Is de allochtone patiënt beter af bij een allochtone fysiotherapeut?

Is de allochtone patiënt beter af bij een allochtone fysiotherapeut? Beroepsopdracht van Linda Smit en Joreel Siegel Hogeschool van Amsterdam Opleiding fysiotherapie Amsterdam 29 februari 2008

Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE... 2 VOORWOORD... 3 INLEIDING... 4 1. CULTURELE EN RELIGIEUZE ACHTERGRONDINFORMATIE... 6 1.1 INLEIDING... 6 1.2 OMSCHRIJVING BEGRIP ALLOCHTOON... 6 1.3 GEZIN EN OPVOEDING... 6 1.4 OUDEREN... 7 1.5 GEZONDHEIDSZORG... 7 1.6 DE TURKSE/MAROKKAANSE PATIËNT... 8 1.6.1 Ziektebeleving... 8 1.6.2 Lichamelijke klachten door niet-lichamelijke oorzaken... 8 1.6.3 Klachten en lichamelijk onderzoek... 8 1.7 COMMUNICATIE... 9 1.8 TAALPROBLEMEN... 9 1.9 CULTUUR, NORMEN, WAARDEN EN GODSDIENST... 10 1.9.1 Gezinsverhoudingen... 10 1.9.2 Gezichtsverlies en schande... 10 1.9.3 Individualiteit (wij- ik)... 10 1.9.4 Roddel en sociale controle... 10 1.9.5 De waarheid... 10 1.9.6 Expressie... 10 1.9.7 Lichamelijke klachten... 11 1.9.8 Verwachting aan het adres van de hulpverlener... 11 1.9.9 Vrouwelijke hulpverleners en mannelijke cliënten... 11 1.9.10 Leven in twee culturen... 11 1.9.11 Godsdienst... 11 CONCLUSIE... 11 2. DE VERWACHTINGEN VAN DE ALLOCHTONE PATIËNT EN DE INVLOED HIERVAN OP DE BEHANDELING... 12 2.1 INLEIDING... 12 2.2 ALLOCHTONE PATIËNTEN ZIJN ANDERS EN DE MOGELIJKE INVLOED HIERVAN OP DE FYSIOTHERAPEUTISCHE BEHANDELING... 12 2.3 DE VERWACHTINGEN VAN DE ALLOCHTONE PATIËNT... 13 2.4 CONCLUSIE... 14 3. HET FYSIOTHERAPEUTISCH PERSPECTIEF... 15 3.1 INLEIDING... 15 3.2 FYSIOTHERAPEUTEN (EN ANDERE HULPVERLENERS) AAN HET WOORD... 16 Communicatieproblemen... 16 Culturele verschillen... 16 Verschillen ten aanzien van verwachtingen... 17 3.3 CONCLUSIE... 17 4. INTERCULTURALISATIE EN HET ONDERWIJS... 18 4.1 INLEIDING... 18 4.2 ONDERWIJS... 18 4.3 ONZE EIGEN ERVARING IN HET ONDERWIJS... 18 4.4 AANBEVELINGEN NAAR HET ONDERWIJS TOE... 19 4.5 CONCLUSIE... 19 CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN... 20 LITERATUURLIJST... 21 2

Voorwoord Het voorwoord willen wij gebruiken om onszelf even voor te stellen en om een aantal mensen te bedanken die ons hebben geholpen bij het maken van deze scriptie. Wij zijn Linda Smit en Joreel Siegel. Wij zijn twee derdejaars studenten van de opleiding fysiotherapie en wij volgen deze studie op de Hogeschool van Amsterdam. Deze scriptie hebben wij gemaakt in het kader van de beroepsopdracht. De reden dat wij voor deze opdracht hebben gekozen, is omdat wij het beiden een erg interessant onderwerp vinden. De samenleving wordt steeds meer multicultureel en als fysiotherapeut zullen wij hier in de toekomst dan ook steeds vaker mee te maken krijgen in de praktijk. Wij vonden het daarom belangrijk en erg interessant om ons alvast in dit onderwerp te verdiepen. Onze dank gaat uit naar onze docentbegeleider Edwin Bogaard, die ons heeft geholpen bij het in goede banen leiden van ons literatuuronderzoek en het schrijven van deze scriptie. Ook gaat onze dank uit naar Thea Barendse. Wij hebben met haar een gesprek gehad over dit onderwerp en door het gesprek met haar zijn wij echt gaan nadenken over hoe we nu het beste verder konden gaan met onze beroepsopdracht. Ook willen wij Marlies Welbie bedanken. Zij is fysiotherapeut en zij doet de Professional Master Fysiotherapie aan de Hogeschool Utrecht. Zij heeft haar scriptie over het onderwerp dat ook wij behandelen afgerond. We hebben hierdoor veel informatie kunnen verkrijgen. Onze dank hiervoor! Februari, 2008 3

Inleiding Onze maatschappij wordt in toenemende mate divers. Zo hebben steeds meer fysiotherapeuten te maken met patiënten/cliënten die niet van Nederlandse origine zijn. Langzamerhand komen er ook meer fysiotherapeuten die opgegroeid zijn binnen een nietwesterse cultuur. Er wordt altijd aangenomen dat allochtone patiënten bij voorkeur behandeld zouden willen worden (of beter behandeld zouden kunnen worden) door allochtone fysiotherapeuten. De vraag is of dit ook werkelijk zo is. Zijn er daadwerkelijk verschillen in de behandeling, of ligt het probleem binnen de verschillen in de culturele en godsdienstige achtergrond. De HvA is op dit moment actief bezig met onderzoek naar dit onderwerp. We hebben van onze opdrachtgever José Hermans de opdracht gekregen om te onderzoeken of de allochtone patiënt beter af is bij de allochtone fysiotherapeut. Dit is dan ook onze hoofdvraag. Doel van onze beroepsopdracht is om een beeld te schetsen van de problematiek rond dit onderwerp. Waarop wordt gebaseerd dat een allochtone patiënt beter behandeld zou kunnen worden door een allochtone fysiotherapeut? Komt deze basering vanuit de zorginstellingen/fysiotherapeuten zelf, of wordt dit aangegeven vanuit de (allochtone) patiëntenpopulatie. We hebben er voor gekozen om de Islamitische patiënt centraal te stellen in onze beroepsopdracht, omdat deze groep allochtonen het grootst is in de regio van Amsterdam en omdat we de Islamitische bevolkingsgroep steeds vaker in onze praktijk zullen gaan behandelen. We zijn begonnen met een (kort) literatuuronderzoek om de nodige achtergrondinformatie te vinden. Aan de hand van deze informatie wilden wij een tweetal vragenlijsten ontwikkelen en deze in de vorm van een praktijkonderzoek implementeren in een aantal fysiotherapiepraktijken in de regio van Amsterdam, om zo van zowel patiëntperspectief als therapeutperspectief te bekijken wat de knelpunten zijn tijdens de behandeling van deze groep patiënten. Wij zijn echter tegen een aantal problemen aangelopen waardoor wij besloten hebben om een andere richting op te gaan met de uitvoering van onze opdracht. Uit het literatuuronderzoek is veel relevante informatie naar voren gekomen, waaronder reeds bestaande onderzoeken. Zo bestaat er al een onderzoek geschreven door Marlies Welbie in het kader van haar afstudeeropdracht van Fysiotherapiewetenschap in Utrecht. Het is een kwalitatief onderzoek uit met als titel " De multiculturele fysiotherapiepraktijk door de ogen van de fysiotherapeut; een kwalitatief beschrijvend onderzoek " (Welbie M, Dolder R, Agasi- Idenburg C, Reesing I, Wittink H, De multiculturele fysiotherapiepraktijk door de ogen van de fysiotherapeut; een kwalitatief beschrijvend onderzoek, 2007 in press). Dit onderzoek is ondertussen afgerond en hier hebben we informatie uit kunnen halen dat van belang was voor het beantwoorden van onze vragen. Ook bleek het erg moeilijk om in contact te komen met allochtone fysiotherapeuten. Vanwege het feit dat de aanpak die we hebben gekozen groot opgezet was, hebben wij een aantal keuzes moeten maken over welke benadering van het probleem wij het meest interessant vonden om te behandelen. Wij vonden hierbij het patiëntperspectief de meest interessante invalshoek. Wij hebben daarom besloten deze op te nemen in onze opdracht. Tevens was er een vrij uitgebreid onderzoek beschikbaar waarin de knelpunten tijdens de 4

behandeling van Turkse en Marokkaanse patiënten door autochtone fysiotherapeuten beschreven werd (Sneller, Marlies, Fysiotherapie met Turkse en Marokkaanse Patiënten, Doctoraal Scriptie Culturele Antropologie Vrije Universiteit, Amsterdam, 1995). Een dusdanig onderzoek was niet beschikbaar over allochtone fysiotherapeuten, en wij vonden het ook belangrijker om het vanuit het perspectief van een autochtone fysiotherapeut te bekijken, aangezien daar de aangegeven problemen lijken te liggen, en niet bij de allochtone therapeuten. We bekijken het fysiotherapeutische standpunt daarom dus met name vanuit het oogpunt van de autochtone fysiotherapeut. Het concept van de vragenlijsten hebben wij ook moeten laten vallen. Het vinden van de achtergrondinformatie om deze vragenlijsten te ondersteunen bleek zoveel werk te zijn dat er geen tijd meer over bleef om deze te ontwikkelen en te implementeren. Wij wilden het onderzoek kwalitatief goed uitvoeren. Daarom hebben we besloten om deze vragenlijsten niet te ontwikkelen, maar onze uitkomsten puur op de literatuur te baseren. Na deze veranderingen zijn er een aantal nieuwe vragen ontstaan. Deze worden in de komende hoofdstukken genoemd en zullen daar ook verder uitgewerkt worden. Het eindproduct van deze beroepsopdracht bestaat uit een uiteenzetting van de informatie die wij hebben gevonden tijdens ons literatuuronderzoek, en de beantwoording van de vragen die wij opgesteld hebben. Hieruit zal een aantal uitspraken en adviezen voortvloeien die in toekomstige onderzoeken kunnen dienen als ondersteuning. Met toekomstige onderzoeken bedoelen wij bijvoorbeeld een grootschalig praktijk onderzoek in een andere beroepsopdracht. In het eerste hoofdstuk zullen wij culturele en godsdienstige achtergrondinformatie bespreken, zodat een beeld gevormd kan worden over deze achtergrondinformatie. Hierdoor zal de lezer beter kunnen begrijpen wat er in de komende hoofdstukken genoemd wordt. In hoofdstuk 2 wordt besproken wat de verwachtingen zijn van de allochtone patiënt, en wat de mogelijke invloed hiervan is op de behandeling. In hoofdstuk 3 wordt de fysiotherapeutische behandeling van allochtone patiënten vanuit fysiotherapeutisch perspectief besproken. In hoofdstuk 4 wordt bekeken in hoeverre er aandacht besteed wordt binnen het onderwijs aan de interculturele samenleving. Als laatste zullen wij een eindconclusie en aanbevelingen geven. 5

1. Culturele en religieuze achtergrondinformatie 1.1 Inleiding Omdat we ons in deze scriptie richten op de Islamitische patiënt is het belangrijk om iets van de (culturele) achtergrond van deze patiëntengroep te weten. In Nederland bestaat de Islamitische gemeenschap vooral uit mensen van Turkse en Marokkaanse afkomst. Wij hebben er daarom voor gekozen om ons te richten op de Turkse en de Marokkaanse patiënt. In dit hoofdstuk leggen we uit wat het begrip allochtoon nu eigenlijk inhoud en vertellen we iets over de achtergrond van de Turkse en Marokkaanse patiënt. 1.2 Omschrijving begrip Allochtoon Volgens de definitie is een allochtoon iemand waarvan minimaal één van de ouders in het buitenland is geboren (Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen, 2007). De eerste generatie allochtonen bestaat uit personen die zelf ook in het buitenland zijn geboren. De tweede generatie bestaat uit personen die in Nederland zijn geboren. De herkomst van de eerste generatie wordt bepaald door het geboorteland van de persoon. De herkomst van de tweede generatie wordt bepaald door het geboorteland van de moeder als de moeder in het buitenland is geboren. Als de moeder in Nederland is geboren, is het geboorteland van de vader bepalend. De allochtonen worden onderverdeeld in westerse allochtonen en niet-westerse allochtonen. Dit onderscheid wordt bepaald aan de hand van de herkomst. Allochtonen uit Europa, Noord- Amerika, Australië, Japan en Indonesië/Nederlands- Indië worden gerekend tot de westerse allochtonen. Hierbij wordt van volledige werelddelen uitgegaan, met uitzondering van Japan en Indonesië/Nederlands- Indië. De overigen worden gerekend tot de niet-westerse allochtonen. De niet-westerse allochtonen worden verder onderverdeeld in Surinamers, Antillianen, Turken, Marokkanen en personen uit de overige niet-westerse landen. 1.3 Gezin en opvoeding Turken Onder turken bestaat niet één gezins- en opvoedingsstijl. Er zijn verschillende factoren die van invloed zijn op de gezins- en opvoedingsstijl: komt het gezin uit de grote stad of van het platteland, de duur van het verblijf van het gezin in Nederland, zijn de gezinsleden in Nederland geboren of zijn ze op jonge leeftijd of als volwassene naar Nederland gekomen. Andere factoren zijn opleiding en het al dan niet hebben van werk. Kinderen doen al vanaf jongs af aan mee met het gezinsleven. Van kinderen van een jaar of 6 wordt verwacht dat ze zich verantwoordelijk gedragen. Turkse kinderen worden opgevoed met het idee dat ze deel uitmaken van een groep en dat hun mening aan het groepsbelang ondergeschikt is.(5) Marokkanen In het Marokkaanse gezin heeft iedereen een eigen rol (positie). De man is het hoofd van het gezin, de vrouw is verantwoordelijk voor de verzorging van het gezin en de opvoeding van de kinderen. Iedereen wordt geacht zich te houden aan de rol die van hem of haar wordt verwacht. In het Nederlandse gezin staat vooral het individu centraal, in het Marokkaanse gezin is de groep belangrijk. Net als in het Turkse gezin staat in de opvoeding de gemeenschapsrol centraal. Een kind moet zo opgevoed worden dat hij goed kan functioneren in een groepsrol. Dit in tegenstelling tot de Nederlandse cultuur, waar individuele groei juist aangemoedigd wordt. 6

De belangrijkste waarden in het leven en in de traditionele opvoeding van Marokkaanse kinderen zijn eer en schande. Ook respect voor ouders en ouderen zijn belangrijke opvoedingswaarden. Marokkaanse meisjes worden, nog sterker dan jongens, opgevoed in het tonen van schaamte en bescheidenheid. Het tonen van schaamte betekent je plaats weten.(5) 1.4 Ouderen Turken In Turkije hebben ouderen, vooral op het platteland, veel prestige. De islam verplicht volwassen kinderen om voor hun ouders te zorgen wanneer zij oud zijn. In Turkije woont echter nog maar een kwart van de ouderen bij hun kinderen, de anderen wonen zelfstandig of in een verzorgingshuis. Zij proberen zo lang mogelijk te werken en als dat niet meer mogelijk is, hebben zij een pensioen of een toelage van de kinderen. Ook in Nederland proberen de meeste Turkse ouderen zo lang mogelijk zelfstandig te blijven. Sommige verwachten wel dat hun kinderen voor hen zullen zorgen. Een aantal kinderen vind dat inderdaad vanzelfsprekend, anderen vinden dat hun ouders van de hier bestaande opvang gebruik moeten maken.(5) Marokkanen Net als in Turkije stijgt in Marokko het aanzien van mensen naarmate zij ouder worden. Hun levenswijsheid kan jonge mensen tot nut zijn en men vraagt ouderen dan ook vaak om advies. Veel ouderen vinden het moeilijk dat ze in Nederland niet de status hebben van `wijze oudere`. Volgens de Islam zijn volwassen kinderen verplicht hun bejaarde ouders met liefde en respect te verzorgen. In Nederland is het gebruikelijk om ouderen in verzorgings- huizen te plaatsen. Dit wordt door vele Islamitische ouderen gezien als oneerbiedig.(5) 1.5 Gezondheidszorg In Turkije In Turkije kan iedereen in principe gebruik maken van de overheidszorg. Er zijn gezondheidshuizen waar een verpleegster of vroedvrouw eerste hulp verleent. De huizen staan in contact met gezondheidscentra waar een arts werkt en enkele bedden staan. Deze staan weer in contact met de medische centra of ziekenhuizen in de provinciesteden. Elke provincie heeft een bureau voor gezondheidszaken en sociale hulpverlening. Iedere werknemer is verzekerd. De verzekering geeft zowel recht op uitkering van ziektegeld als op ziekenzorg. Er zijn aparte ziekenhuizen voor verzekerden. De zorg geldt ook voor Turken die op vakantie in Turkije zijn en in Nederland in het ziekenfonds zitten. Ook is er medische zorg in de privé-sector, die de patiënt zelf moet betalen. Een arts heeft in Turkije veel status, hij heeft gestudeerd en geniet veel vertrouwen.(5) In Marokko In Marokko bestaat de gezondheidszorg uit een publiek en een privé-gedeelte. Het publieke deel bestaat uit de maatschappelijke gezondheidszorg, en het privé gedeelte bestaat uit een collectieve verzekering voor werknemers en werkgevers voor aanvullende zorg. De basiseenheid van de maatschappelijke gezondheidszorg is het gezondheids- centrum. Dit is voor iedereen vrij toegankelijk en gratis. De ziekenhuizen in de steden zijn redelijk goed uitgerust. In de ziekenhuizen werken ook vrouwelijke artsen. 7

Er zijn samenwerkingsovereenkomsten tussen zorgverzekeraars in Marokko en West- Europese landen ten behoeve van geremigreerde zieke Marokkanen.(5) 1.6 De Turkse/Marokkaanse patiënt 1.6.1 Ziektebeleving Turken Ziekte en gezondheid worden beschouwd als gaven van Allah. Alles wat in het leven gebeurt, heeft betekenis en niets is zinloos. In de koran staat echter ook dat de moslim verantwoordelijk is voor zijn eigen gezondheid. In Turkije wordt een sterk lichaam erg belangrijk gevonden. Als een Turk ziek wordt wijt hij dat meestal een lichamelijke oorzaak. Psychische oorzaken vindt hij moeilijk te begrijpen en accepteren.(5) Marokkanen Ook Marokkanen zien ziekte en gezondheid als gaven van Allah. Wanneer een Marokkaan ziek wordt zal hij dit meestal wijten aan een lichamelijke oorzaak. Emoties, stress en andere psychische oorzaken vindt hij moeilijk te begrijpen en te accepteren. Het liefst krijgt hij een medicijn of een operatie waarmee de kwaal verholpen wordt. Niet geschoolde Marokkaanse patiënten hebben weinig inzicht in de werking van het menselijk lichaam, omdat hun de biologische basiskennis ontbreekt. Het geloof in bovennatuurlijke ziekteoorzaken is vooral op het platteland nog zeer levend. De oorzaak van ziekten wordt dan gezocht in geesten, het boze oog of zwarte magie. In zo`n geval zullen de mensen de hulp inroepen van de fqi`s.(plattelandsgenezers die mensen genezen met het lezen van bepaalde stukjes uit de koran)(5) 1.6.2 Lichamelijke klachten door niet-lichamelijke oorzaken Turken/Marokkanen Zoals veel migranten hebben ook Turken en Marokkanen wel eens lichamelijke klachten met niet-lichamelijke oorzaken. Omdat zij hun leed en frustraties niet zo snel openlijk tegenover de buitenwereld of familie laten blijken i.v.m. gezichtsverlies, zijn lichamelijke klachten vaak (onbewust) de enige manier van uiten.(5) 1.6.3 Klachten en lichamelijk onderzoek Turken De Turkse patiënt uit zijn lichamelijke klachten in onze ogen wel eens overdreven. Dit is voor hen een manier om klachten te benadrukken. Dit vooral als de patiënt problemen heeft om in het Nederlands duidelijk te maken wat er aan de hand is. Sommige patiënten uiten zich op een indirecte manier. Patiënten zien het verrichten van een lichamelijk onderzoek als een erkenning van hun klachten. Een arts kan hierdoor het vertrouwen van de patiënt winnen. Vrouwen kunnen moeite hebben met een mannelijke hulpverlener en mannen met een vrouwelijke hulpverlener.(5) Marokkanen Net als bij Turkse patiënten worden lichamelijke klachten door Marokkanen in onze ogen wel eens overdreven geuit. Dit is geen aanstellerij, maar voor hen een manier om de klachten te 8

benadrukken, vooral als de patiënt moeite heeft (door taalproblemen) duidelijk te maken wat hij voelt. Ook worden klachten, net als bij de Turken, vaak op een indirecte manier uitgelegd en zien zij het verrichten van een lichamelijk onderzoek als een erkenning van hun klachten. Een arts kan hierdoor het vertrouwen van de patiënt winnen.(5) 1.7 Communicatie Turken Sommige Turken, vooral de Turken van het platteland, hebben moeite met de manier waarop men in het Westen met de tijd omgaat. Zij zijn zelf gewend om te leven met de biologische tijd. Men eet bijvoorbeeld wanneer men honger heeft. Soms houden Turkse patiënten zich niet aan de afgesproken tijd. Dit kan meerdere oorzaken hebben. Men is niet altijd bekend met de gewoonte een afspraak te maken voor een bezoek aan de dokter. In Turkije gaat men wanneer men ziek is naar een dokter. Familieaangelegenheden gaan vóór andere afspraken.(5) Marokkanen De tijdsbeleving van Marokkanen kan soms anders zijn. Hierdoor komen ze gemaakte afspraken niet na, wat wij zien als onbeleefd. In Marokko leeft men echter niet met de klok. Men gaat naar de dokter wanneer men zich ziek voelt. Ook zal familie altijd voor een gemaakte afspraak met de zorgverlener gaan. Lichamelijk contact, zoals een hand geven, kan taboe zijn vanwege religieuze achtergronden. Contact met vrouwen zal soms via de man moeten, omdat hij het aanspreekpunt van de familie is en alle uitgaande relaties regelt en behoud. Marokkanen zijn uiterst beleefd. Ze zullen niet snel nee zeggen, en zullen niet snel toegeven dat ze je niet begrepen hebben. Dit zou namelijk de indruk kunnen wekken dat de zorgverlener zijn werk niet goed doet.(5) 1.8 Taalproblemen Turken Veel Turken van de eerste generatie spreken niet of nauwelijks Nederlands. Nederlands leren zou kunnen betekenen dat je (onbewust) toegeeft dat je niet meer terugkeert naar Turkije. Ook deden Turken vaak hetzelfde werk en was het dus niet nodig om de Nederlandse taal te leren. Een andere reden is dat sommige Turken analfabeet zijn, wat het leren van een andere taal extra moeilijk maakt.(5) Marokkanen Ook bij de Marokkanen van de eerste generatie spreken veel van hen geen of niet goed Nederlands. Er zijn een aantal redenen waarom zij de Nederlandse taal (nog) niet goed beheersen. Wie het plan heeft om terug te gaan naar het land van herkomst, gaat niet de taal leren van het gastland. Besluiten om de taal wel te leren, is de erkenning dat je niet meer terug zal keren naar je eigen land. Sommigen komen er om die reden niet aan toe Nederlands te leren. Anderen hebben weinig schoolopleiding of zijn analfabeet en hebben daarom extra moeite met het leren van een vreemde taal.(5) 9

1.9 Cultuur, normen, waarden en godsdienst 1.9.1 Gezinsverhoudingen Het traditionele Turkse en Marokkaanse gezin is positioneel (iedereen heeft een rol). Zo is de man het hoofd van het gezin, kostwinner, woordvoerder naar de buitenwereld en beschermer van de familie-eer. De vrouw is verantwoordelijk voor de verzorging van het gezin en de opvoeding van de kinderen. Zij onderhoud contacten in het gezin en met de familie. De kinderen worden ook voorbereid op hun toekomstige rollen. Jongens worden opgevoed om goed in de buitenwereld te functioneren en meisjes om zich op hun taak in het gezin voor te bereiden. Iedereen wordt geacht zich te houden aan de rol die van hem of haar wordt verwacht.(6) 1.9.2 Gezichtsverlies en schande De belangrijkste waarden in het leven en in de traditionele opvoeding van Turkse en Marokkaanse kinderen zijn eer en schande. Eén van de ergste dingen die hen kan overkomen is gezichtsverlies. Daarmee maken ze niet alleen zichzelf maar vooral familie en de gemeenschap te schande. Turken en Marokkanen zullen dat dan ook koste wat kost willen voorkomen. Gezichtsverlies kan gebeuren doordat kinderen of vrouwen zich niet aan de `regels` van de gemeenschap houden.(6) 1.9.3 Individualiteit (wij- ik) In het Nederlandse gezin staat vooral het individu centraal. In het Marokkaanse en Turkse gezin staat vooral de groep centraal. Marokkaanse en Turkse Kinderen worden opgevoed met het idee dat hun mening ondergeschikt is aan het groepsbelang. Zij leven in een zogenaamde wij- cultuur. In deze wij- cultuur worden oorzaken van problemen of ziekte minder in het individu en meer in relaties gezocht. Dit kan botsen met de denkwijze van de Nederlandse hulpverlening. Hulpverleners in Nederland vinden zelfstandigheid (in de betekenis van onafhankelijkheid ) een centrale waarde in de behandeling.(6) 1.9.4 Roddel en sociale controle Vanuit de schande- en schaamtegedachte is de sociale controle en daarmee de kwetsbaarheid voor roddel bij gemeenschapsgerichte culturen/wij- culturen groter en explicieter dan bij individueel gerichte culturen het geval is. Gedragingen en uitlatingen die suggereren dat iemand zich niet aan de regels houdt, kunnen daardoor leiden tot conflicten of zelfs verstoting. Hierdoor kunnen allochtonen meer op hun hoede zijn dan autochtonen en er ook minder snel op vertrouwen dat hulpverleners hun privacy beschermen.(6) 1.9.5 De waarheid Turkse en Marokkaanse patiënten/cliënten vertellen hun verhalen en problemen niet altijd in overeenstemming met de feitelijke toedracht. Redenen voor halve waarheden kunnen gevoelens van schaamte zijn of de hiervoor genoemde angst voor roddel. Of er worden andere accenten gelegd op basis van andere interpretaties dan de hulpverlener zou doen.(6) 1.9.6 Expressie Zoals al eerder vermeld in subkopje 1.6.3 Klachten en lichamelijk onderzoek, uiten Turkse en Marokkaanse patiënten zich vaak zeer heftig. Hierbij wijkt hun manier van uiten sterk af van 10

de manier van uiten van autochtone patiënten. De reden voor deze `overdreven` manier van uiten komt vaak doordat de zij de Nederlandse taal niet (goed)genoeg beheersen om goed duidelijk te maken wat het probleem is.(6) 1.9.7 Lichamelijke klachten Mensen uit niet-westerse culturen uiten relatief weinig psychische klachten. Zij laten hun leed en frustraties niet zo snel openlijk tegenover de buitenwereld of familie blijken. Dit in verband met eer en schande. Gevoelens van onbehagen worden dan vaak vertaald in lichamelijke klachten.(6) 1.9.8 Verwachting aan het adres van de hulpverlener De Marokkaanse en Turkse patiënt heeft veel eerbied voor de hulpverlener. Zij zullen uit respect de hulpverlener dan ook niet snel tegenspreken. Zij verwachten dat de hulpverlener alles weet, deze heeft immers gestudeerd en weet waar hij over praat. De patiënt verwacht van de hulpverlener dat hij de klacht van de patiënt verhelpt/wegneemt.(6) 1.9.9 Vrouwelijke hulpverleners en mannelijke cliënten De Islamitische cultuur heeft voorschriften met betrekking tot man- vrouwverhoudingen. Vrouwen zijn hierin ondergeschikt aan de man. Een cliënt of zijn gezinsleden kan daardoor de vrouwelijke hulpverlener niet altijd als een gelijkwaardige gesprekspartner, bemiddelaar of onderhandelaar beschouwen.(6) 1.9.10 Leven in twee culturen De Turkse en Marokkaanse immigranten leven in twee culturen tegelijk, een bekende en een onbekende cultuur. Dit maakt het begrijpelijk dat zij godsdienstige voorschriften strenger toepassen. In een verwarrende omgeving zoekt men veiligheid en houvast in tradities en is sociale controle een middel om de groep (het gezin) bijeen te houden.(6) 1.9.11 Godsdienst De godsdienstige achtergrond van een patiënt/cliënt kan van grote invloed zijn, wat zichtbaar wordt in gedragsvoorschriften met betrekking tot bijvoorbeeld seksualiteit, kleding, voeding en viering van gedenkdagen. Ook kan godsdienst betekenis hebben in omgangsvormen, zoals verhoudingen tussen mannen en vrouwen, ouders en kinderen, het belang van materieel bezit en het tijdsperspectief dat iemand hanteert. Vanuit zijn godsdienstige achtergrond kan de patiënt/cliënt ook rampspoed en ziekte op een bepaalde manier interpreteren. Het maakt nogal uit of iemand tegenslagen opvat als teken van God, in de zin van straf of beproeving, of als consequentie van zijn of haar eigen, onverantwoordelijk handelen.(6) Conclusie Er zijn, gekeken naar de hiervoor beschreven punten, een aantal dingen te vinden waarin de Turkse en de Marokkaanse cultuur verschilt met Nederlandse cultuur. Het is daarom begrijpelijk dat er knelpunten kunnen ontstaan tijdens de fysiotherapeutische behandeling van deze patiëntengroep. Hier zullen we in de volgende hoofdstukken verder op in gaan. 11

2. De verwachtingen van de allochtone patiënt en de invloed hiervan op de behandeling 2.1 Inleiding Zoals al beschreven in de inleiding zijn bij ons een aantal vragen naar boven gekomen die we gaan beantwoorden. Zo willen wij graag weten of de allochtone patiënt anders is dan de Nederlandse patiënt, en waarin dit verschil dan zou zitten. Is dit cultuur? Het gaat ons dan met name om patiënten met de Islamitische achtergrond. Ook vragen wij ons af of deze (culturele)verschillen invloed zouden kunnen hebben op de behandeling. Tevens willen wij weten of patiënten met Islamitische achtergrond specifieke eisen stellen aan de behandelend (fysio)therapeut, en of deze verschillen van de eisen van Nederlandse patiënten. Wij zullen in dit hoofdstuk antwoord geven op bovenstaande vragen. 2.2 Allochtone patiënten zijn anders en de mogelijke invloed hiervan op de fysiotherapeutische behandeling Allereerst moet duidelijk zijn dat dé allochtoon of de allochtone/islamitische patiënt niet bestaat. Net als dat dé Nederlander of dé Nederlandse patiënt niet bestaat. Het is niet mogelijk om een patiëntengroep over één kam te scheren.(6) Als (fysio)therapeut kun je het dan ook niet hebben over dé Turkse of dé Marokkaanse patiënt. Migrantengroepen vertonen namelijk allerlei cultuurverschillen, zowel onderling als ten opzichte van autochtone Nederlanders. Binnen eenzelfde groep zijn er ook nog variaties door verschillen in regionale herkomst, welstand en opleidingsniveau. Je zult als therapeut dus altijd moeten kijken naar de individuele patiënt.(6) Als we kijken naar het begrip cultuur zijn allochtone/islamitische patiënten eigenlijk niet zo anders als we soms nog denken. Veel aspecten van de Islamitische cultuur die wij nu als anders of vreemd beschouwen, werden nog niet zo lang geleden als normaal beschouwd in de Nederlandse cultuur(6). Dit wil echter niet zeggen dat er geen cultuurverschillen zijn tussen autochtonen en allochtonen. Deze zijn er wel degelijk. Als hulpverlener is het belangrijk om enige kennis te hebben van deze verschillen.(zie H.1) Uit literatuur blijkt dat in de Islamitische cultuur de man de woordvoerder van het gezin is. Dit kan betekenen dat de man wordt meegenomen naar de fysiotherapeut. Deze zal dan hoogstwaarschijnlijk ook het woord doen. Soms is het zo dat vrouwen niet als gelijkwaardig gesprekspartner worden gezien door de man, wat een behandeling door een vrouwelijke fysiotherapeut bemoeilijkt(5). Ook blijkt uit literatuur dat psychische klachten niet snel worden geuit tegenover anderen omdat dit soort klachten vaak enigszins taboe zijn en omdat zij bang zijn voor roddel. Daarom uiten niet-lichamelijke klachten zich vaak uiteindelijk in lichamelijke klachten, waarvoor zij dan naar de fysiotherapeut gaan.(5) Wat ook naar voren komt uit de literatuur is dat patiënten met Islamitische afkomst zich over het algemeen, vanuit autochtoon perspectief, overdreven uiten(6,14). Dit is echter een manier om de klachten te benadrukken, omdat ze vaak niet goed genoeg Nederlands spreken om dit goed uit te kunnen leggen aan de fysiotherapeut(6). Verschillen in bepaalde gebruiken en gedragscodes kunnen voor verwarring zorgen tijdens de behandeling.(17) Patiënten van Islamitische afkomst zijn in een andere cultuur groot gebracht en zijn daardoor opgevoed met andere gebruiken en gedragscodes. Deze gedragscodes kunnen echter voor 12

problemen zorgen wanneer deze gebruikt worden in het westerse Nederland.(17) De voor hen normale gebruiken en gedragscodes kunnen niet overeenkomen met de westerse gebruiken. Dit kan voor de nodige problemen in de omgang met deze patiënten zorgen. Vooral het nakomen van afspraken en op tijd komen zijn veel voorkomende onderwerpen bij het behandelen van deze groep patiënten. (5) Ook de nadruk die in de westerse cultuur gelegd wordt op het individualisme kan een probleem zijn voor de Islamitische patiënt. Zij zijn opgegroeid in een wij- cultuur, waar het deel uitmaken van een groep belangrijker wordt geacht dan de ontwikkeling van het individu.(6) De westerse insteek van een behandeling die met name gericht is op de ontwikkeling van zelfstandigheid van het individu kan dus voor Islamitische patiënten een probleem vormen. Uit verschillende literatuur die we gevonden hebben en uit onderzoeken gedaan door o.a. de overheid komt het feit dat er problemen/ knelpunten zijn tijdens de behandeling steeds naar voren.(14,16,17,18) Deze problemen komen dan vooral door de gebrekkige communicatie en door het feit dat de behandelaar geen of weinig kennis heeft van de (culturele) achtergrond van de patiënt. Er zijn geen aanwijzingen dat de problemen komen door niet competent handelen van de fysiotherapeut.(18) De praktische vaardigheden van de autochtone fysiotherapeut en de allochtone fysiotherapeut zouden ook gelijk moeten zijn, want zij hebben immers dezelfde opleiding genoten. Wij zijn dus van mening dat verschillen in culturele achtergrond tussen (fysio)therapeut en patiënt wel degelijk invloed kunnen hebben op de behandeling. Er wordt voor gepleit om zorgverleners/ fysiotherapeuten zo goed mogelijk voor te bereiden op het feit dat ze in het werkveld met allochtone patiënten, dus mensen met een andere (culturele) achtergrond, moeten werken.(16,17,18) Dit zal voor een groot deel vanuit de opleidingen gerealiseerd moeten worden. Zie hoofdstuk 4, Interculturalisatie en het onderwijs. 2.3 De verwachtingen van de allochtone patiënt In 2000 heeft het NIVEL in opdracht van het Provinciaal Patiënten/Consumenten Platform Utrecht (PP/CP Utrecht) een rapport geschreven over de behoefte aan huisartsenzorg van migranten. Dit is een rapport geschreven vanuit het patiëntenperspectief. Hiervoor is gebruik gemaakt van bestaand onderzoeksmateriaal, namelijk de QUOTE-MI (QUality Of care Through patiënt s Eyes- migranten). Dit is een vragenlijst voor het meten van kwaliteit van zorg vanuit patiëntenperspectief. Het onderzoek onder migranten bestond uit twee fasen. Eerst is een aantal focusgesprekken gehouden met leden uit vier etnische groepen: Turken, Marokkanen, Surinamers en Antilianen. In deze groepen (gemiddeld 10-15 deelnemers, boven de 25 jaar) zijn de verwachtingen van migranten ten aanzien van de huisarts en hun ervaringen in kaart gebracht. Op basis van deze focusgesprekken is een vragenlijst met stellingen ontwikkeld die is uitgetest bij ongeveer 40 respondenten per migrantengroep. De werving van deze respondenten vond plaats via de interviewers. Uiteindelijk hebben 151 migranten meegedaan aan het onderzoek: 35 Turken, 36 Marokkanen, 47 Antilianen en 33 Surinamers(12,13). De kwaliteitsgebieden die genoemd worden in het rapport zijn : bejegening, informatie, autonomie, continuïteit, toegankelijkheid, deskundigheid, accommodatie en kosten. Hieronder zullen we de punten beschrijven die de patiënten verwachten van de arts of therapeut en die belangrijk zijn voor fysiotherapie. De punten die de patiënten hebben genoemd bij bejegening zijn : serieus nemen, geen vooroordelen, voldoende tijd, begrip dat patiënt soms moeilijk verhaal kan vertellen, bereid 13

over de problemen van de patiënt te praten, goed kunnen luisteren, laten uitpraten, niet het gevoel geven van een 2e-rangs persoon, begrip voor de situatie van de patiënt, begrip voor het meenemen van een tolk en evenveel tijd en aandacht geven als aan Nederlandse patiënten.(12,13) Soms besteden autochtone fysiotherapeuten minder aandacht aan een `allochtone`patiënt dan aan een autochtone patiënt. Dit komt door de gebrekkige communicatie tussen patiënt en fysiotherapeut. Hierdoor verloopt de behandeling erg moeilijk en krijgt de patiënt niet de tijd en aandacht die ze zouden moeten krijgen.(18) De punten die genoemd zijn bij informatie zijn : uitleg over resultaten van onderzoek, voorlichtingsfolders in de eigen taal en informatie krijgen over de organisatie van de praktijk.(12,13) De punten genoemd bij autonomie zijn : meebeslissen over behandeling, rechten aan de patiënt vertellen, tolk inschakelen wanneer de patiënt dit wil, dossierinzage en doorverwijzen naar een specialist wanneer de patiënt dit wil.(12,13) Het punt de rechten aan de patiënt vertellen betreft misschien enige uitleg. De autochtone patiënt weet vaak zijn/haar rechten wel. Zij zijn opgegroeid in het Nederlandse gezondheidszorgsysteem. De allochtone patiënt is echter vaak opgegroeid met het gezondheidszorgsysteem van het land van herkomst waar andere rechten en plichten jegens de patiënt gelden. Voor hen is het dus belangrijk dat de (fysio)therapeut uitlegt wat zijn /haar rechten en plichten zijn ten aanzien van de behandeling. Als laatste de punten die genoemd zijn bij toegankelijkheid : telefonisch goed bereikbaar, mogelijkheid tot extra lange consult wanneer daar aanleiding toe is, mogelijkheid voor vrouwelijke therapeut.(12,13) Over het algemeen komen de punten/wensen van de patiënten die genoemd zijn overeen met de wensen van autochtone patiënten. Alhoewel dit rapport specifiek over de behoefte aan huisartsenzorg gaat, zijn de hierboven beschreven behoeften naar onze mening goed terug te koppelen naar de fysiotherapeutische zorg. De relatie tussen fysiotherapeut en patiënt is ook op deze punten gebaseerd. Wij zijn van mening dat de uitkomsten van deze vragenlijst op deze punten dus een indicatie kunnen geven van wat patiënten verwachten van de fysiotherapeut/fysiotherapie. De hierboven beschreven punten, worden door de patiënten als erg belangrijk beschouwd. Dit is dus iets waar je als fysiotherapeut rekening mee dient te houden om een goede uitkomst van de behandeling te bevorderen. 2.4 Conclusie Dé allochtoon of de allochtone/islamitische patiënt bestaat niet. Net als dat dé Nederlander of dé Nederlandse patiënt niet bestaat. Als (Fysio)therapeut kun je het dan ook niet hebben over dé Turkse of dé Marokkaanse patiënt. Migrantengroepen vertonen allerlei cultuurverschillen, zowel onderling als ten opzichte van autochtone Nederlanders. De wensen van allochtone en autochtone patiënten komen grotendeels overeen. Toch zijn er een aantal wensen die specifiek gelden voor de allochtone patiënt. Als fysiotherapeut dien je hier rekening mee te houden om een goede uitkomst van de behandeling te bevorderen. Verschillen in culturele achtergrond tussen (fyio)therapeut en patiënt kunnen wel degelijk invloed hebben op de behandeling. Deze problemen komen dan vooral door de gebrekkige communicatie en door het feit dat de behandelaar geen of weinig kennis heeft van de (culturele) achtergrond van de patiënt. In de opleidingen in de gezondheidszorg zal rekening gehouden moeten worden met de multiculturalisatie (H4). 14

3. Het fysiotherapeutisch perspectief 3.1 Inleiding Er is al heel lang bekend dat veel fysiotherapeuten problemen ondervinden tijdens de behandeling van allochtone patiënten, meer dan bij de behandeling van Nederlandse patiënten. Er wordt over dit onderwerp al jaren onderzoek gedaan naar de oorzaken van deze problemen. Deze onderzoeken baseren zich echter voornamelijk op de huisartsenzorg. Er is echter nog zeer weinig bekend over deze problemen binnen het vakgebied van de Fysiotherapie. In de periode van onze beroepsopdracht in april 2007 voerde Marlies Welbie in het kader van haar afstudeeropdracht van Fysiotherapiewetenschap in Utrecht een kwalitatief onderzoek uit met als titel "Problemen in de multiculturele fysiotherapiepraktijk; een fysiotherapeutisch perspectief". Dit onderzoek is ondertussen afgerond. Hieronder zal onder andere een korte uiteenzetting komen van deze resultaten. Verder is er een soortgelijk onderzoek uitgevoerd door Marlies Sneller in 1995 in het kader van een scriptie voor Culturele Antropologie. In deze scriptie wordt aan verschillende Nederlands fysiotherapeuten gevraagd welke problemen zij ondervinden tijdens de behandeling van Turkse en Marokkaanse patiënten. Daarnaast is er ook een Turkse en een Marokkaanse fysiotherapeut ondervraagd. In deze scriptie worden de problemen die de fysiotherapeuten ervaren getoetst aan een gezondheidszorgsysteem. Wij besteden verder geen aandacht aan de toetsing van Marlies Sneller aan het gezondheidszorgsysteem, maar wij gebruiken wel de andere onderzoeksgegevens uit de scriptie. In dit hoofdstuk staan de scripties van Marlies Welbie en Marlies Sneller centraal. Er is naast het onderzoek van Marlies Welbie en Marlies Sneller verder helaas nog erg weinig onderzoek gedaan naar de multiculturalisatie binnen de fysiotherapie. Daarom refereren wij ook aan een aantal andere onderzoeken die zijn gedaan in het kader van de multiculturalisatie van de gezondheidszorg. Deze onderzoeken zijn echter niet puur gericht op fysiotherapie, maar meer op de algemene gezondheidszorg. Tijdens het onderzoek van Marlies Sneller zijn een twaalftal Nederlandse fysiotherapeuten ondervraagd, alsmede een Turkse en een Marokkaanse fysiotherapeut. Tijdens het onderzoek zijn de volgende punten getoetst: 1. zijn er problemen tussen Nederlandse fysiotherapeuten en hun allochtone patiënten; 2. zo ja, welke problemen zijn dat; 3. hoe gaan de fysiotherapeuten daarmee om, welke oplossingen dragen ze aan; 4. welke oplossingen zijn meer of minder succesvol en waarom. Verder worden er ook andere vragen gesteld in relatie tot de omgang tussen de fysiotherapeuten en de patiënten. Het onderzoek van Marlies Welbie is een kwalitatief beschrijvend onderzoek. Er is gebruik gemaakt van interviews met therapeuten die werkzaam zijn in de achterstandswijken van Utrecht. De fysiotherapeuten waren niet allemaal autochtoon, maar het overgrote deel wel. Het doel van de studie: het maken van een inventarisatie van problemen waar fysiotherapeuten tegen aan lopen bij screening, diagnostiek en behandeling van allochtone patiënten in de achterstandswijken van Utrecht. De onderzoeksvraag luidt: Welke problemen 15

ervaren fysiotherapeuten werkzaam in achterstandswijken van Utrecht bij screening, diagnostiek en behandeling van allochtone patiënten? 3.2 Fysiotherapeuten (en andere hulpverleners) aan het woord Tijdens de behandeling van (Islamitische) allochtone patiënten zijn er een aantal factoren die een goede afloop belemmeren. Veelgenoemde problemen zijn, communicatieproblemen (taalproblemen), culturele verschillen en verschillen ten aanzien van verwachtingen en (10, 14, 18). Ook worden organisatorische problemen, verschil in klinische realiteit, herstel belemmerende factoren en negatieve gevoelens van de therapeut genoemd als redenen voor de problemen in de behandeling. (19) We zullen hieronder de belangrijkste punten uitlichten. Communicatieproblemen Communicatieproblemen en taalproblemen zijn binnen alle onderzoeken de meest genoemde problemen die ervaren worden tijdens de zorg voor allochtone patiënten. In het onderzoek onder fysiotherapeuten komt naar voren dat veel therapeuten ervaren dat de patiënten hen niet goed begrijpen. Vooral tijdens de anamnese levert dit de nodige problemen op. De patiënten blijven herhalen dat ze pijn hebben en geven vaak geen duidelijke antwoorden op de vragen die ze gesteld worden. Hierdoor moet de Nederlandse fysiotherapeut vaak raden naar de oorzaak en de ernst van de klachten. Dit zorgt voor grote problemen bij het stellen van de juiste diagnose.(14) Ook het overdrijven van de klachten wordt vaak genoemd. Hoewel dit in eerste instantie niks te maken lijkt te hebben met taalproblemen, is dit mogelijk toe te schrijven aan het feit dat allochtonen de Nederlandse taal niet goed genoeg beheersen om hun klachten goed uit te kunnen leggen. Daardoor zouden ze meer nadruk op hun klachten leggen in de hoop dat ze dan wel begrepen worden (6, 14) Ook met de behandeling zorgen de taal- en begripsproblemen voor lastige situaties. Patiënten begrijpen vaak niet de simpele termen die wij in Nederland gewend zijn te gebruiken, waardoor bepaalde oefeningen en behandelingen moeilijk uit te leggen zijn aan deze groep patiënten. (19) Ook in andere onderzoeken binnen de gezondheidszorg worden taal- en communicatieproblemen veelvuldig genoemd. (9, 10, 14, 18,19) Ook wordt de behandeling van allochtone patiënten vaak als zwaar en tijdrovend omschreven, mede vanwege deze communicatieproblemen. (18) Culturele verschillen In hoofdstuk 2 en 3 hebben we al het een en ander besproken betreffende culturele verschillen. In die hoofdstukken hebben we dit echter belicht vanuit patiëntperspectief. Hier gaan we in op de culturele verschillen gezien vanuit het perspectief van de hulpverlener. Culturele verschillen worden ook vaak genoemd als men vraagt naar problemen die hulpverleners ervaren tijdens de behandeling van allochtone patiënten. Allochtonen hebben deels andere opvattingen over gezondheid en ziekte, ziektegedrag en ziektebeleving dan autochtonen, bijvoorbeeld wat betreft de oorzaken van ziekten. Sociale en soms ook bovennatuurlijke verklaringen spelen vaker een rol naast of in plaats van medische verklaringen voor lichamelijke aandoeningen en ongezondheid. Ook pijn wordt anders 16

ervaren en dus ook anders omschreven. Dit wordt ook wel omschreven als verschil in klinische realiteit (18,19) Deze culturele verschillen resulteren vaak in (wederzijds) onbegrip, mede omdat hulpverleners veelal niet bekend zijn met of een vooringenomen standpunt hebben over de taal en cultuur van allochtonen, waardoor misverstanden en verkeerde verwachtingen kunnen ontstaan.(18) Aan bepaald gedrag en bepaalde uitingen worden door hulpverleners mogelijk verkeerde conclusies gekoppeld, wat niet bijdraagt aan een goede verstandshouding tussen de patiënt en de hulpverlener (6). Ook kan dit grote gevolgen hebben voor de uitkomst van de gekozen behandeling. Als de hulpverlener geen adequaat behandelplan op kan stellen omdat hij zich niet in kan leven in de situatie van de patiënt zal de uitkomst van de behandeling ook negatief uit kunnen vallen. Verschillen ten aanzien van verwachtingen Zoals al genoemd in hoofdstuk 2 zijn er verschillen in verwachting tussen de allochtone en autochtone patiënt. Westerse hulpverleners zijn vaak erg gericht op de autonomie van de patiënt, het individu staat centraal. Ze verwachten van de patiënt dat deze zijn eigen problemen en zijn eigen hulpvraag adequaat kan benoemen. Veel allochtonen missen deze vaardigheid omdat in het land van herkomst de gezondheidszorg veel minder gedifferentieerd is dan in Nederland en men vaak ook een andere betekenis geeft aan ziekte. (18) Ook verwacht de hulpverlener van de patiënt dat deze bijdraagt aan zijn eigen herstel. De allochtone patiënt is vaak niet bekend met deze autonomie. Zij komen uit een wij- cultuur, waar de groep en het groepsbelang belangrijker is dan het individu. (6,19) Veel van de Nederlandse fysiotherapeuten geven aan dat zij het idee hebben dat allochtone patiënten verwachten dat zij als behandeling minstens massage verwachten. Fysiotherapeuten noemen ook vaak het probleem dat allochtone patiënten hun huiswerkoefeningen nooit goed uitvoeren. Therapietrouw wordt vaak als slecht omschreven bij allochtone patiënten. Dit zorgt voor veel irritatie bij fysiotherapeuten. (14) 3.3 Conclusie Een veel genoemd probleem die autochtone fysiotherapeuten benoemen zijn communicatieproblemen.(9,10,14,18,19) Ook culturele verschillen kunnen voor problemen zorgen. Deze culturele verschillen resulteren vaak in (wederzijds) onbegrip, mede omdat hulpverleners veelal niet bekend zijn met of een vooringenomen standpunt hebben over de taal en cultuur van allochtonen, waardoor misverstanden en verkeerde verwachtingen kunnen ontstaan.(18) In Nederland verwacht de fysiotherapeut dat de patiënt bijdraagt aan zijn eigen herstel. Veel van de Nederlandse fysiotherapeuten geven echter aan dat zij het idee hebben dat allochtone patiënten verwachten dat zij als behandeling minstens massage verwachten en dus verder niks zelf hoeven te doen.(14) Tijdens de verdere behandeling ontstaan problemen door lager taalen begripsniveau van de patiënt. 17

4. Interculturalisatie en het onderwijs 4.1 Inleiding In de eerdere hoofdstukken is duidelijk geworden dat autochtone fysiotherapeuten problemen ondervinden tijdens de behandeling van allochtone (islamitische) patiënten. Wordt er in het onderwijs voldoende rekening mee gehouden dat de samenleving steeds meer multicultureel wordt? En worden de studenten, dus de toekomstige fysiotherapeuten, voldoende voorbereidt op het feit dat ze straks in het werkveld mensen zullen moeten gaan behandelen met een andere (culturele) achtergrond? In dit hoofdstuk zullen we antwoord geven op deze vragen. 4.2 Onderwijs Er zijn verschillende onderzoeken geweest vanuit de overheid naar de interculturalisatie( ) in de gezondheidszorg. Er worden in deze onderzoeken verschillende delen uit de gezondheidszorg belicht. In deze onderzoeken komen ook de opleidingen in de gezondheidszorg aan bod. Er wordt beschreven dat de opleidingen een belangrijke rol spelen om toekomstige zorgverleners goed voor te bereiden op hun carrière in de zorg. Van de opleidingen wordt verwacht dat zij aansluiten bij de maatschappelijke ontwikkelingen en voldoende aandacht besteden aan de kennis en kunde die nodig is om zorg in een pluriforme(veelvormige) samenleving te kunnen bieden (17). De opgeleide zorgverleners/hulpverleners hebben kennis van de cultuur van een bepaalde groep nodig en zij hebben kennis nodig van de communicatiestijlen die gebruikt worden door allochtonen (18). Er wordt echter ook beschreven dat er op dit moment wel iéts, maar nog steeds te weinig aandacht wordt besteedt door de opleidingen aan de interculturalisatie(16,17,18). Hier zal dus een verandering in moeten komen om uiteindelijk zorgverleners in het werkveld te krijgen die zonder problemen allochtone patiënten kunnen behandelen. 4.3 Onze eigen ervaring in het onderwijs Wij studeren nu zelf drie jaar fysiotherapie op de Hogeschool van Amsterdam. Op basis van onze eigen ervaringen in het basisonderwijs fysiotherapie, wordt er naar onze mening nog te weinig aandacht besteed aan het feit dat de samenleving steeds meer multicultureel (meerdere culturen bij elkaar) wordt. In de opleiding zelf wordt vrijwel geen aandacht besteed aan interculturalisatie. We zijn nagegaan wat er op dit moment gedaan wordt aan interculturalisatie op de opleiding, maar er is geen enkel programmaonderdeel dat echt aansluit op het werken met allochtone patiënten. Alleen tijdens het vak communicatieve vaardigheden wordt maar mondjesmaat aandacht besteed aan dit onderwerp. Dit gebeurt dan doormiddel van een casus die de studenten met elkaar moeten oefenen. Dit vak wordt echter alleen gegeven in het eerste jaar van de opleiding en wij hebben in dat jaar maar één of twee casussen met een allochtone patiënt gehad. Tijdens de andere programmaonderdelen en hoorcolleges wordt er geen aandacht besteed aan de interculturalisatie. Wij zijn dus van mening dat de studenten fysiotherapie niet genoeg worden voorbereidt op het werken met allochtone patiënten. Interculturalisatie is een proces waarbij een instelling zich tot doel stelt te veranderen naar een multiculturele instelling. (Forum : Interculturalisatie Zorg en Welzijn) 18

4.4 Aanbevelingen naar het onderwijs toe In het onderwijs zal iets moeten veranderen willen we fysiotherapeuten opleiden die voldoende uitgerust zijn om in het werkveld met allochtone patiënten te kunnen werken zonder daarbij tegen grote problemen aan te lopen. Daarom doen wij een aantal aanbevelingen en deze zullen wij puntsgewijs neerzetten. Neem interculturalisatie als verplicht programmaonderdeel op in de opleiding fysiotherapie. Het programmaonderdeel zou moeten bestaan uit verschillende delen : communicatieve vaardigheden in het eerste jaar(tijdens communicatieve vaardigheden wordt aandacht besteed aan de communicatie tussen fysiotherapeut en patiënt. Hierin wordt de basis gelegd voor de competenties die nodig zijn om een goede anamnese en vervolggesprek/slechtnieuws gesprek te houden tussen fysiotherapeut en patiënt), hoorcolleges (gegeven door autochtone en allochtone fysiotherapeuten die met allochtone patiënten werken om aan te geven welke knelpunten zij tegenkomen en wat zij hiermee doen om dit op te lossen. Ook is het interessant om een allochtone patiënt aan het woord te laten tijdens de hoorcolleges, zodat studenten ook de visie van een allochtone patiënt kunnen horen) In het tweede jaar moet het programmaonderdeel Interculturalisatie gevolg krijgen door een theoretisch vak waarbij kennis vergaard wordt over de culturele/ godsdienstige achtergrond van allochtone patiënten. Ook moeten de studenten leren over de verschillende gebruikte communicatiestijlen.(16,17,18) Dit zou dan bij voorkeur plaats moeten vinden in het eerste deel van tweede jaar, zodat de studenten kennis van zaken hebben als zij op hun eerste stage gaan, en dit ook toe kunnen passen in de praktijk. Gebruik maken van allochtone Simpats. Bij voorkeur Simpats die slecht Nederlands spreken of die dit in ieder geval simuleren, zodat studenten echt met het probleem van gebrekkige communicatie in aanraking komen en zelf op dat moment een oplossing moeten zoeken om een gesprek te kunnen voeren met de patiënt. 4.5 Conclusie Er wordt door de opleidingen in de gezondheidszorg op dit moment wel iéts, maar nog steeds te weinig aandacht besteedt aan de interculturalisatie.(16,17,18) Hier zal verandering in moeten komen om uiteindelijk zorgverleners in het werkveld te krijgen die `zonder problemen` allochtone patiënten kunnen behandelen. Door in de opleiding fysiotherapie het programmaonderdeel interculturalisatie en het gebruik maken van allochtone Simpats in het huidige curriculum door te voeren worden de toekomstige fysiotherapeuten voldoende voorbereidt op het latere werkveld. 19

Conclusie en aanbevelingen De vraagstelling die wij hebben gekregen van onze opdrachtgever is, of de allochtone patiënt beter af is bij de allochtone fysiotherapeut. Hiervoor hebben we een literatuuronderzoek verricht waarin we verschillende subvragen hebben beantwoordt om zo uiteindelijk de hoofdvraag te kunnen beantwoorden. Waar we echter achter zijn gekomen, is dat deze vraag niet zo gemakkelijk te beantwoorden is. Er zijn erg veel aspecten die meespelen bij de behandeling van zowel autochtone als allochtone patiënten. Dit geldt vanuit zowel het perspectief van de patiënt als het perspectief van de zorgverlener. Na ons literatuuronderzoek en na beantwoording van de subvragen, zijn we tot de volgende conclusies gekomen met betrekking tot de hoofdvraag. Deze zullen we hieronder puntsgewijs neerzetten : 1. Wat problemen geeft bij de waardering van allochtone patiënten over de Nederlandse zorgverlening is dat zij een andere (culturele) achtergrond hebben en zich daardoor mogelijk moeilijker kunnen vinden of oriënteren in de westerse manier van zorg verlenen. 2. Uit onderzoek blijkt dat allochtone patiënten geen bijzondere wensen hebben met betrekking tot de culturele achtergrond of afkomst van de fysiotherapeut. De eisen die zij stellen aan hulpverleners is gelijk aan de eisen van autochtone patiënten, met het verschil dat zij simpelweg gerespecteerd willen worden voor het feit dat zij anders zijn en de taal minder goed beheersen. 3. In de praktijk blijkt dat er meerdere autochtone fysiotherapeuten zijn die meer tijd en aandacht aan deze patiëntengroep besteden en zij geven aan geen problemen te hebben met de behandeling van deze groep patiënten. Ook de ondervraagde Turkse en Marokkaanse fysiotherapeut geven aan dat er simpelweg wat extra tijd en begrip nodig is voor deze patiëntengroep. 4. Taalproblemen worden vaak aangegeven als problematisch tijdens de behandeling. Een oplossing hiervoor is het gebruik van een tolk. Dit wordt echter door zeer weinig fysiotherapeuten gedaan, omdat dit teveel tijd en moeite zou kosten. Wij zijn dus van mening dat, met de nodige kennis en het geven van tijd en aandacht aan deze groep patiënten, de autochtone fysiotherapeut een even goede behandeling zou moeten kunnen geven als een allochtone fysiotherapeut. Het is daarom belangrijk dat de autochtone fysiotherapeut kennis heeft van enkele belangrijke (culturele) aspecten die invloed kunnen hebben op de behandeling. Ook is het geven van tijd en aandacht een belangrijk aspect in de behandeling en omgang met deze groep patiënten. Op basis van onze eigen ervaringen in het basisonderwijs van de opleiding fysiotherapie aan de Hogeschool van Amsterdam wordt er in het onderwijs naar onze mening nog te weinig aandacht besteed aan deze (culturele) aspecten. Wij denken dat meer kennis en inzicht omtrent deze groep patiënten zeker een meerwaarde heeft voor de behandeling van deze patiënten. 20