Een Kleurrijk Palet Uitblinken in de Manuele Therapie
Een Kleurrijk Palet Uitblinken in de Manuele Therapie Onder redactie van: Huub Vossen Remco Coppoolse Lidwien van Loon Nederlandse Vereniging voor Manuele Therapie Een Kleurrijk Palet
NVMT, Amersfoort 2010 Een Kleurrijk Palet is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Manuele Therapie (NVMT). De NVMT is een specialistenvereniging van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF), Stadsring 159b in Amersfoort. Redactie: Projectmanagement: Tekst en eindredactie: Fotografie: Ontwerp, vormgeving en druk: H.P.L.M. Vossen, R. Coppoolse en L.M. van Loon R. Coppoolse Van Loon Arbeidsinpassing Vakfotografie Jan Fähmel Drukkerij De Gans Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. ISBN 9951202 Een Kleurrijk Palet
Inhoudsopgave Voorwoord 3 Anton de Wijer Inleiding 4 Huub Vossen Casemanager van het eerste uur 10 Tessa Lenderink De macht van de witte jas 14 Eric Vermeulen Het niveau moet flink omhoog 20 Maarten Schmitt Gedreven door zijn roots 26 Raymond Buth Een goede indicatie stellen is nog steeds moeilijk 30 Martin van der Esch Been Expertise Centrum blijkt niche in de markt 36 Maarten van der Worp Iedereen moet evidence based werken 40 Wendy Scholten-Peeters Inspraak zonder inzicht geeft uitspraak zonder uitzicht 46 Olaf van der Zanden Snel tot de kern komen 52 Frits Voorneveld Faciliteer de intrinsieke motivatie 56 Marcel Heijmans Nawoord 60 Bas Eenhoorn Dankwoord 62 Huub Vossen Een Kleurrijk Palet
Een Kleurrijk Palet
Voorwoord Met veel plezier bied ik u namens het bestuur van de NVMT dit boekje aan. Hierin kunt u lezen dat veel van onze leden betrokken zijn bij de ontwikkeling van ons vak en een diversiteit aan beroepsrollen vervullen. De leden van de NVMT hebben enkele jaren geleden besloten zich aan te sluiten bij het specialistenmodel van het KNGF, de daaraan verbonden masteropleiding en de huidige samenwerking van specialistenverenigingen binnen de domeinen Musculoskeletaal, Hart Vaat en Longen en Neurologie. Kinderen en ouderen lopen hier als horizontale kolommen doorheen. Beleidsmatig is er veel gaande en de strategische beleidsdoelstellingen van het KNGF, het College Specialisten Verenigingen (CSV) en de NVMT hebben ervoor gezorgd dat er veel projecten geïnitieerd zijn. In onze positionering en profilering is het van belang dat we ons vanuit een diversiteit aan doelstellingen presenteren. In het beroepscompetentieprofiel van de fysiotherapeutspecialist, zijnde de manueel therapeut, staat een diversiteit aan beroepsrollen vermeld. In de wandelgangen stellen we met enige trots dat de fysiotherapeut-specialist in het werkveld actief is en frequent initiatieven toont gericht op innovatie en ontwikkeling van het vak. De inhoudelijke motivatie van onze leden is groot en het is dan ook niet verwonderlijk dat het weinig moeite kost goede voorbeelden in de dagelijkse praktijk tegen te komen. Helaas worden deze goede voorbeelden zelden in beeld gebracht. En dus is het bestuur van de NVMT in actie gekomen om de ontwikkelingen als een kleurrijk palet in beeld te brengen vanuit het perspectief van verschillende rolmodellen uit onze achterban. Het bestuur is verheugd dat het nauwelijks moeite hoefde te doen om enkele leden als rolmodel in kaart te brengen. Ze werkten graag mee aan een individueel interview waarin ieder zijn of haar motieven en visie toelichtte. Het bestuur wil deze rolmodellen graag danken voor hun enthousiaste reacties en de vlotte toezeggingen om mee te werken. In hun verhalen komt sterk naar voren dat er een diversiteit van rollen bij de achterban van de NVMT aanwezig is. Met hun verhalen uitgewerkt in dit boekje kunnen we de fysiotherapeutspecialist met een diversiteit aan beroepsrollen presenteren aan onze specialistische achterban, onze collega-fysiotherapeuten in andere specialistenverenigingen en allen die geïnteresseerd zijn in de ontwikkeling van onze professie. Het bestuur hoopt dat dit boekje zowel de leden als anderen zal stimuleren best practices te ontwikkelen en te presenteren. De fysiotherapeut-specialist heeft een goede toekomst gezien de keuzes die patiënten dagelijks maken. Want daar gaat het ons uiteindelijk allemaal om: de patiënt dient er beter van te worden. Graag ondersteunt het bestuur initiatieven vanuit de NVMT die ertoe leiden dat de zorg verbetert. De strategische partners van de NVMT en de specialistenverenigingen van het KNGF zullen initiatieven blijven ontplooien om de specialist in al zijn rollen te ondersteunen en aan het publiek te laten zien wat daarvan de meerwaarde is. Dit boekje geeft een positief gevoel, we zijn op de goede weg. Dr. Anton de Wijer Voorzitter NVMT Een Kleurrijk Palet 3
Inleiding Tegen de bruine achtergrond van de muur van het toiletgebouw op een camping in Noord-Holland viel een beschreven A4 tje direct op. Daarop stond: Er was een vrouw op de camping op zoek naar een manueel therapeut. Achter deze vier regels gaat een hele wereld schuil van gedachten, aannames en misschien ook wel ervaringen. Om op haar oproep te kunnen voortborduren moeten we een paar aannames doen; we hebben haar niet kunnen achterhalen om precies te weten waarom ze haar oproep deed. Goede naam De eerste aanname is dat deze vrouw klachten heeft ontwikkeld die voortkomen uit de wervelkolom. Wellicht had ze die klachten al of heeft ze deze ontwikkeld op de camping. Het laatste is niet uitgesloten gezien het beperkte slaapcomfort van de gemiddelde kampeerder. Hoe dan ook, ze was op zoek naar een manueel therapeut. Niet naar een fysiotherapeut, niet naar een ostheopaat, niet naar een arts of een andere hulpverlener maar naar een manueel therapeut. Er zijn verschillende redenen te bedenken voor haar specifieke verzoek. Ze kan getipt zijn door een kennis of iemand anders op de camping die weet dat de manueel therapeut een specialist is op het gebied van klachten voortkomend uit de wervelkolom en extremiteiten. Het kan ook zijn dat er iemand in haar kennissenkring manueel therapeut is van wie ze een goede indruk heeft. Het meest waarschijnlijk is dat ze zelf in behandeling is of is geweest bij een manueel therapeut die haar goed geholpen heeft. De volgende aanname is dat deze vrouw snel effect verwacht van de behandeling. Ze zal geen oproep doen voor een manueel therapeut die toevallig op de camping staat als ze denkt dat de behandeling pas op lange termijn effect heeft. Ook doet ze geen oproep als ze zou weten dat ze de komende drie maanden twee keer per week naar die manueel therapeut zou moeten. Waarschijnlijk heeft ze eerder ervaren dat haar klachten na één of twee behandelingen significant verbeterd waren en dat ze daarna niet langer in haar functioneren beperkt was. In elk geval heeft manuele therapie bij deze vrouw een goede naam, waarschijnlijk gebaseerd op onze aannames dat een 4 Een Kleurrijk Palet
eerdere behandeling bij haar effectief geweest is. Om die reden denkt ze bij haar klachten als eerste aan een manueel therapeut, wat gezien de specialistische kennis van de manueel therapeut niet eens een onlogische gedachte is. Effectiviteit van manuele therapie Voor de vrouw op de camping bestaat er geen twijfel over: manuele therapie is de interventie die haar gaat helpen bij haar klachten. Maar wat is de effectiviteit van manuele therapie? In een systematische review van Verhagen (1) in 2008 is de effectiviteit van manuele therapie onderzocht. Het onderzoek van Verhagen leverde zes Cochrane reviews (2-7) op, acht systematische reviews (8-16) en zeven Randomized Clinical Trials (17-24). Op basis van deze onderzoeken concludeert Verhagen dat er sterk bewijs is dat manuele therapie effectief is in de behandeling van mensen met lagerug- en nekklachten. Ook is er beperkt bewijs gevonden dat manuele therapie effectief is in de behandeling van hoofdpijn, schouderklachten en heupartrose. In het onderzoek is ook gekeken naar complicaties van manuele therapie. Een letsel aan de vertebrobasillaire arterieën met een CVA (cerebrovasculair accident) als gevolg is het meest gerapporteerde letsel (ongeveer 50% van de gevallen) als gevolg van een manipulatie (Ernst 2002). Op basis van prospectieve cohortstudies en systematische reviews van casuïstieken wordt een geschat risico genoemd van ongeveer één per veertigduizend manipulaties (milde complicaties; zonder blijvende schade) tot één per één miljoen manipulaties voor ernstige complicaties (CVA, overlijden) (Assendelft 1996; Stevinson 2002; Thiel 2007). Haar conclusie is dat de kans op complicaties door manuele therapie verwaarloosbaar klein is. Het onderzoek naar de effectiviteit van manuele therapie in Nederland was van hoge kwaliteit en liet zien dat manuele therapie (kosten)effectiever is dan fysiotherapie of huisartsbegeleiding. De positieve resultaten worden mogelijk veroorzaakt door de specifieke kennis en vaardigheden van de Nederlandse manueel therapeut. Naast effectiviteit speelt tegenwoordig steeds meer kosteneffectiviteit een rol bij zorgverzekeraars. De manueel therapeut staat bekend om zijn korte interventie en Korsthals constateerde in 2003: Manual therapy (spinal mobilisation) is more effective and less costly for treating neck pain than physiotherapy or care by a general practitioner. (27) In de toekomst zal er meer vraag zijn naar studies naar kosteneffectiviteit door zorgverzekeraars. Rollen manueel therapeut De manueel therapeut houdt zich als specialist overwegend bezig met de zorg van patiënten met klachten aan de wervelkolom of extremiteiten. Uit de beroepscompetenties blijkt ook dat verwacht wordt dat de manueel therapeut de vertaalslag maakt van externe ontwikkelingen naar de beroepsuitoefening. Daarbij wordt gedacht aan demografische trends en technologische ontwikkelingen naast taakdifferentiatie en de inrichting van zorgketens die van invloed zijn op het specialisme van de manueel therapeut. Van de manueel therapeut wordt niet alleen verwacht dat hij/zij deze ontwikkelingen vertaalt naar zijn/haar eigen handelen maar ook naar de organisatie waar hij/zij werkzaam is en naar de beroepsgroep. Zo begeleidt de manueel therapeut collega s bij het toepassen van nieuwe technieken en ondersteunt hij/zij het beleid rond de praktijkvoering. De deskundigheid van de manueel therapeut wordt ook door anderen opgemerkt en daarom wordt de manueel therapeut ook ingezet als consultant en voor educatieve doelen. Een Kleurrijk Palet 5
De rollen die de manueel therapeut mogelijkerwijs vervult, zijn die van: specialist, gericht op de cliënt professioneel leider, gericht op de beroepsontwikkelaar, gericht op het organisatie ontwikkelen van de beroepsgroep adviseur, gericht op collega s en andere disciplines Specialist Screenen Diagnosticeren Professioneel Leider Therapeutisch handelen Beroepsontwikkelaar Managen van innovatieprocessen Sturen van professioneel samenwerken Preventief handelen Professioneel samenwerken Wetenschappelijk onderbouwen van manueel therapeutisch handelen Bijdragen aan beroepsinnovaties Adviseur Deskundigheid bevorderen Verlenen van consultatie 6 Een Kleurrijk Palet 6
Good practices in de manuele therapie Tijdens het afscheid van prof. dr. Oostendorp als hoogleraar in Nijmegen memoreerde prof. dr. Bouter in zijn rede de NVMTbestuurders als de eerste fysiotherapeuten in Nederland die wetenschap op de bestuursagenda zette. Inmiddels bestaat de NVMT 27 jaar en zijn er meer van dergelijke mijlpalen gezet. U kunt ze nalezen in visiedocumenten, in het beroepscompetentieprofiel, in notities en wetenschappelijk studies van NVMT-leden en ook in proefschriften van manueel therapeuten. Maar nu gooit het bestuur het roer om en beschrijft niet hoe ideeën vertaald moeten worden naar beleid maar stelt zich de vraag hoe al deze inhoudelijke en wetenschappelijke informatie geïmplementeerd is door manueel therapeuten. De rollen in het beroepscompetentieprofiel kennen een bepaald abstractieniveau maar misschien krijgen deze rollen al vorm in de beroepspraktijk. Hoe zijn manueel therapeuten hier eigenlijk mee aan de slag gegaan? In dit boek komen manueel therapeuten aan het woord die een of meer beroepsrollen uitoefenen. Hun verhalen illustreren hoe ze als manueel therapeut deze rollen hebben ingevuld. Door middel van interviews lichten per beroepsrol steeds twee manueel therapeuten hun werkzaamheden toe. Het behoeft geen betoog dat we gemakkelijk honderd manueel therapeuten aan het woord hadden kunnen laten maar voor de leesbaarheid hebben we een keuze gemaakt voor tien manueel therapeuten die zich zichtbaar hebben doorontwikkeld. Daarbij hebben we gekozen voor een breed spectrum binnen het beroepscompetentieprofiel om zo een kleurrijk palet van beroepsrollen te presenteren. Het doel van het boek is behaald als de voorbeelden in dit boek naast herkenningpunten ook eye openers bieden die u als lezer van inspiratie voorzien voor verdere ontwikkeling in het vakgebied. Huub Vossen Bestuurslid NVMT Een Kleurrijk Palet 7
Literatuur 1 Verhagen AP. Beoordeling stand van de wetenschap Manuele Therapie. Beste evidence synthesis. In opdracht van de Nederlandse Vereniging voor Manuele Therapie naar aanleiding van het verzoek van het College van Zorgverzekeraars, 2008. 2 Assendelft W, Assendelft WJ, Morton SC, Yu EI, Suttorp MJ, Shekelle PG. Spinal manipulative therapy for low back pain. Cochrane Database Syst Rev 2004;(1):CD000447. 3 Gross AR, Hoving JL, Haines TA, Goldsmith CH, Kay T, Aker P, Bronfort G (Cervical overview group). Manipulation and mobilisation for mechanical neck disorders. Cochrane Database Syst Rev 2004;(1):CD004249. 4 Verhagen AP, Karels C, Bierma-Zeinstra SM, Burdorf L, Feleus A, Dahaghin S, De Vet HC, Koes BW. Ergonomic and physiotherapeutic interventions for treating work-related complaints of the arm, neck or shoulder in adults. Cochrane Database Syst Rev 2006 Jul;19(3):CD003471. 5 Proctor ML, Hing W, Johnson TC, Murphy PA. Spinal manipulation for primary and secondary dysmenorrhoea. Cochrane Database Syst Rev 2006 Jul;19(3):CD002119. 6 Bronfort G, Nilsson N, Haas M, Evans R, Goldsmith CH, Assendelft WJ, Bouter LM. Noninvasive physical treatments for chronic/recurrent headache. Cochrane Database Syst Rev 2004;(3):CD001878. 7 Hondras MA, Linde K, Jones AP. Manual therapy for asthma. Cochrane Database Syst Rev 2005 Apr;18(2):CD001002. 8 Hurwitz EL, Carragee EJ, Van der Velde G, et al. Treatment of neck pain: noninvasive interventions: results of the Bone and Joint Decade 2000-2010 Task Force on Neck Pain and Its Associated Disorders. Spine 2008;33(4 Suppl):S123-52. 9 Gross AR, Goldsmith C, Hoving JL, Haines T, Peloso P, Aker P, Santaguida P, Myers C (Cervical Overview Group). Conservative management of mechanical neck disorders: a systematic review. J Rheumatol 2007 May;34(5):1083-102. 10 Romano M, Negrini S. Manual therapy as a conservative treatment for adolescent idiopathic scoliosis: a systematic review. Scoliosis 2008 Jan;22(3):2. 11 Everett CR, Patel RK. A systematic literature review of nonsurgical treatment in adult scoliosis. Spine 2007 Sep 1;32(19 Suppl):S130-4. 12 Fernández-de-Las-Peñas C, Alonso-Blanco C, Cuadrado ML, Miangolarra JC, Barriga FJ, Pareja JA. Are manual therapies effective in reducing pain from tension-type headache? A systematic review. Clin J Pain 2006 Mar-Apr;22(3):278-85. 13 Luijsterburg PA, Verhagen AP, Ostelo RW, van Os TA, Peul WC, Koes BW. Effectiveness of conservative treatments for the lumbosacral radicular syndrome: a systematic review. Eur Spine J 2007 Jul;16(7):881-99. 14 Medlicott MS, Harris SR. A systematic review of the effectiveness of exercise, manual therapy, electrotherapy, relaxation training, and biofeedback in the management of temporomandibular disorder. Phys Ther 2006 Jul;86(7):955-73. 15 Van der Wees PJ, Lenssen AF, Hendriks EJ, Stomp DJ, Dekker J, De Bie RA. Effectiveness of exercise therapy and manual mobilisation in ankle sprain and functional instability: a systematic review. Aust J Physiother 2006;52(1):27-37. 16 Moseley L. Combined physiotherapy and education is efficacious for chronic low back pain. Aust J Physiother 2002;48:297-302. 8 Een Kleurrijk Palet
17 Niemisto L, Niemistö L, Lahtinen-Suopanki T, Rissanen P, Lindgren KA, Sarna S, Hurri H. A randomized trial of combined manipulation, stabilizing exercises, and physician consultation compared to physician consultation alone for chronic low back pain. Spine 2003 Oct 1;28(19):2185-91. 18 UK BEAM Trial Team. United Kingdom back pain exercise and manipulation randomised trial: effectiveness of physical treatments for back pain in primary care. BMJ 2004;329:1377. 19 Santilli V, Beghi E, Finucci S. Chiropractic manipulation in the treatment of acute back pain and sciatica with disc protrusion: a randomized double-blind clinical trial of active and simulated spinal manipulations. Spine J 2006 Mar-Apr;6(2):131-7. 20 Descarreaux M, Blouin JS, Drolet M, Papadimitriou S, Teasdale N. Efficacy of preventive spinal manipulation for chronic low-back pain and related disabilities: a preliminary study. J Manipulative Physiol Ther 2004 Oct;27(8):509-14. 21 Bergman GJ, Winters JC, Groenier KH, Pool JJ, Meyboom-de Jong B, Postema K, Van der Heijden GJ. Manipulative therapy in addition to usual medical care for patients with shoulder dysfunction and pain: a randomized, controlled trial. Ann Intern Med 2004 Sep 21;141(6):432-9. 22 Hoeksma HL, Dekker J, Ronday HK, Heering A, Van der Lubbe N, Vel C, Breedveld FC, Van den Ende CH. Comparison of manual therapy and exercise therapy in osteoarthritis of the hip: a randomized clinical trial. Arthritis Rheum 2004 Oct 15;51(5):722-9. 23 Ernst E. Manipulation of the cervical spine: a systematic review of case reports of serious adverse events, 1995-2001. Med J Aust 2002 176:376-80. 24 Assendelft WJJ, Bouter LM, Knipschil PG. Complications of spinal manipulation: a comprehensive review of the literature. J Fam Pract 1996;42:475-80. 25 Stevinson C, Ernst E. Risks associated with spinal manipulation. Am J Med 2002;112:566-70. 26 Thiel HW, Bolton JE, Docherty S, Portlock JC. Safety of chiropractic manipulation of the cervical spine: a prospective national survey. Spine. 2007 Oct 1;32(21):2375-8. 27 Korthals-de Bos IBC, Hoving JL, Tulder van M, Rutten-van Mölken MPMH, Adèr HJ, Vet de HCW, Koes BW, Vondeling H, Bouter LM. Cost effectiveness of physiotherapy, manual therapy, and general practitioner care for neck pain: economic evaluation alongside a randomised controlled trial. BMJ. 2003:volume 326;26 april;p1-6. Een Kleurrijk Palet 9
Tessa Lenderink Casemanager van het eerste uur Het staat al tien jaar op haar visitekaartje: casemanager. Ze loopt daarmee voor de troepen uit. De functie van casemanager wordt immers door veel manueel therapeuten als wenselijk gezien maar haalbaar is een tweede. Tessa Lenderink (35) kreeg het wel voor elkaar. Met haar jubileum viert ze de betrekkelijkheid van onmogelijkheden. In de arbeidsgerelateerde fysiotherapie had ik opeens een breder werkveld tot mijn beschikking. Ik kreeg te maken met opdrachtgevers aan wie ik offreerde waardoor ik me op een direct toegankelijke markt kon positioneren. Het was een verademing om niet langer afhankelijk te zijn van verwijzers en de manier waarop in Nederland de zorg gefinancierd was. Het gaf ook een spanningsveld want het vroeg om korte lijnen, hoge snelheid en topkwaliteit, een spanningsveld dat de basis legde voor mijn rol als casemanager. Rode draad Het begon eigenlijk heel gewoon. Als fanatieke sporter leek fysiotherapeut haar wel een leuk beroep. Ze ging in Leiden studeren en startte daarna een carrière in de eerste lijn. Tot dusver herkenbaar. Op technisch gebied vond ze zichzelf tekort schieten en dus besloot Tessa Lenderink zich verder te kwalificeren in de manuele therapie. De opgedane werkervaring in de fysiotherapiepraktijk bood haar een vruchtbare bodem waarin haar vervolgopleiding manuele therapie goed kon ontkiemen. Ze koos voor de OOMT in Delft (inmiddels opgegaan in de Hogeschool Utrecht) omdat het haar naast technische vaardigheden ook ging om een brede visie op het vak en samenwerking met andere zorgprofessionals. Een visie die inmiddels als een rode 10 Een Kleurrijk Palet
draad door haar loopbaan loopt. Tijdens haar opleiding werd Tessa gevraagd om voor Heliomare arbeidsintegratie te komen werken. Ze combineerde daarmee een halve baan in de eerste lijn die vooral hands-on was, met een halve baan als onderzoeker naar arbeidsgerelateerde klachten. Na een halfjaar stapte ze volledig over naar Heliomare en werd daarmee een van de eerste manueel therapeuten in Nederland in de rol van casemanager. Dubbelrol Tessa is inmiddels tien jaar in dienst van Heliomare arbeidsintegratie, het deel van Heliomare dat zich richt op de zakelijke markt. Heliomare kent naast Heliomare arbeidsintegratie ook de onderdelen Heliomare revalidatie, Heliomare onderwijs, Heliomare wonen, Heliomare dagbesteding en Heliomare sport. Onze opdrachtgevers zijn bedrijfsartsen, arbeidsdeskundigen, verzekeringsartsen en werkgevers die uitgevallen werknemers zo snel mogelijk weer aan het werk willen zien. Die dienst leveren we, op offertebasis. Dat doen we vanuit een multidisciplinair team van onderzoekers, fysiek en mentaal, trainers, arbeidstoeleiders, Specialist jobhunters en mediators. Daarin vervul ik Professioneel leider een dubbelrol: als onderzoeker naar fysieke aanknopingspunten en Adviseur als casemanager. Soms ben ik dus casemanager Beroepsontwikkelaar van een traject waarvan ik zelf het fysieke onderzoek heb gedaan. Het werk is wezenlijk anders dan in de eerste lijn. In mijn rol als onderzoeker doe ik manueeltherapeutisch onderzoek en schrijf ik een rapport over mijn bevindingen waarin ik een werkgericht advies geef. Vervolgens draag ik over. Het advies kan bij ons een vervolg krijgen of we verwijzen door, bijvoorbeeld naar de eerste lijn, een fitnesscentrum of een psychiater. Waar ik in de eerste lijn manueeltherapeutisch onderzoek zou verrichten om behandelbare stoornissen te vinden om deze zo mogelijk zelf te behandelen, plaats ik nu diezelfde stoornissen en beperkingen in een bredere context. In het onderzoek is duidelijk geworden welke factoren op fysiek, mentaal, sociaal, gedragsmatig en werkgebied een rol spelen in het niet tot duurzame arbeidshervatting komen. Wanneer een cliënt bij ons vervolgens in bijvoorbeeld een multidisciplinaire arbeidstraining aan de slag gaat, dan doe ik veelal als behandelaar een stapje terug. Een stapje terug Het was aanvankelijk wel even wennen voor Tessa om meer hands-off vanaf de zijlijn te werken. In de eerste lijn spring je vaak meteen in op de stoornissen die je vindt. Bij Heliomare zag ik dat dit lang niet altijd nodig was. Wanneer factoren als gedrag, problemen op het werk, ergonomie en belastbaarheid aangepakt werden, verminderden de fysieke klachten vaak ook. Zonder iets manueeltherapeutisch te doen verdwenen de klachten veelal vanzelf. Dat veranderde mijn visie op het vak enorm. De keuze om wel of niet te behandelen kwam veel meer op scherp te staan dan in de eerste lijn. Daarbij moet ik wel zeggen dat we andere mensen krijgen dan in de eerste lijn, vooral de zwaardere, meer chronische gevallen die al een heel traject in de eerste lijn achter de rug hebben. De betrokken opdrachtgever heeft vaak het idee dat er meer is dan alleen iets fysieks en stuurt Een Kleurrijk Palet 11
dan gericht naar ons in. De multidisciplinaire samenwerking binnen Heliomare leidde Tessa in feite op. Ik leerde om als manueel therapeut een stapje terug te zetten zodat ik het groter kon gaan zien. Dit inzicht maakte me klaar voor de rol van casemanager. Geleidelijke groei De loopbaan van Tessa binnen Heliomare toont aan dat de rol van casemanager er een van groei is. Casemanager ben je niet van de ene dag op de andere. Een manueel therapeut moet nog veel kennis en vaardigheden eigen maken om de functie daadwerkelijk inhoud te geven, aldus Tessa. Mijn groei als casemanager verliep geleidelijk. Behandelbare grootheden in kaart brengen kon ik natuurlijk al vanuit mijn rol als manueel therapeut. Ik moest daarnaast de vaardigheid ontwikkelen om die behandelbare grootheden te koppelen aan een specifiek werkprobleem, dat had ik nooit in de opleiding geleerd. Ik moest leren om manueeltherapeutisch te verklaren waarom iemand het werk niet kon doen. De vraag daarbij was ook of ik het kon verklaren. Welke interventie raad ik dan aan? Wat is de verwachte prognose dat iemand weer aan het werk kan? Die vertaalslag heb ik me eerst eigen moeten maken. Dat lukte dankzij coaching van mijn collega s. Toen ze dit onder de knie had en de gevonden bevindingen ook goed in een rapport kon verwoorden, lag de rol van casemanager nog steeds niet voor de hand. Ze moest laten zien dat ze ook breder kon kijken. Tessa moest een helikopterview ontwikkelen en haar communicatievaardigheden aanscherpen naar zowel opdrachtgevers als cliënten, collega s en in te schakelen spelers in het brede werkveld. Daarnaast moest ze heel geordend zijn: de commerciële routes stelden hoge eisen aan de doorlooptijd; procesbewaking bleek een kernkwaliteit. Regisseren De kwaliteiten als casemanager staan los van die als manueel therapeut. Een psycholoog kan ook prima casemanager zijn, dat is in Heliomare ook het geval. Ik ben niet de enige casemanager hier, we zijn met z n zessen. Ik denk wel dat de kennis die manueel therapeuten in huis hebben, ons geschikt maakt voor de rol van casemanager in de zorgsector: we spreken de taal van veel medici en kunnen vanuit ons gedegen fysieke onderzoek snel duidelijk krijgen of een klacht louter fysiek is of meer ingegeven wordt door biopsychosociale factoren. Bovendien kunnen we dit verwoorden, erop inspelen en adviseren. Al stond ik met mijn manueeltherapeutische opleiding stevig in mijn professie, dat maakte me nog steeds geen casemanager. Ik moest ook kunnen luisteren naar al die andere disciplines om daar één verhaal naar de opdrachtgever van te maken, ook in gevallen waarin je de cliënt zelf niet gezien had. Volgens Tessa hoeft de casemanager niet ook de intake te doen, al was dat eerder wel het geval in Heliomare. De praktijk leert dat dit niet nodig is, legt ze uit. De casemanager bepaalt aan de hand van alle informatie welke koers er uitgezet moet worden en welke stappen daarin gezet moeten worden. Vervolgens bewaak je als casemanager het hele proces, niet alleen de tijdslijn maar ook het budget. Je regisseert het hele traject, ook de nazorg en de terugkoppeling daarin naar de onderzoekers. Het is ook je taak als casemanager om de cliënt bij dit proces betrokken te houden en te motiveren het advies op te volgen. Cliënten voelen zich soms gestuurd door hun werkgever of bedrijfsarts. Het is mooi om te merken hoe een cliënt die zich gestuurd voelt, gaandeweg het 12 Een Kleurrijk Palet
traject zich steeds meewerkender opstelt. Dat heeft te maken met de kwaliteit van mijn collega-onderzoekers en ook met de communicatieve vaardigheid van de casemanager. Past een cliënt niet bij onze producten, dan ben ik als casemanager nog niet klaar. Dan kijk ik wat er wel geboden kan worden. Daarom moet ik als casemanager heel goed het aanbod in de regio kennen, die loopt grofweg van Den Helder tot aan Den Haag. Ik moet de opdrachtgever immers kunnen verwijzen en van een goed advies voorzien. Daarin moet de opdrachtgever ook het afwegingsproces kunnen terugzien. Er komt dus heel wat kijken bij het succesvol invullen van de rol van casemanager. Landelijke uitrol Naast een regionale functie heeft Heliomare inmiddels ook een landelijke functie. In een netwerk van dertien revalidatiecentra (Vroege Interventie) werd de afgelopen twee jaar een van de producten van Heliomare arbeidsintegratie uitgerold. De Quickscan is een zorgproduct dat voortgekomen is uit de commerciële tak van Heliomare. We blijken daarin koploper te zijn. Het product en daarin mijn functie als casemanager is feitelijk tien jaar geleden ontstaan uit de kwelling van veel werkgevers en bedrijfsartsen die niet via wachtlijsten in de zorg geholpen wilde worden maar snel een interventie wilden. Vanuit deze vraag ontstond er een soort directe toegang van de manueel therapeut die zonder arts functioneerde en daarnaast de rol van casemanager vervulde. De casemanager droeg de verantwoordelijkheid de vraag van de opdrachtgever zo snel mogelijk te beantwoorden. Snel meedenken op commerciële basis. Als het commercieel kan, waarom kan het dan ook niet in de zorg? vroegen ze zich bij Heliomare af. Zo ontstond de Quickscan, gefinancierd vanuit de zorg, geïnitieerd vanuit de bedrijfsarts en gekoppeld aan een kort tijdsbestek: binnen twee weken rapportage. En met de manueel therapeut als mogelijke casemanager, het profiel is in ontwikkeling. Inmiddels vinden er in dertien revalidatiecentra Quickscans plaats. Tien jaar geleden stapte Tessa uit de eerstelijns zorg en kreeg ze de ruimte om overkoepelend te denken en zich te ontwikkelen als casemanager. Het product dat ze in haar functie als casemanager hielp ontwikkelen, vindt inmiddels zijn weg in de zorg. Ze liep voor de troepen uit en toonde aan dat het casemanagement een aanvullende rol voor de manueel therapeut kan zijn. Het is een prachtige rol die veel tijd, vaardigheden en samenwerking vergt maar onhaalbaar is het niet. De potentie is er, het bewijs ook. Een Kleurrijk Palet 13
Eric Vermeulen De macht van de witte jas Complexe trauma s zijn voor de patiënt natuurlijk verschrikkelijk maar voor mij als fysiotherapeut is het een uitdaging. Die complexiteit tref je vooral aan in een academisch ziekenhuis. Men verwacht er een kritische houding en dus moet je vragen kunnen beantwoorden. Als lid van het specialistenteam word ik geacht mijn deskundigheid op de patiënt los te laten. Zo kan ik laten zien wat ik waard ben op het gebied van bewegend functioneren. De liefde voor het vak resulteerde voor Eric Vermeulen (48) in een promotie. En in meer want hij zit niet stil. Van het curriculum vitae van Eric Vermeulen kan menig manueel therapeut slechts dromen. De nieuwsgierigheid die Eric van nature heeft, beloonde hem met een carrière in de tweede lijn die bol staat van ervaringen die een eerstelijns manueel therapeut nauwelijks kan bevatten. Als adviseur van medisch specialisten is het volledige ziekenhuis inmiddels zijn domein. De top bereiken leek vanzelf te gaan maar kostte evengoed veel liefdewerk oud papier. Eric promoveerde in 2005 op een proefschrift over de diagnostiek en behandeling van schouderklachten. Vlaamse geneugten Zijn opleiding deed hij in België, als kinesitherapeut. Hij was uitgeloot in Nederland. Hij bleek allereerst niet in aanmerking te komen voor de Academie Lichamelijke Opvoeding, al was hij een fanatieke sporter, terwijl anderen bijna verdronken in het zwembad maar dankzij de juiste connecties wel werden toegelaten. Dan maar fysiotherapeut bij Ajax of het Nederlands elftal, dat leek hem wel wat. Helaas werd hij uitgeloot. Dus werd het Gent waar hij een weldadig studentenleven ontdekte en een hechte vriendenkring 14 Een Kleurrijk Palet
opbouwde. Ze zagen elkaar niet alleen op café zoals de Belgen zeggen, waar Eric ook grif gebruik van maakte, maar ze kwamen ook bij elkaar thuis over de vloer, wat voor Belgen niet gewoon is. Nog elk jaar zien ze elkaar. Vanwege de verschillen tussen de Nederlandse en de Vlaamse opleiding studeerde Eric nog een jaartje door in Vlissingen. In Nederland werd je geacht na te denken, in België deed je wat er op het doktersbriefje stond, legt Eric het verschil uit. Ik leerde in België niet wat de behandelbare grootheden waren en welke therapieën daarbij hoorden. Wel had ik er geleerd om heel gestructureerd oefentherapie te geven. Dat heeft me in mijn verdere carrière heel erg geholpen. Als ik met Specialist schouderklachten bezig ben, dan is die ouderwetse, degelijke Bel- gische opleiding van heel veel nut. Zo werk Adviseur ik met spiegels, net als veel Mensendiecktherapeuten, om de patiënt te laten ervaren wat er aan de achterkant gebeurt. Daar zouden meer fysiotherapeuten gebruik van moeten maken. Van soldaat tot gesprekspartner Na Vlissingen volgde Leiden waar zijn eerste werkgever op hem wachtte. In 1983 gaf Eric het startschot voor een loopbaan in het toen nog Academisch Ziekenhuis Leiden, tegenwoordig het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Eric koos bewust voor een academisch ziekenhuis vanwege zijn goede ervaringen tijdens stages in Gent. Een academisch ziekenhuis kent nieuwsgierige mensen en mensen aan wie je vragen kunt stellen. Dat lag mij wel want zo ben ik ook. Eric begon op de afdeling Orthopedie als fysiotherapeut. Een paar maanden later moest hij toch in militaire dienst ondanks een vast contract. De directeur van het ziekenhuis ging nog mee naar de Raad van State om hem vrij te pleiten maar tevergeefs. En zo werd Eric fysiotherapeut in diensttijd en ontmoette er een collega die manuele therapie ging doen. Zijn kennis sprak Eric zo aan dat hij na zijn diensttijd manuele therapie ging studeren. Om ervaring op te doen met patiënten met rugklachten werkte Eric voor een korte periode in de eerste lijn maar dat beviel hem maar matig. Zijn hart ging duidelijk uit naar de tweede lijn. Tijdens zijn militaire dienst had Eric contact gehouden met het ziekenhuis door naar de regionale refereeravonden te gaan waartoe hij werd uitgenodigd door de orthopeden van het ziekenhuis. Ze bespraken casuïstiek en van de deelnemers werd inspraak op die cases verwacht. De fysiotherapeuten van het zie kenhuis waren de enigen uit de regio die daarin participeerden, en ze waren er altijd. Ze werden serieus genomen en zo werd Eric gesprekspartner. Professioneel leider Beroepsontwikkelaar Lid van het team Na zijn diensttijd keerde Eric terug naar het ziekenhuis. Orthopedie heb ik altijd reuze interessant gevonden, net als traumatologie. Zo had ik eens een multitraumapatiënt in coma bij wie de knie instabiel was. Hij bleek een nog niet-gediagnosticeerde tibiaplateaufractuur te hebben. Zo werd ik meegenomen in het proces van meedenken. Je bent lid van het team van specialisten en wordt geacht je deskundigheid op de patiënt los te laten. Niet voor niets worden we regelmatig op de polikli- Een Kleurrijk Palet 15
nieken door de specialisten gevraagd om tussendoor een consult te doen. Dit doe ik meestal voor patiënten met schouderklachten. In een academisch ziekenhuis wordt een kritische houding verwacht en worden je vragen gesteld, en dus kun je laten zien wat je waard bent op het gebied van bewegend functioneren. De relatie met de orthopeden, traumatologen, reumatologen en revalidatieartsen is altijd heel goed geweest omdat we allemaal geïnteresseerd zijn in het bewegingsapparaat. En we zijn goed bereikbaar, we hadden in de oudbouw een kleine oefenzaal op de afdeling Orthopedie met de hoogleraar vier deuren verder. Onderling overleg is dan heel logisch. Wetenschap tot leven Van oudsher is er op de afdeling Orthopedie van het LUMC een bijzondere interesse in het functioneren van de schoudergordel en de behandeling van schouderklachten. De fysiotherapeuten van de Orthopedie krijgen daarom ook veel patiënten met (bijzondere) schouderklachten te zien. Niet verrassend dus dat Erics interesse bij de schouder kwam te liggen. In 1994 kwam het proefschrift van Stenvers uit over frozen shoulders. Eric kende die klachten goed maar behandelde zijn patiënten anders, namelijk met intensief mobiliseren. Eric gaf het boekje aan zijn hoogleraar Orthopedie die in de daaropvolgende middagpauze met zijn boterhammenzakje nog in zijn handen opgewonden zijn kamer binnenstormde, de broodkruimels tussen de pagina s. Dit kunnen wij toch ook?! riep hij en zo begon Eric aan zijn promotietraject, zonder te weten wat promoveren betekende of het schrijven van een proefschrift. Enigszins bleu begon Eric aan een casuïstiek en een multiple case study. Daar kwamen alleen maar meer vragen uit. Met Els van den Ende en later Thea Vliet Vlieland, die mijn co-promoter werd, heb ik eindeloos gesproken. Tegelijkertijd ontstond bij de dienst Fysiotherapie een cultuur van onderzoek. Denk aan Marten Munneke die als aanjager van de wetenschap mijn kamergenoot John Verhoef binnenhaalde. We gingen zaken noteren, op orthopediecongressen presenteren en we schreven artikeltjes in FysioPraxis. We deden op de afdeling allemaal de cursussen Scholing in Wetenschap van het Nederlands Paramedisch Instituut, en al verdienden we als tweedelijners niet zoveel als in de eerste lijn, we deden wel aan wetenschap. We waren nieuwsgierig en iedereen deed mee aan de onderzoeken die hier liepen. We zorgden er samen voor dat alles op rolletjes bleef lopen door bijvoorbeeld de RAPIT-trainingen van elkaar over te nemen. De wetenschap leefde! Vol enthousiasme startte Eric een RCT en kreeg groen licht om te gaan promoveren. De combinatie met zijn werk in het ziekenhuis viel zwaar. Tijdens de nachtdiensten van zijn vrouw zat Eric thuis achter zijn bureautje te werken. Zolang zijn twee dochters klein waren en vroeg in bed lagen, ging dat nog niet ten koste van zijn vaderschap. Voorwaarde was steeds dat hij zelf kon blijven volleyballen en mee kon naar het volleybal van zijn dochters. Zijn Vlaamse vrienden zag hij wat minder vaak maar intussen deed Eric internationale contacten op. Bijvoorbeeld met Marc Jones uit Australië die kwam spreken in Nederland. Tijdens de koffie nodigde Eric hem uit voor een bezoek aan het bewegingslaboratorium in Leiden want Eric miste binnen de Nederlandse fysiotherapie sparringpartners. Hij moest het hebben van de orthopeden en hun internationale congressen. De spoeling was dun. 16 Een Kleurrijk Palet
Kennis uitdragen Het uitgangspunt voor zijn proefschrift was dat de man in de straat er ook iets aan moest hebben. Manueel therapeuten moeten een afweging kunnen maken of ze mijn kennis willen gebruiken of niet. Ze hoeven mijn ideeën niet te volgen maar ze moeten er wel kennis van hebben kunnen nemen om vervolgens een overwogen beslissing ten aanzien van hun handelen te nemen. Daarom heb ik mijn artikelen bewust ook allemaal in het Nederlands vertaald. Niet iedereen leest Clinical Biomechanics. Promoveren betekende voor Eric heel veel liefdewerk oud papier naast een kleine subsidie van de Raad van Bestuur van het LUMC zodat hij een jaar lang onderzoek kon doen. Dankzij een fantastisch team van collega s kon Eric zijn onderzoekswerk doen terwijl zijn patiënten werden overgenomen. Dat boekje mot af, we willen een feestje was het motto van zijn collega s. Zonder zijn collega s had Eric het nooit gekund, is zijn stellige overtuiging. Promoveren doe je niet alleen, het is geen one man show maar een samenwerking van heel veel mensen. Vanuit de eerste lijn was het nooit gelukt. Het leuke is dat onderzoek doen er in dit ziekenhuis bij hoort. Van veel disciplines heb ik hulp gehad, van de Medische Statistiek, de Medische Besliskunde en de medewerkers van het Laboratorium voor Bewegingsanalyse. Niet omdat ik fysiotherapeut ben maar omdat ik geïnteresseerd ben in de wetenschap. De macht van de witte jas Steeds weer merkte Eric dat er collega s in de eerste lijn waren die moeite hadden met het onderzoeken en behandelen van schouderklachten. Er is een gemis aan vaardigheden en inzicht. Patiënten moeten vaak bepaalde oefeningen doen waarbij ze juist hun probleem blijven onderhouden. Ook merk ik dat een behandeling op onze polikliniek voor sommige patiënten meer indruk maakt. We werken in een witte jas, hebben röntgenfoto s be- Een Kleurrijk Palet 17
schikbaar op de computer en roepen nog tijdens het consult of behandeling een specialist erbij als we dit nodig vinden. Sommige patiënten met multidirectionele schouderinstabiliteit komen van ver buiten de Leidse regio. Dan wil je voor een patiënt die bijvoorbeeld helemaal uit Eindhoven komt, graag instructies meegeven aan de behandelend fysiotherapeut. Soms lukt dat via de telefoon. Als ik merk dat het beter is dat die collega een keer meekijkt, dan vraag ik of de fysiotherapeut mee wil komen met de patiënt. Meekijken is hier in het ziekenhuis heel gewoon. Komt zo n collega mee, dan plan ik daar ook extra tijd voor want dan doet hij er moeite voor om iets te leren. Dit soort ervaringen deden Eric besluiten het onderwijs in te stappen. Hij geeft, samen met zijn collega Dies Boonman, aan de Hogeschool Leiden in samenwerking met de Boerhaave Commissie van het LUMC een vijfdaagse post-hbo-cursus over de schouder. Tijdens zijn lessen worden er heel veel praktische vaardigheden getraind, een absolute voorwaarde van Eric om onderwijs te verzorgen. Eric maakt daarbij gebruik van de snijzaal van het LUMC om aan de hand van preparaten en complete torso s te laten zien dat elke schouder er anders uitziet dan de cursisten vanuit hun anatomieboek geleerd hebben. De cursus zit voor de derde keer mudvol. Veelzijdig Samen met zijn collega s geeft Eric behalve aan de hogeschool ook les aan de opleiding Geneeskunde. Ook voor het NPI verzorgt Eric lessen, zoals bij de cursus Schouderklachten en bij de cursus Reumatische Aandoeningen. Hij begeleidt nu ook studenten van de masteropleiding Fysiotherapie bij mensen met chronische ziekten. Naast onderwijs en klinisch werk verricht Eric ook poliklinisch werk en vervangt hij zijn baas als hij weg is. Vaak wordt Eric gevraagd voor interne werkgroepen en ook daarbuiten heeft men hem in het vizier: Eric werd als expert om advies gevraagd voor de herziene Standaard Schouderklachten voor huisartsen en voor het protocol Subacrominale Impingement. Ook werkte hij als deskundige mee aan de richtlijn Reumatoïde Artritis. Momenteel werkt hij mee aan de herziene richtlijn voor heup- en knieartrose. 18 Een Kleurrijk Palet
Werken op de Orthopedie van het LUMC maakt van Eric een veelzijdig professional. Zo zette hij samen met de afdelingen Orthopedie en Reumatologie de artrosepoli op, een klus die hij na zijn promotie graag op zich nam. Binnenkort geeft hij in Tsjechië les aan lokale health professionals over reuma en artrose. Het enige wat Eric nog niet doet, is zich bemoeien met de financiën. En dat wil hij graag zou houden, al beseft hij zich terdege dat wetenschap doen afhankelijk van subsidies is. Mensen beter maken was de reden dat Eric fysiotherapie ging studeren. Nog steeds drijft het Eric om te excelleren in zijn vak. Manuele therapie heeft hem verrijkt en dankzij die kennis is hij een betere gesprekspartner geworden. Je moet het vak uitdragen en elke dag opnieuw waarmaken, als persoon, met je kennis en vaardigheden en met je interesse voor collega s uit andere disciplines. Zo kun je bijdragen aan het welzijn van de patiënt. Een Kleurrijk Palet 19
Maarten Schmitt Het niveau moet flink omhoog We moeten als fysiotherapeuten en manueel therapeuten zorgvuldiger omgaan met de zorg die we leveren. Niet alle zorg die we bieden, doet er namelijk toe. Ik geloof absoluut in onze meerwaarde in de gezondheidszorg maar niet in alles wat er binnen onze beroepsgroep gedaan wordt. Daar moeten we heel kritisch naar kijken. Het zal Maarten Schmitt (53) niet zijn of hij weet zijn mening te onderbouwen. Met zijn viool onder de arm stapte hij het conservatorium binnen maar toen duidelijk werd dat een solocarrière niet binnen zijn bereik lag en het alternatief de orkestbak werd, koos Maarten eieren voor zijn geld. Beter een goede amateur dan een middelmatige professional, dacht hij en zo werd het fysiotherapie. Omdat zijn zusje dat ook studeerde. Dat hij fanatiek sportte, had er niets mee te maken. Ook gevoel voor techniek niet want Maarten heeft helemaal niets met techniek. Al houdt hij van mooie auto s, maar alleen om erin te rijden en naar te kijken. Motoren en cilinders doen hem niets. Grenzen leren kennen Ook ik koos voor de manuele therapie door het enthousiasme van de docenten in de basisopleiding fysiotherapie. Ik volgde die in Breda. De vonk sprong over en bijna automatisch vervolgde ik mijn studie met een opleiding manuele therapie die ik in 1985 in Eindhoven afrondde. Zo rolde ik vanzelf in een bepaalde stroming. Volgens Maarten wordt je carrière in de fysiotherapie sterk bepaald door de eerste praktijkervaringen; als student doe je die op tijdens de stage. Maarten deed ze op in de eerste lijn waarin de manuele therapie goed tot haar recht komt, zo meent 20 Een Kleurrijk Palet
Maarten. Was ik stage gaan lopen in een verpleeghuis, dan was mijn specialisatie wellicht anders geweest. Na de basisopleiding koos Maarten voor een opleiding Cyriax parallel aan de opleiding manuele therapie in Eindhoven. Hij werkte toen in een eerstelijns praktijk. Die klinische blik heb je nodig om de opleiding goed te doorlopen. Anders leer je niet goed begrijpen waar manuele therapie over gaat. Hoe meer patiënten je ziet in combinatie met studeren, hoe beter je visie wordt en het beeld van het vak. In de jaren die volgden op zijn studie manuele therapie, werkte Maarten zowel in het onderwijs als in de praktijk, waar hij aanvankelijk samen met een huisarts en een radioloog werkte die beiden ook manueel geneeskundigen waren. Later werkte hij in een gezondheidscentrum. A In zo n multidisciplinair samenwerkingsverband leerde ik heel snel het domein kennen en wat ik wel en zeker ook niet kon als manueel therapeut. Ook leerde ik snel herkennen wat anderen wel en niet konden, wat enorm helpt bij de ontwikkeling van enerzijds jezelf en het vak en anderzijds het denken over manuele therapie in de richting van patiënten. Specialist Ethische verantwoording Zijn enthousiasme over het vak sloeg over naar een behoefte om het vak ook uit te dragen, vandaar de combinatie met het onderwijs. Maarten: Ik wil studenten laten zien welke zorg ertoe doet en hen verantwoordelijkheid leren nemen voor wat ze wel en niet doen. Daarin probeer ik een voorbeeldfunctie in te nemen door steeds weer vanuit de kliniek te redeneren, literatuur te lezen en deze op waarde te schatten, en vooral door aan te geven waar de grenzen aan ons domein liggen. Attitudevorming en vooral het besef van ethische verantwoording vormen naar mijn mening de allerbelangrijkste bijdragen van het onderwijs. Maarten combineerde zijn werk in de praktijk met een baan als docent aan de Hogeschool Utrecht. In 1987 werd hij gevraagd om naast zijn baan aan de hogeschool ook als docent bij de SOMT te komen werken, een uitnodiging die hij toen niet afsloeg. Tien jaar later vertrok hij er bij gebrek aan nieuwe ontwikkelingen Toen Willy Smeets, inmiddels algemeen directeur van de SOMT, hem vier jaar geleden belde om te vertellen dat het tij binnen de SOMT was gekeerd en dat hij graag Maarten het onderwijs zag aansturen, had Maarten daar toch oren naar. De SOMT was innoverend geworden, ook vakinhoudelijk en dus keerde Maarten terug naar Amersfoort. Inmiddels is hij er Hoofd Divisie Onderwijs, Onderzoek en Kwaliteitszorg. Professioneel leider Adviseur Beroepsontwikkelaar Innovaties in het onderwijs Innovatief is Maarten vooral in het vormgeven van onderwijs. Zo vond hij het curriculum manuele therapie teveel gericht op stoornissen en aandoeningen. Hij bouwde het onderwijs om naar een curriculum dat meer gericht is op functionele gezondheid. Binnen de fysiotherapie stappen we af van het medisch paradigma en stellen we het bewegend functioneren centraal. Dit functioneren beschouwen we in zijn geheel maar we zoomen in de manuele therapie vooral in op stoornissen in functies zonder het geheel uit het oog te verliezen. 21
Een belangrijk criterium voor mij is dat het om zorg gaat die ertoe doet. In het verlengde hiervan richtte Maarten het onderwijs vooral in vanuit de kliniek waarbij hij gebruik maakte van de principes uit de wetenschap. De reden: studenten vertalen het niet vanzelf. Als studenten vanuit de klinische setting gaan denken, dan zijn ze leergieriger en kunnen ze sneller implementeren, legt Maarten uit. Zo moeten studenten zelf casuïstiek inbrengen en voor de klinische lessen zelf patiënten meenemen. We houden patiëntenverslagen tegen het licht en belichten daarin zowel de klinische als de wetenschappelijke aspecten. Steeds weer vanuit de ethische vraag: doet mijn zorg ertoe? Deze innovaties stellen behoorlijke eisen aan het docentenkorps. De tutoren zijn dan ook allemaal academisch geschoold en werken in de kliniek; de vaardigheidsdocenten hebben het niveau van professional master. Ze moeten verschrikkelijk goed kunnen luisteren om mee te gaan in de gedachten van studenten. Goed invoelen, samenvatten en reflecteren vinden we enorm belangrijk. Die visie heb ik in ons onderwijs ingebracht. Teveel reproductieve vaardigheden Dit kunstje, zoals hij het noemt, heeft Maarten inmiddels ook gedaan voor de bekkenfysiotherapie en de sportfysiotherapie. Volgend jaar zomer start fysiotherapie in de geriatrie, zegt Maarten trots. En nog trotser: En over enkele jaren een universitaire studie fysiotherapie, hier in huis. Omdat we vinden dat het niveau van fysiotherapie omhoog moet. We moeten aansluiten bij de internationale ontwikkelingen. Er worden in de fysiotherapie nog teveel reproductieve vaardigheden uitgevoerd, dus handelen zonder zelf goed na te denken. In het onderwijs moeten we sterk inzetten op het leren toepassen van productieve vaardigheden en transfervaardigheden. Vooral door transfervaardigheden te trainen worden manueel therapeuten beter in het snel schakelen tussen wat ze eerder gezien hebben, dat op waarde schatten, daarop reflectie geven en vervolgens in nieuwe situaties toepassen. Als manueel therapeut heb je vaak te maken met patiënten met een complexe problematiek. Een scherpe hypothesevorming om vervolgens een eigen diagnostische straat op te bouwen is daarbij van groot belang. Hierbij hoort ook dat je literatuur leest over psychometrische eigenschappen van meetinstrumenten, over hypothesevorming, over kritische reflectie op het meten en toepassen van therapie om vervolgens al deze kennis mee te nemen in het handelen. Als manueel therapeut moet je net zo goed kunnen functioneren in een polikliniek van een perifeer ziekenhuis als in een revalidatiecentrum. En daarvoor zijn transfervaardigheden nodig. Nieuwe vorm van wetenschap Ook als wetenschapper zorgt Maarten voor vernieuwingen. We hebben behoefte aan een nieuwe vorm van wetenschappelijk onderzoek met andere biostatistische gegevens dan die in de geneeskunde. In de diagnostiek op functioneel gezondheidsgebied spelen een heleboel factoren een rol met zelden tot nooit één uitkomstmaat, in tegenstelling tot de geneeskunde. Onze uitkomstmaten gaan over bewegend functioneren als geheel en over stoornissen, beperkingen, activiteiten en participatie als onderdelen hiervan. Dit vereist een andere visie op diagnosticeren en meten van effecten van therapieën, waarbij voorop staat dat het niet gaat om de negatieve connotatie van stoornissen en beperkingen maar om het bewegend functioneren in de zin van functie en mogelijkheden. Kiezen we uitkomstmaten op een van de dimensies van de ICF, dan slaan we de plank volledig mis want het gaat om het 22 Een Kleurrijk Palet