DE LOGISTIEKE AMBITIES VAN MIDDEN- Een onderzoek van TNO en Midpoint Brabant Hans Quak, Sander van der Aa, Bas Holland Tilburg, november 2011
Inleiding INHOUDSOPGAVE Inleiding 3 1. Logistiek met toegevoegde waarde 4 2. Acht grote ambities 5 3. Het logistieke perspectief 10 4. Stappenplan 11 Waarom zou Midden-Brabant moeten kiezen voor logistiek met toegevoegde waarde als een van zijn belangrijke groeisectoren voor de komende jaren? Wat moet het doen om die groei mogelijk te maken? En wat kunnen op weg naar 2020 dan zowel de ambities als de concrete stappen zijn? Zulke vragen staan centraal in het onderzoek Logistieke Ambitie Regio Midden-Brabant van TNO en Midpoint Brabant. In deze brochure treft u daarvan de samenvatting. Eén ding staat vast: Midden-Brabant staat nu al op de derde plaats als logistieke hot spot in Nederland (Elsevier Reed Business Review). Met tienduizenden logistieke banen en een ijzersterke uitgangspositie voor verdere ontwikkeling. Mits... Met deze brochure wil Midpoint Brabant alle betrokkenen - ondernemers, onderwijs en overheden - de keuze-argumenten en marsroute aanreiken. Gezamenlijk optreden en optrekken is een basisvoorwaarde. Een typisch geval van social innovation! Tilburg, november 2011 Dit is de samenvatting van het onderzoek Logistieke ambitie Midden-Brabant, uitgevoerd door Midpoint Logistics Cities en TNO Innovation For Life. Het programma wordt mede ondersteund door de Provincie Noord-Brabant. De auteurs: Hans Quak. Sander van der Aa en Bas Holland. 2 3
1. De toegevoegde waarde 2. Acht grote ambities Social Innovation à la Midpoint Brabant is het ontwikkelen van nieuwe business-modellen en marktconcepten in een gemeenschap van uiteenlopende belanghebbenden, gericht op het realiseren van maatschappelijke waarde. Akkoord, op enig moment moeten de spullen ook verpakt en versjouwd worden. Maar logistiek voegt waarde toe en omvat zo heel veel meer dan het schuiven met dozen door weinig laaggeschoolde medewerkers op veel vierkante meters. Nu al telt Midden-Brabant ruim 30.000 volledige arbeidsplaatsen in deze intensieve dienstverlening, ruim 14% van de totale werkgelegenheid met een toegevoegde waarde van 2,1 miljard euro. Dat is ruimschoots boven het landelijk gemiddelde. En welk economisch scenario men er ook op loslaat: de sector zal slechts doorgroeien. Aangejaagd door ambities en positie van Rotterdam wordt tot 2030 een groei van de goederenstromen verwacht tot 50 procent. De sector zit te springen om hoger opgeleide talenten, al is de huidige match van vraag en aanbod voor lager opgeleiden nog in balans. Kennis en vakmanschap maken in deze serviceindustrie steeds meer de dienst(verlening) uit. Scholing, maatwerk, assemblage, regie en duurzame samenwerking bepalen de productie. Midden-Brabant is bovendien steeds nadrukkelijker in beeld als regionale, nationale en internationale hub op de belangrijke vervoersassen van Europa. Ideaal gelegen, met alle modaliteiten in huis (weg, spoor en water) en vele overige positieve vestigingsfactoren, trekt de regio in allerlei hoofdkantoren de aandacht. Een kans voor open doel om van de groeikansen in alle onderdelen van de logistiek te profiteren met duurzame werkgelegenheid. Dit levert grote maatschappelijke waarde op. En daarover gaat dit onderzoek. Inzetten op logistieke groei in Midden-Brabant is niet alleenzaligmakend als het gaat om ontwikkeling van regionale welvaart en werkgelegenheid. Maar de sector biedt wel onevenredig veel kansen als er aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. De analyse van die voorwaarden leidt tot acht speerpunten van beleid. Die blijken verrassend goed overeen te stemmen met het DNA van Midden-Brabant, dat samenwerking en innoveren immers in de genen zit. Achtereenvolgens bespreken we in dit hoofdstuk die ambities en de bijbehorende actielijnen. In het volgende hoofdstuk (3) volgt het perspectief waarin dit alles past. Daarna volgt een stappenplan (hoofdstuk 4). 1) Behoud en versterking van de positie van Midden-Brabant is het eerste speerpunt. De regio moet goed bereikbaar en ontsloten blijven. Ze wil haar toppositie in het multimodale logistieke kernnetwerk van Nederland verstevigen. Haar positie aan de Oost-West corridor (Van Rotterdam en Antwerpen naar midden-europa) is dé sleutelfactor. Actielijnen: > Weg: Verbreding van de A58 ( s lands meest innovatieve publiek-private samenwerking voor wegonderhoud in ZuidNet ). De flessenhals Hooipolder A59 ontstoppen. > Water: Het Wilhelminakanaal geschikt maken voor binnenvaartklasse IV. De Waalwijkse haven geschikt maken voor binnenvaartklasse V. De industrieterreinen Tilburg Vossenberg en Waalwijk Havens beter aansluiten op die waterwegen. > Spoor: Railport Brabant in Tilburg doorontwikkelen. Een echte spoorterminal op industrieterrein Loven. > > > Logistieke sector van vitaal belang voor Midden-Brabant De werkgelegenheid bedraagt 30.600 FTE. In transport en overslag 12.500 FTE, in opslag, warehousing, Value Added Logistics en -Services en Ketenregie 14.400 FTE en in ondersteunende activiteiten (denk aan zaken als verzekeringen, certificeringen, opleidingen en ICT) zo n 3750 FTE. Dat alles is goed voor 2,1 miljard euro aan toegevoegde waarde. Logistiek Midden-Brabant: 2,1 miljard aan toegevoegde waarde in een sector van 30.600 FTE met een arbeidsproductiviteit per werknemer van gemiddeld 68.200,- (2009). Dat is 14 % van de totale werkgelegenheid, veel hoger dan het landelijk gemiddelde. Daarmee is de groeiende logistieke sector van vitaal belang voor Midden-Brabant. 4 5
2) Het Extended Network Midden-Brabant is het tweede speerpunt. Midden-Brabant heeft grote potentie als regionaal verbindingsplatform in het internationaal logistiek netwerk dat mede vanuit de zeehavens Rotterdam en Antwerpen wordt gevoed. De regio als onderdeel van dat veel grotere geheel, dus. Ze vormt als het ware een poort ( extended network ) die vice versa als één geheel voor alle betrokken partijen fungeert ( point-to-point ). Daartoe moet ze samenwerken met zee-containerterminals in Rotterdam en Antwerpen. Actielijnen: > Ondernemers en overheden in Midden-Brabant bieden zich gezamenlijk aan om zo n punt-tot-punt verbinding te bouwen tussen Midden-Brabant en de mainports Rotterdam en Antwerpen. Dat vergt intensievere regionale samenwerking achter één regionaal loket, met een gedeelde ICT-infrastructuur, douane-faciliteiten en soortgelijke diensten in het achterland. > Onderhandelingen met en het opzetten van zo n extended network met zeecontainerterminals in Rotterdam en Antwerpen. > Verzekering van een goede ontsluiting (zie aanbeveling 1). 3) Vestigingsklimaat en branding logistieke hot spot uitbouwen is speerpunt no. 3. Midden-Brabant kan naast Europese Distributie Centra (EDC) ook Regionale Distributie Centra (RDC) aantrekken en richt zich daar collectief op. Ook ideaal gelegen voor o.a. Benelux-distributie en gerelateerde bedrijvigheid, faciliteert de regio overige logistieke diensten als internet-logistiek en logistieke support-services en draagt dat maximaal uit. Actielijnen: > Gezamenlijke logistieke acquisitie en branding van de logistieke hot spot als regionaal geheel in samenwerking met partijen als de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij, de NDL en NFIA. > In de buitenlandpromotie ook actief samenwerken met de naastliggende regio s (Brainport en West-Brabant). > Aansluiten bij de nationale buitenlandpromotie via het Topteam Logistiek van het Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie. > Gezamenlijke lobby naar hogere overheden. 4) De logistieke proeftuin: Midden-Brabant ontwikkelt zich tot logistieke proeftuin voor Nederland met slimme, toegepaste logistiek ( Smart Applied Logistics ). Hiertoe haalt ze de verbindingen met kennisinstellingen en ondernemers aan. Om relevante projecten op te starten, te faciliteren en daarin met ondernemers te participeren. Boven: Value Added Logistics, al lang geen dozen schuiven meer. Links: trotse transportondernemers, nadat zij de Freight Factory waren begonnen voor onderlinge uitwisseling van lading: synergie en milieuontlasting. Rechts: de ROC containerterminal in de haven van Waalwijk, nu nog vaarklasse III, straks V. Actielijnen: > Dit vergt het opsporen van en actief meedraaien in innovatieve logistieke projecten en de bijbehorende ondersteunings-activiteiten. En de regie nemen in zogenoemde cross chain collaboration communities - groepen van partners onder ondernemers, onderwijs en overheden die over hun eigen grenzen kijkend het voordeel van regionale samenwerking realiseren. > Verbindingen leggen met andere kennis-ontwikelende regio s (West-Brabant met Dinalog en Oost-Brabant met Brainport) om gezamenlijk toekomstige logistieke waardeketens te ontwikkelen. > Resultaten van zulke initiatieven beter uitnutten en in toegevoegde waarde omzetten. > Opzetten en onderhouden van new business support services voor deelnemende partijen: ondernemingen, onderwijs en overheid. > > > 6 7
5) Arbeid en scholing: logistiek vakmanschap ontwikkelen. Midden-Brabant wordt hét opleidingscentrum voor logistiek personeel. In de regio worden in de praktijk goede logistieke opleidingen aangeboden die aansluiten bij de behoeften van ondernemers. De regio voert daartoe ook promotie uit onder scholieren en studenten. Ze werkt daarin samen met aangrenzende regio s (West-Brabant, Brainport). Actielijnen: > Via het Huis van de Logistiek wordt een regionaal arbeid dienstverleningsprogramma opgezet. > Er wordt maatwerk opgezet voor specifieke clusters van bedrijven in toegepaste logistieke scholingsprogramma s. > Scouting en aantrekken van logistiek talent ( talent development & talent pooling ). > Aanbod in opleidingen voor logistieke ondersteuningsdiensten (verzekeringen, financiering, douane, veiligheid, et cetera). > Het onderwijsnetwerk in en rond Midden-Brabant verbinden en versterken en de link leggen met het bedrijfsleven en zijn platformen. 6) Beschikbaarheid en posities logistiek vastgoed beter uitnutten. Midden-Brabant faciliteert de ontwikkeling van goed ontsloten, multimodaal vastgoed. Versnippering wordt voorkomen. Bij de ontwikkeling en herstructurering staan de behoeften van onderling samenwerkende groepen ( cross chain collaborating communities ) centraal. Actielijnen: > De ontwikkeling van logistiek vastgoed en aansluitingen én de check of gebruikers de verbindingen over spoor en water daadwerkelijk gebruiken. > Keuzen maken voor geconcentreerde, logistieke gebieds- of terreinontwikkeling en sturing / afstemming op basis van deze keuzen. > In het geval van geconcentreerde gebieds- en terreinontwikkeling deze faciliteren met ondersteunende logistieke diensten en zulke diensten stimuleren. > Terreinbeveiliging (beveiligde parkeerterreinen, cameratoezicht et cetera). 7) Samenwerking met de andere regio s in smart connections is het zevende speerpunt. Midden-Brabant trekt actief met de omliggende regio s op in de ontwikkeling van gezamenlijke infrastructuur en buitenlandpromotie. Midden-Brabant ontwikkelt zijn verbindingen samen met die regio s om wederzijds van elkaars sterkten te profiteren. Actielijnen: > De infrastructurele verbinding met de logistieke regio West-Brabant gezamenlijk optimaliseren. > West-Brabant betrekken bij de ontwikkeling van de logistieke proeftuin (Dinalog en NHTV). > Verbinding leggen in de kennisontwikkeling met Oost-Brabant (Technische Universiteit Eindhoven, High Tech Campus betrekken bij de ontwikkeling van logistieke proeftuinen). > Zeeland betrekken in de fysieke verbindingen met de mainports Rotterdam en Antwerpen ( extended gate network ). > Beter aanhaken bij lopende initiatieven. > Partijen verbinden op basis van social innovation: gezamenlijke meerwaarde door innovatie. 8) De toekomstige waardeketens ontwikkelen en verknopen op basis van eigen sterkten. Midden-Brabant ondersteunt en stuurt de ontwikkeling van gezamenlijke, future value chains. Het zet dus actief in op programma s voor de arbeidsmarkt, de eerder genoemde slimme, toegepaste logistiek, de onderling samenwerkende groepen tussen waardeketens en de beschikbaarheid van duurzaam logistiek vastgoed. Actielijnen: > Opzet van specifieke programma s voor arbeidsmarkt en slimme toegepaste logistiek (inclusief de genoemde proeftuinregio). > Samenwerkende groepen tussen waardeketens faciliteren en stimuleren. > Ontwikkelen van toegevoegde waarde- en ondersteuningsactiviteiten (ICT, shared supply chain services, verzekeringen, douanefaciliteiten, veiligheid, financiering et cetera). > Het uitnutten van de eerder besproken posities en beschikbaarheid van logistiek vastgoed. Midden-Brabant telt nu 1903 hectare bedrijfsterrein (netto). Daarvan is 1750 hectare uitgegeven en resteert nog 188 hectare netto uitgeefbaar terrein (exclusief Wijkevoort in Tilburg en Haven VIII in Waalwijk). Er is dus nog beperkt ruimte. Maar nieuwe service-terreinen zijn nodig om de logistieke ambities waar te maken (cijfers 2010). 8 9
10 3. Logistiek perspectief Midden-Brabant zit in een brandpunt. Dat van de logistieke dienstverlening die in al haar veelvormigheid kansen biedt in een sector waar de regio toch al bovenmatig mee scoort. Banen voor Brabant! Als het onderzoek één ding duidelijk maakt, is het wel dat Midden-Brabant bovengemiddeld scoort als onderdeel van het Nederlandse logistieke netwerk. Het is een onmisbare schakel tussen de mainports Rotterdam en Antwerpen en het achterland: Duitsland en de Benelux. Deze biedt nu dus al ruim 30.000 full time arbeidsplaatsen (14 % van het totaal) en opent structurele groeiperspectieven. Midden-Brabant heeft immers de positie als een vitaal onderdeel op logistieke draaischijf. Trefwoorden zijn: ICT voor slimmere flexibele systemen om de beladingsgraad (kostenbesparing) te vergroten en de milieubelasting van het vervoer terug te brengen. Containertransferia om volop in het vervoer van overmorgen mee te doen. Toegevoegde waarde en dus welvaart en werkgelegenheid voor tienduizenden. En social innovation als samenbindende factor om deze regio als één geheel te exploiteren for benefit of all. Topregio in Nederland Wie kijkt naar de infrastructuur, de bereikbaarheid, de beschikbaarheid van areaal, de kwaliteit en motivatie van de werknemers en de samenbindende rol van de regio snapt waarom het vakblad Logistiek van Reed Business Midden-Brabant de derde logistieke hot spot noemt. Noblesse oblige. Dat is een positie om uit te bouwen. Ze past precies bij het DNA van deze regio. Sterker door samenwerking, om met Midpoint Brabant te spreken: door social innovation. Mogelijkheden maximaal benutten Op de schrale zandgronden heeft zich een veelzijdige economie ontwikkeld waarin met name MKB-bedrijven elkaar vinden en multinationals een ideaal vestigingsklimaat treffen. Niet te duur, intelligent en multimodaal verbonden. Die drie komen samen in de talloze bewegingen van producten en diensten, precies op een van de belangrijkste corridors van west- en centraal Europa. Nu al is Midden-Brabant fysiek de grootste binnenlandse logistieke hub van Nederland. Het ligt voor de hand om de mogelijkheden van die positie nog beter te benutten. Het reeds bestaande Brabant Intermodal, samenwerkingsverband rond alle vervoersmodaliteiten in het Hart, versterkt de uitgangspositie. Midden-Brabant is een ideale partner voor de grote zeehavens en de verzorgingsgebieden oost- en zuidwaarts. In het jargon: een inland network voor de zeehavens dat vergaande samenwerkingsmogelijkheden biedt. Waarbij zaken als één logistieke, regionale serviceorganisatie veel heilzaam werk kunnen verrichten, vooropgesteld dat de partners in de regio samen optrekken in plaats van elkaar als concurrenten te zien. Ruimte, middelen, modaliteiten: optimale synchronisatie mogelijk Er is ruimte en de vervoersmodaliteiten zijn er alle drie: weg, spoor en water. Die zijn bovendien samen te brengen in perfecte synchromodaliteit: de slimste samenstelling van de goederenstroom op basis van vraag en infrastructurele mogelijkheden. Én de arbeidskracht is er: een prima toegesneden beroepsbevolking en talloze toegesneden scholingsmogelijkheden. Alle reden dus om de groeipotentie tot 2020 volledig te verzilveren. Dat is mogelijk door het unique selling point van deze regio als inland network voor de mainports Rotterdam en Antwerpen centraal te stellen. 4. Stappenplan Al het voorgaande wordt pas concreet als het in een stappenplan met bijbehorende tijdslijn komt te staan. Vooralsnog onderscheiden we vier stappen. De basis (stap 0) is het vaststellen van de hiervoor besproken logistieke ambitie voor de regio Midden-Brabant. Daartoe vormt dit onderzoek de aanzet (november 2012). Stap 1: Opstellen van een werkprogramma logistiek 2012-2020 met concrete acties die deze ambities waarmaken. Desbetreffende acties ontwikkelen met eigenaren, deadlines en budget. Het werkprogramma is in het eerste kwartaal van 2012 gereed. Stap 2: Vaststellen de van prioriteiten in het werkprogramma. Alle ambities tegelijkertijd op volle kracht uitvoeren, is geen realistisch uitgangspunt. Prioriteiten stellen dus. Op basis van impact en haalbaarheid worden omvang, tempo en volgorde van acties bepaald. De prioriteiten worden in het tweede kwartaal van 2012 vastgelegd. Stap 3: Aan het werkprogramma wordt een methodiek voor monitoring gekoppeld zodat we kunnen volgen wat de voortgang is en in welke mate resultaten worden bereikt. Het mechanisme voor monitoring wordt in het tweede kwartaal van 2012 vastgesteld. Stap 4: In het derde kwartaal van 2012 gaan we gecoördineerd aan de slag met de uitvoering van deze ambities en acties. Start van het werkprogramma dus in Q3-2012. Ondertekening van een samenwerkingsverband voor de optimale doorontwikkeling van het multimodale product van deze regio (foto Studio Piet Pulles). 11
bezoekadres Reitseplein 1 5037 AA Tilburg postadres Postbus 90154 5000 LG Tilburg t (013) 594 47 28 f (013) 468 62 15 e info@midpointbrabant.nl i www.midpointbrabant.nl COLOFON Merkbouw, PR/marcom-advies, huisstijl, website, ontwerp, productie: HollandPubliciteit bv, Waalwijk - T: 0416 851329 / 06 2269 0525 www.hollandpro.nl / lpdh@hollandpro.nl