Bezuinigingen binnen de gemeente 10 tips Inhoud 1. Kaasschaaf 2. Ambtelijk apparaat 3. Onderhoud 4. Kerntaken 5. Inhuur externen 6. Onderzoek 7. Cultuur/mentaliteit 8. Accommodatiebeleid 9. Reserve 10. Communicatie Uw tips? 1
1. Kaasschaaf Politiek het gemakkelijkst, is het om de kaasschaaf toe te passen. Op alle programma s wordt dan een gelijk percentage gekort. Als de te bezuinigen opgave niet te groot is, is dit een werkbare methode. Vooral na enkele financieel gunstige jaren, wanneer er behoorlijk wat vet op de gemeentelijke botten zit, kan deze methode zinvol zijn. Alle kosten worden weer eens even tegen het licht gehouden en de overbodige luxe en overlap worden eruit gehaald. Wanneer echter de te bezuinigen bedragen groter zijn dan een enkel procent van de begroting, of wanneer er net een bezuinigingsronde heeft plaatsgevonden, dan doet de kaasschaaf weinig goed. Er dreigt dan een situatie waarbij van alles half gedaan gaat worden in plaats van goed en daar zit geen burger op te wachten. Er zal dan op andere wijze tot krimp gekomen moeten worden. 2. Ambtelijk apparaat Op nummer 1 in de verkiezingsretoriek staat altijd het ambtelijk apparaat. Het klinkt populair en voorkomt dat er keuzes gemaakt moeten worden die pijn doen bij de burger. Maar, zo gemakkelijk is het niet! Bezuinigen op het ambtelijk apparaat kost veel tijd en/of geld. Het goedkoopst is het om het te doen via natuurlijk verloop, dus door vacatures niet in te vullen. Het nadeel daarvan is, dat je dan afhankelijk bent van waar de vacatures toevallig ontstaan en je hebt weinig sturing op waar er gaten vallen. Reorganiseren met gedwongen ontslagen kan ook. Echter dit is een langdurig traject en leidt voor de gemeente tot hoge reïntegratie- en wachtgeldverplichtingen. Het verstandigst is om het hoe dan ook te koppelen aan een takendiscussie. Het afstoten van ambtenaren kan moeilijk los gezien worden van het afstoten van taken. 2
3. Onderhoud Het onderhoud van gemeentelijke assets, zoals wegen, kunstwerken en verkeersinstallaties is niet altijd optimaal. Door gerichter naar onderhoudsprogramma s te kijken kan winst geboekt worden. Voor sommige onderdelen moet het onderhoud juist stoppen omdat het de levensduur nauwelijks verlengt. Voor andere onderdelen kan soms met iets meer onderhoud, de levensduur dusdanig worden verlengd dat de extra kosten veelvoudig worden terugverdiend. Daarnaast kan het contractmanagement vaak beter. Het gaat hierbij om de wijze waarop afspraken gemaakt worden met aannemers. Door meer te werken met resultaatverplichtingen, dan inspanningsverplichtingen en strakker te sturen op de contracten kan doorgaans voordeel worden behaald. 4. Kerntaken Wie gaat waarover en wat is het belangrijkst? Is alles wat de gemeente doet, ook daadwerkelijk een taak van de gemeente? Zeker in economisch gunstige tijden, kan de verleiding bestaan om soms een beetje meer te doen dan je eigenlijk behoort te doen. Maar de vraag is of dat nog kan als de tering naar de nering moet worden gezet. Wat is het taakveld van de gemeente ten opzichte van andere overheden zoals de provincie of de waterschappen? Wat is de taak van de gemeente ten opzichte van scholen of woningcorporaties? Soms voert de gemeente zaken uit, die eigenlijk op het bordje van een ander thuis horen. Door de taken en de uitvoering van de gemeente tegen het licht te houden, kunnen mogelijk werkzaamheden worden afgestoten en dat levert dan een bezuiniging op. 3
5. Inhuur externen Externen zijn relatief duur en ze hebben geen duidelijke plaats in de organisatie. Ze wegsturen levert meteen geld op, zonder dat het lijkt alsof het beleidsmatige consequenties heeft. Toch is dogmatisch alles eruit gooien niet verstandig. Veel externen worden ingehuurd vanwege de inflexibiliteit van de (ambtelijke) arbeidsmarkt. Het is onaantrekkelijk om vaste formatie in dienst te nemen voor werk dat betaald wordt uit onzekere budgetten of tijdelijke doeluitkeringen. Daarnaast worden externen ingehuurd vanwege specifieke expertise die in de reguliere organisatie niet voorhanden is. Wat belangrijk is, is om het kaf van het koren te scheiden en veel bewuster om te gaan met inhuur. Het verbeteren van de opdrachtgeversrol en het werken met strikte procedures voor wanneer en hoe en tot welk maximum ingehuurd mag worden, kan vaak toch tot een zinnige besparing leiden. 6. Onderzoek Meten is weten is een belangrijk adagium. De vraag is wel, wat kost dat meten? Een kwartje uitgeven om de effectiviteit van een dubbeltje te meten is niet verstandig. Gemeenten laten erg veel onderzoeken. Een index voor dit, een benchmark voor dat. In hoeverre leiden deze onderzoeken tot bijstelling van het beleid en zijn de geleverde data het geld waard dat ze kosten? In een aantal gevallen niet en dan kan het een bezuiniging opleveren. 4
7. Cultuur/mentaliteit Het klinkt bijna als een cliché dat de overheid wel wat zuiniger aan kan doen. Toch verdient het permanent de aandacht. De overheid kent geen natuurlijke prikkels vanuit de markt om scherp op de kosten te letten. Sterker nog, het opmaken van budgetten wordt beloond en wie budget overhoudt loopt het risico om het volgende jaar minder te krijgen. In plaats van de ambtenaar te belonen die op het eind van het jaar nog snel een projectje weet te verzinnen om de pot leeg te maken, zou juist de ambtenaar met geld over beloond moeten worden. Om dit te bewerkstelligen is een cultuuromslag nodig binnen de overheid en moet worden nagedacht over andere afrekenmechanismen. 8. Accommodatiebeleid Het accommodatiebeleid biedt dikwijls kansen voor efficiencyverbetering. In de eerste plaats door de wijze van subsidiëren tegen het licht te houden. Wanneer organisaties subsidie ontvangen op basis van hun activiteitenaanbod in plaats van een jaarlijks vast bedrag voor hun huisvestingslasten, ontstaat er een andere prikkel. Activiteiten worden dan beloond en passief gedrag en leegstand tegengegaan. Daarnaast moet meer gezocht worden naar creatievere combinaties voor het gebruik, zoals kinderopvang op het sportcomplex. Het goed matchen van vraag en aanbod naar ruimte kan ook voordeel opleveren. Het internet en de toepassing van webapplicaties bieden daarbij nieuwe mogelijkheden. 5
9. Reserve Hoe groot moet de algemene reserve zijn in crisistijd? Moet de reserve dan juist verhoogd worden? Zou het een vast bedrag moeten zijn of een vast percentage? De hoogte van de algemene reserve die redelijkerwijze nodig is, wordt bepaald door de risico s die de gemeente loopt, vermenigvuldigd met de kans dat die risico s zich voordoen. Bij veel gemeenten bestaat er geen duidelijke norm voor de hoogte van de algemene reserve. In sommige gevallen betekent dat dat de reserve daardoor te laag is, maar vaak ook te hoog. Een goede analyse van de risico s kan er daarom toe leiden dat een neerwaartse aanpassing van de algemene reserve mogelijk is, zodat het een bezuiniging oplevert. 10. Communicatie Om een bezuinigingstraject te doen slagen is een goede communicatie naar de samenleving essentieel. Bij het voorbereiden van bezuinigingsvoorstellen dient een College van BenW, meteen al na te denken over hoe de bezuinigen gecommuniceerd moeten worden naar de burger. Wanneer de gemeente dit niet zelf snel en adequaat doet, dan zullen actiegroepen en gedupeerde burgers het voortouw nemen en de communicatie zelf naar zich toe trekken. Voor de desbetreffende wethouders wordt het dan een achterhoedegevecht via de locale media, met als ultieme consequentie dat de bezuinigingsmaatregelen alsnog in gevaar komen. 6
Uw tips? Hebt u de 11e tip? Ik ben erg benieuwd en hoor hem graag!. Mocht u verder ondersteuning nodig hebben bij uw bezuinigingstraject, in de vorm van procesbegeleiding, training of gewoon om eens te klankborden neem dan gerust contact met mij op. Drs. Michel de Visser 06-50 25 22 76 info@mdva.nl 7