Virusziekten in de potchrysantenteelt Kris DE JONGHE Destelbergen, 30 november 2011 Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek Eenheid Plant www.ilvo.vlaanderen.be Beleidsdomein Landbouw en Visserij
OPBOUW VAN DE PRESENTATIE 1. Virologie & virusziekten bij planten 2. Virusproblemen in de chrysantenteelt Algemeen Specifieke actuele problemen in Vlaanderen en opvolging van de problematiek Bestrijding van de belangrijkste virusaantastingen in chrysant 3. Quarantaine vs. niet quarantaine 2
1 VIROLOGIE & VIRUSZIEKTEN BIJ PLANTEN WAT HOUDT DIT IN? VIROLOGIE IS DE STUDIE VAN VIRUSSEN EN VIRUSACHTIGE ORGANISMEN DEFINITIE VAN EEN VIRUS: INFECTIEUZE DEELTJES WAARVAN HET GENETISCHE MATERIAAL (RNA OF DNA) GEWOONLIJK OMSLOTEN IS DOOR EEN OMHULSEL VAN EIWIT EN EVENTUEEL EEN LIPIDENMEMBRAAN. 3
1 VIROLOGIE & VIRUSZIEKTEN BIJ PLANTEN WAT HOUDT DIT IN? Virussen verschillen van andere levensvormen (?) doordat ze geen eigen stofwisseling hebben. Een virus kan wel bestaan buiten een gastheercel maar kan zich dan niet vermenigvuldigen. Vermenigvuldiging vindt plaats in gastheercellen door gebruik te maken van de aanwezige cellulaire mechanismen. 4
1 VIROLOGIE & VIRUSZIEKTEN BIJ PLANTEN levensvorm (?) Een virus: een levend organisme Ja, want... Virussen vermenigvuldigen zich Komen voor als populaties Hebben een specifieke variatie die overerfbaar is Een virus: geen (levend) organisme Neen, want... Ontbreken een volledig eiwitsynthesesysteem Ontbreken een volledig energiegeneratiesysteem
Hoe ziet een virus er uit? Flexibele staafvorm Bacil -vormig tweeling -sfeer sfeervormig ± 300 x 15 nm Rigide staafvorm ± 30 nm 100 nm ~ 0.0001 mm
GENETISCH MATERIAAL Virus 2 basisvormen Virusachtige organismen viroïde Enk elst rengig circulair RN A ( hier PSTVd) EIWITTEN fyt oplasma Kleine ( < 1µm; < 1.5k B) celwandloze ééncelligen plant envirus
1 VIROLOGIE & VIRUSZIEKTEN BIJ PLANTEN Virale ziekteverwekkers - algemeen Obligaat parasieten (gastheer nodig) Vermenigvuldigen zich op kosten van een gastheer Verstoren cellulaire processen Meer dan 2000 soorten Infecteren mens, dier (of beide), micro-organismen, plant (± 25 % van alle gekende virussen) een voorbeeld van een virus gelijkaardig aan TSWV 2008 by National Academy of Sciences een griepvirus tabaksmozaïekvirus 8
1 VIROLOGIE & VIRUSZIEKTEN BIJ PLANTEN Virale plantenziekteverwekkers verspreiding en symptomen Binnendringing en cel-tot-cel verspreiding Eerst lokale indringing, vermenigvuldiging en verspreiding lokale symptomen zoals vlekken en necroses Lange vaatbundel Snelle verspreiding over de gehele plant eens de vaatbundels bereikt dwerggroei, mozaïek, chlorose, kringvlekken, necrose, misvormingen, tumoren, wratachtige wildgroei, bloembreking, enz. 9
lokale lesies Virussymptomen op planten dwerggroei gerstevergelingsvirus vergeling ringspot Zwakke-vergelingsvirus van biet Aardappelvirus Y Mozaïek Necrose Tomato spotted wilt virus misvromingen watermeloenmozaïekvirus luzernemozaïekvirus watermeloenmozaïekvirus
1 VIROLOGIE & VIRUSZIEKTEN BIJ PLANTEN Virale plantenziekteverwekkers - naamgeving Gebaseerd op het meest duidelijke symptoom in de eerste waardplant waarin het virus werd bestudeerd Engels voorbeeld 1 Tomato spotted wilt virus waardplant Vaak afkortingen gebruikt: TSWV symptoom + virus Nederlandse vertaling: tomatenbronsvlekkenvirus voorbeeld 2 Chrysanthemum stunt viroïd (chrysantendwergziekteviroïde) 11
1 VIROLOGIE & VIRUSZIEKTEN BIJ PLANTEN Virale plantenziekteverwekkers - overdracht Via vegetatieve vermeerdering door enten, stekken, rhizomen, bollen, knollen, enz. Mechanische overdracht via sap, wind, werktuigen, kleren, dieren, enz. Overdracht via zaad (± 100 virussen) Overdracht via pollen Overdracht via insecten Economisch belangrijkste manier, meest voorkomend Stekende/zuigende insecten kauwende insecten Overdracht via mijten, nematoden, protozoa, schimmels, parasitaire planten (vb. warkruid) 12
2 VIRUSPROBLEMATIEK IN DE CHRYSANTENTEELT Vijf wereldwijd economisch belangrijke virusziekten Chrysantenvirus B (CVB) Tomatenaspermievirus (TAV) Tomatenbronsvlekkenvirus (TSWV) Impatiens-vlekkenvirus (INSV) Komkommermozaïekvirus (CMV) 2 viroïden Chrysantendwergziekteviroïde (CSVd) Chrysantenbontviroïde (CCMVd) WERELDWIJD Toekomst: Chrysantenstengelnevrosevirus (CSNVd)? CVB BELGIE CCMVd 13
2 VIRUSPROBLEMATIEK IN DE CHRYSANTENTEELT Tomatenbronsvlekkenvirus in beeld TSWV tomato spotted wilt virus > 550 plantensoorten zijn waardplant 14
2 VIRUSPROBLEMATIEK IN DE CHRYSANTENTEELT Tomatenbronsvlekkenvirus in beeld Belangrijke pathogeen op chrysant 15
2 VIRUSPROBLEMATIEK IN DE CHRYSANTENTEELT Tomatenbronsvlekkenvirus Obligaat parasiet: overleeft enkel in de waardplant Symptomen op chrysant: Geelachtige chlorotische bladvlekken, bronsverkleuring van het blad, kring- en lijnpatronen, bladnecrose, bladkrul + misvorming Achterblijven in groei (ook éénzijdig) Afsterven van groeipunten tot afsterven van de hele plant Stengelkankers, interne stengel en bladsteelnecroses Symptoomloze en latente infecties ook niet ongewoon 16
2 VIRUSPROBLEMATIEK IN DE CHRYSANTENTEELT Tomatenbronsvlekkenvirus - overdracht Overdracht door trips 10-tal soorten vnl. Californische trips (Frankliniella occidentalis) Schade: zilverachtige vlekjes en littekens, kleine zwarte puntjes op bloemen en bladeren. Misvormde bloemen en bladeren. Grote uitbreiding van TSWV in België pas sedert midden jaren 80 (introductie van de Cal. trips) 2 de belangrijkste manier: via stekken Overdracht ook mechanisch, maar niet zeer efficiënt en afhankelijk van groeistadium, condities, enz. (Zaadoverdraagbaar). 17
2 VIRUSPROBLEMATIEK IN DE CHRYSANTENTEELT TSWV en trips: levenscyclus Gevleugelde adulten voeden op gezonde planten 6-15 cycli/seizoen bij 10 C: ± 45 d bij 32 C: ± 14 d OVERDRACHT TSWV GEEN TSWV van adult naar ei 100-300/adult (leven) Opname TSWV GEEN overdracht 18
3 VIRUSPROBLEMATIEK IN DE CHRYSANTENTEELT Tomatenbronsvlekkenvirus bestrijdingsstrategie 1. Tripsbestrijding : chemisch biologisch (zie volgende presentaties) 2. Inspectie: virusvrij uitgangsmateriaal; inspecteer alle inkomende planten op symptomen en aanwezigheid van trips. 3. Isolatie: indien mogelijk, organiseer voor al het inkomende plantenmateriaal een korte periode van isolement (± 1 week) en controleer op virussymptomen. 4. Sanitatie: verwijder en vernietig snel alle geïnfecteerde planten. Geen genezing mogelijk; onkruidbeheer; let op bij vegetatief vermeerderen; breek de cyclus (vermijd continue teelt) 5. Monitoring: trips lijmplaten; gebruik van indicatorplanten (bijv. Petunia soorten) al dan in combinatie met gerichte lijmplaten 6. Gebruik van minder gevoelige cultivars (resistente?) 7. (Gebruik van trips-resistente chrysantencultivars - GMO) 19
2 VIRUSPROBLEMATIEK IN DE CHRYSANTENTEELT Chrysantendwergziekteviroïde CSVd Chrysanthemum stunt viroid beperkt waarplantenbereik (vnl. chrysant) 20
2 VIRUSPROBLEMATIEK IN DE CHRYSANTENTEELT Chrysantendwergziekteviroïde Kleinst gekende obligaat parasiet Symptomen op chrysant: Geelachtige chlorotische bladvlekken, bladnecrose Achterblijven in groei (ook eenzijdig) verkorte internodiën Vervroegde en ongelijke bloei Ongelijke grootte van de verschillende bloemdelen (binnen 1 bloem), verkleinde bloemgrootte variabele lengte van symptoomloze latente infecties 21
2 VIRUSPROBLEMATIEK IN DE CHRYSANTENTEELT Chrysantendwergziekteviroïde Overdracht voornamelijk mechanisch (teelthandelingen) vingers, materialen, plantencontact! Uiteraard ook belangrijke verspreidingswijze via enten Geen vectoren gekend. Voorkomen: regelmatig meldingen in diverse landen in Europa (Slovenië, Oostenrijk, Nederland, Frankrijk, België, enz.); aanwezig in alle chrysanten teeltgebieden 22
2 VIRUSPROBLEMATIEK IN DE CHRYSANTENTEELT Chrysantendwergziekteviroïde - bestrijdingsstrategie 1. Viroïdenvrij uitgangsmateriaal!! 2. Zorg bij teelthandelingen (ontsmetting, handschoenen, kledij) en waak voor bladcontact! 3. Verwijdering en vernietiging (branden) van aangetaste planten + veiligheidszone 4. Opvolging op nieuwe symptoomontwikkeling sneller en zekerder (soms lange latente periodes): staalnames + PCR 23
3 Quarantaine problematiek Tomatenbronsvlekkenvirus en chrysantendwergziekteviroïde Beide economisch belangrijk op chrysant Beide gereglementeerd (Q) Koninklijk besluit betreffende de bestrijding van voor planten en plantaardige producten schadelijke organismen - 10 AUGUSTUS 2005 TSWV: Bijlage I: uitvoer naar beschermde gebieden (S; FI) Bijlage II: beperking verspreiding in de EU. CSVd: Bijlage II: beperking verspreiding in de EU. 24
3 Quarantaine problematiek European and Mediterranean Plant Protection Organization (EPPO): publiceert advieslijsten, databases, diagnostische protocollen, informatiebrochures 25
3 Quarantaine problematiek EPPO: European plant protection organisation publiceert advieslijsten rond Q-organismen + Resultaten PRA, onderzoek (nationaal, internationaal) advies Nationale overheden: beslissen over de (eigen) reglementering (KB) Wetgeving, beleid FAVV: voeren de controles uit (import/export; in de productiegebieden) uitvoering Stelt jaarlijks een controleplan op Hebben eigen inspecteurs Hebben eigen labo s Wijzen een deel van de analyses toe aan externe labo s (NRL, accreditatie, erkenningen) Volgen haarden op (maatregelen, extra controles, enz) Teler, adviesverlener, labo s, enz.: meldingsplicht 26
Bedankt voor uw aandacht! Kris De Jonghe kris.dejonghe@ilvo.vlaanderen.be 09 272 24 48 Destelbergen, 30 november 2011 Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek Eenheid Plant www.ilvo.vlaanderen.be Beleidsdomein Landbouw en Visserij