Marktverkenning Duurzame Energie. Gemeente Bloemendaal

EINDRAPPORTAGE Marktverkenning Duurzame Energie Gemeente Bloemendaal Betrokkenen: Mevr. J. Glorie Gemeente Bloemendaal Dhr. J. van Kessel Milieudienst IJmond Dhr. M. Maris BECO Groep Mw. M. Baurdoux BECO Groep BECO Groep Vestiging Amsterdam, Mei 2006

De uitvoering van de Marktverkenning Duurzame Energie en deze bijbehorende rapportage zijn gebaseerd op het format van het Projectbureau Duurzame Energie.

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 INHOUD SAMENVATTING...1 1.1 Gebouwde Omgeving doelgroep Volkshuisvesting...1 1.2 Gebouwde Omgeving doelgroep Bedrijven en Kantoren...2 1.3 Bio-energie...2 1.4 Algemene maatregelen...3 1.5 Financiële verkenning...3 1.6 Van inventarisatie naar ambitie en actieplan...3 1 1 INLEIDING EN ACHTERGRONDEN MARKTVERKENNING...1 1.1 Inleiding...1 1.2 Achtergronden marktverkenning...2 1.3 Opbouw van het rapport...2 2 ALGEMEEN MARKTGEDEELTE - MARKTPARTIJEN EN INCENTIVES...3 2.1 De Marktpartijen-Incentive Matrix...3 2.2 Instrumenten voor sturing en regulering...8 2.3 Algemene Juridische instrumenten...9 2.4 Financiële instrumenten...11 2.5 Overige instrumenten...13 3 BELEID EN VISIE GEMEENTE BLOEMENDAAL...14 3.1 Algemeen...14 3.2 Klimaatbeleid...14 4 SPECIFIEK MARKTGEDEELTE GEBOUWDE OMGEVING...15 4.1 Inleiding...15 4.2 Feiten, aandachtspunten en randvoorwaarden...16 4.3 Algemene marktpartijen...19 4.4 Doelgroep: Volkshuisvesting...21 4.5 Doelgroep: Bedrijven en Kantoren...38 4.6 Hefbomen voor stimulering...46 5 REGIONALE MARKTVERKENNING BIO-ENERGIE...49 5.1 Inleiding...49 5.2 Resultaten DE-scan...50 5.3 Structureren gemeentelijke rol...53 5.4 Inbreng van actoren: evaluatie interviews...55 5.5 Advies: acties ter bevordering van bio-energie...59 6 FINANCIEEL-ECONOMISCHE VERKENNING DE-POTENTIEEL...61 6.1 DE-opties binnen de doelgroepen...61 6.2 DE-potentieel in de gemeente Bloemendaal...64 BECO Groep

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 7 CONCLUSIE MARKTVERKENNING...65 7.1 Conclusies...65 7.2 Conclusie...67 BIJLAGEN...69 BIJLAGE 1 BESCHRIJVENDE DEEL ALGEMENE GEDEELTE MARKTVERKENNING...70 B.1 Marktpartijen: kansen, knelpunten en incentives...70 BIJLAGE 2 GESPREKSVERSLAGEN INTERVIEWS...77 B2.1 Algemene marktpartijen gebouwde omgeving...77 B2.2 Algemene marktpartijen gebouwde omgeving...78 B2.3 Algemene marktpartijen gebouwde omgeving...79 B2.4 Volkshuisvesting gebouwde omgeving...81 B2.5 Volkshuisvesting gebouwde omgeving...81 B2.6 Volkshuisvesting gebouwde omgeving...82 B2.7 Volkshuisvesting gebouwde omgeving...83 B2.8 Bedrijven en Kantoren gebouwde omgeving...85 B2.9 Bedrijven en Kantoren gebouwde omgeving...86 B2.10 Bedrijven en Kantoren gebouwde omgeving...88 B2.11 Bedrijven en Kantoren gebouwde omgeving...90 B2.12 Bedrijven en Kantoren gebouwde omgeving...93 B2.13 Bio-energie...94 B2.14 Bio-energie...95 B2.15 Bio-energie...96 B2.16 Bio-energie...98 BIJLAGE 3 LIJST MET GEBRUIKTE AFKORTINGEN...100 BECO Groep

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 SAMENVATTING Voor Gemeente Bloemendaal is een Marktverkenning Duurzame Energie uitgevoerd door BECO Groep. De Marktverkenning geeft inzicht in de mogelijkheden van marktpartijen voor het realiseren van meer duurzame energie. Tevens biedt de verkenning inzicht in de kansen van de lokale overheid om de realisatie van duurzame energie te stimuleren. De Marktverkenning Duurzame Energie is uitgevoerd via interviews met belangrijke actoren die een rol kunnen spelen bij de implementatie van duurzame energie. Hierbij is gebruik gemaakt van het format van het Projectbureau Duurzame Energie (PDE) en uitgegaan van de resultaten van de inventarisatiefase van de Duurzame-Energiescan (DE-scan) die bij de gemeente Bloemendaal is uitgevoerd, waaruit bleek dat in Bloemendaal theoretisch maximaal circa 15% duurzame energie gerealiseerd kan worden. De Marktverkenning is voor de gemeente Bloemendaal onderverdeeld in een drietal deelverkenningen, namelijk voor de doelgroepen Volkshuisvesting, Bedrijven & Kantoren en voor de optie bio-energie. Hieronder staan kort de belangrijkste conclusies van de deelverkenningen en de kansrijke maatregelen en/of acties die tijdens de marktverkenning naar voren zijn gekomen. Tevens worden nog enkele algemene acties weergegeven naar aanleiding van de uitvoering van de marktverkenning. 1.1 Gebouwde Omgeving doelgroep Volkshuisvesting Mogelijke maatregelen om de realisatie van duurzame energie binnen de doelgroep Volkshuisvesting te sturen en te stimuleren zijn: Maatregelen ten aanzien van project park Tetrode 1. Overleg met projectontwikkelaar BAM Vastgoed. Algemene maatregelen ten aanzien van Volkshuisvesting 1. Overweeg opstellen gebruiksvoorwaarden bij uitgifte van de grond; 2. Zorg voor voldoende kennis binnen de verschillende afdelingen van de gemeente (kennis-workshop); 3. Zet een subsidiefonds voor duurzame energie toepassingen voor particulieren op; 4. Zorg voor een algemene informatiefolder (mee te geven door BWT aan iedereen die bouw- of renovatieplannen heeft); 5. Actieve informatiecampagne opzetten over energiebesparing en duurzame energie; 6. Optimale zonoriëntatie en -benutting vastleggen; 7. Maak in plannen en beleid ruimte voor een duurzame energie paragraaf; 8. Overweeg te komen tot een gemeentelijk ambitieniveau; 9. Benut alle juridische en financiële instrumenten. Regionale maatregelen ten aanzien van Volkshuisvesting 1. Verbeter de onderhandelingspositie van gemeenten door samenwerking en afstemming; 2. Organiseer een symposium of workshop voor projectontwikkelaars en bouwpartijen; 3. (Her)start het overleg met woningbouwcorporaties over duurzame energie; BECO Groep SV1

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 4. Start samenwerkingsverbanden met derden. 1.2 Gebouwde Omgeving doelgroep Bedrijven en Kantoren Mogelijke maatregelen om de realisatie van duurzame energie binnen de doelgroep Bedrijven en Kantoren te sturen en te realiseren zijn: Maatregelen ten aanzien van Strandpaviljoens 1. Start / begeleid het overleg tussen energiebedrijven en de strandpaviljoens; 2. Start een gezamenlijk traject met de kustgemeenten om te komen tot een profilering van deze kustregio als innovatief en duurzaam; Algemene maatregelen ten aanzien van Bedrijven en Kantoren 1. Organiseer workshop over gebouwgebonden duurzame energie-opties en energiebesparing; 2. Optimale zonoriëntatie en -benutting vastleggen; 3. Maak in plannen en beleid ruimte voor een duurzame energie paragraaf; 4. Overweeg te komen tot een gemeentelijk ambitieniveau. Regionale maatregelen ten aanzien van Bedrijven en Kantoren 1. Verbeter de onderhandelingspositie van gemeenten door samenwerking en afstemming; 2. Organiseer een symposium of workshop voor projectontwikkelaars en bouwpartijen; 3. Start samenwerkingsverbanden met derden. 1.3 Bio-energie Mogelijke maatregelen om de realisatie van bio-energie te sturen en te stimuleren zijn: 1. Detail onderzoek naar vrijkomende biomassa stromen in regio IJmond en Zuid- Kennemerland; 2. Houd contacten met de gemeente Haarlem over ervaringen en resultaten van het project Groen Gas; 3. Stroomlijn de inzameling en verwerking van gemeentelijk snoeihout en dunningshout, tussen de regio gemeenten in IJmond en Zuid-Kennemerland, afhankelijk van de resultaten uit het provinciebrede biomassaonderzoek; 4. Treed gezamenlijk in overleg met de huisvuilcentrale om biomassastromen aan te leveren ten behoeve van de 4 e biomassalijn; 5. Treed in overleg met beheerorganisaties van natuur- en recreatieterreinen binnen de gemeenten over benutting natuur-biomassapotentieel, in samenwerking met HVC; 6. Onderzoek de looptijd van de GFT-inzamelingscontracten. Beschouw het continueren van de inzameling van GFT-afval ook in het licht van de technologische ontwikkelingen op het gebied van vergisting; 7. Ontwikkel op regionale schaal voorlichtingsmateriaal over biomassa en energieopwekking, voor de doelgroepen agrarische bedrijven en burgers om op die manier het draagvlak voor biomassa-energieopwekking al te funderen; 8. Leg contacten met individuele geïnteresseerden, binnen bijvoorbeeld de industrie (Van der Stelt) en agrarische sector (Glijnis) en leer van ervaringen elders in de regio (zoals de bouw van de vergistingsinstallatie in Akersloot); SV2 BECO Groep

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 9. Op basis van concrete projecten, kansen en ontwikkelingstermijn ambities en beslismomenten inbouwen, die voorwaardenscheppend zullen zijn voor het kunnen inhaken bij initiatieven die energieopwekking uit biomassa mogelijk maken. 1.4 Algemene maatregelen Acties ten aanzien van het beschikbaar stellen van informatie en kennis aan potentieel geïnteresseerden naar aanleiding van de uitvoering van de marktverkenning: 1. Een openbaar digitaal eindrapport; 2. Het opstellen en uitsturen van een persbericht; 3. Het schrijven van een artikel in branchenieuwsbrief of tijdschrift; 4. Het via internet beschikbaar stellen van informatie; 5. Het aanwijzen van een voorlichter in de organisatie en bekend maken. 1.5 Financiële verkenning Uit de financieel-economische verkenning blijkt dat vormen van bio-energie, de toepassing van collectieve warmtepompen, passieve zonne-energie, energie-opslag en - onder voorwaarden - de toepassing van zonneboilers reeds rendabel is. Voor de andere opties geldt dat dit pas in de toekomst het geval zal zijn. 1.6 Van inventarisatie naar ambitie en actieplan Op basis van de resultaten van de DE-scan en de marktverkenning is voor de gemeente Bloemendaal een voorlopig actieplan opgesteld. Hiermee is het mogelijk om een inschatting te maken van de menskracht en de middelen die benodigd zijn voor het realiseren van de actiepunten uit het actieplan van de gemeente Bloemendaal. De ambitie voor het aandeel duurzame energie dat de gemeente Bloemendaal binnen de energievoorziening wil gaan behalen dient de gemeente nog vast te stellen onder andere op basis van de resultaten van de DE-scan en de marktverkenning. BECO Groep SV3

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 1 1 INLEIDING EN ACHTERGRONDEN MARKTVERKENNING 1.1 Inleiding Met de Duurzame-energiescan (DE-scan) is het theoretisch potentieel aan duurzame energie in de gemeente Bloemendaal in beeld gebracht. Om te komen tot de bepaling van een reëel en wenselijk ambitieniveau voor duurzame energie door de gemeente Bloemendaal, is het van belang dat er een verkenning van marktpartijen plaatsvindt. De marktverkenning is bedoeld om te bepalen welke partijen een rol kunnen spelen bij de realisatie van duurzame energie en op welke wijze zij hier aan kunnen bijdragen. Daartoe betreft de marktverkenning een globale inventarisatie van de voorgeselecteerde marktpartijen en hun visie op duurzame energie en projectmogelijkheden. In overleg met de gemeente Bloemendaal is op basis van de uitkomsten van de inventarisatiefase van de Duurzame Energiescan gekozen om de doelgroepen Volkshuisvesting en Bedrijven & Kantoren in de marktverkenning mee te nemen. Met de marktverkenning Duurzame Energie wordt inzicht gegeven in de mogelijkheden van (regionale) marktpartijen en de consequenties voor de eigen rol van gemeente ten aanzien van de doelgroepen Volkshuisvesting en Bedrijven & Kantoren. Met de resultaten van de DE-scan en de marktverkenning kan een vertaalslag worden gemaakt naar een gemeentelijke ambitie en een actieplan. Niet alleen de gemeente Bloemendaal wil nader invulling geven aan de toepassing van duurzame energie en de inhoud van het klimaatbeleid. De DE-scan binnen de gemeente Bloemendaal maakt deel uit van de regionale DE-scan voor de regio's IJmond en Zuid-Kennemerland. De Milieudienst IJmond behartigt hierin de belangen voor gemeenten in de regio. In totaal hebben 4 gemeenten in de regio IJmond: Beverwijk, Uitgeest, Heemskerk en Velsen en 3 gemeenten in de regio Zuid- Kennemerland: Bloemendaal, Zandvoort en Haarlemmerliede en Spaarnwoude meegedaan aan de regionale DE-scan. Een regionale aanpak van de DE-scans levert synergievoordeel ten opzichte van de uitvoer van afzonderlijke DE-scans Gemeenten. Zo is een aantal regionale marktverkenningsinterviews uit gevoerd die relevant zijn voor meerdere gemeenten. Op basis van de uitkomsten van de inventarisatiefase van de Duurzame Energiescan bij de verschillende gemeenten bleken er overlappende kansen voorhanden binnen de doelgroepen Volkshuisvesting, Infrastructuur en Bedrijven & Kantoren. Op het gebied van Bio-energie bleken de kansen van de individuele gemeenten afzonderlijk niet zeer hoog. Door echter naar de mogelijkheden voor samenwerking te kijken, kan schaalgrootte gerealiseerd worden waarmee duurzame energieopwekking mogelijk eerder interessant wordt en hebben de gemeenten de kans om met elkaar ervaringen uit te wisselen. De samenwerkingsmogelijkheden op het gebied van bio-energie zijn in de regionale marktverkenning globaal verder onderzocht. In het kader van dit project is voor elke gemeente afzonderlijk een rapportage opgesteld met daarin een uitwerking van de lokale en regionale kansen voor duurzame energieopwekking. BECO Groep 1

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 1.2 Achtergronden marktverkenning Naast de marktpartijen speelt ook de overheid (o.a. de gemeente Bloemendaal) een beslissende rol bij de realisatie van duurzame energieprojecten. De overheid in haar rol als vergunningverlener, aanjager en gebruiker, en de marktpartijen als investeerder en uitvoerder van duurzame energieprojecten. Dat geldt niet alleen bij de toepassing van grootschalige opties zoals windenergie en bio-energie die forse investeringen vragen, maar ook bij gebouwgebonden opties. Immers projectontwikkelaars zijn vaak alleen bereid om extra te investeren in duurzame energie indien de overheid een evenwichtig en uniform (duurzame) energiebeleid voert. Analyse van succesvolle grootschalige duurzame-energieprojecten geeft aan dat eventuele weerstand bij de uitvoering kan worden voorkomen als de (lokale) overheid vroegtijdig alle belangen (burgers, organisaties, gemeenten en provincie) bij de beleids- en besluitvorming betrekt. Een actieve houding van lokale en provinciale overheden en van marktpartijen zijn beide een noodzakelijke voorwaarde om duurzame-energie-projecten daadwerkelijk van de grond te laten komen. Afstemming tussen markt en overheid zijn tijdens het gehele implementatietraject noodzakelijk om te komen tot een realistische inschatting van het realiseerbare DE-potentieel. Hiervoor is het nodig om te verkennen van welke marktpartijen een bijdrage in de uitvoeringsfase mag worden verwacht en wat deze bijdrage globaal zou kunnen inhouden. 1.3 Opbouw van het rapport In hoofdstuk 2 is het algemene gedeelte van de marktverkenning opgenomen. Hierin wordt een overzicht gegeven van relevante marktpartijen en doelgroepen en wordt ingegaan op knelpunten en stimuli om duurzame energie te realiseren. In de hoofdstukken 3 wordt ingegaan op het beleid en de visie van de gemeente Bloemendaal ten aanzien van duurzame energie. In hoofdstuk 4 wordt verslag gedaan van de drie deelverkenningen voor de doelgroepen Volkshuisvesting en Bedrijven en Kantoren. In Hoofdstuk 5 wordt ingegaan op de regionale verkenning voor bioenergie. In hoofdstuk 6 wordt de financieel-economische verkenning weergegeven. Hoofdstuk 7 bevat de conclusies van de marktverkenning. In bijlage 1 is het beschrijvende deel van het algemene gedeelte van de marktverkenning opgenomen. De gespreksverslagen van de interviews van de deelverkenningen zijn in bijlage 2 terug te vinden. Op verzoek zijn de gespreksverslagen aan de geïnterviewden ter goedkeuring voorgelegd. Aan alle geïnterviewden is aangegeven dat van het interview een gespreksverslag wordt gemaakt dat ter beschikking wordt gesteld aan de gemeente. Geen van de geïnterviewden heeft hier bezwaar tegen gemaakt. In bijlage 3 is een overzicht opgenomen van de in dit rapport gebruikte afkortingen. In het rapport Actieplan Duurzame Energie, Gemeente Bloemendaal is een eerste voorzet voor het actieplan opgenomen. 2 BECO Groep

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 2 ALGEMEEN MARKTGEDEELTE - MARKTPARTIJEN EN INCENTIVES Voor de verschillende marktpartijen die een rol spelen bij de realisatie van duurzame energie bestaan verscheidene incentives. Incentives zijn beloningen waarmee men iemand een prikkel geeft tot een extra inspanning. Prikkels die nodig zijn om duurzame energie van de grond te trekken zijn bijvoorbeeld financiële stimuleringsregelingen, wettelijke verplichtingen en een goed imago. In bijlage 1 is een beschrijving opgenomen van de incentives ook voor de volgende marktpartijen: 1. Particuliere woningbezitters: a) Eigenaar-bewoners; b) Vrije-kavelbouwers; 2. Eigenaar-verhuurders: a) Woningcorporaties; b) Institutionele beleggers; 3. Projectontwikkelaars; 4. Agrariërs: a) Akkerbouwers; b) Veeteelthouders; 5. Thuiswerkende IB-plichtige ondernemers; 6. Utiliteitsbouw: a) Kantoren; b) Industrie; c) Overige utiliteitsbouw (zorgsector, overige diensten); 7. Afvalverwerkers; 8. Energiebedrijven; 9. Natuurbeheer; 10. Verkeer & Waterstaat, Defensie; 11. Provincies; 12. Gemeenten. 2.1 De Marktpartijen-Incentive Matrix In tabel 2.1: MI-matrix (Marktpartij-Incentive Matrix) is op basis van de beschrijving in bijlage 1 het overzicht van incentives (stimuli) voor marktpartijen voor realisatie van duurzame energie opgenomen. BECO Groep 3

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 Tabel 2.1 Overzicht incentives voor marktpartijen MI-matrix Partij Incentive Relevantie opties Bestaande marktinitiatieve n Convenant Wettelijke verplichting 1a. Particulieren (eigenaar-bewoner) 1b. particulieren (vrije kavelbouwer) 2a. Eigenaarverhuurders (woningcorporaties) 2b. Eigenaarverhuurders (institutionele beleggers) Zon-thermisch Zon-PV Warmtepompen Zon-thermisch Zon-PV Warmtepompen Zon-thermisch Zon-PV Warmtepompen + aquifers Bio-energie (warmtelevering) Zon-thermisch Zon-PV Warmtepompen + aquifers Turn-key producten Zonneboiler acties Energiebedrijven Vereniging eigen huis Turn-key producten Duurzame cataloguswoning en (Grootschalige) zonneboiler systemen Nationaal Akkoord Wonen Regionale DUBO akkoorden Energie Prestatienorm woningen (EPN) Energie Prestatienorm woningen (EPN) Energie Prestatienorm woningen (EPN) 4 BECO Groep Financiële drijfveer Constructieve opstelling naar gemeente, Verhuurbaarheid Subsidie / fiscale regelingen Groen Hypotheek Groen Hypotheek NEO UKR BSC EOS LT ROB ROB REB Imago Maatschap. Verantwoord elijkheid sector Publiekrechtelijke instrumenten gemeente Niet publiekrechtelijke instrumenten gemeente Zonneboiler acties DE-loket Voorlichting EPA Statiegeld op bouwgrond Voorbeeldwoning Organisatie en financiële ondersteuning / EPA EPA Programma van eisen

Incentive Partij 3. Projectontwikkelaars (woningbouw) 4a. Agrariërs (akkerbouwers) 4b Agrariërs (veeteelthouders) 5. IB-plichtige ondernemers Relevantie opties Zon-thermisch Zon-PV Warmtepompen + aquifers Bio-energie (warmtelevering) Windenergie (grote en kleine windturbines) Bio-energie Windenergie Mestvergisting/- verbranding Zon-thermisch Zon-PV Warmtepompen Bestaande marktinitiatieve n Energielease Turn-key windturbines & biomassainstallaties Gezondheidsstro om Convenant Convenant warmtepompen, zonneboilers en zon-pv Convenant DuBO particuliere sector Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 Wettelijke verplichting Financiële drijfveer Subsidie / fiscale regelingen REB Imago Publiekrechtelijke instrumenten gemeente Niet publiekrechtelijke instrumenten gemeente Energie Prestatienorm woningen (EPN), BAEI Extra comfort: hogere verkoopprijs woning NEO UKR BSC EOS LT ROB Groen imago naar opdrachtgevers, (gemeenten) en kopers Bij nieuwbouw > 500 woningen BAEI Programma van eisen Inkomsten uit DE (wind) als alternatief inkomen. Inkomsten uit DE (wind) als alternatief inkomen. EIA VAMIL EOS ES ROB EIA VAMIL UKR EOS ES ROB EIA VAMIL UKR ROB Maakt keuze voor DE voor eigenaar aantrekkelijker REB afdrachtskorting Bestemmingsplan voor windenergie + bio-energie milieuvergunning REB afdrachtskorting Bestemmingsplan voor windenergie + bio-energie milieuvergunning Voorlichting BECO Groep 5

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 Partij Incentive Relevantie opties Bestaande marktinitiatieve n Convenant Wettelijke verplichting 6a. Utiliteitsbouw (Kantoren) Zon-thermisch Zon-PV Warmtepompen + aquifers Bio-energie (warmtelevering) Convenant bepaalde bedrijfstakken: MJA- 2 Energie- Prestatienorm utiliteitsbouw 6b. Utiliteitsbouw (Industrie) Windenergie Bio-energie (warmtelevering) Benchmark energieefficiency MJA-2 6c. Utiliteitsbouw (overigen: ziekenhuizen, sport, scholen) Zon-thermisch Zon-PV Warmtepompen + aquifers Bio-energie (warmtelevering) Convenant bepaalde bedrijfstakken: MJA- 2 Energie- Prestatienorm utiliteitsbouw 7. Afval (AVI, kolencentrale, riool, slib, en afvalwaterzuivering Bio-energie (WKK) REB akkoord AVI s beloven hoger rendement 6 BECO Groep Financiële drijfveer Subsidie / fiscale regelingen EIA/VAMIL Specifieke subsidies Novem (zoals OEI) EIA/VAMIL Specifieke subsidies Novem Groenfinanciering Beperkt vanwege staffeling REB Groenfinanciering Leaseconstructies MEP EOS DEMO EOS LT ROB REB Imago Voor specifieke branches; Alleen in specifieke gevallen Extra inkomsten REBafdrachtskort ing Schone stroom Publiekrechtelijke instrumenten gemeente Bestemmingsplan voor windenergie + bio-energie milieuvergunning Milieuvergunning Niet publiekrechtelijke instrumenten gemeente Voorlichting EPA Eisen aan gebruik afvalwarmte bij gronduitgifte aan bedrijven Concept duurzame bedrijventerreinen; Programma van Eisen Voorlichting Eisen aan gebruik afvalwarmte bij gronduitgifte aan bedrijven

Incentive Partij Relevantie opties 8. Energiebedrijven Alle opties 9. Natuurbeheer Bio-energie Zon-thermisch en warmtepompen (in bezoekerscentra) 10. Verkeer & Waterstaat, Defensie Zon-thermisch Zon-PV Warmtepompen + aquifers 11. Provincies: gebouwen en installaties 12. Gemeenten: Gebouwen en installaties Wind, Bio-energie, Zon- PV, Zonneboilers, Warmtepompen + aquifers Wind, Bio-energie, Zon- PV, Zonneboilers, Warmtepompen + aquifers Bestaande marktinitiatieve n Inzameling biomassa t.b.v. bio-energie centrales Convenant Convenant warmtepompen, zonneboilers, zonpv Internaliseringsoperatie (ministeries eigen DEbeleid) Klimaatconvenant (BANS) Klimaatconvenant (BANS) Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 Wettelijke verplichting Energie Prestatienorm Utiliteitsbouw Financiële drijfveer Subsidie / fiscale regelingen Binding vrije klanten via inschrijven op BAEI en leaseconstructies Leaseconstructies MEP EIA NEO UKR BSC ROB ROB NEO UKR BSC REB Imago Verkoop biomassa extra inkomstenbron Natuurvriendelijk imago Publiekrechtelijke instrumenten gemeente Voorbeeldfunctie Bestemmingsplan voor windenergie + bioenergie milieuvergunning Niet publiekrechtelijke instrumenten gemeente Energie Prestatienorm Utiliteitsbouw ROB Voorbeeldfunctie Energie Prestatienorm Utiliteitsbouw ROB Voorbeeldfunctie BECO Groep 7

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 2.2 Instrumenten voor sturing en regulering Naast het stimuleren van de ontwikkeling van duurzame energietoepassingen zijn er diverse instrumenten beschikbaar ter sturing en regulering. Veel van deze instrumenten hebben betrekking op het planologische of ruimtelijke ordeningsproces. De instrumenten grijpen in op diverse fases in het planvormings, ontwikkelings- en bouwproces en hebben alle betrekking op nieuwbouw. Allereerst passeert een aantal juridische instrumenten de revue, vervolgens komen financiële instrumenten aan bod. Deze paragraaf geeft daarmee inzicht in de wijze waarop nieuwbouwprojecten in de toekomst middels sturing en regulering verder kunnen worden verduurzaamd. Goede toepassing van genoemde instrumenten, in samenspraak met RO en Juridische Afdelingen binnen de gemeente en met overige marktpartijen, maakt het mogelijk bovenwettelijke kwaliteiten, zoals duurzame energietoepassingen, te realiseren. Daarbij is het goed zich te beseffen dat publiekrechtelijke overeenkomsten gaan boven privaatrechtelijke overeenkomsten en dat bovenwettelijke (dus privaatrechtelijke) overeenkomsten niet in strijd kunnen zijn met publiekrechtelijke overeenkomsten, zoals het bouwbesluit. In onderstaande figuur is een overzicht weergegeven van het proces dat wordt doorlopen bij de ontwikkeling van een bouwproject. Natuurlijk verschilt dit proces van project tot project, mede afhankelijk van de grondpositie van de gemeente. Het geeft wel inzicht in het aangrijpingsmoment van de besproken instrumenten en daarmee inzicht in de momenten waarop met interne en externe partners de dialoog gezocht moet worden door milieuafdelingen en energiecoördinatoren. 8 BECO Groep

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 2.3 Algemene Juridische instrumenten Bestemmingsplan Het bestemmingsplan (art. 10 WRO) kan een belangrijke rol spelen bij de realisatie van kwalitatief hoogwaardige plannen. In een bestemmingsplan kunnen ruimtelijk relevante aspecten als waterhuishouding, ecologie, landschap en verkeer worden vastgelegd. Een bestemmingsplan regelt wat mag en niet mag (verbod), en dus niet wat moet (gebod). Een verplichting tot uitvoering kan niet worden opgenomen. De mogelijkheden om eisen te stellen aan woningprogramma, materiaalgebruik en woningindeling zijn er dus in dit kader formeel niet (geen ruimtelijke relevantie). Wel kan er via kavelgrootte, dichtheid van bebouwing, gevelafstanden, oriëntatie, percentages openbaar en bebouwd gebied en bebouwingsgrenzen (indirect) worden gestuurd op het woningprogramma en derhalve op ruimtelijke kwaliteit, zoals bijvoorbeeld zongerichte verkaveling. En kan voorwaardescheppend worden opgetreden voor wat betreft de toepassing van enkele duurzame technieken, zoals de plaatsing van zonneboilers en zonnepanelen. Voorschriften met betrekking tot gevelafstanden leiden dan tot het voorkomen van beschaduwing van potentieel gunstige plaatsingslocaties. Welstandsnota De Welstandsnota is een instrument voor het ruimtelijk kwaliteitsbeleid. Hij is gericht op het tot stand brengen van een betekenisvolle fysieke omgeving en heeft betrekking op alle aspecten daarvan: de esthetische en functionele kwaliteit en duurzaamheid. Aspecten die in een welstandsnota opgenomen zijn, kunnen niet op een andere manier via het beeldkwaliteitsplan worden geregeld. Zichtbare toepassing van zonnepanelen of gebouwgebonden windenergie kunnen in de welstandsnota worden tegengewerkt, het is dus belangrijk hiervoor in de welstandsnota dus geen remmende bepalingen op te nemen. Beeldkwaliteitsplan In een beeldkwaliteitsplan, een buitenwettelijk plan, kunnen stedenbouwkundige en architectonische randvoorwaarden en welstandszaken (op woningniveau) worden opgenomen. Het plan is nauw te koppelen aan de toelichting van (nieuwe) bestemmingsplannen (inhoudelijk en procedureel) en daarmee als een toetsingskader voor de welstandscommissie te beschouwen. Zichtbare toepassing van zonnepanelen of gebouwgebonden windenergie kunnen in de welstandsnota worden tegengewerkt, het is dus belangrijk hiervoor in het beeldkwaliteitsplan geen remmende bepalingen op te nemen. Bouwverordening De gemeente kan in haar bouwverordening eisen opnemen voor gebruik en onderhoud van open erven en terreinen (ook erfafscheidingen), het uitvoeren van bouw- en sloopwerkzaamheden (gesloten een grondbalans, bescherming van bestaand groen) en de aansluiting op bepaalde drinkwater- en energienetwerken. Voorschriften van bouwverordening zijn niet van toepassing als ze niet in overeenstemming zijn met de voorschriften van het bestemmingsplan. Bij uitgifte van grond moet er rekening mee gehouden worden dat privaatrechtelijke voorschriften niet in strijd zijn met de bouwverordening. De bouwverordening biedt dus mogelijkheden om te sturen in de infrastructuur voor energie die voor een bouwproject wordt aangeboden. Denk daarbij bijvoorbeeld BECO Groep 9

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 aan het aanleggen van een collectief warmtenet, WKK of collectieve bronnen ten behoeve van energieopslag, gecombineerd met collectieve of individuele warmtepompen. Dergelijke systemen maken de aanleg van een gasinfrastructuur overbodig. Exploitatieverordening en Exploitatieovereenkomst In de exploitatieverordening op grond van art. 42 WRO worden de algemene voorwaarden vastgelegd, waaronder met individuele burgers of bedrijven exploitatie-overeenkomsten zullen worden aangegaan. Kwaliteits- en duurzaamheidsaspecten van de openbare ruimte kunnen hierin worden opgenomen. In de exploitatieovereenkomst kan vervolgens worden opgenomen het soort en aantal te realiseren woningen, de aan te leggen openbare voorzieningen en door wie ze worden gerealiseerd en de bijdrage die de projectontwikkelaar betaalt voor door de gemeente te maken kosten. De overeenkomst kan worden gebruikt mits dit in de exploitatieverordening is opgenomen om bepaalde kwaliteits- en duurzaamheidaspecten van de openbare ruimte vast te leggen. Daaraan zal dan contractueel dienen te worden voldaan. Uit jurisprudentie blijkt dat het van groot belang is dat gemeenten zich bij het privaatrechtelijke kostenverhaal in een exploitatieovereenkomst houden aan de regels van de gemeentelijke exploitatieverordening. Als dit niet gebeurt, is er een kans dat de exploitatiebijdrage niet kan worden ingevorderd of moet worden terugbetaald. De VNG raadt gemeenten dan ook aan om in overeenkomsten met marktpartijen, waarin ook zaken worden opgenomen die niet gebaseerd zijn op de exploitatieverordening duidelijk onderscheid te maken tussen het exploitatiedeel en het overige deel. Dit kan in een samenwerkingsovereenkomst. Samenwerkingsovereenkomst Een samenwerkingsovereenkomst zoals beschreven door de VNG bestaat uit drie delen die in tekst en opmaak duidelijk van elkaar zijn te onderscheiden: 1. algemeen onderdeel, met bijvoorbeeld intentieverklaringen inzake planologische wijzigingen en algemene overwegingen; 2. exploitatiedeel: onderdeel inzake exploitatiebijdragen, afstand van gronden voor publieke voorzieningen e.d. waarbij de exploitatieverordening wordt gevolgd. 3. Onderdeel met overige (kwaliteits-)afspraken, waarin de term exploitatiebijdrage niet vermeld wordt en ook niet verwezen wordt naar de exploitatieovereenkomst. De wederpartij verklaart in dit deel van de overeenkomst uitdrukkelijk deze bepalingen geheel vrijwillig te onderschrijven en bekend te zijn met de stand van de jurisprudentie ten aanzien van financiële bijdragen Gronduitgifte-Overeenkomst In gronduitgifte-overeenkomsten kunnen afspraken over kwaliteit worden opgenomen. Ook hier geldt dat dit op basis van vrijwilligheid dient te gebeuren als er sprake is van bovenwettelijke eisen. Een gemeente mag geen misbruik maken van haar monopoliepositie. Belangrijk is dat bepalingen zo exact mogelijk worden geformuleerd en dat ze worden getoetst op handhaafbaarheid. In het contract dient uitdrukkelijk vermeld te worden dat alle betrokken contractpartners kwaliteit willen bevorderen. Het staat gemeenten vrij om op basis van convenanten meer af te spreken dan in de (bouw)regelgeving is vastgelegd, tenzij de regelgeving zich daartegen verzet, zo kan bijvoorbeeld niet worden opgenomen dat een bouwvergunning kan worden onthouden als convenantsafspraken niet worden nageleefd. 10 BECO Groep

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 2.4 Financiële instrumenten Soms zijn kwaliteitseisen kostprijsverhogend en zeker voor duurzame energietechnieken is dat het geval. Sommige meerkosten zijn te voorkomen door ambities tijdig in het proces mee te nemen, maar daarnaast kunnen financiële instrumenten ervoor zorgen dat de opbrengsten ook bij investeerders terecht komen of meerkosten worden gesubsidieerd. Er zijn algemene en projectspecifieke instrumenten te onderscheiden, deze passeren onderstaand beknopt de revue. 2.4.1 Algemene financiële instrumenten/ financieringsconstructies Verschillende gemeenten werken met subsidies om gewenste kwaliteiten te realiseren. Om geld vrij te maken hiervoor zijn er verschillende mogelijkheden. OZB-fonds Een verhoging van de OZB-heffing met het doel een fonds vrij te maken voor financiering van extra kwaliteit. Deze maatregel kan ook voor bestaande woningen worden toegepast, denk daarbij bijvoorbeeld aan grootschalige renovatieprojecten of het op meer generieke wijze opzetten van een fonds ten behoeve van het realiseren van energiebesparing en duurzame energietechnologie in een wijk of gemeente. OZB-korting Binnen de Gemeentewet is het toegestaan om vrijstelling te verlenen voor OZB. Hiervan kan een gemeente gebruik maken voor (nieuwbouw) huizen die bijvoorbeeld een bepaalde energieprestatienorm halen of aan woonkeur voldoen. Dit kan stimulerend en uitnodigend werken, en geeft bekendheid aan het beleid op het gebied van duurzaamheid en klimaat. Statiegeldregeling Op de uitgifteprijs van grond kan een opslag worden gezet. Een projectontwikkelaar kan deze terugkrijgen als blijkt dat er aan bepaalde kwaliteitseisen is voldaan. Dit kunnen eisen zijn op basis van het vastgestelde klimaatbeleid, bijvoorbeeld met betrekking tot de ontwikkeling van woningen of bedrijven met een lagere energieprestatie dan de bouwnorm. Dit kan worden beschouwd als het verstrekken van een subsidie. Daarom is een gemeentelijke verordening noodzakelijk als een dergelijke regeling een looptijd heeft van drie jaar of langer. Het is van belang dat het te verkrijgen bedrag een prikkel vormt om aandacht aan duurzaamheid te besteden. Een beperkte, concrete lijst met eisen werkt het beste. Grondexploitatie-opslag Bovenop de grondprijs wordt een opslag gelegd. De inkomsten uit deze opslag worden gebruikt om duurzame ontwikkeling van het bedrijventerrein of de woonwijk te subsidiëren. Fonds uit aandelen verkoop Via privatisering van nuts- en energiebedrijven kan de gemeente overwegen een fonds te creëren, ditt fonds kan worden aangewend om extra duurzaamheid in de planvorming te realiseren. BECO Groep 11

Duurzame Energie Scan Gemeente Bloemendaal Marktverkenning Duurzame Energie, mei 2006 Revolverende fondsen Met dit type fondsen verstrekken provincies of gemeenten zachte leningen, dat wil zeggen leningen tegen een lager tarief dan de marktrente. Aflossingen en rente vloeien terug in het fonds, zodat het fonds zichzelf in stand houdt. Door leningen te verstrekken participeren overheden als een soort maatschappelijke ondernemer nadrukkelijk in risicodragende investeringen. Generieke Subsidies Andere generieke subsidiemogelijkheden zijn besproken in paragraaf 2.1 van dit hoofdstuk in de Market-Incentive matrix. 2.4.2 Projectgebonden financiële constructies Woonlastengarantie Woningcorporaties en bewoners kunnen een convenant sluiten waarbij de stijging van kale huur als gevolg van duurzame verbouwing wordt gecompenseerd door een lagere energierekening. Een gemeente kan dit organisatorisch ondersteunen. Feitelijk betekent dat de som van de huurlasten en gebruikerslasten gelijk blijft. Soms loopt deze financieringsmogelijkheden aan tegen plafonds die zijn gesteld ten aanzien van de hoogte van de sociale huur en beschikbare huursubsidies. Financiering uit vastgoedverzekering Een vastgoedverzekeraar verzekert de instandhouding van woningen, scholen en andere gebouwen. Dat doet ze door voor een periode van tien tot vijftien jaar tegen een vaste premie de financiële risico s over te nemen. Tijdens de looptijd van het contract draagt de verzekeraar zorg voor de exploitatie van het gehele project; onderhoud en beheer van de buitenkant tot en met de installaties. Dit pakket kan worden aangevuld met bijvoorbeeld een energiemodule. De verzekeraar kan zo forse schaalvoordelen realiseren. Grondexploitatie. Tot slot kan ook vanuit de grondexploitatie, wanneer de gemeenten de grond in eigendom heeft, een deel van de opbrengst worden gereserveerd voor het stimuleren van duurzaamheid. Gemeente Bloemendaal heeft bijna geen eigen grond. Er zullen zich dan ook weinig mogelijkheden voor grondexploitatie binnen Bloemendaal voordoen. De mogelijkheden zullen beperkt zijn tot de schaarse grond die de gemeente wel in eigendom heeft en eventuele grond die de gemeente in de toekomst aankoopt en weer verkoopt aan projectontwikkelaars, danwel zelf het project ontwikkelt. Dit laatste vindt bijvoorbeeld plaats wanneer een gemeente beslist om bedrijven uit de kern te plaatsen ten gunste van woningbouw. In zo n geval kan een gemeente de grond aankopen om het vervolgens op korte termijn weer te verkopen. 12 BECO Groep