maken? Wat moet er wel gebeuren en wat niet? Geef leerlingen even denktijd. Laat ideeën noemen en schrijf dan goede, algemeen gedeelde suggesties op de poster (A3 of groter) ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP om die de eerste weken (of de rest van het jaar) te laten hangen. Bijvoorbeeld: grapjes maken, niet pesten, veel lachen, aardig zijn, vrienden maken na ruzie, elkaar helpen. Vraag de leerlingen hoe dat vorig jaar gegaan is. Vertel dat de poster in de loop van de komende twee weken wordt aangevuld. We sluiten het blok over twee weken af met onze handtekening onder de poster. Elkaar beter leren kennen We maken hierbij gebruik van de coöperatieve werkvorm Zoek Iemand Die. (Zie ook de inleiding over coöperatieve werkvormen achter het tabblad Introductie). Gebruik de benamingen voor de werkvormen opdat de leerlingen op een gegeven moment direct weten hoe een activiteit zal gaan, en er weinig uitleg nodig is. Vertel de leerlingen dat ze Zoek Iemand Die gaan doen, om dingen te ontdekken over elkaar: - Deel Werkblad 1.1 uit, en laat de leerlingen even lezen. - Vertel dat de leerlingen straks door de klas mogen lopen, en een partner moeten zoeken. Demonstreer het aan elkaar koppelen met een andere leerling (een hand in de lucht, maatje zoeken, tweetal vormen door handen in de lucht tegen elkaar aan te tikken, handen naar beneden en naast elkaar staan). - Laat ze een maatje zoeken. Creëer voor een leerling die over is de mogelijkheid om aan te sluiten bij een tweetal, die leerling is de bofkont (maak de groep er verantwoordelijk voor dat er iedere ronde een andere bofkont is). - Laat ze in hun tweetal een van de vragen op het werkblad behandelen. Eerst vraagt A aan B, en dan andersom. - Besteed vervolgens aandacht aan afscheid nemen van elkaar door elkaar gedag te zeggen en laat ze een nieuwe partner gaan zoeken. - Herhaal de vorige stappen, tot er enkele leerlingen het werkblad vol hebben.

15 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 1 - Stimuleer dat leerlingen verschillende partners kiezen door tussen de rondjes door opstekers te geven aan leerlingen die steeds een nieuw iemand zoeken. Let bijvoorbeeld ook op het mixen van meisjes en jongens. - Vervolgens gaan de leerlingen weer op hun plaats zitten. Bespreek wat leerlingen ontdekt hebben aan nieuwe dingen, hiervoor is de Vreedzame School-bal te gebruiken om beurten te geven. Bespreek ook het proces: wat lukte goed tijdens het samenwerken, welke tip is er voor de volgende keer? Vat samen: 75 In sommige dingen lijk je op anderen en in andere dingen ben je juist heel anders. Allebei is goed. Het is leuk om op elkaar te lijken, dan herken je jezelf in de ander. Het is ook leuk om te verschillen van elkaar, dan voel je je bijzonder. We zeggen wel: iedereen is uniek. uniek als iets uniek is, dan is er maar één van Afsluiter Bekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters. Kies er een van of kies onderstaand voorstel. Geef de klap door U legt uit dat u een handklap doorgeeft aan de leerling die rechts van u staat. Maak ook oogcontact met deze leerling. De ontvangende leerling doet precies hetzelfde met de leerling die rechts van hem staat. Zo gaat de handklap de kring door en komt weer terug bij de leerkracht. Het doel is dat hij als een ratel de kring rondgaat. Laat de klap een aantal keren rondgaan zonder onderbreking. Variaties: - Iedere leerling mag beslissen of hij de klap door geeft naar rechts of dat hij hem terugkaatst naar links. Hij moet door oogcontact en houding duidelijk maken wat hij doet. - Wat ook kan is een handjeklap met de hand van de buurman/vrouw. Door het oogcontact weet de buurman/vrouw dat hij/zij de hand moet ophouden. - De leerkracht stuurt een klap naar rechts door en een kort stemgeluid boe links de kring door. De leerlingen mogen niet de richting veranderen. De leerling die de klap en de boe tegelijk ontvangt moet beide geluiden zo snel mogelijk doorsturen in de goede richting. - Speel het spel met de ogen dicht. Vraag de leerlingen de ogen dicht te doen. Iedere leerling luister goed wanneer de klap bij zijn buurman is aangekomen. Weet hij dat zeker dan klapt hij ook zo snel mogelijk in zijn handen. Vraag de leerlingen zacht te klappen en te luisteren hoe het geluid de kring rondgaat. Na de les Hieronder vindt u activiteiten waarmee u de kennis en vaardigheden uit deze les in de praktijk brengt. Leerkracht: verwelkom de leerlingen elke dag aan de deur persoonlijk, en zeg hen ook persoonlijk gedag (aankijken; naam noemen; eventueel met hand geven) schenk aandacht aan de afspraken die de leerlingen hebben bedacht laat een leerling niet met een probleem of conflict naar huis gaan; spreek het uit en los het op voor hij of zij de school uitgaat

16 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 1 Logo Blok 1 ophangen Hang het logo van Blok 1 aan de deur van de klas zodat voor iedereen zichtbaar is dat er aan Blok 1 wordt gewerkt. 76 Woordmuur In de Vreedzame Schoollessen wordt een specifieke woordenschat aangeleerd, vooral op sociaal-emotioneel terrein. Belangrijk voor de consolidatie van de aangeleerde woorden is om woorden enige tijd zichtbaar te laten zijn door ze in de klas op te hangen. Geef daarom de woorden die in de lessen worden aangeboden en herhaald, een plaatsje op het Vreedzame School prikbord. Laat de woorden tijdens het blok waarin ze geleerd worden (en evt. een tijdje erna) hangen. Wanneer u al werkt met een woordenmuur e.d. (zoals aanbevolen in Met woorden in de weer ) dan kunt u de woorden ook in het bestaande woordenschatonderwijs integreren. Het woord dat na deze les opgehangen wordt, is: uniek als iets uniek is, dan is er maar één van Poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP Hang deze poster in de klas op. Hij wordt de komende weken uitgebreid, zoals dat ook in voorgaande groepen is gebeurd. De poster blijft in de klas hangen als een soort convenant waar de leerlingen en de leerkracht zich aan verbinden. Zo krijgen leerlingen de kans om ieder jaar een nieuwe verbintenis met elkaar aan te gaan, aangepast aan hun ervaringen en hun leeftijdsfase. Suggesties voor Toepassing Hieronder vindt u extra activiteiten die u tijdens dit blok kunt doen om kennis en vaardigheden te oefenen en te verdiepen. Foto s van de leerlingen Foto s van de leerlingen (laten) maken, uitvergroten en ophangen in de klas. De foto s worden leuker als er wat attributen beschikbaar zijn, bijvoorbeeld sjaals, hoeden, e.d. Met leerlingen aankleding lokaal bespreken Praat met de leerlingen over hoe zij vinden dat het lokaal er uit moet zien als we ons allemaal prettig willen voelen in onze groep. Belangstellingstafels Richt wisselende tafels of hoeken in met een thema, waar leerlingen zelf spullen voor meenemen. Laat de leerlingen meedenken over de thema s. Klassieke muziek Speel bij bepaalde activiteiten rustige klassieke muziek op de achtergrond. Het heeft een heel rustgevend effect op de groep.

17 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 1 Prikbord van de leerlingen Hang een prikbord op dat voor de leerlingen is, waar ze zelf foto s van hun favoriete artiesten op kunnen hangen etc. Uitsmijter elke dag Besluit de dag met benoemen wat er allemaal goed is gegaan, en eventueel met een klein spelletje. 77 Weeksluiting Organiseer aan het eind van de week een weeksluiting voor de hele school, waarbij telkens een andere groep de gelegenheid krijgt om iets te laten zien (wat ze hebben geleerd, wat ze met de Vreedzame School hebben gedaan, een toneelstukje, enzovoort). Dit kan ook binnen de eigen groep, met steeds een ander tafelgroepje, bijvoorbeeld.

18

19 We horen bij elkaar

20

21

22

23 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 2 Les 2 - aangepaste les Regels in onze groep Doel blok 1: Leskern: Woordenschat: Materialen: Groepsvorming en een positief sociaal klimaat, waar leerlingen zich medeverantwoordelijk voor voelen. De leerkracht geeft aan wat belangrijke regels van de groep en de school dit jaar zullen zijn. En onderscheidt basisregels in de grondwet (die van de school zijn), regels in de eigen groep (die van de leerkracht komen) en afspraken (die met de groep worden gemaakt en waarin de groep een grote stem heeft). de regel, de afspraak, het recht, de plicht, de grondwet Agenda op bord 83 Toelichting Met werken we aan een positieve sociale en morele norm binnen de school. Pas wanneer je als team deze norm helder geformuleerd hebt, weet iedereen (kinderen en volwassenen) welk gedrag en welke houding er binnen de school van hem of haar wordt verwacht. In hoofdstuk 8 van de handreiking Werken aan sociale veiligheid beschrijven we hoe deze sociale norm vormgegeven kan worden in een grondwet van de school. (Pesten lijkt vaker voor te komen in een weinig gestructureerde omgeving en in een omgeving waar je onvoldoende voelt wat de sociale norm is. Duidelijke regels in school over de omgang met elkaar blijken dus van belang.) Met hooguit 4 à 5 basisregels (eventueel geïllustreerd met plaatjes of foto s) kan de basis worden gelegd om te werken aan een positief klimaat. Veel Vreedzame Scholen hebben deze grondwet al geformuleerd, vaak in samenspraak met de leerlingen en hun ouders. Wanneer dit niet het geval is, is het raadzaam om dit alsnog met elkaar doen. Deze grondwet zorgt voor een kader voor gewenst gedrag: Zo doen we het hier op school! En vormt een leidraad bij het stimuleren van gewenst gedrag of het aanspreken op ongewenst gedrag voor iedereen binnen de school. Om ervoor te zorgen dat deze sociale norm door iedereen geleefd en beleefd gaat worden, moet deze steeds opnieuw onder de aandacht gebracht worden. Dit kan op schoolniveau aan het begin van het nieuwe schooljaar tijdens een gezamenlijke opening en op groepsniveau bij deze les over regels en afspraken. Zo gaan kinderen begrijpen dat de grondwet voor iedereen binnen de school geldt en dat er daarnaast nog specifieke regels gelden binnen de groep. Het spreekt dan voor zich dat regels en afspraken op groepsniveau altijd in overeenstemming moeten zijn met de regels van de grondwet. En een regel die al in de grondwet opgenomen is hoeft niet meer op groepsniveau gesteld te worden. Regels en afspraken op groepsniveau zijn dan concretiseringen van de basisregels in de grondwet. In deze les staan we met de kinderen stil bij de manier waarop we binnen een Vreedzame School omgaan met regels en afspraken. De basisregels van de grondwet moeten dus al zichtbaar aanwezig zijn in iedere groep. In maken we onderscheid tussen regels en afspraken. Regels worden grotendeels door de leerkrachten bepaald. Leerlingen kunnen niet over al-

24 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 2 les meepraten. Een afspraak is iets anders. Een afspraak wordt in overleg gemaakt. Leerlingen praten erover mee. Eenmaal vastgesteld, wordt verwacht dat iedereen zich aan die afspraak houdt. Bij het maken van afspraken is het proces belangrijk. Leerlingen hebben een stem, ze krijgen medeverantwoordelijkheid en daarmee creëren we draagvlak voor de afspraak; het zijn onze afspraken. 84 Regels zijn van u als leerkracht. Als een leerling zich niet aan een regel houdt spreekt u de leerling hierop aan door hem aan de regel te herinneren en de keus te geven zich toch aan de regel te houden. Als de leerling zijn gedrag bijstelt, geeft u hem een opsteker. Stelt de leerling zijn gedrag niet bij, volgt er straf. Afspraken maak je samen. Als iemand zich niet aan een afspraak houdt, spreken kinderen en leerkracht elkaar er op aan en wordt samen beslist wat er moet gebeuren. In deze les gaat het over regels. In volgende lessen maken we afspraken. De vuistregel hierbij is: Geef regels waar nodig, maak afspraken waar mogelijk. Laat geen afspraken noteren die al gelden als regels! Zie de Inleiding op blok 1 in uw lesmap voor een uitvoeriger bespreking van regels en afspraken. Voorbereiding Bereid deze les inhoudelijk voor door de belangrijkste regels op een rijtje te zetten. Bied hooguit 4 à 5 regels aan die voor u belangrijk zijn om met de kinderen af te spreken. In de loop van de tijd is het mogelijk om regels waar nodig aan te passen of een regel toe te voegen. Gebruik deze les om helderheid te scheppen waar de leerlingen zich aan te houden hebben. Voorgestelde lesopbouw Hieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft. Agenda Binnenkomer Wat gaan we leren? Regels en afspraken De grondwet van onze school Regels in onze groep Wat hebben we geleerd? Afsluiter Binnenkomer Bekijk de lijst met binnenkomers en afsluiters. Kies er een van of kies onderstaand voorstel. De staart stuurt De leerlingen staan in rijtjes van vier achter elkaar. Ze gaan door de klas lopen. De achterste leerling stuurt de rij door in de schouder van zijn voorganger te knijpen. Links knijpen is linksaf, rechts knijpen is rechtsaf. De knepen worden naar voren doorgegeven zodat de hele rij weet welke kant ze op moeten. Ze mogen lopen zoals ze willen.

25 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 2 Tweede deel: alle leerlingen van de rij hebben een blinddoek om, behalve de laatste. Ze krijgen van de leerkracht te horen waar ze heen moeten. Er wordt weer door de staart gestuurd via naar voren doorgegeven kneepjes in de schouder. Er mag niet worden gepraat. Is het te vol, dan lopen de rijen één voor één. Wat gaan we leren? Haal op waar het blok over gaat en waar de vorige les over ging of vraag het de leerlingen. Neem het doel van deze les door en vestig de aandacht op de agenda. Vandaag gaan we praten over de regels die we op school en in groep 7 hebben. We maken verschil tussen regels en afspraken. Kunnen jullie je vinden in deze agenda? 85 Regels en afspraken In de jaren hiervoor is er ook aandacht besteed aan het verschil tussen regels en afspraken. Afhankelijk van wat er al bekend is bij uw groep kunt u hier korter of langer bij stil staan. Vertel: we hebben op school regels en afspraken. Daar is een verschil tussen. Wie kan het verschil noemen? Regels worden door de school of de leerkracht gemaakt, afspraken maken we samen. Vraag nog even door: - Wie kan er afspraken noemen die jullie vorig jaar in groep 6 gemaakt hebben? - Wie weet er regels die op school gelden? - Wie kan er regels noemen die buiten school, in de maatschappij gelden? - Zijn er ook afspraken buiten school, over hoe je je hoort te gedragen? Stel vast dat op sommige regels straf staat als je ze overtreedt, zoals een boete bij verkeersregels. Andere regels zijn meer afspraken over hoe je je hoort te gedragen, zoals hoe je je in de bus hoort te gedragen, of op een kerkhof. We noemen dat ongeschreven regels. Dat zijn eigenlijk beleefdheidsregels. Ze staan niet in de wet, maar de mensen verwachten wel dat je je eraan houdt. Zo werkt het op school ook. Vat samen: Regels zijn strenger dan afspraken. Je kunt straf of een boete krijgen als je ze overtreedt. Afspraken maken we samen. Als iemand zich niet aan een afspraak houdt, beslissen we samen wat er moet gebeuren. De grondwet van onze school Vertel dat we in Nederland een wet hebben met algemene regels waar iedereen zich aan moet houden. Dat noemen we de grondwet. Die grondwet beschrijft de rechten en plichten die mensen hebben als ze inwoner van ons land zijn. Een recht is iets wat je mag doen of hebben. Bijvoorbeeld: wie het eerst komt heeft het recht om vooraan te zitten. Of: als je lid bent van de bibliotheek heb je het recht om boeken te lenen. Er staat bijvoorbeeld in de Grondwet dat iedere burger in Nederland recht heeft op gelijke behandeling. Je mag, met andere woorden, niet gediscrimineerd worden omdat je een kind bent, omdat je een vrouw bent, omdat je een andere huidskleur hebt. Andere rechten die in de Grondwet staan zijn bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting en de godsdienstvrijheid. En het recht om mee te doen aan de verkiezingen. Maar je hebt niet alleen rechten als inwoner van Nederland, je hebt ook plichten. Een plicht is iets wat je hoort te doen. Het kan zijn dat iemand je dat heeft gezegd: het recht iets wat je mag doen of hebben de plicht iets wat je hoort te doen

26 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 2 86 de grondwet een algemene wet waarin staat hoe het land geregeerd moet worden, en hoe we met elkaar moeten samenleven je hebt bijvoorbeeld de plicht om je bed op te maken, omdat je moeder of je vader dat hebben gezegd. Rechten en plichten horen bij elkaar. Als de een het recht heeft op gelijke behandeling, dan heeft de ander natuurlijk de plicht om hem of haar gelijk te behandelen, en niet te discrimineren. In de Grondwet staan hele belangrijke rechten en plichten. Het is een soort hoofdwet. Vertel, terwijl u wijst naar de grondwetregels aan de muur: In onze school hebben we ook een soort grondwet. Dat zijn de basisregels die voor iedereen gelden in onze school: op het plein, in de gangen, in de gymzaal, in de toiletten, in alle lokalen. Overal dus. Die is door de juffen en meesters, een aantal leerlingen en ouders bedacht. Aan die regels kun je zien hoe we het willen binnen de school. Zo gedragen we ons hier! Laat een leerling de regels van de grondwet voorlezen. Wanneer de groep deze les voor het eerst krijgt kunt u de volgende activiteit doen: - Laat in groepjes gedrag laten bedenken bij de verschillende regels. - Groepje 1 bedenkt dit voor regel 1. - Groepje 2 bedenkt dit voor regel 2; enzovoort. Zo worden de regels door de leerlingen gevuld en vertaald in concreet gedrag dat past bij de leeftijd van uw groep. Zo werd op een school bij de omgangsregel We zorgen ervoor dat het voor iedereen veilig is in groep 1-2 genoemd: we rijden met de karren alleen bij de zandbak (wat betekende dat er niet langs de schommels werd gereden, omdat dit anders niet veilig zou zijn.). Terwijl bij diezelfde omgangsregel in groep 8 genoemd werd: we schrijven alleen positieve dingen in de groepsapp. Ook kunt u ervoor kiezen om het gedrag dat de kinderen noemen te laten uitspelen en dit vast te leggen met foto s die bij de regels opgehangen worden. Wanneer uw groep deze les al in groep drie of vier heeft gehad kunt u volstaan met het laten benoemen van gedrag bij de verschillende basisregels van de grondwet. Regels in onze groep Vertel dat er naast de schoolregels (de basisregels in de grondwet) ook een paar regels zijn die in deze groep gelden. Om te laten zien dat uw groepsregels afgeleid zijn van de basisregels van de grondwet kunt u ervoor kiezen om de regels te hangen onder de basisregel waar ze vanaf geleid zijn. Bijvoorbeeld: Uw regel We gaan bij pauzes in kleine groepjes naar buiten hangt u onder de schoolregel We zorgen ervoor dat het rustig is in de school Of de regel Je zorgt zelf voor goede potloden, een gum en een pen in je etui! hangt onder de basisregel We zorgen goed voor onze spullen Bespreek nu een paar regels (niet meer dan 4 à 5) die u belangrijk vindt in uw groep voor een goede gang van zaken. Zorg dat de regels aan de volgende kenmerken voldoen: - haalbaar - in korte zinnen geformuleerd - concreet, ondubbelzinnig. Bied de regels één voor één aan. Maak iedere regel concreet door: - uit te leggen wat de reden is van de regel - visueel te maken (schrijven of pictogrammen)

27 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 2 - het voor te doen of voor te laten doen (doe het eerst fout voor en daarna goed) Voorbeeld: hoe we de klas uitgaan als de school uitgaat: in een rij, groepje voor groepje, één voor één. Vertel: dit zijn belangrijke regels. Verder gaan we ook nog afspraken maken. Afspraken zijn iets anders dan regels. Een afspraak is iets wat je elkaar belooft om te doen. Regels zijn gemaakt door de leerkrachten. Afspraken maken we samen in de groep. We schrijven ze op de poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP. Over hoe we met elkaar zorgen dat iedereen zich thuis voelt in de groep. Vat samen: 87 Regels zijn van de juf of de meester. Als je je niet aan een regel houdt spreek ik je hierop aan en krijg je de kans om je er toch aan te houden. Doe je het alsnog niet dan kan ik je een straf geven. Afspraken maak je samen met de groep. Als je je niet aan een afspraak houdt, beslis je samen wat er moet gebeuren. Wat hebben we geleerd? Heb je iets nieuws geleerd in deze les? Wat ga je doen met wat je geleerd of gehoord hebt? Afsluiter Bekijk de lijst met binnenkomers en afsluiters. Kies er een van of kies onderstaand voorstel. Wat is de afspraak? Iemand gaat de klas uit. Als hij of zij terugkomt mag hij vragen stellen om erachter te komen wat er afgesproken is. De afspraak luidt: ieder zelfstandig naamwoord in de vraag moet ook in het antwoord zitten. Dus bijvoorbeeld: Wat voor kleur heeft het? De kleur is groen. Andere mogelijkheden: er moet altijd een kleur in het antwoord zitten; er moet de naam van telkens een andere klasgenoot in het antwoord zitten. Laat de groep zelf ook een afspraak bedenken. Na de les Hieronder vindt u activiteiten waarmee u de kennis en vaardigheden uit deze les in praktijk brengt. Leerkracht: Herhaal de regels regelmatig. Geef opstekers aan leerlingen die zich aan de regels houden. Check regelmatig (minimaal een keer per week) samen met de leerlingen welke regels eventueel opnieuw geoefend moeten worden, wat kan helpen je eraan te houden, hoe kinderen elkaar daarbij kunnen helpen. Soms blijkt uit deze analyse van de regels dat een regel bijgesteld moet worden. Wanneer de leerlingen hierin hebben kunnen meedenken vergroot dit de kans dat ze zich eraan zullen houden. Stel, als daar aanleiding voor is, één regel centraal gedurende bijvoorbeeld een week.

28 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 2 88 Woordmuur In de Vreedzame Schoollessen wordt een specifieke woordenschat aangeleerd, vooral op sociaal-emotioneel terrein. Belangrijk voor de consolidatie van de aangeleerde woorden is om woorden enige tijd zichtbaar te laten zijn door ze in de klas op te hangen. Geef daarom de woorden die in de lessen worden aangeboden en herhaald, een plaatsje op het Vreedzame Schoolprikbord. Laat de woorden tijdens het blok waarin ze geleerd worden (en eventueel een tijdje erna) hangen. Wanneer u al werkt met een woordenmuur e.d. (zoals aanbevolen in Met woorden in de weer ) dan kunt u de woorden ook in het bestaande woordenschatonderwijs integreren. De woordkaarten die na deze les opgehangen worden, zijn: het recht iets wat je mag doen of hebben de plicht iets wat je hoort te doen de grondwet een algemene wet waarin staat hoe het land geregeerd moet worden, en hoe we met elkaar moeten samenleven

29 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 3 Les 3 Samen verantwoordelijk Takenlijst 1 89 Doel blok 1: Leskern: Woordenschat: Materialen: Groepsvorming en een positief sociaal klimaat, waar leerlingen zich mede verantwoordelijk voor voelen. De leerlingen worden mede verantwoordelijk gemaakt voor de gang van zaken in de klas. De leerlingen denken in tweetallen na over taken die er zijn in de klas zodat er een takenlijst tot stand komt. je verantwoordelijk voelen Agenda op het bord Groot vel papier per drie leerlingen Een flap of de achterkant van een bord Per tweetal één papier (A5-formaat) en één pen Toelichting Met de Vreedzame School willen we de leerlingen helpen en stimuleren om verantwoordelijkheden te kunnen dragen. Een manier om dat te doen is hen mee te laten denken over het reilen en zeilen van de groep. In de meeste groepen worden wel klassentaken uitgevoerd door leerlingen: planten water geven, bord schoonmaken enzovoort. Deze taken zijn meestal alleen op uitvoerend niveau. De leerkracht bepaalt welke taken er zijn. Het is een soort corvee. De bedoeling van les 3 en 4 is om de verantwoordelijkheid van leerlingen meer op het niveau van beheer en organisatie te krijgen. We willen dat leerlingen meedenken en meebeslissen. Om dat te bereiken worden leerlingen, naast het uitvoeren van de taken, ook verantwoordelijk gemaakt voor het bedenken, verdelen en organiseren van taken. Zie de Inleiding op blok 1 voor een uitvoeriger bespreking van gemeenschapstaken in de groep. Voorbereiding Reserveer ruimte op het bord voor de Ideeënlijst van taken. Het kan ook op een groot papier. Voorgestelde lesopbouw Hieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft. Agenda Binnenkomer Wat gaan we leren? Waarvoor voel jij je verantwoordelijk? Klassentaken Wat hebben we geleerd? Afsluiter

30 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 3 90 Binnenkomer Bekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters. Kies er een van of kies onderstaand voorstel. Tot tien tellen We gaan als groep tot 10 tellen. We spreken geen volgorde af en ook niet wie er begint. Ieder mag maar één keer een getal zeggen. Maar als er twee tegelijk iets zeggen beginnen we opnieuw. Moeilijker: tot 20 tellen en bij ieder veelvoud van 5 iets anders zeggen: in plaats van 5: Ha; in plaats van 10: lo; in plaats van 15: alle; in plaats van 20: maal. Wat gaan we leren? Haal op waar het blok over gaat en waar de vorige les over ging of vraag het de leerlingen. Neem het doel van deze les door en vestig de aandacht op de agenda. Vertel dat het in deze les zal gaan over hoe we allemaal samen kunnen zorgen voor de gang van zaken in de klas en hoe de klas eruit ziet. Vertel dat we dit jaar weer (net als vorig jaar) taken gaan bedenken en verdelen in onze groep. Loop de agenda na en vraag of iedereen het ermee eens is. verantwoordelijk zijn als je ergens verantwoordelijk voor bent, moet jij ervoor zorgen dat het gebeurt je verantwoordelijk voelen als je je ergens verantwoordelijk voor voelt, vind je dat je er op moet letten Waarvoor voel jij je verantwoordelijk? Haal zo nodig het woord verantwoordelijk op. Vraag de leerlingen waar ze verantwoordelijk voor zijn. Thuis, op school, op een sportclub. Vraag ook waar ze zich verantwoordelijk voor voelen. Dat is dat je niet echt een taak hebt, maar dat je je toch verantwoordelijk voelt voor iets of voor iemand. Je let er op. Je bemoeit je ermee als het nodig is. Geef een voorbeeld, bijvoorbeeld: - Ik voel me er verantwoordelijk voor dat de school er goed uitziet. Als er jassen op de grond liggen, loop ik er niet langs maar doe ik er wat aan. - Als ik zie dat een oud iemand moet staan in de bus en een jongen blijft zitten dan vind ik het mijn verantwoordelijkheid om daar iets van te zeggen. Laat de leerlingen tweetallen vormen door een opdracht te geven Zoek iemand met wie je de afgelopen weken niet veel gepraat hebt. Geef de leerlingen de opdracht in tweetallen ongeveer 2 minuten te praten over waar ze zich verantwoordelijk voor voelen: bijvoorbeeld thuis, op school, in de buurt of op de sportclub. Doe tot slot kort een terugkoppeling door een aantal zinnen te noemen die te maken hebben met verantwoordelijkheid, zoals Ik voel mij verantwoordelijk voor mijn broertje. Ieder waarop die zin van toepassing is gaat staan. Nog een paar voorbeelden: sta op als je je verantwoordelijk voelt voor.. - voor een huisdier - voor een team (sportclub) (Laat de leerlingen zelf ook een zin bedenken). Klassentaken Vertel: We moeten ons samen verantwoordelijk voelen voor de gang van zaken in de klas. Maar het is ook handig als we (weer) taken gaan bedenken waar ieder persoonlijk voor verantwoordelijk is. Vraag: Kunnen jullie een paar taken noemen die in de klas gedaan moeten worden? Laat de leerlingen een aantal voorbeelden geven. Inventariseer samen met de leerlingen de taken die er dit jaar gedaan kunnen worden. Maak hiervoor gebruik van de coöperatieve werkvorm TafelRondje per Tweetal: - Maak tweetallen: ieder tweetal zit aan een tafel met één papier en één pen. - Demonstreer met een leerling de werkwijze van TafelRondje per Tweetal: om en

31 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 3 om een taak bedenken en opschrijven, samen zoveel mogelijk (maar minstens 10) klassentaken bedenken. Geef daarvoor de volgende instructie: bedenk zoveel mogelijk dingen die te maken hebben met de gang van zaken in de klas; ieder schrijft om de beurt een idee; je zegt niet of je het een goed of een slecht idee vindt; alle ideeën worden opgeschreven. - Laat de leerlingen vervolgens lijstjes met taken maken. De leerling die het eerste jarig is (per tweetal) mag beginnen. Help de leerlingen eventueel op weg door een aantal dingen te noemen die u zelf doet en te vragen of de leerlingen dat ook zouden kunnen doen. Wees er attent op dat de leerlingen vaart houden in het wisselen. - Inventariseer na afloop door van elk tweetal de leerling het dichtste bij school woont een taak te laten noemen. Maak zo een verzamellijst op het bord of op een flap: de Takenlijst. Schrijf de taken zo op dat er later namen bij kunnen worden geschreven. Er mogen alleen nieuwe taken genoemd worden (dit bevordert het luisteren naar elkaar). Er moeten zoveel taken bedacht worden, dat alle leerlingen een taak kunnen doen (of samen). Geef de groep een opsteker voor hun ideeën. Vertel dat de volgende les gaat over het verdelen van de taken. Bekijk de lijst gezamenlijk en laat hem hangen of staan tot de volgende les. Nodig ieder uit om in de loop van de week nieuwe ideeën erbij te schrijven. Vertel dat in de volgende les de lijst met taken wordt vastgesteld en dat er dan wordt gekeken hoe je je kunt aanmelden voor een taak. Vat samen: 91 We zijn er allemaal verantwoordelijk voor dat het goed loopt in de klas. Ergens voor verantwoordelijk zijn, betekent dat je ergens voor zorgt. We hebben nu de taken bedacht die jullie in de klas kunnen doen. In de volgende les gaan we ze verdelen. Wat hebben we geleerd? We hebben in deze les samen taken bedacht. Wat hebben jullie hiermee geleerd? Probeer de leerlingen te laten reflecteren op een abstracter niveau dan het opnoemen van de taken die ze bedacht hebben, bijvoorbeeld: dat iedereen verantwoordelijk is voor een taak. Afsluiter Bekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters. Kies er een van of kies onderstaand voorstel. Bal op alfabet Ga in een kring staan. Degene met een voornaam die het eerst komt in het alfabet krijgt de Vreedzame School-bal. De opdracht is om de bal op alfabetische volgorde onderhands de kring rond te gooien. Als hij verkeerd gaat moet hij terug naar de eerste.

32 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 3 Na de les Hieronder vindt u activiteiten waarmee u de kennis en vaardigheden uit deze les in de praktijk brengt. Leerkracht: 92 laat de takenlijst hangen; zo kunnen leerlingen zien wat er op staat en bedenken welke taak ze zelf willen doen vraag of leerlingen nog nieuwe taken bedacht hebben en schrijf die erbij stimuleer de leerlingen na te denken over wat ze zouden willen doen Woordmuur De woorden die na deze les opgehangen worden, zijn: verantwoordelijk zijn als je ergens verantwoordelijk voor bent, moet jij ervoor zorgen dat het gebeurt je verantwoordelijk voelen als je je ergens verantwoordelijk voor voelt, vind je dat je er op moet letten

33 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 4 Les 4 Samen verantwoordelijk Takenlijst 2 93 Doel blok 1: Leskern: Woordenschat: Materialen: Groepsvorming en een positief sociaal klimaat, waar leerlingen zich mede verantwoordelijk voor voelen. De leerlingen solliciteren naar taken. De takencommissie verdeelt na deze les de taken op basis van de sollicitaties. de sollicitatie Agenda op het bord Takenlijst (uit de vorige les) Werkblad 4.1, 4.2, en eventueel 4.3 (zie Na de les) De poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP Voorbereiding Kopieer voor elke leerling werkblad 4.1 en 4.2. Voorgestelde lesopbouw Hieronder vindt u een voorstel voor de agenda. Voel u vrij om hiervan af te wijken indien de situatie of uw groep daar aanleiding toe geeft. Agenda Binnenkomer Wat gaan we leren? Takenlijst Taakverdeling Takencommissie Wat hebben we geleerd? Afsluiter Binnenkomer Wat lijkt je een leuke taak? Alle leerlingen krijgen werkblad 4.1. Iedere leerling schrijft daarop drie taken van de takenlijst die hij of zij zou willen doen. Daarna gaan ze op zoek naar leerlingen die met hen die taak zouden willen uitvoeren, met behulp van Zoek Iemand Die: - De leerlingen lopen door de klas en houden hun hand omhoog totdat ze een partner hebben gevonden en maken een tweetal. - De leerlingen kijken samen of er een taak is die ze allebei hebben opgeschreven. - Zo ja, dan mogen ze hun eigen naam op het werkblad van de ander schrijven achter die taak. - De leerlingen bedanken elkaar. Zij doen hun hand omhoog en zoeken een nieuwe partner om een tweetal mee te maken.

34 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 4 - Herhalen van voorgaande stappen. Stimuleer dat leerlingen kiezen voor taken die hen aanspreken en niet voor wat anderen kiezen. - De leerlingen stoppen op een teken van de leerkracht. De werkbladen houden ze even bij zich. 94 Wat gaan we leren? Herinner de leerlingen aan de vorige les en vertel dat we doorgaan met het opstellen van een Takenlijst. Loop de agenda na en wijs erop dat we ook gaan praten wie welke taak krijgt en over een Takencommissie. Takenlijst Vestig de aandacht van de groep op de lijst met mogelijke taken die de vorige les gemaakt is. Maak samen met de leerlingen van deze lijst een definitieve Takenlijst. De lijst bevat hopelijk zoveel taken dat iedere leerling een of meer taken kan vervullen. Misschien is de lijst zo lang dat er wat geschrapt moet worden? Misschien zijn er niet genoeg verschillende taken? Misschien zitten er ideeën bij die niet haalbaar zijn? Misschien ontstaan er nieuwe ideeën? de sollicitatie een brief of een gesprek waarin je solliciteert de commissie een groep mensen met een bepaald taak Taakverdeling Iedere leerling krijgt een sollicitatieformulier waarop hij of zij schriftelijk solliciteert naar een taak. Schrijf het woord sollicitatie op het bord. Weten we nog wat solliciteren is? Als je graag een taak wil doen of een baan wil hebben solliciteer je ernaar. De brief, of het gesprek waarin je solliciteert heet een sollicitatie. Op Werkblad 4.2 staat een sollicitatieformulier. Daarop kun je solliciteren naar een taak. Daar staat ook een tweede en een derde keus op. Waarvoor zou dat zijn? Je kunt ook aangeven met wie je de taak zou willen doen, dat weet je van de binnenkomer (werkblad 4.1). Laat ze hun werkbladen inleveren. Vertel dat u samen met een Takencommissie de definitieve indeling van de taken wil maken. Schrijf het woord commissie op het bord (is al in voorgaande leerjaren aangeboden). Een commissie is een groepje met een bepaalde taak. De takencommissie houdt zich bezig met het verdelen van taken. Schrijf de takencommissie ook op de Takenlijst. Mogelijke taakomschrijving van de Takencommissie: - zet de takenlijst op papier - neemt de sollicitatiebriefjes (werkblad 4.1) door - maakt een verdeling - bedenken wat te doen met taken waarvoor niemand zich heeft aangemeld (bijvoorbeeld leerlingen daarvoor gericht gaan vragen) - bedenken een rouleersysteem. - presenteren van de taakverdeling (en eventueel rouleersysteem) aan de groep. Vraag welke leerlingen willen helpen met het verdelen van de taken. Kies er een aantal uit (als er veel belangstellenden zijn, geef dan aan dat ze later ook aan de beurt kunnen komen). Geef aan dat u samen met de Takencommissie snel na vandaag de indeling bekend maakt. Wat hebben we geleerd? Vraag de leerlingen wat ze van deze les geleerd hebben. Pak de poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP erbij en overleg wat voor afspraken we eventueel moeten maken over taken en verantwoordelijkheden in onze groep.

35 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 4 Afsluiter Bekijk de Lijst met Binnenkomers en Afsluiters. Kies er een van of kies onderstaand voorstel. Stappen De leerlingen staan of zitten in de kring. Geef de opdracht: doe mij na. Stap op de plaats in een rustig tempo: (stap/stap/stap/stap) Als het goed gaat doet u de volgende variatie: we doen dit nog een keer, maar ik ga veranderen, doe dit na: (stap/stapstap/stap/stapstap) Als dat goed gaat doet u de volgende variatie: we doen dit nog een keer, maar ik ga versnellen, doe dit na: (stapstap/stapstapstapstap/stapstap/stapstapstapstap) U kunt ook kiezen voor bijvoorbeeld klappen in de handen of slaan op de bovenbenen. 95 Na de les Hieronder vindt u activiteiten waarmee u de kennis en vaardigheden uit deze les in de praktijk brengt. Leerkracht: besteed regelmatig aandacht aan het uitvoeren van de taken herinner leerlingen in het begin eventueel aan hun taak maar doe dit niet te lang bepaal wanneer de taken rouleren en hoe dat gebeurt Woordmuur De woordkaarten die na deze les opgehangen kunnen worden, zijn: de sollicitatie een brief of een gesprek waarin je solliciteert de commissie een groep mensen met een bepaald taak Taken in de klas Maak direct na deze les, samen met de Takencommissie, de definitieve indeling van de taken en maak die bekend in de klas. Kijk of er grote bezwaren zijn, besteed daar dan enige aandacht aan, en stel de indeling vast. Na deze les gaat de Takenlijst functioneren. Aandachtspunten voor het functioneren van de takenlijst zijn: - Noteer welke leerlingen niet hun voorkeurstaakje maar hun tweede of derde keus kregen. Die hebben volgende keer eerste keus. - Herinner leerlingen in het begin eventueel aan hun taak maar doe dit niet te lang en te vaak. - Besteed regelmatig aandacht aan het uitvoeren van de taken. Is iedereen tevreden over de manier waarop de taken worden uitgevoerd? Zo nee, heb je dat tegen de taakwaarnemer gezegd? Is iedereen tevreden over de eigen taak? Is er voldoende medewerking van de anderen? - Wees alert op het ontstaan van nieuwe taken en voeg die bij een volgende ronde toe. - Bepaal wanneer de taken gaan rouleren. Volg dezelfde procedure van solliciteren.

36 BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 4 96 Takenbord Maak een bord of lijst waarop de indeling van de taken is af te lezen. De Takencommissie is verantwoordelijk voor het bijhouden van het takenbord. Het takenbord kan allerlei vormen aannemen; de Takencommissie kan ideeën aandragen en uitvoeren. Als er gekozen wordt voor een rouleersysteem kan leerkracht of takencommissie ook een flexibel takenbord bedenken, bijvoorbeeld een draaischijf: twee grote cirkels van karton, waarop op de bovenste cirkel de taken staan, en op de onderste namen van de leerlingen. In de bovenste zijn uitsparingen gemaakt waardoor de namen van de leerlingen te lezen zijn. Zie afbeelding. Het bespreken van de taken Spreek met de Takencommissie voor de eerste weken een moment af waarop de uitvoering van de taken geëvalueerd wordt, bijvoorbeeld op vrijdagmiddag. Is iedereen tevreden over de manier waarop de taken worden uitgevoerd? Is iedereen tevreden over de eigen taak? Is er voldoende medewerking van de anderen? Taken kunnen bijgesteld worden, er kan tussendoor gerouleerd worden. Dit is een taak voor de Takencommissie. Nieuwe sollicitatieronde Een andere mogelijkheid om te rouleren is een evaluatie- en sollicitatieronde. Daarvoor kunt u werkblad 4.3 gebruiken. De poster ZO WILLEN WE HET IN ONZE GROEP Deze poster hangt bijgewerkt met een uitspraak over taken op een prominente plek in de klas. Verwijs ernaar als de situatie zich voordoet.