Voorwoord
VOORWOORD 2007 was het tweede jaar in de beleidsperiode 2006-2009 waarin het beleidsplan Natuur ontmoet cultuur van kracht was, en waarin de eerste resultaten zichtbaar werden. Een centrale lijn in het beleidsplan is het streven naar een organisatie die nog meer dan in het verleden midden in de Flevolandse samenleving staat en relaties onderhoudt met de inwoners, de overheden en het bedrijfsleven. Hier is in 2007 stevig aan gewerkt. Er is gestart met het ontwikkelen van een recreatievisie, in samenspraak met onze achterban en het recreatief bedrijfsleven. De relatie met de gemeente Almere is versterkt. Het beheerplan voor de Pampushout is in nauw overleg met gemeente Almere, belangengroepen en bewoners opgesteld. Het beheerwerk in de natuurgebieden is regelmatig onderwerp van persuitingen geweest. De afdeling Communicatie is omgevormd tot een afdeling Communicatie & Marketing. 2007 was ook een jaar van afronden. Een aantal belangrijke projecten is voltooid. Op deze plek noemen we speciaal de afronding van het programma Redding Schokland, dat met steun van de Nationale Postcode Loterij, het gebiedsgericht beleid en vele partners, tot werkelijkheid is gebracht. Daarnaast is na vele jaren van planvoorbereiding in 2007 het herstel en de landschappelijke inpassing van de historische havenhoofden Elburg grotendeels gerealiseerd. Tenslotte moet hier genoemd worden het beheerplan voor de wegbeplantingen in het Knargebied. Alledrie zijn bijzondere illustraties van het beleidsmotto Natuur ontmoet Cultuur. 2007 was tenslotte een jaar waarin het Oostvaarderswold veel tijd en energie heeft gevraagd, zowel van het bestuur als van de werkorganisatie. Na vele gesprekken is in december het besluit gevallen dat Het Flevo-landschap de robuuste verbinding in eigendom verwerft en dat Staatsbosbeheer vanwege de eenheid in beheer voor de populaties grote grazers beheerder wordt. Het Flevo-landschap is en blijft een partner in de ontwikkeling van het Oostvaarderswold. Als compensatie voor het overdragen van de beheerpositie in het Oostvaarderswold van Flevolandschap naar Staatsbosbeheer, zal Staatsbosbeheer het beheer van het Reve-Abbertbos en het Hulkesteinse bos overdragen aan Het Flevo-landschap. Wat betreft de financiën kijkt Het Flevo-landschap tevreden terug op het jaar 2007. De opbrengsten bleven weliswaar achter bij de verwachtingen, de kosten zijn echter goed beheerst, zodat uiteindelijk zelfs sprake is van een batig saldo. Voorwoord 3
Bestuursverslag 5 Directieverslag 8 1 Beheer terreinen 10 1.1 terreinbeheer 11 1.2 terreincoördinatie 18 1.3 cultuurhistorie en landschap 19 2 Herstel & ontwikkeling 21 3 Voorlichting 23 3.1 communiatie 24 3.2 communicatieprojecten 29 4 Fondsenwerving 30 4.1 begunstigers 31 4.2 vrienden 31 4.3 giften en legaten 32 4.4 verkoop eigen winkels 32 4.5 nationale postcode loterij 32 5 Algemene Zaken 34 5.1 beleid en bestuur 35 5.2. bedrijfsorganisatie 38 5.3 algemene projecten 40 Bijlage(n) 1 Samenstelling bestuur en personeel 42 2 Vrijwilligers en vergunninghouders 44 Financieel verslag 1 Bestuursverslag 49 2 Vergelijking begroting met exploitatie 2007 50 Jaarrekening 2007 A Balans per 31 december 2007 52 B Staat van baten en lasten over 2007 54 C Toelichting op balans per 31 december 2007 56 D Toelichting op staat van baten en lasten over 2007 74 Accountantsverklaring 77 Bijlage(n) 1 Overzicht te vorderen subsidies 79 2 Specificatie projecten Nationale Postcode Loterij 80 3 Overzicht vooruitontvangen bedragen 82 4 Toelichting op de uitvoeringskosten 83 5 Begroting 2008 84 4 Inhoudsopgave
Bestuursverslag
A. BESTUURSVERSLAG 1. nieuwe bestuurlijke vorm Met de wijziging van de statuten in september 2006 is het onderscheid tussen Algemeen en Dagelijks Bestuur vervallen en is er sprake van een bestuursvorm met een Bestuur en een Raad van Advies. Dit bracht met zich mee dat het bestuur in 2007 slechts bestond uit drie leden. Een onwenselijke situatie en reden voor het bestuur om zich zeer in te spannen om de installatie van de Raad van Advies voor te bereiden, daar deze Raad de nieuwe bestuursleden voor benoeming dient te aanbevelen. De samenstelling van het bestuur is in 2007 niet gewijzigd, het bestuur bestond het hele jaar uit dezelfde drie leden. voorbereiding Raad van Advies Er is een profiel opgesteld voor de leden van de Raad van Advies en gezocht naar een bij Flevoland en Het Flevolandschap betrokken voorzitter. Het bestuur is zeer content de heer Ralph Pans te Almere bereid te hebben gevonden om het voorzitterschap van de Raad van Advies op zich te nemen. Daarnaast is een aantal personen met succes benaderd om zitting te nemen in de Raad van Advies. afscheid van Algemeen Bestuur De jaarlijkse bestuursexcursie was bijzonder in aard en omvang. Als dank voor hun jarenlange inzet werd van 13 tot 17 juni met een aantal leden van het voormalig bestuur een vijfdaagse studiereis naar Letland gemaakt. Op 16 november 2007 werd op informele wijze afscheid genomen van het voltallig Algemeen Bestuur en de partners in de Waterlely in het Natuurpark Lelystad. 2. bestuursvergaderingen Er vonden in het verslagjaar tien bestuursvergaderingen plaats. De nieuwe bestuurlijke structuur was echter slechts één van de prioritaire zaken. De ontwikkeling van het Oostvaarderswold tussen Horsterwold en Oostvaardersplassen was een thema van groot gewicht. Zowel bestuurlijk als ambtelijk is frequent en intensief overlegd met de gebiedspartners in het Oostvaarderswold over de toekomstige positie van Het Flevo-landschap en Staatsbosbeheer. De discussie was niet eenvoudig vanwege de complexiteit van het toekomstig functioneren van robuuste verbinding en multifunctionele zone, de aankooptitels in de deelgebieden, en de beheerwensen. December 2008 is een besluit tot stand gekomen dat Het Flevo-landschap respecteert. Dit besluit houdt in dat Het Flevo-landschap de grond in de robuuste verbinding verwerft en in erfpacht overdraagt aan Staatsbosbeheer. Staatsbosbeheer zal de beheerder worden in het Oostvaarderswold en zal Het Flevo-landschap daarvoor compenseren met overdracht van beheer in erfpacht van het Reve-Abbertbos en, op termijn, het Hulkesteinse bos. Tegen de achtergrond van de schaalsprong Almere heeft het bestuur zich meermalen beraden op de positie van Het Flevo-landschap in Almere. Het ging daarbij zowel om de maatschappelijke positionering van Het Flevo-landschap in Almere als om de relatie met de gemeente Almere en Staatsbosbeheer aangaande de beheerpositie van Het Flevolandschap in de Pampushout. Het Flevo-landschap is mede als gevolg van de snelle ontwikkeling van de provincie Flevoland steeds vaker betrokken bij gebiedsprocessen. Het bestuur acht het van belang dat Het Flevo-landschap zich ontwikkelt tot een organisatie die ook in de toekomst daadkrachtig kan blijven omgaan met gebiedsontwikkeling. Waterbeheer is van groot belang voor de natuurkwaliteit. Het Flevo-landschap hecht daarom aan een goede samenwerking met het Waterschap Zuiderzeeland. Mede dankzij het lidmaatschap van de secretaris van het bestuur, dhr. C. Okkerse, in de Fractie Water, Wonen & Natuur, zijn de lijnen naar het waterschapsbestuur kort. Het bestuur 6 Bestuursverslag
heeft zich met de nieuwe waterschapsverkiezingen in 2008 in zicht dan ook van harte achter de Lijst Water, Wonen & Natuur geschaard. Een van de speerpunten In het beleidsplan Natuur ontmoet Cultuur is het ontwikkelen van Het Flevo-landschap tot een meer extraverte organisatie. Het bestuur volgt deze ontwikkeling van nabij vanuit de wens dat de marketinggedachte niet alleen aanwezig is bij de afdeling Communicatie & Marketing, maar doorwerkt in het handelen van de gehele organisatie. landelijk samenwerkingsverband De twaalf provinciale landschappen werken samen in DE LANDSCHAPPEN. Deze samenwerking stelt de afzonderlijke landschappen in staat om de krachten te bundelen en zich gezamenlijk te profileren. Het Flevo-landschap was in 2006 vertegenwoordigd in het Dagelijks Bestuur van DE LANDSCHAPPEN door dhr. B. Fokkens, die tevens voorzitter is van DE LANDSCHAPPEN. De directeur en het hoofd Communicatie & Marketing namen resp. deel aan het Directeuren- /Rentmeestersoverleg en het Voorlichtersoverleg. Bestuursverslag 7
Directieverslag
DIRECTIEVERSLAG Het Directieverslag bestaat uit de volgende onderdelen: 1 Beheer Terreinen 2 Herstel & Ontwikkeling 3 Voorlichting 4 Fondsenwerving 5 Algemene Zaken Directieverslag 9
Beheer Terreinen
1. doelstelling beheer natuur, landschap en cultuurhistorie Bij terreinbeheer gaat het om twee invalshoeken: beheren van de terreinen en ontwikkelen van de natuurwaarden, en openstelling voor publiek. Beide aspecten wil Het Flevo-landschap verder ontwikkelen. Voor het beheer en de ontwikkeling van natuurwaarden zijn beheervisies en operationele planning gekoppeld aan monitoring en uiteraard daarop volgend zorgvuldige uitvoering van het beheer vereisten. De openstelling van terreinen heeft als consequentie dat er aandacht moet zijn voor toegankelijkheid en veiligheid. Een groot deel van het dagelijkse werk betreft deze recreatieve voorzieningen: maaien van paden, verwijderen van overhangende takken, onderhoud van bruggen en recreatiemeubilair. 1.1 productgroep terreinbeheer In het beheerareaal hebben zich in 2007 maar heel beperkt wijzigingen voorgedaan. Tussen de Lepelaarplassen en de Pampushout is 47 ha areaal dat in bruikleen was teruggegeven aan Staatsbosbeheer ten behoeve van woningbouw in de aanwezige boskamers. Daarnaast is 9 ha landschappelijke beplanting bij het Testcentrum op Vliegveld Lelystad teruggeleverd. In de Rotterdamse hoek heeft een verwerving van 34 ha plaatsgevonden. In het Oostvaarderswold heeft de eerste verwerving van 18 ha plaatsgevonden. beheerareaal realisatie begroting realisatie begroting 2006 2007 2007 2008 totaal beheeroppervlakte in hectares 4.601 4.640 4.642 5.040 waarvan hectares in Oostvaarderswold 17 350 aantal hectares in eigendom 535 537 589 1.063 aantal hectares in erfpacht 3.963 3.962 3.997 3.963 aantal hectares met alleen beheer 103 140 56 103 aantal hectares met vergoeding Programma Beheer 3.549 3.530 3.599 3.599 totale beheervergoeding Programma Beheer 344.700 303.840 340.900 323.276 totale opbrengst verpachting 165.800 211.750 232.200 220.850 De reguliere beheerkosten zijn aanzienlijk toegenomen. Dit heeft deels te maken met groei van het beheerareaal. Op Schokland zijn veel projecten afgerond, waardoor nu regulier beheer weer aan de orde is. Ook de stormschade in de bossen heeft tot aanzienlijke kosten geleid. De waterschapslasten zijn afgenomen als gevolg van de in 2005 in gebruik genomen nieuwe omslagkostenverordening en enkele gehonoreerde bezwaren. Naar verwachting zullen de waterschapslasten met de resp. in 2008 en 2009 ingaande nieuwe kostentoedeling en waterschapswet de komende jaren verder dalen. Een verheugende ontwikkeling, aangezien de waterschapslasten een grote claim op het budget leggen. De pachtopbrengst is hoger dan begroot. Dit wordt deels veroorzaakt doordat enkele kavels nog niet voor natuur zijn ingericht, maar deels ook door meer samenwerking met agrariërs. Een terugkerende en ongewenste kostenpost is het opruimen van gestort afval. In 2007 heeft dit 280 uren en 2.080 euro stortkosten gevergd, een totale kostenpost van ruim 16.000 euro. Beheer Terreinen 11
beheerkosten totaal realisatie begroting realisatie begroting 2006 2007 2007 2008 aantal hectares (excl. Oostvaarderswold) 4.601 4.640 4.625 4.690 beheerkosten totaal (excl. waterschapslasten) 765.700 874.300 951.500 1.019.600 beheerkosten per ha (excl. waterschapslasten) 166 188 206 217 waterschapslasten totaal 265.374 275.600 256.700 182.800 Waterschapslasten per ha 58 60 56 39 1.1.1 moerassen en plassen Ongeveer 25 % van het beheerareaal (1127 hectare) van Het Flevo-landschap bestaat uit moerassen en plassen. De Lepelaarplassen neemt hierin als Natura 2000 gebied een speciale plaats in. Het Toppad Urk en het Staartreservaat zijn beschermde natuurmonumenten. Een essentiële factor in het beheer van moerassen vormt het peilbeheer. In de moerassen die op voedselrijke klei liggen schrijdt verlanding snel voort en zijn het behoud van open water en vochtig terrein een permanente bron van zorg. Met begrazing, maaien en afvoeren wordt in een aantal terreinen verruiging en verbossing tegengegaan. In de terreinen die opengesteld zijn voor publiek is bovendien maaien van de paden en bermen regelmatig terugkerend werk. Rond de Natte Graslanden van de Lepelaarplassen is in de tweede helft van het jaar door de gemeente Almere een betonfietspad aangelegd, deels langs de nieuw gegraven staande mastroute. Uiteraard in nauwe samenwerking met Het Flevo-landschap. Het fietspad is nu jaarrond geopend. Een oud fietspad dwars door de Lepelaarplassen is ter mitigatie afgesloten. Het Flevo-landschap heeft de plaatsing van twee vogelobservatiehutten voor zijn rekening genomen. Opening zal in voorjaar 2008 plaatsvinden. De tweede werkronde van het in 2004 gestarte Plan Roerdomp is begonnen halverwege augustus. Het ontgraven van de diepe poelen en het hydraulisch verpompen van de grond bleek moeizaam te gaan. Het in 2006 reeds afgegraven gebied werd in het voorjaar gekoloniseerd door lisdodden en riet, al snel gevolgd door ganzen en zwanen. In de Lepelaarplassen zijn geen lepelaars tot broeden gekomen. Ook de aalscholvers hadden een slecht broedseizoen; het weer in voorjaar en zomer was hier debet aan. Het aantal zilverrreigers dat op de Natte graslanden broedt, neemt toe. Waarschijnlijk hebben een roerdomp en een woudaap in het gebied gebroed. De stuwen in het Wilgenbos zijn door het waterschap vervangen door meer duurzame exemplaren met meer capaciteit. Een nieuwe groep vrijwillige ringers heeft de ringtraditie in de Ecozone na enkele jaren weer opgepakt. In het hele Lepelaarplassengebied is regelmatig activiteit van bevers waargenomen, en helaas ook van enkele beverratten. De Burchtkamp heeft op 27 januari een groep van 40 scouts ontvangen die langs de rasters hebben gesnoeid en wilgenopslag hebben verwijderd in de Zanderij. De vegetatie in de Zanderij ontwikkelt zich goed. Het aantal rietorchissen en ratelaars neemt gestaag toe. De luzerne op de landbouwkavel is dit jaar voor het eerst als ecoluzerne verkocht. De Casteleijnsplas bleef de gemoederen bezig houden. Enerzijds ongewenste naaktrecreatie en anderzijds claims van duikverenigingen op de plas. Het is voor Het Flevo-landschap lastig om een goed evenwicht te vinden tussen natuurbelangen en andere wensen. 12 Beheer Terreinen
In de Kamperhoek is al jaren een groep vrijwillige ringers actief, die ook hun steentje aan het beheer bijdragen (circa 600 uur jaarlijks!). Ook de jaarlijkse biometriedag, een soort bijscholing voor ringers, vindt in de Kamperhoek plaats. Met het oog op de bereikbaarheid van de ringlocaties zijn enkele dijkjes verhoogd. Met het oog op het peilbeheer is een nieuwe duiker met stuw aangelegd van de natte kern naar het rietveld. De recreanten bij de Reigerplas richtten regelmatig vernielingen aan. Zo is behalve slagbomen, ook een klimaatbosje in een kampvuur verstookt. beheerkosten moerassen en plassen realisatie begroting realisatie begroting 2006 2007 2007 2008 aantal hectares 1.092 1.092 1.127 1.170 beheerkosten totaal (excl. waterschapslasten) 103.200 158.900 121.700 161.603 beheerkosten per ha (excl. waterschapslasten) 95 145 108 138 waterschapslasten totaal 63.000 74.000 63.000 46.065 waterschapslasten per ha 58 67 56 39 1.1.2 bossen Ongeveer 45 % van het beheerareaal ( 2015 hectare) van Het Flevo-landschap bestaat uit bossen. Een deel van het Wilgenreservaat heeft daarbij de status van bosreservaat. Het merendeel van de bossen zijn zogenaamde polderbossen: jonge bossen op voedselrijke klei. Naast het bosbeheer zijn in de terreinen die opengesteld zijn voor publiek maaien van de paden en bermen regelmatig terugkerend werk. Op 30 november hebben tien medewerkers een cursusdag geïntegreerd bosbeheer gevolgd in de Pampushout en het Knarbos. Omdat de reguliere beheervergoeding ontoereikend is voor deze snelgroeiende polderbossen is, heeft het Ministerie van LNV tot en met 2018 een extra bosbeheerbijdrage toegekend. Dankzij deze bijdrage kan de omvorming van pionier- naar volwassen bos de komende decennia gestalte krijgen. De omvorming vergroot op termijn niet alleen de natuurwaarden maar ook de recreatieve waarde. In december is de contractperiode 2005-2007 afgelopen. Met Ministerie van LNV is in principe akkoord bereikt over verlenging van de aanvullende beheerbijdrage voor de bossen voor een periode van drie jaar. Een en ander dient echter nog formeel bekrachtigd te worden. Een toegankelijk evaluatiedocument is opgesteld en zal na vormgeving worden vermenigvuldigd en aan belanghebbenden beschikbaar worden gesteld. De storm van 18 januari heeft aanzienlijke schade aangericht, en voor veel ongepland extra werk gezorgd. Niet alleen koste het veel moeite om de fietspaden weer veilig vrij te krijgen, ook moesten de kriskras liggende bomen (voor een deel) worden opgeruimd. De schade was het grootst in Urkerbos en Schokkerbos ( 2 ha naaldhout), Knarbos (6,5 ha populier en wilg) en Larservaartbos (2 ha populier). In het Knarbos-west is het tweede deel van de kunstroute langs het pionierspad gerealiseerd en geopend door de burgemeester van Zeewolde, dhr. Gerrit Jan Gorter. In het Larserbos is een toegangsweg naar een van de recreatieparken hersteld. In het Larservaartbos is de aanleg van het betonfietspad afgerond en de strook langs het fietspad verder ingericht. Ook vond in een deel van het bos omvorming plaats. De plannen voor de natuurvriendelijke oevers die het waterschap Zuiderzeeland en Flevo-landschap gezamenlijk gaan aanleggen, zijn vrijwel gereed gekomen. Beheer Terreinen 13
In de Pampushout kon dit jaar voor het eerst gewerkt worden met een bosbeheerplan. De totstandkoming van dit plan was ook voor burgemeester A. Jorritsma en wethouder A. Duivesteijn, reden om zich een keer in het bos te laten rondleiden door de opstellers. De aanleg van de Ecozone Pampus stagneerde doordat gebleken is dat archeologisch vooronderzoek noodzakelijk is. Tijdens de Natuurwerkdag is de poel aan de Galjootweg opgeschoond door vrijwilligers. Jeugdige taakgestraften hebben de bomen langs paden opgekroond. In het Tollebekerbos is het project Ommetje Tollebeek van Dorpsbelang uitgevoerd. Samen met de basisscholen, de groenbrigade Tollebeek, Landschapsbeheer en IVN is vrijwillig beheerwerk in het bos opgestart. Het gaat om snoeien, planten, zwerfvuil ruimen en maaien. In het Urkerbos is door de storm veel hout gesneuveld en afgevoerd. Getracht wordt om de naaldopstanden door natuurlijke verjonging weer te laten begroeien. In de Wildwallen is een deel van het struweel verjongd. beheerkosten bossen realisatie begroting realisatie begroting 2006 2007 2007 2008 aantal hectares 2.063 2.063 2.015 2.063 beheerkosten totaal (excl. waterschapslasten) 281.700 289.700 347.900 354.658 beheerkosten per ha (excl. waterschapslasten) 137 140 173 172 waterschapslasten totaal 97.200 103.300 101.000 69.580 waterschapslasten per ha 47 50 50 34 1.1.3 halfnatuurlijke graslanden Ongeveer 7 % van het beheerareaal (298 hectare) van Het Flevo-landschap bestaat uit halfnatuurlijke graslanden met een weidevogeldoelstelling. Overigens liggen vaak ook binnen andere terreinen (bijvoorbeeld Lepelaarplassen, Schokland, Natuurpark) graslanden. Belangrijk voor de weidevogels is het zogenaamde mozaiekbeheer, wat ervoor zorgt dat gedurende het hele broedseizoen vegetatie van verschillende hoogtes aanwezig is. Samen met de pachters wordt ingezet op dit mozaiekbeheer. Het Winkelse Zand is een voormalig zanddepot in het agrarisch gebied van de Zuidlob. Het heeft vooral een stapsteenfunctie voor vogels en insecten. De Grote Trap, ook wel het Adelaarswegtracee genoemd, vormt een natte en droge ecologische verbindingszone van ruim 100 hectare. De in 2006 verworven kavels in het Greppelveld zijn ingezaaid. De planvoorbereiding voor enkele poelen voor amfibieën en libellen is gestart. Bestaande poelen zijn geschoond. De monitoring van de vogels in het Greppelveld wees uit dat er opmerkelijk veel kwartelkoningen en zomertalingen hebben gebroed in het gebied. Opmerkelijk was ook het bezoek van een steltkluut. Door het extreem droge voorjaar zijn maar weinig weidevogels tot broeden gekomen. De invasie van de kwartelkoningen, op zich een positieve ontwikkeling, leidde wel het financieel compenseren van enkele pachters. Ter bescherming van de weidevogels is in het Greppeveld de vos bestreden. Het Gruttoveld was ook dit jaar s winters weer en toevluchtsoord voor kol- en grauwe ganzen en eenden (wintertaling, krakeend, slobeend en smient). In het voorjaar broedden er behalve weidevogels ook talrijke graspiepers. 14 Beheer Terreinen
Aangrenzend aan de Grote Trap heeft de eerste grondoverdracht voor het Oostvaarderswold plaatsgevonden. Een groep deskundigen heeft de Grote Trap bezocht ter oriëntatie op de toekomstige inrichting van het gebied. beheerkosten halfnatuurlijke realisatie begroting realisatie begroting graslanden 2006 2007 2007 2008 aantal hectares 275 275 298 275 beheerkosten totaal (excl. waterschapslasten) 29.200 44.900 39.000 35.183 beheerkosten per ha (excl. waterschapslasten) 106 163 131 128 waterschapslasten totaal 17.600 22.500 14.700 12.350 waterschapslasten per ha 64 81 49 45 1.1.4 landschappelijke elementen Het Flevo-landschap beheert 316 hectare (circa 7% van het areaal) aan landschappelijke elementen, grotendeels wegbeplantingen, bosjes, en stroken langs tochten. Dit zijn objecten die intensief beheer vragen: onderhoud van bomen, maaien van gras onder bomen en bermen, en soms ook nog onderhoud van fietspaden. De landschappelijke elementen vallen in de omslagklasse overig ongebouwd en kennen daardoor hoge waterschapslasten. Het komende decennium bereiken verschillende wegbeplantingen bovendien de leeftijd dat er drastisch gedund moet worden. Wegbeplantingen bestaande uit populieren en iepen dienen zelfs geheel vervangen te worden. Op verzoek van Rijkswaterstaat is in de loop van de zomer de beplanting langs de A6 in de Noordoostpolder vanwege verkeersveiligheid fors teruggezet. In Zuidelijk Flevoland zijn zieke en omgewaaide iepen langs de Ooievaarsweg, Lepelaarweg en Adelaarweg verwijderd. Het waterschap heeft langs de Roerdomptocht natuurvriendelijke oevers aangelegd. Langs de Lepelaartocht zijn de randen gesnoeid. Tijdens het zeer droge voorjaar heeft Het Flevo-landschap voor het eerst in de geschiedenis jonge beplanting water moeten geven. Dit betrof de klimaatbosjes, de laanbomen langs de Meerkoetenweg en een bosvak in het Natuurpark. beheerkosten landschappelijke realisatie begroting realisatie begroting elementen 2006 2007 2007 2008 aantal hectares 324 324 324 324 beheerkosten totaal (excl. waterschapslasten) 53.000 72.200 70.200 84.357 beheerkosten per ha (excl. waterschapslasten 164 225 217 260 waterschapslasten totaal 28.300 30.650 27.700 20.790 waterschapslasten per ha 87 96 85 64 Beheer Terreinen 15
1.1.5 Schokland Het werelderfgoed Schokland bestaat uit 1000 hectare, waarvan Het Flevo-landschap 492 hectare beheert (circa 11% van het beheerareaal). Het gaat om het Schokkerbos, de graslanden en akkers op en rond het eiland, de hydrologische zone aan de oostzijde, archeologische en cultuurhistorische objecten, en een groot aantal kilometers wandel- en fietspaden en informatievoorzieningen. In de beheervisie voor Schokland zijn archeologie en cultuurhistorie prioritair, gevolgd door landschap en ecologie. Het beheerwerk bestaat dan ook uit graslandbeheer waarbij bestrijding van rietgroei belangrijk is, en bosbeheer. Het beheer van de cultuurhistorische elementen vormt een aparte kostenplaats. In de hydrologische zone is het definitieve peilbeheer van kracht geworden. Een aantal aan- en afvoerproblemen, kinderziekten in het systeem zijn nu aan het licht gekomen en voorzover mogelijk opgelost. In het graslandbeheer is een samenwerking ontstaan met de agrariërs van Schokland, die zich hebben verenigd in Schoklands Boerengoed. De natste delen van de hydrologische zone, circa 37 ha, zijn gemaaid met een rupsmaaier. De vrijkomende biomassa is afgevoerd naar een composteerinrichting. De laatste werkzaamheden in het kader van de aankoop van landbouwgrond aan de westzijde van Schokland zijn uitgevoerd. Op een van de voormalige landbouwkavels is een betonpad ter ontsluiting aangelegd. Bij andere kavels zijn hydrologische voorzieningen aangebracht, die op termijn kunnen worden benut voor het vasthouden van water. Aan de westzijde van het Schokkerbos zijn nieuwe bosranden met een mantel-zoom aangelegd. De herinrichting van de terp Emmeloord is afgerond met de plaatsing van een kunstwerk rond de begraafplaats, een reconstructie van de vuurtoren, en een spatscherm rond de Lichtwachter. De klinkerweg naar de terp is vernieuwd en voorzien van een lichtenlijn. Samen met de gemeente Noordoostpolder is een nieuwe expositie in de Misthoorn aangebracht. Het project is afgesloten met een feestelijke bijeenkomst (zij het in de stromende regen) voor genodigden en een publieksdag. In 2007 is een groot deel van de nog aanwezige iepen op de Noordpunt doodgegaan en verwijderd. Probleem is dat deze iepen het leefgebied van enkele steenuilen (uniek in Flevoland) waren. Hier werd Het Flevo-landschap geconfronteerd met een conflict tussen Flora- en Faunawet en APV. Besloten is enkele iepen te laten staan, tegelijkertijd proberen vrijwilligers de steenuilen te verleiden om in nestkasten te gaan broeden. Schokland is een van kerngebieden voor rugstreeppadden. De provincie heeft speciaal voor de rugstreeppadden een managementplan opgesteld. De terreinbeheerder heeft hieraan een bijdrage geleverd. Het nostalgisch akkerbouwbedrijf Op d n Akker heeft een kanoroute van circa 6 km gemaakt, die eindigt bij de Gesteentetuin; een leuke nieuwe vorm van samenwerking. beheerkosten Schokland realisatie begroting realisatie begroting 2006 2007 2007 2008 aantal hectares 492 513 492 513 beheerkosten totaal 50.900 61.720 64.617 71.070 beheerkosten per ha 103 120 131 139 waterschapslasten totaal 37.000 38.000 46.000 25.340 waterschapslasten per ha 75 74 93 49 In 2007 was op enkele maanden na geen aanvullende beheervergoeding van het Rijk voor archeologie en cultuurhistorie beschikbaar. Hierdoor kwamen beheerkosten en waterschapslasten geheel voor rekening van Het Flevo-landschap. Het Ministerie van OC&W is evenals de RACM op dit probleem gewezen. 16 Beheer Terreinen
1.1.6 Natuurpark Lelystad Natuurpark Lelystad beslaat ruim 370 hectare bos, wetland en grasland met daarin een vertakt fiets- en wandelpadennet (circa 8 % van het beheerareaal). In het park worden verschillende diersoorten gehouden, waarvan een aantal bedreigde Euraziatische grazers de belangrijkste van zijn. De dieren worden in semi-natuurlijke omstandigheden gehouden. Naast de dagelijkse zorg voor de dieren bestaat het beheer voornamelijk uit bos- en graslandbeheer en vanwege het grote aantal recreanten uit onderhoud van paden en speelweides. Het parkachtige karakter brengt een hoger onderhoudsniveau met zich mee. Het park biedt huisvesting aan de prehistorische nederzetting. De dieren in het beverfokgebied zijn gevangen en gesekst. Er is een paartje samengesteld dat zal worden overgedragen aan de Dordtse Biesbosch. Er zijn twee kleinklauwotters overgedragen aan Vlinders aan het Vliet in Leidsendam. De Europese otter Freekje heeft de pers gehaald door te ontsnappen en pas in Nunspeet in een goudvissenvijver weer boven water te komen. Er is een nieuwe fokgroep Przewalskipaarden samengesteld, met de hengst Tataar en drie jonge merries uit de oude fokgroep. De oude wisentstier Pomijk is een natuurlijke dood gestorven. Hij heeft een belangrijke rol gespeeld in het voortbestaan van de wisent. In het wisentengebied is een aanpassing gemaakt waardoor de wisenten af en toe houtig gewas kunnen opnemen. De eerste worp biggen is gesneuveld in een natte en koude periode. In augustus zijn de biggen wel groot geworden. Het koe-plat (de rondvaartboot) is grondig opgeknapt, een noodzakelijke investering voor de excursies en arrangementen. Ook drie bruggen vroegen om versneld onderhoud. Van enkele paden, o.a. in de Kamp, is de verharding verbeterd. Op 7 juli is een nieuwe kunstroute in het park geopend, met als thema Afsluiten, geïnspireerd op 75 jaar Afsluitdijk. Het laatste weekend van augustus heeft Uitgast weer plaatsgevonden. In december was het centrale plein het decor voor de kerstmarkt. Door de storm in januari was bos in het elandengebied gesneuveld en her en der afrastering beschadigd. In het park is verder 1,5 ha nieuw bos ingeplant bestaand uit walnoot, tamme kastanje, en els. De populierenlaan door de centrale plas is in zijn geheel opgekroond. gehouden dieren in Natuurpark begin 2007 geboren of overleden of eind 2007 aangevoerd afgevoerd Przewalskipaarden 13 13 wisenten 17 6 3 20 elanden 4 4 Pater Davidsherten 24 4 4 24 edelherten 24 10 8 26 wilde zwijnen 27 17 22 22 Europese otters 4 1 1 4 Aziatische kleinklauwotters 7 2 5 Beheer Terreinen 17
beheerkosten Natuurpark realisatie begroting realisatie begroting 2006 2007 2007 2008 aantal hectares 371 371 371 371 beheerkosten gehouden dieren 130.700 117.200 123.100 138.444 beheerkosten natuur en recreatie 123.700 129.600 184.900 171.540 beheerkosten per ha 333 349 498 462 waterschapslasten totaal 16.000 16.000 4.300 8.000 waterschapslasten per ha 43 43 12 22 1.2 productgroep terreincoördinatie Er is een groot aantal voorwaardenscheppende en coördinerende werkzaamheden die niet door de uitvoerend medewerkers worden uitgevoerd maar door de kantoororganisatie. Het betreft uiteenlopende zaken als de kadastrale en financiële administratie gekoppeld aan terreinen, het regelen van de pachtcontracten, het bijhouden en uitbouwen van het GIS, de coördinatie van het beheerwerk en de monitoring, het faunabeheer, de verwerving van subsidies voor beheer, de onderhandelingen inzake verwerving en vervreemding en last but not least de beheerplanning en de ontwikkeling en begeleiding van projecten. Zowel landelijk als provinciaal wordt gewerkt aan de nieuwe systematiek voor Programma Beheer, die ook voor Staatbosbeheer zal gaan gelden. Deze wordt naar verwachting van kracht in 2009. De terreinbeherende organisaties leveren hiervoor in samenwerking veel input. Speciale aandachtspunten voor Het Flevo-landschap zijn eerder genoemde aanvullende bosbijdrage, de beheervergoeding voor natuur buiten de EHS, en de vorm die een eventuele provinciale/regionale beheercommissie in Flevoland zal krijgen. In 2007 is voor een achttal terreinen de periode Programma Beheer afgerekend. Er is een klein aantal beheereenheden afgekeurd of gekort. Over het algemeen blijken de aanvragen echter goed ingediend te zijn en is uiteindelijk een batig saldo over deze contractperiode van ruim 25.000 euro. Verheugend is dat met ingang van 2007 ook het jaarlijks bedrag met circa 12.000 is toegenomen. voortgang monitoring realisatie realisatie planning realisatie 2005 2006 2007 2007 Gruttoveld in eigen beheer x x x x Gorzenveld in eigen beheer Greppelveld in eigen beheer x x x x Greppelveld voedselonderzoek door bureau x Heggenlandschap in eigen beheer x Kamperhoek door bureau x Knarbos door bureau x x Wildwallen in eigen beheer x - Lepelaarplassen Kwelzone eigen beheer x Lepelaarplassen Kwelplas, eigen beheer x Natuurpark door bureau x Schokland hydrozone vegetatie in eigen beheer x - 18 Beheer Terreinen
De geplande monitoringronde in de Wildwallen en de vegetatie-inventarisatie op Schokland zijn wegens tijdgebrek vervallen. De provincie Flevoland heeft een eigen meetnet voor broedvogels. Hierin zijn de volgende terreinen of delen van terreinen van Het Flevo-landschap in opgenomen: Burchtkamp, Casteleijnsplas, Gorzenveld, Grote Trap, Kamperhoek, Lepelaarplassen, Natuurpark Lelystad, Priembos (oevers), Staartreservaat, Toppad, Ooievaarplas, Ruttense Vaartbos, en Stichtse Putten. De verkregen gegevens worden uitgewisseld. In 2007 zijn twee beheerplannen voltooid: een beheerplan voor de wegbeplantingen in het Knargebied en een toekomstvisie voor de Pampushout. Het beheerplan voor de wegbeplantingen in het Knargebied is voltooid in de eerste helft van 2007. Bij het opstellen van dit plan is gebruik gemaakt van de expertise van Hund T + L architect. Het beheerplan voor de Pampushout is in de zomer afgerond, met gebruikmaking van expertise van Klingen Bomen. Samen met de klankbordgroep is een afsluitend bezoek aan het Amsterdamse bos gebracht, een goede referentie voor de toekomst van de Pampushout. Op 12 december is het beheerplan officieel overhandigd aan wethouder A. Duivesteijn. Er is gestart met het opstellen van een beheerplan voor de Lepelaarplassen. Bureau Altenburg&Wymenga voert dit samen met de afdeling Beheer uit in opdracht van Het Flevo-landschap als beheerder en de provincie als bevoegd gezag. Het gaat om een breed beheerplan, dat niet alleen Natura 2000 dekt, maar ook de EHS-doelstellingen de doelen vanuit de voormalige status van staatsnatuurreservaat. Evenals bij het beheerplan Pampushout is een klankbordgroep geformeerd. Samen met provincie wordt verkend of dit kan gebeuren volgens de INRO-codering, waarmee het mogelijk het eerste digitale beheerplan in Nederland wordt (pilot). Gekoppeld hieraan wordt gekeken naar verdergaande GISsamenwerking. voortgang beheerplannen vastgesteld voorbereiding omschrijving Gruttoveld x Larserbos x stage-rapport Lepelaarplassen x Natura-2000 traject Pampushout 2007 Robert Morris x relatie Hanzelijn Schokland 2004 beheerplan Stichtse Putten x Pampushout x afgerond Urkerbos x overzicht waarden Rotterdamse hoek x wegbeplantingen 2007 1.3 productgroep cultuurhistorie en landschap Het Flevo-landschap beheert naast het werelderfgoed Schokland een aardkundig reservaat bij Urk, het voormalig havenhoofd bij Elburg, en twee landart-objecten. In het Observatorium Robert Morris vindt jaarlijks het culturele evenement Sunsation plaats. Ook de Aardzee is regelmatig decor voor evenementen. Beheer Terreinen 19
kosten cultuur(historie) realisatie begroting realisatie begroting 2005 2006 2007 2007 Robert Morris 5.600 12.700 5.700 10.822 Aardzee 11.600 19.800 11.300 16.560 havenhoofd Elburg 7.200 4.800 2.600 18.798 cultuurhistorie Schokland 17.400 48.300 24.500 43.630 geologisch reservaat P. van der Lijn 1.500 10.000 800 7.434 Traditioneel heeft in het Observatorium Robert Morris op de langste dag Sunsation plaatsgevonden. Minder vrolijkstemmend zijn de enorme hoeveelheden afval die zijn gedumpt op het terrein. Iets wat hopelijk met de nieuwe inrichting verleden tijd zal worden. In de loop van het jaar is met de provincie in grote lijnen overeenstemming bereikt over deze toekomstige ontsluiting en inrichting van het terrein waarop het Observatorium Robert Morris ligt. Met Prorail is een overeenkomst gesloten over bruikleen van de door hen benodigde ondergrond. Eind 2007 zijn de werkzaamheden voor de Hanzelijn gestart. Deze zullen ter plaatse duren tot medio 2008, waarna aansluitend door de provincie de N23 wordt aangelegd. Op de Aardzee is de infrastructuur deels hersteld en verbeterd. De werkzaamheden voor herstel van de historische havenhoofden Elburg worden binnenkort afgerond. In maart zal de feestelijke opening plaatsvinden. Overigens kort daarna gevolgd door de heropening van het na brand heringerichte Informatiecentrum Veluwerandmeren. Met een extra bijdrage vanuit de Europese middelen, van de gemeente Dronten, kan met de resterende projectmiddelen een ontbrekende schakel van 800 meter fietspad worden aangelegd. Dit pad verbindt de Stobbeweg met de Elburgerweg en maakt een rondje fietsen rond het Greppelveld mogelijk. Alle partijen vinden dit toeristisch aantrekkelijk. In het najaar van 2007 zijn nieuwe bestuurlijke afspraken voor Schokland voorbereid. Het betreft een periode van 6 jaar conform de Unesco-systematiek. Vormgeving van een bestuurlijke structuur voor het werelderfgoed die recht doet aan de belangrijkste partijen gemeente Noordoostpolder en Flevo-landschap is daarin uitgesteld tot 2008, evenals de bepaling van het siteholderschap. Unesco verlangt dat een en ander in een zogenaamd managementplan wordt uitgewerkt. Bekrachtiging van de bestuurlijke afspraken, die voor het overige in het verlengde liggen van de vorige set, wordt verwacht in de eerste helft van 2008. Op Schokland hebben wij de nieuwe Regio van RACM mogen ontvangen voor een kennismaking. Wederzijds is de goede samenwerking bevestigd en zijn er intenties om dit zo voort te zetten. Er is groot respect voor de wijze waarop Het Flevo-landschap zich voor Schokland inzet. Het Ministerie van OC&W heeft mede naar aanleiding van signalen uit de werelderfgoederen- een onderzoek naar knelpunten in de instandhouding en ontsluiting van de werelderfgoederen gedaan. Ook het Flevo-landschap is hiervoor geïnterviewd. De resultaten komen in 2008 beschikbaar. Het door een projectontwikkelaar gelanceerde plan voor een seniorenstad Nieuw Schokland heeft ons geheel 2007 achtervolgd, en niet altijd in positieve zin. 20 Beheer Terreinen
Herstel & Ontwikkeling
2 doelstelling herstel en ontwikkeling natuur, landschap en cultuurhistorie Projecten met als doel herstel en ontwikkeling van natuur, landschap en cultuurhistorie maken een aanzienlijk deel uit van de werkzaamheden van het Flevo-landschap. Ook al wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van diensten van derden, de planvoorbereiding, werving van middelen, projectbegeleiding en -verantwoording vergen grote inzet. Met name vanuit het gebiedsgericht beleid en de regeling effectgerichte maatregelen was cofinanciering beschikbaar voor herstel- en ontwikkelprojecten. Ook vanuit de bijdrage van Nationale Postcode Loterij is geïnvesteerd in natuur en cultuurhistorie. In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van financiers, financiele omvang en voortgang van de projecten. De projecten zijn inhoudelijk beschreven onder het betreffende terreinonderdeel. projecten 2007 financiers totale besteed in fase begroting 2007 natuurherstel en -ontwikkeling ecologische inrichting Larservaart SFL 273.300 5600 loopt inrichtingsbeheer hydrologische zone Schokland LNV 1.075.000 55.500 loopt plan Roerdomp in Lepelaarplassen PFL, VBN, OBN, NPL 345.000 109.700 loopt toekomstvisie bos Pampushout NPL 40.000 4.000 klaar beheerplan Lepelaarplassen PFL 50.000 3.400 loopt monitoring en beheerplan Knarbos NPL 45.000 20.300 loopt aankoop natuurterreinen Greppelveld DLG, PFL 1.003.000 2.400 loopt Rotterdamse hoek DLG, PFL 2.828.600 1.186.300 loopt Oostvaarderswold, 1e tranche PNB 17.195.000 1.027.200 loopt Schokland, EHS-kavel DLG, PFL 898.032 5.500 klaar aankoop en inrichting Schoklandschil NPL, EPD 3.794.000 45.100 loopt cultuurhistorie havenhoofden Elburg IIVR, PFL, NPL 605.000 294.300 loopt Postcode Loterij Redding Schokland totaal: NPL 3.250.000 200.800 loopt* herinrichting terp Oud-Emmeloord SGB, NPL, PFL, NOP 400.000 255.900 klaar OCW-project archeologie /publieksvoorz. Schokland OCW 300.000 11.500 klaar * Het project Redding Schokland is in 2007 officieel afgerond, enkele deelprojecten lopen echter door tot in 2008 of kunnen pas in 2008 financieel worden afgerond. 22 Herstel & Ontwikkeling
Voorlichting
3 doelstelling voorlichting 3.1 productgroep communicatie Binnen de productgroep communicatie vallen strategieontwikkeling op het gebied van marketing en communicatie en de uitvoering daarvan. Dat betekent de exploitatie van drie bezoekerscentra (Natuurpark, Gesteentetuin en Trekvogel), de algemene communicatie, het werven van begunstigers en sponsoren en productontwikkeling. De afdeling heeft drie aandachtsgebieden: communicatie, beheer bezoekerscentra, en educatie en marketing. Het Flevo-landschap richt zich op de Flevolandse bevolking via diverse media (magazine, website, nieuwsbrief, jaarverslag, folders en informatiepanelen), evenementen, deelname aan beurzen, pers en gerichte acties. Een belangrijke intermediair vormen de vrijwilligers; in hen wordt ook voortdurend geïnvesteerd. Voor begunstigers en relaties worden jaarlijks regiobijeenkomsten georganiseerd. In de eerste helft van 2007 zijn twee medewerkers van de afdeling vertrokken. Dit heeft gevolgen gehad voor de ambities die voor 2007 waren bepaald. Met name voor de productontwikkeling op het recreatieve vlak. Medio 2007 is een nieuwe medewerker communicatie aangesteld en in januari 2008 is de nieuwe medewerker marketing begonnen. Eind 2007 is, mede vanwege het vertrek van de beheerder bezoekercentra, besloten deze functie en de functie van beheerder van De Waterlely in één persoon te combineren. Daarmee is de verantwoordelijkheid voor het vermarkten van De Waterlely per 1 januari 2008 naar de afdeling communicatie & marketing overgegaan. In 2007 zijn een strategisch marketingplan en een sponsorplan opgesteld en goedgekeurd. Verdere uitwerking zal in 2008 plaatsvinden. In 2007 is er veel aandacht geweest voor Schokland met de afronding van het project Redding Schokland en het Akkoord van Schokland. Ook is in 2007 gewerkt aan het recreatiebeleid en heeft dit onderwerp in de verschillende bijeenkomsten centraal gestaan. 3.1.1. bezoekerscentra De drie bezoekerscentra laten een groei zien ten opzichte van 2006, waarbij vooral de Trekvogel en de Gesteentetuin meer bezoekers trekken. In 2007 is een start gemaakt met de ontwikkeling van de nieuwe binnenexpositie van de Gesteentetuin. In samenwerking met een groep vrijwilligers is het programma van eisen opgesteld en zijn de voorstellen van het ontwerpbureau beoordeeld. Eind 2007 is begonnen met de daadwerkelijke bouw van de expo. Mede dankzij de medewerking van de beheereenheid Noord en de vrijwilligers is de expo gerealiseerd. Sinds eind januari 2008 is deze weer toegankelijk voor bezoekers. Tegelijkertijd start ook een training van een nieuwe groep vrijwilligers. 3.1.2. paviljoen De Waterlely In 2006 is in Natuurpark Lelystad aan de grote plas een nieuw ontvangstgebouw verrezen. Dit bijzondere gebouw is bestemd voor exclusieve ontvangsten, bijzondere presentaties, culturele evenementen én huwelijksvoltrekkingen. 2007 was het eerste volledige exploitatiejaar voor De Waterlely. In totaal zijn er 124 bijeenkomsten geweest in De Waterlely, grotendeels huwelijksvoltrekkingen en zakelijke bijeenkomsten. Eind 2007 is een promotiefolder over De Waterlely verschenen en is een start gemaakt met het verbeteren van de website. De inzet van vrijwilligers als gastheer/gastvrouw bij de huwelijkssluitingen werkt goed. Na een inwerkperiode zijn zij steeds meer in staat om zelfstandig de begeleiding te doen. Dit heeft als gevolg dat de inzet van de beheerder van De Waterlely voor deze activiteit beperkt kan blijven. 24 Voorlichting
3.1.3. vrijwilligers In totaal waren iets meer dan 100 vrijwilligers actief. Met dit aantal zijn de geplande activiteiten en de openstelling van de bezoekerscentra te realiseren. Wel blijft aandacht nodig voor werving van vrijwilligers omdat er sprake is van verloop (wegens leeftijd en het vinden van een baan) en om de groei in activiteiten te kunnen uitvoeren. Eind 2007 is gestart met de werving van nieuwe vrijwilligers voor de Gesteentetuin en voor De Waterlely. Het jaarlijkse vrijwilligersuitje ging dit jaar naar de Schovenhorst. Op 8 december was de jaarlijkse afsluitende bijeenkomst. De opkomst voor beide bijeenkomsten was goed. De heer T. Schimmelpenning, vele jaren actief als vogelringer in de Kamperhoek, is helaas overleden. Zijn inzet zal worden gemist. Oud vrijwilliger en medeoprichter van de Gesteentetuin, dhr. R. Baken is eveneens overleden. vrijwilligers realisatie begroting realisatie begroting 2006 2007 2007 2008 aantal vrijwilligers totaal 115 143 123 130 aantal vrijwilligers bez.centra, excursies en promotie 104 120 101 115 aantal vrijwilligers inventarisatie terreinen 11 15 22 15 inzet vrijwilligers in uren 4.600 2.500 4.600 5.000 3.1.4. publieksactiviteiten Op 12 mei vond de Publieksdag Schokland plaats. Voor het publiek waren er verschillende activiteiten op Schokland en in de Gesteentetuin om het project Redding Schokland feestelijk af te sluiten. De dag begon met het ontsteken van de replica van de lichtopstand op de Noordpunt door een kleinzoon van de laatste havenmeester. Deze gebeurtenis werd muzikaal omlijst door een optreden van het Schokkerkoor. Op 30 juni stond Schokland landelijk in de belangstelling met het Akkoord van Schokland. Dit door de minister van ontwikkelingssamenwerking georganiseerde evenement vroeg aandacht voor de millenniumdoelstellingen. Schokland was als locatie gekozen vanwege de symbolische waarde van Schokland, namelijk het leven met het water en de daardoor constante strijd tegen de armoede. Tijdens de herfstvakantie heeft op Schokland de culturele activiteit Schokland en ik plaatsgevonden. Een interactief hoorspel in een bootje, ontwikkeld door Bente Hamel en Antonio Consilvio, waarin een jonge vrouw vertelt over het vroegere leven op Schokland. De bezoekers waren enthousiast. Door Het Flevo-landschap zijn op twee dagen aanvullende excursies georganiseerd over Schokland. Na de herfstvakantie reisde het kunstproject verder door de provincie. De jaarlijkse regiobijeenkomsten vonden plaats op 9 en 11 oktober. Ruim 240 deelnemers bezochten de bijeenkomsten in Lelystad en Emmeloord. Vooral de opkomst in Lelystad was hoog. Thema van de bijeenkomst was natuurrecreatie. In het interactieve gedeelte na de pauze werden de deelnemers bevraagd over wat zij wensten als recreatiemogelijkheden in de gebieden van Het Flevo-landschap. De aangedragen ideeën worden meegenomen in de productontwikkeling. Op 23 september vond het landelijke evenement Lopen in het Landschap plaats. In twee gebieden (Natuurpark Lelystad en Lepelaarplassen/Wilgenbos) waren wandelingen en andere activiteiten te doen. Voor deze gelegenheid konden bezoekers de Lepelaarplassen zonder gids bezoeken. In totaal waren er ruim 2200 bezoekers. Voorlichting 25
In 2007 heeft Uitgast weer plaatsgevonden in het weekend van 17-19 Augustus. Bij dit evenement werd ook De Waterlely betrokken. De sponsoravond vond daar plaats. Het aantal bezoekers in dat weekend bedroeg 4.000. Voor de derde keer vond de kerstmarkt plaats, ditmaal op 15 december. Er waren 50 standhouders en ruim 2800 bezoekers. deelnemers aan activiteiten realisatie begroting realisatie begroting 2006 2007 2007 2008 bezoekers bezoekerscentrum Natuurpark 19.422 20.000 19.700 20.000 bez. bezoekerscentrum Trekvogel 7.120 8.500 8.030 7.200 bez. bezoekerscentrum Gesteentetuin 6.727 5.500 7.500 6.900 bezoekers website 82.990 92.000 86.000 94.000 abonnees digitale nieuwsbrief 2.293 4.500 2.710 4.500 aantal individuele en groepsexcursies* 61 70 135 90 aantal deelnemers individuele en groepsexcursies* 870 1.000 2.840 2.000 aantal indviduele en groepsarrangementen* 103 85 27 35 aantal deelnemers individuele en groepsarrangementen* 2.952 1.700 490 735 aantal schoolexcursies en kinderfeestjes 145 50 88 60 aantal deelnemers schoolexcursies en kinderfeestjes 4.853 1.650 2.150 1.250 aantal bezoekers culturele evenementen 354 1.200 4.000 1.000 aantal boekingen ontvangstlocatie Waterlely 15 150 124 150 aantal deelnemers Lopen in het Landschap 800 800 2.260 800 aantal leerlingen Week van het Landschap 395 800 375 500 aantal kinderen zomerkamp 34 50 15 25 * De groepsexcursies zijn m.i.v. 2007 ingedeeld bij excursies, in de realisatie 2006 en begroting 2007 waren ze ingedeeld bij arrangementen. Met arrangementen worden nu activiteiten aangeduid die minimaal kostendekkend zijn. 3.1.5. PR activiteiten Op 4 april is het nieuwe fietspad door de Larservaartstrook, onderdeel van het fietspad van Lelystad naar Harderwijk, officieel in gebruik genomen door toenmalig gedeputeerde Wubbo de Raad, wethouder van Lelystad Jaap Lodders en Jacob van Olst. Met de realisatie van het fietspad is een belangrijke recreatieve fietsroute ontstaan. Op 11 mei vond de officiële afsluiting plaats van het project Redding Schokland. Door de Nationale Postcode Loterij werd aangegeven waarom zij het project financieel gesteund hebben. Door Judith Lingeman van de Nationale Postcode Loterij en Bart Fokkens, voorzitter van het bestuur van Het Fevo-landschap werd de plaquette bij het kunstwerk rondom de begraafplaats op de noordpunt onthuld. Het Schokkerkoor zong een speciaal voor deze gebeurtenis geschreven namenlied. 26 Voorlichting
Op 2 juli gaven de burgemeester van Dronten, de heer de Jonge, en de toenmalige burgemeester van Elburg, de heer Visser, het startsein voor de sloop van de Kop van t Ende. Dit historisch havenhoofd Elburg dat nu in de gemeente Dronten ligt, werd gesloopt om daarna hersteld te worden naar het tijdsbeeld van 1910. In de winter 2007-2008 is het project gereed gekomen en begin 2008 zal het officieel geopend worden. Hiermee is weer een cultuurhistorisch element in oude luister hersteld. In 2006 en 2007 is er gewerkt aan de totstandkoming van het beheerplan Pampushout dat als titel heeft Van polderbos naar stadsbos. Het plan is op 12 december aangeboden aan wethouder Adri Duivesteijn van de gemeente Almere. Met de gemeente is afgesproken dat we gezamenlijk de komende periode zullen werken aan een visie voor de Pampushout voor de komende 10 à 20 jaar. 3.1.6. Voorlichting en educatie Met ingang van 2007 is ervoor gekozen om een onderscheid te maken tussen excursies en arrangementen. Het verschil tussen beide is dat bij een arrangement nog iets extra s geboden wordt zoals snert of een pannenkoek na afloop, maar ook een workshop natuurfotografie is een arrangement. Bijna alle door Het Flevo-landschap georganiseerde excursies en arrangementen zijn doorgegaan. In totaal hebben in 2007 iets meer groeps- en individuele excursies en arrangementen plaatsgevonden dan begroot (162 t.o.v. 155). Het totale deelnemersaantal was eveneens hoger dan begroot (3335 t.o.v. 2700). Dit was wel lager dan in 2006, in dat jaar vond een aantal grote groepsexcursies plaats. In juni is voor het eerst de excursie Burlen van de Pater Davidsherten georganiseerd. De deelname was goed en de excursie zal ook in 2008 plaatsvinden. Wat betreft de scholen en kinderfeestjes is het aantal groepen en deelnemers beide groter dan begroot. Met name bij de Trekvogel in Almere is een groot aantal schoolgroepen ontvangen. De deelname van scholen aan de Week van het Landschap is in 2007 wederom wat afgenomen. Het zomerkamp is in 2007 één keer georganiseerd in het Natuurpark Lelystad in samenwerking met de Prehistorische Nederzetting. Er hebben 15 kinderen aan deelgenomen. Van de twee geplande zomerkampen is er om logistieke redenen maar één gerealiseerd. Voor het Natuurpark Lelystad is een nieuwe rugzakroute Opsporing verzocht ontwikkeld. Deze rugzak is bestemd voor 8 12 jarigen. Voor Schokland zijn twee nieuwe speurroutes ontwikkeld. Deze zijn gebaseerd op het principe van letterboxen. De speurroutes zijn vanaf begin 2008 verkrijgbaar. Deze routes zijn ook geschikt voor kinderen van 8 12 jaar. In oktober 2007 heeft de bibliotheek in Emmeloord aandacht besteed aan stenen, daarbij is gebruik gemaakt van materiaal van Het Flevo-landschap. 3.1.7. Huisstijl en informatiemiddelen Het magazine is drie keer verschenen, elk in een oplage van 12.000 exemplaren. Twee edities bevatten nieuwe routes, namelijk een fietsroute over het nieuwe fietspad door de Larservaartstrook en het Knarbos, en een wandelroute over de dijkjes rond Schokland. Voor de verzending van de edities 2 en 3 is besloten te kiezen voor een ander verzendhuis. Dit heeft een aanzienlijke besparing in de verzendkosten opgeleverd. Naast de hierboven genoemde folders is ook de folder Actief in de natuur verschenen. Deze folder geeft een overzicht van de activiteiten die er in de gebieden van Het Flevo-landschap te doen zijn. De folder is verspreid via de bezoekerscentra en de recreatiebedrijven in Flevoland. In verband met de afronding van het project Redding Schokland is een flyer verschenen over het kunstwerk op de begraafplaats op Oud-Emmeloord. Voorlichting 27