Achter de wolken. Het Nieuwe Werken in Deventer. Center for e-government Studies Universiteit Twente. BuzzyChain

Achter de wolken Het Nieuwe Werken in Deventer Center for e-government Studies Universiteit Twente BuzzyChain

ACHTER DE WOLKEN HET NIEUWE WERKEN IN DEVENTER Onderzoek in opdracht van de Gemeente Deventer en de Deventer Schouwburg Foto: Henk Melenhorst Versie: Final Deventer, November 2012 Jacques Giesbertz BuzzyChain Han Westerhof Lidwien van de Wijngaert Universiteit Twente Met dank aan: Harry Bouwman Universiteit Delft 1

INHOUDSOPGAVE 1 INTRODUCTIE 4 1.1 Twee opdrachtgevers 4 1.2 Aanpak van het onderzoek 5 2 BELEID, TRENDS EN ONTWIKKELINGEN 7 2.1 Speerpunten van de gemeente Deventer 7 2.2 Cloud computing 8 2.3 Het nieuwe werken 11 2.4 Trends en ontwikkelingen in hnw 12 3 PERSPECTIEF VAN DE GEBRUIKER 15 3.1 Verkenning van HNW 16 3.2 Kunnen en willen 20 3.3 HNW in Deventer 23 4 PERSPECTIEF VAN DE AANBIEDERS 27 4.1 Het nieuwe werken in Deventer 27 4.2 Resultaten 27 5 CONCLUSIES GEMEENTE DEVENTER 31 5.1 Perspectief van het nieuwe werken 31 5.2 Conclusies en aanbevelingen 32 6 CONCLUSIES DEVENTER SCHOUWBURG 35 REFERENTIES, BIJLAGEN ETC. 40 Lijst van HNW lokaties in Deventer 41 Lijst van geïnterviewden 43 3

1 INTRODUCTIE Computers, internet, mobiele telefoons maken nieuwe manieren van dienstverlening, werken, leren, wonen, winkelen en recreëren mogelijk. Het daadwerkelijke gebruik van deze nieuwe mogelijkheden rechtvaardigt (of belemmert) op haar beurt weer nieuwe investeringen in de ICT. Zowel het aanbod van die nieuwe diensten als het gebruik ervan is niet alleen een technisch vraagstuk. Er spelen ook allerlei financiële, organisatorische en sociaal-psychologische factoren een rol. Nu de mogelijkheden van ICT Het Nieuwe Werken, Wonen, Winkelen en recreëren mogelijk maken is het dus zaak om inzicht te krijgen in hoe vraag en aanbod zich op dit moment tot elkaar verhouden. Dit rapport richt zich, voor wat betreft Het Nieuwe Werken op het verkrijgen van een antwoord op die vraag. Op basis van de resultaten van dit onderzoek kunnen besluiten worden genomen ten aanzien van de vraag hoe Het Nieuwe Werken in Deventer kan worden gestimuleerd. De feitelijke technische implementatie valt buiten de scope van dit onderzoek. Ook het gebruik en de mogelijke effecten zijn onderdeel van eventueel toekomstig onderzoek. 1.1 TWEE OPDRACHTGEVERS Het onderzoek waarover dit rapport gaat heeft twee opdrachtgevers: De gemeente Deventer en de Deventer Schouwburg. De beide opdrachtgevers hebben een iets andere invalshoek maar vullen tegelijkertijd elkaar ook aan. Binnen de gemeente Deventer wordt nagedacht over de mogelijkheid om een impuls te geven aan de implementatie van een Cloud boven de binnenstad en met name het stationsgebied. Het gaat om het via het internet op beschikbaar stellen van hardware, software en gegevens. Deze infrastructuur moet ruimte bieden aan verschillende diensten die een bijdrage kunnen leveren aan de versterking van de sociaal-economische structuur van de stad. De diensten waar op dit moment aan wordt gedacht zijn de ontwikkeling van een FlexOffice in het stationsgebied (met als springplank de Deventer Schouwburg), de invoering van het nieuwe winkelen en de mogelijkheid om lokale en geografisch gebonden informatie beschikbaar te maken aan toeristen (in samenwerking met de VVV). Ook zou samenwerking tussen overheid, onderwijs, ondernemers en onderzoek gezien als een mogelijkheid die wordt gefaciliteerd door de Cloud. Vanuit het perspectief van de Deventer Schouwburg wordt nagedacht om het theater overdag te benutten als werkplek voor kenniswerkers. Voor de zomer 2012 heeft BuzzyChain een overeenkomst afgesloten en is het project Amassadeuren Openen begonnen. Dit project wordt voor een groot deel gefinancierd door ESF gelden (Sociale innovatie 4

ESF variant E). Toen dit onderzoek begon bleek al snel dat de gemeente bezig om het stationsgebied een impuls te geven. Er bestaat namelijk bij met name de grotere organisaties/ bedrijven binnen de zogenaamde Economische kopgroep een sterke belangstelling om elkaars kennis en kunde en netwerken beter te benutten. 1.2 AANPAK VAN HET ONDERZOEK Om tegemoet te komen aan de doelstellingen van beide opdrachtgevers zijn verschillende onderzoeksvragen gedefinieerd. Wat is de stand van zaken ten aanzien van Het Nieuwe Werken? In hoeverre is er vanuit de regio vraag naar HNW? Hoe ziet het aanbod van flexibele werkplekken in Deventer er uit? En wat is de potentie van de Deventer Schouwburg binnen deze aanpak? Op basis van de antwoorden op deze vragen kunnen uitspraken worden gedaan over de mogelijkheden en beperkingen van een Deventer Cloud. Om recht te doen aan de complexiteit van de problematiek is het onderzoek verdeeld in vier delen: - Trends en ontwikkelingen: bij wijze van introductie zal een beschrijving van trends en ontwikkelingen ten aanzien van HNW worden gegeven. - Onderzoek naar de aanbodkant. In dit deel van het onderzoek zal een aantal interviews worden gehouden met stakeholders in het domein. Hierbij zal de aandacht uitgaan naar de partijen uit de overheid, onderwijs, ondernemers en onderzoek. Naast interviews met de Gemeente Deventer en de Deventer Schouwburg zelf zullen onder andere interviews worden afgenomen met Tauw, Saxion en De Fabriek. Aan de hand van een gestructureerde maar open vragenlijst zullen de interviews worden gehouden. Thema s die aan bod komen zijn de overwegingen die aanbieders hebben om wel of niet deel te nemen aan HNW en de Deventer Cloud en om wat de verschillende partijen kunnen brengen en halen. Deze interviews zullen op kwalitatieve wijze worden geanalyseerd. De factoren die het succes van HNW (en een eventuele cloud) kunnen stimuleren of juist kunnen belemmeren zullen worden besproken. - Onderzoek naar de vraagkant. In dit deel van het onderzoek wordt een kwantitatieve benadering gekozen. Door middel van een online vragenlijst wordt inzicht gekregen in de vraag naar diensten die gerelateerd zijn aan HNW. De vragenlijst is verspreid onder 350 kenniswerkers in de regio van de Stedendriehoek. Aanvullend zullen 1000 organisaties uit het netwerk van de Deventer Schouwburg worden benaderd voor deelname aan het onderzoek. In de vragenlijst zal de nadruk komen te liggen op de mogelijkheden van het FlexOffice in relatie tot het aanbod van de Deventer Schouwburg. Aandacht wordt besteed aan factoren als de aard van het werk dat mensen hebben, hun attitude ten aanzien van Het Nieuwe Werken, hun eisen ten aanzien van een FlexOffice en situationele factoren. 5

- Integratie van de resultaten van vraag en aanbod. Door de relatie te leggen tussen actoren en factoren bij zowel de vraag- als de aanbodkant wordt inzicht verkregen in de dynamiek tussen vraag en aanbod. We besteden daarbij aandacht aan zowel de drijvers als de drempels die op het pad liggen voor toekomstige ontwikkelingen. Er zal onderscheid worden gemaakt tussen factoren die kunnen worden beïnvloed en factoren die niet kunnen worden beïnvloed. Op basis van deze discussie zullen concrete beleidsadviezen worden geformuleerd ten aanzien van een toekomstige strategie alsmede een eventueel communicatieplan. Daarmee leveren de resultaten van dit onderzoek een directe bijdrage aan de ontwikkeling van een beleidsnota over de adoptie en implementatie van de Deventer cloud en de mogelijkheden voor smart living en working. De uitvoering van het project en verslaglegging is in handen van BuzzyChain en de Universiteit Twente. 6

2 BELEID, TRENDS EN ONTWIKKELINGEN 2.1 SPEERPUNTEN VAN DE GEMEENTE DEVENTER Binnen het (sociaal economisch beleid) van de gemeente Deventer en daarbuiten (Steden3hoek), de provincie Overijssel en andere bestuurslagen speelt Het Nieuwe Werken (of slimmer werken, flexwerken) een belangrijke rol. Soms expliciet, soms impliciet. De gemeente Deventer gaat zich de komende jaren profileren als - Boeiende beleefstad - Duurzame maakstad - Open informatiestad De ontwikkeling van Deventer en in het bijzonder het stationsgebied tot een open HNW gebied (FlexOffice) sluit vooral aan bij het derde speerpunt van Deventer. Er is vanuit alle onderzochte partijen meer behoefte om elkaars kennis, kunde en netwerken in te zetten. Voor kleine ondernemers is dat vaak een kwestie van overleven (de Fabriek), voor grote ondernemingen (bv. de Rabobank) een kans om nieuwe inspirerende omgevingen te gebruiken en tegelijkertijd lastig bereikbare doelgroepen te bereiken, voor grote adviesbureaus (zoals Witteveen en Bosch) om projectwerkzaamheden landelijk te faciliteren maar ook om experimenten aan te gaan (fablabs), voor studenten en startende ondernemers (Saxion) om opleiding en ondernemerschap een impuls te geven (men leert het vak bij de meesters) en voor meer maatschappelijk georiënteerde organisaties om het maatschappelijk kapitaal nog meer te benutten (zoals het Volkshuis en de Openbare, Bibliotheek) en voor vastgoedeigenaren om leegstaande panden op andere manieren te gaan benutten (bijvoorbeeld BMO bedrijfsmakelaars). Is er een vraag naar HNW initiatieven? Tevens is er een brede (tevens diverse) vraag naar samenwerking/ kruisbestuiving, c.q. ontmoeten. KANS VOOR DEVENTER OM ZICH TE PROFILEREN. De beroepsbevolking in Deventer (2011) bedraagt 46.922 personen. Uit de landelijke cijfers blijkt dat tussen de 10 en 20% van de NL beroepsbevolking is te omschrijven als Nieuwe Werker. Omgerekend voor Deventer ongeveer 7500 personen. Landelijk werkte er vorig jaar iets meer dan 27 procent van alle werknemers minstens 1 uur per week thuis. In 2005 was dat ruim 25 procent. Per thuiswerker in 2010 gemiddeld 6,2 uur per week thuisgewerkt, tegen 5,5 uur vijf jaar eerder. Voor Deventer zou het aantal thuiswerkers 12.668 zijn. Uit de Uit Economische Verkenning 2011, Er blijft duidelijk sprake van een verdienstelijking van de economie. Verder blijkt dat Sinds 2005 is in Deventer het aantal 1-pitters!, de bedrijven die uit één medewerker bestaan, met circa 1.000 toegenomen. Dit komt neer op 7

een groei van 57%. Het aantal 2-pitters!, de bedrijven met twee medewerkers, steeg met 90 (+15%). De stijging van het aantal zzp!ers wordt overigens voor een deel veroorzaakt door een verruiming van de aard van de geregistreerde bedrijven. ZZP, een zelfstandige zonder personeel, is ook een professional zonder vaste organisatie om op terug te vallen. ZZP-ers hebben van nature de neiging om andere verbanden, netwerken en andere professionals op te zoeken. Voor hen zjjn HNW plekken bij uitstek geschikt. Maar HNW initiatieven hebben nog een andere onderbouwing. Een actieve aanpak van gemeente en het gehele bedrijfsleven binnen het ontwikkelen van nieuwe werkplekken, inclusief broedplaatsen, is tegelijkertijd een kans om de concurrentie met andere steden aan te gaan. Binnen de verschillende stedelijke benchmarks scoort Deventer redelijk. Deventer ligt geografisch binnen de drie zogenaamde hotspots van Oost-Nederland, bestaande uit Twente (Technology), Wageningen (Food) en Nijmegen (Health), de hoekpunten die ook Triangle heet. Het feit dat Deventer gunstig gelegen is ten opzichte van de drie valleys wil nog allerminst zeggen dat Deventer daar ook voordeel mee behaalt. Dat zou dus betekenen dat FlexOffice (HNW in brede zin) zich ook moet richten op kenniswerkers die regelmatig tussen beide provincies reizen en werk afspraken maken. 2.2 CLOUD COMPUTING De gemeente Deventer ziet de ontwikkeling van een cloud als mogelijkheid om de HNW initiatieven te stimuleren. Cloud Computing wordt in algemene zin door Wikipedia als volgt omschreven: Cloud computing is het via het internet op aanvraag beschikbaar stellen van hardware, software en gegevens, ongeveer zoals elektriciteit uit het lichtnet. De term is afkomstig uit de schematechnieken uit de informatica waar een groot, decentraal netwerk (zoals het internet) met behulp van een wolk wordt aangeduid. De cloud (Nederlands: wolk) staat voor een netwerk dat met al de computers die erop aangesloten zijn een soort 'wolk van computers' vormt, waarbij de eindgebruiker niet weet op hoeveel of welke computer(s) de software draait of waar die precies staan. De gebruiker hoeft op deze manier geen eigenaar meer te zijn van de gebruikte hard- en software en is niet verantwoordelijk voor het onderhoud. De details van de informatietechnologische infrastructuur worden aan het oog onttrokken en de gebruiker beschikt over een "eigen", in omvang en mogelijkheden schaalbare, virtuele infrastructuur. De cloud is dus een begrip dat online diensten aanduidt. De voorgaande omschrijving raakt aan een aantal elementen van cloud computing zonder deze duidelijk en systematisch te benoemen. In principe gaat het bij cloud computing om virtualisatie van resources, variatie van resources, variatie in resources en het samenvoegen van resources. Resources kunnen dan zijn: 8

(a) ICT als infrastructuur of ook wel utility computing genoemd (IaaS, bijv. Amazon s EC2, GoGrid, AppNexus, Amazon Elastic Compute Cloud (EC2), AT&T synoptic, Mosso Hosting Cloud, GoGrid), (b) Platforms voor gemeenschappelijke diensten ontwikkeling (Platform as a service of PaaS, bijv. Google App Engine, Amazon Simple Storage Solution, Akami Content Delivery, Microsoft Azure Service Platform, Saleforce.com) en (c) Diensten als een service (SaaS, zoals Gmail, Google Docs, icloud, Cisco Webex, Microsoft Office Live, Saleforce.com). (d) Een bijzondere toepassing is het samenvoegen en delen van mobiele, wireless en vaste (sensor) netwerkinfrastructuur. Dit laatst wordt ook wel mobile cloud computing genoemd. Cloud computing betreft het via netwerken toegankelijk maken van computing capaciteit via een web browser onafhankelijk van plaats en toegangsdevice (smartphone, tabelt of laptop), online opslaan van data (denk aan Google docs), toegankelijk maken van software (bijvoorbeeld CRM software voor MKB), processing capaciteit (met name indien tijdelijk gebruik van extra processing capaciteit nodig is bijvoorbeeld onder invloed van seizoenspieken: bijvoorbeeld ecommerce rond Kerstmis). Het verdienmodel achter cloud computing is gebaseerd op het principe dat je betaalt voor wat je gebruikt, mogelijk via online betalingsmechanismen, en afhankelijk van hoeveel capaciteit er gebruikt wordt. Met name automatische en dynamische schaalbaarheid van cloudcomputing maakt het een aantrekkelijk model. Er zijn verschillende manieren waarop een cloud kan worden uitgerold: publiek, privaat, hybride, en community-based. Bedrijven die gebruik maken van persoonlijke en vertrouwelijke gegevens, zoals banken, overheden en gezondheidszorg zijn buitengewoon terughoudend als het om publieke clouds gaat. De reden hiervoor is dat publieke clouds ook wel aangeduid worden als hackers paradise. Beveiliging en privacy zijn buitengewoon kwetsbaar. Private cloud computing is aantrekkelijk er vanuit gaande dat er in een beveiligde omgeving wordt gewerkt. De combinatie van verschillende dienst concepten (IaaS, PaaS, en SaaS) met de verschillende deployment modellen (de manier waarop de dienst op de markt wordt gebracht), maakt een groot aantal manieren mogelijk waarop cloud computing kan worden ingezet. Op basis van de beschikbare beleidsdocumenten is het niet duidelijk wat voor mogelijkheden de gemeente Deventer voor ogen heeft. Kijken we naar SaaS diensten dan vinden die zich een weg naar de markt, het zelfde geldt voor IaaS applicaties, die met name ook vanuit een outsourcingperspectief aantrekkelijk zijn, maar PaaS diensten zijn vooralsnog het domein van grote Internet aanbieders als Windows, Amazone, Force.com en Google met webservices based integratie, development en testing tools. 9

Het ligt niet voor de hand dat de gemeente zich bezig houdt met het ontwikkelen van SaaS, aangezien dit primair een commerciële aangelegenheid is. Mogelijkerwijs ziet de gemeente Deventer een rol weg gelegd voor het bieden van een diensten platform voor startende, nieuwe (ICT) bedrijven, om zo tooling en capaciteit te bieden. Echter dit vraagt zowel kennis van cloud computing, platform ontwikkelingen en concepten, als van diensten innovatie, engineering en design. MOBILE CLOUD COMPUTING Waar het gaat over mobile cloud computing staan de diensten concepten en onderzoek naar bedrijfsmodellen nog in de kinderschoenen. Een mogelijkheid is een ad hoc mobile cloud collaboration dienst. Zo n dienst heeft als doel samenwerking onafhankelijk van plaats en tijd mogelijk te maken door resources samen te voegen en te delen zodat applicaties zoals delen van files, applicaties en gemeenschappelijke desktops beschikbaar komen voor meerdere deelnemers op verschillende apparaten, bijvoorbeeldsmart phone, tablet, laptops en whit boards. De apparaten en deelnemers bevinden zich in de buurt en communiceren via draadloze of mobiele netwerken. In de praktijk zal een van de deelnemers zo n omgeving configureren en de gemeenschappelijke werkomgeving creeëren. De applicatie maakt deze omgeving zichtbaar aan anderen en aan andere devices (al dan niet als en publieke of een private cloud). Anderen kunnen deelnemen door de applicatie te zoeken en zich aan te melden. Nadat ze gekoppeld zijn kan men starten met gemeenschappelijke activiteiten. Dit soort concepten, maar ook rond logistiek, real-time planning diensten, maintenance services, ehealth, smart living en disaster mangement, worden momenteel ontwikkeld, getest en onderzocht. Commerciële toepassingen van dergelijke toepassingen zijn echter op dit moment nog niet beschikbaar. Discussies over privé en of publieke omgeving, samenwerking met wie en onder wat voor omstandigheden zijn onderwerp voor gebruikersonderzoek geweest. Van de Wijngaert & Bouwman (2009) hebben als een van de eerste gebruikersonderzoek rond dit soort diensten opgezet en uitgevoerd. Onderzoek rond bedrijfs- en verdienmodellen staat nog in de kinderschoenen en wordt voornamelijk gedaan in Delft, Tampere en Turku. CONCLUSIE Belangrijke overwegingen bij cloud computing hebben te maken met beveiliging en privacy, afhankelijkheid van derden en 24/7 beschikbaarheid van netwerken en netwerkcapaciteit. Cloud computing vraagt veel netwerk capaciteit. Voor de rest is er ook een aantal wettelijke overwegingen: data kan elders zijn opgeslagen en niet langer onder lokaal juridische regelgeving vallen. Wat als toegang tot data geblokkeerd wordt of data verloren gaat, welke wetten gelden dan. Bovendien privacy regels tussen Europa (opt-in) en VS (opt-out) 10

verschillen. Voordelen van cloud computing zijn lage kosten, schaalbaarheid, directe software updates, verbeterde document format compatibiliteit, onbeperkte data opslag capaciteit, hogere data betrouwbaarheid, universele toegang en altijd tot de meeste up-todate versies, makkelijker samenwerking over verschillende type apparaten. In de conclusies van dit rapport zal aandacht worden besteed aan de mogelijkheden en beperkingen van de invoering van een deze zienswijzen op de Cloud om HNW te stimuleren. Voordat we de vraag- en aanbod kant in Deventer bespreken in de volgende hoofdstukken besteden we in dit hoofdstuk aandacht aan een omschrijving van HNW en landelijke trends en ontwikkelingen ten aanzien van HNW. 2.3 HET NIEUWE WERKEN Het Nieuwe Werken kent verschillende definities. TNO verstaat onder HNW: Een veelvoud aan maatregelen die gericht zijn op de keuzevrijheid van werknemers. Werken waar en wanneer men wilt. De aansturing geschiedt op basis van vertrouwen, met goede ondersteuning van de benodigde faciliteiten. Het Nieuwe Werken kan het best omschreven worden als een andere manier van organiseren waarbij gebruik gemaakt wordt van nieuwe inzichten op het gebied van fysieke kantoorhuisvesting en nieuwe gebruiksmogelijkheden die geboden worden door ICT. HNW heeft drie belangrijke uitgangspunten:! HNW gaat uit van de zelfstandigheid en verantwoordelijkheid van medewerkers. Medewerkers kunnen heel goed zelf bepalen waar en wanneer zij hun werk kunnen doen, welke informatie zij nodig hebben en met wie zij moeten samenwerken om hun doelstellingen te bereiken.! Samenwerking, kennisuitwisseling en sociale interactie is gebaat bij een digitale manier van werken. Met een digitale manier van werken kun je kennis en informatie makkelijker beschikbaar stellen ( mobiliseren ). Digitaal werken houdt in dat je optimaal gebruik maakt van de beschikbare ICT hulpmiddelen om je werk efficiënt en effectief uit te voeren.! De fysieke werkomgeving moet direct aansluiten bij de activiteiten en werkzaamheden om optimale ondersteuning te bieden aan alle medewerkers en bij te dragen aan de verbetering van het bedrijfsresultaat. Het Nieuwe Werken vergt aanpassingen in van oudsher drie gescheiden domeinen: de fysieke omgeving, het terrein van de informatievoorziening / ICT en de sociale organisatie. Hoewel er aanzienlijke besparingen kunnen worden gerealiseerd door het optimaliseren van elk van deze terreinen afzonderlijk is dat geen doel op zich. Het nieuwe werken concentreert zich op de samenhang tussen deze deelgebieden en richt zich op de doelmatigheid van de organisatie in zijn totaal. Het uiteindelijke resultaat van inspanningen moeten tot uiting komen in 11

het meer doelmatig gedrag van medewerkers en een doelmatige werkwijze van de organisatie in zijn geheel. Binnen de HNW/ kenniswerkers maken het volgende onderscheid - De nomadische kenniswerker/ buitendienst medewerker. Veel en route. Zelfstandig functioneren. Voorbeelden: accountmanager, ZZP-er (digital native). - De sterk stadsgebonden kennis/netwerker. Voorbeelden: ambtenaren, werknemers van brancheverenigingen en onderwijsinstituten, adviesbureaus. - De sporadisch buitenkantoor werkenden. WERKPLEKKEN VAN DE KENNISWERKER HNW STIJL De kenniswerker nieuwe stijl werkt op any time and any place in het kantoor van de organisatie, thuis, of in een zogenaamde third place. Uit dit onderzoek en andere onderzoeken blijkt dat veel HNW-ers thuiswerken en als third place het cafe kiezen. Werkplek Verdeling Kenmerken/ voorbeelden Kantoor Traditioneel kantoor van de Huidige kantoor gemeente Deventer organisatie HNW kantooromgeving Bijvoorbeeld Interpolis in Tilburg HNW kantooromgeving Gemeentehuis Deventer in de toekomst toegankelijk voor derden Thuiswerken Professioneel Eigen bedrijf/ goede inrichting Semi professioneel Eigen onderneming minder voorzieningen Op de bank Third Place Professioneel B.v. Deventer Schouwburg of Seats2Meet, IGLUU e.a. Professioneel met bedrijven De Fabriek in Deventer, Strijp S in Eindhoven Cabellerofabriek Den Haag Semi-professioneel Bijvoorbeeld: de Openbare bibliotheek In de kroeg 2.4 TRENDS EN ONTWIKKELINGEN IN HNW Het concept van de gemeente Deventer, FlexOffice en het idee om de Deventer Schouwburg geschikt maken als werkplek gaan over Het Nieuwe Werken. In het onderstaande een overzicht (op basis van verschillende onderzoeken) van de landelijke trends en cijfers. We besteden daarbij aandacht aan: - De omvang van HNW laat zich het beste uitdrukken in cijfers. Anno 2010 Beroepsbevolking 7.8 miljoen Aantal HNW ers 760.000. o Ruim 27 procent van de werknemers in Nederland werkte in 2010 een deel van hun gebruikelijke arbeidsuren thuis. In het onderwijs wordt het vaakst thuis gewerkt, maar ook in de financiële dienstverlening komt thuiswerk relatief veel voor. Vooral hoogopgeleiden werken thuis. 12

o Thuiswerken komt vooral voor bij werknemers met een hoge opleiding. In 2010 werkte bijna de helft van de hoogopgeleide werknemers thuis. Bij de werknemers met een middelbare opleiding was dat een op de vijf en bij de laagopgeleiden een op de acht. o Vorig jaar werkte iets meer dan 27 procent van alle werknemers minstens 1 uur per week thuis. In 2005 was dat ruim 25 procent. Per thuiswerker werd in 2010 gemiddeld 6,2 uur per week thuisgewerkt, tegen 5,5 uur vijf jaar eerder. o In 2009 waren er volgens definitie van het CBS ongeveer 1,4 miljoen telewerkers wat neerkomt op bijna 20% van het totaal aantal werkzame personen (CBS, 2009, figuur 2). Geschat wordt dat in totaal ongeveer 3,1 miljoen van de werknemers zouden kunnen telewerken (Blauw, 2010). - Om de effecten van een verdere opschaling van HNW te verkennen, hebben we een toekomstscenario geformuleerd voor de periode 2012-2015. De belangrijkste aannames in ons scenario zijn (PWC, 2011): o Een toename van het aantal HNW-werknemers van circa 10% van de totale beroepsbevolking nu, naar 20% in het jaar 2015. o Een bandbreedte voor het gemiddelde aantal dagen dat HNW-werknemers vanuit huis (of een andere locatie) zullen werken, tussen 1 en 2 dagen. We hebben gekozen om een bandbreedte te hanteren, gezien de grote onzekerheid en sterke gevoeligheid van de uitkomsten voor deze aanname.! De bekendheid met HNW kan op verschillende manieren worden beschreven. Uit Campagne Het Nieuwe Werken (2011) blijkt: o De inhoudelijke bekendheid met Het Nieuwe Werken is door de campagne gestegen naar 41%. o 12% mag regelmatig zelf bepalen waar wordt gewerkt, één op de tien is er zelfs helemaal vrij in. Dit strookt overigens nog niet helemaal met de wensen van werknemers. Het Platform Over Het Nieuwe Werken (2012) zegt: o Uit het nationaal onderzoek Het Nieuwe Werken blijkt dat 98% van de respondenten weleens gehoord heeft van de term Het Nieuwe Werken. o Ruim 40% (42,28%) werkt op meerdere plekken buiten het pand van de werkgever. o 55% werkt regelmatig s avonds of in het weekend o Bijna 2/3 is van mening dat de organisatie productiever wordt door Het Nieuwe Werken o Bij 27% van de respondenten is bij de betreffende organisaties HNW al ingevoerd. 13

- Voor wat betreft het beeld dat mensen hebben ten aanzien van HNW blijkt dat Nederlanders staan zeer positief tegenover flexibel werken: o 85% vindt het een goede zaak als mensen de mogelijkheid krijgen om flexibel te werken. Men ziet hierin vooral de volgende voordelen: o 87% denkt dat mensen hierdoor minder beroep hoeven doen op de kinderopvang; o 81% denkt dat flexibel werken kan bijdragen aan het oplossen van de files; o 64% denkt dat flexibel werken kan leiden tot een grotere arbeidsparticipatie, doordat werknemers binnen hun contract meer uren kunnen gaan werken. Over de vraag of flexibel werken altijd mogelijk is, zijn de meningen echter verdeeld. Vooral in de gezondheidszorg en zakelijke dienstverlening wordt veel flexibel gewerkt. Werknemers in de cultuur, recreatie en entertainment branche denken relatief vaak dat flexibel werken niet altijd een reële mogelijkheid is (Week van het Nieuwe Werken, 2010): o Een derde van de werkende Nederlanders werkt flexibel. Sectoren zakelijke dienstverlening, reclame, financieel zijn koplopers flexibel werken o Bij 88% van degenen die niet flexibel werken, wordt dat door de werkgever niet toegestaan. Van deze groep zou 60% wel graag flexibel willen werken. - De baten rechtvaardigen een maatschappelijke investering die per nieuwe HNW-werknemer tussen de 6.600 en 10.300 euro ligt. 14

3 PERSPECTIEF VAN DE GEBRUIKER In dit hoofdstuk gaat het om het perspectief van de gebruikers van HNW: de medewerkers van grote en kleine organisaties en zelfstandigen. We beginnen met de vraagkant omdat de vraag naar HNW een voorwaarde is voor het feitelijke gebruik van HNW. Aanbod van plekken en technische ondersteuning van HNW is pas zinvol als er inzicht is ten aanzien van de behoefte aan HNW. De vraagkant is in beeld gebracht door middel van surveyonderzoek. Er is gebruik gemaakt van een online vragenlijst. Deze methode is in algemene zin geschikt voor het meten van gedrag, intenties en houdingen. Er is gestreefd naar een representatieve steekproef van de mensen die wonen en werken in Deventer en de omgeving van Deventer. De data is in oktober 2012 verzameld. Daarbij is gebruik gemaakt van een het panel van PanelClix en een mailing van de zakelijke connecties van de Deventer Schouwburg. Bij het verzamelen van de data zijn alleen de mensen die 100% van de tijd gebonden zijn aan tijd en plaats zijn uitgesloten van het onderzoek. Dit is voor ongeveer een vijfde deel van de mensen die zijn begonnen met de vragenlijst het geval. Het databestand waar de analyses op zijn uitgevoerd bestaat uit 537 ingevulde vragenlijsten (482 vanuit PanelClix en 55 vanuit de mailing list van de Deventer Schouwburg) van mensen die dus in ieder geval een deel van hun tijd niet gebonden zijn aan tijd en plaats. Zoals in Figuur 3-1 is te zien zijn de verhoudingen in leeftijd, geslacht en opleiding in grote lijnen conform de verdeling in de samenleving. Ook voor wat betreft herkomst en functie zien we een representatief beeld. C28AD0E9$?@A2<></B$ :22;<=>$ 32456789$ -./012$!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!"#$!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!%&'() )*#$ &'#$ *#+,+!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!-##.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!",//0$!!!!!!!!!!!!!!!!!1''. %&#$ )"#$ ")#$ *#$ 2'3!45!6##&!!!!!!!!!!!!!!!45785!6##&!!!!!!!!!!!85755!6##&!!!!!!!!!!!!!55!6##&!0$!'(/0& '(#$ %,#$ '"#$ "+#$ 9(3:;0$!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!<:0=/''&$!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!>0?0$30& %&#$ &+#$ "&#$!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!"0/0)0&@0&!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!"#$#.0A0$3!!!!!!!!<$/0&+!"#$ %!#$ '+#$ +#$ '+#$ )+#$!+#$ *+#$ %++#$ Figuur 3-1 Verantwoording van de steekproef Dat betekent dat de generaliseerbaarheid van de resultaten acceptabel is. In de volgende paragrafen hoofdstukken gaat het in het 15

grootste deel van de gevallen om de 537 respondenten die de vragenlijst hebben ingevuld. Echter niet alle respondenten hebben alle vragen beantwoord. Als een analyse een subgroep betreft, dan wordt dit vermeld in de figuren. VRAGENLIJST EN ANALYSE De vragenlijst bestond uit een aantal verschillende onderwerpen: - Mate van gebondenheid aan tijd en plaats en de mate waarin de respondent een kenniswerker is. - Attitude ten aanzien van HNW van zowel de respondent zelf als van de organisatie waar hij of zij werkzaam is. - Wensen en feitelijk gedrag ten aanzien van HNW - Eisen aan een nieuwe werkplek en HNW in Deventer en de Deventer Schouwburg. De analyse richt zich in de eerste plaats op de resultaten ten aanzien van de individuele variabelen. Daarnaast wordt in de analyse ook aandacht besteed aan de samenhang tussen de belangrijkste variabelen onderling en de samenhang met factoren zoals leeftijd, geslacht en opleiding. 3.1 VERKENNING VAN HNW In Figuur 3-2 worden de respondenten ondervraagd over de mate waarop zij gebonden zijn aan de plek waar zij werken of studeren. Ongeveer dertig procent zegt vrijwel de hele tijd gebonden te zijn aan de werkplek. De overige 70% van de respondenten geeft aan in meer of mindere mate onafhankelijk van tijd en plaats te kunnen werken. ()*)+,,*$-.)/$0)12-3)-$!"#$ 4.-3)5$3,-$))-$67,5/$8,-$3)$9:3$ %%#$ ;-0)8))5$3)$<)*=$8,-$3)$9:3$ %&#$ >5.)$67,5/$8,-$3)$9:3$!'#$ -@A''$?5.:7)*$3)$<)*)$9:3$ '"#$ Figuur 3-2 Mate waarin mensen tijd en plaatsgebonden zijn. Figuur 3-3 geeft weer in welke mate de deelnemers aan het onderzoek zichzelf als kenniswerkers zien. Uit deze antwoorden blijkt dat een substantieel deel van de respondenten zichzelf als kenniswerker ziet. Verderop in dit resultaten hoofdstuk zullen we zien hoe de antwoorden op deze vragen samenhangen met het daadwerkelijk gebruik maken van de mogelijkheden van HNW. 16

,-$@4/$1/$012/$345-$>==5.7$04:$012/$?./;4/$@461<$ '"#$ F12/$345-$@49:..:$C1:$?4:$./.7G9454/$>./$1/8=50.E4$ '"($ D==5$012/$345-$0=4:$1-$>..-$=A$6=4-$/..5$1/8=50.E4$>./$@C1:4/.8$ &"%$,-$61:$44/$<5==:$<4;447:4$>./$;4$;.<$.B?:45$44/$B=0AC:45$ &"&$,-$-./$6478$;4$>=7<=5;4$>./$012/$345-6..0?4;4/$@4A.74/$!"%$,-$-./$012/$345-$64789:./;1<$;=4/$!"#$ )$ *$ '$ &$!$ #$ +$ /J!''$ H4740..7$/14:$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$I445$>./$ >./$:=4A.991/<$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$:=4A.991/<$$$$$$$ Figuur 3-3 Kenniswerkers Figuur 3-4 laat zien dat de deelnemers aan het onderzoek HNW als een toevoeging zien. De eerste twee vraagstellingen, die negatief geformuleerd zijn, scoren onder of net boven neutraal. Het positieve beeld van HNW wordt uitgedrukt in de laatste drie vraagstellingen die bovengemiddeld positief beoordeeld worden. B23523$182$CC3$-./$1+23$:+H23$12$AC3JE25$2,CK$ #"($ *++,$-./$0+,123$02,A$23$H,8>I$J2>22:$42J$2:ACC,$>2,423F1$ %"($ B23523$182$4221+23$CC3$-./$D8E3$422,$F2G35H8,22,1$ *++,$-./$0+,123$423523$2;2<=2>2,$83$?@3$02,A$ %"'$ %"&$ *++,$-./$0+,123$423523$627892:2,$!"#$ ($ )$ #$ %$!$ '$ &$ 3M!##$ -2:24CC:$382J$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$L22,$>C3$ >C3$J+2HC5583F$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$J+2HC5583F$ Figuur 3-4 Beeld van HNW Reclame voor HNW in de eigen organisatie lijkt geen overbodige luxe. Daar waar de deelnemers eerder de mogelijkheden voor het HNW voor kenniswerkers bovengemiddeld positief beoordeelden, lijkt het in de eigen organisatie maar moeizaam van de grond te komen. Het nieuwe werken is nog steeds iets nieuws. 17

J5$>,05C45$H2.$@,-.$/012.,3245$37227$DEF$.,57$7/5$ +,-.$/012.,3245$655G$55.$0515;,.1$H//0$76B,3I75;5<50=5.$ DEF$,3$,.$@,-.$/012.,3245$655;$15<//.$ +,-.$/012.,3245$655G$2;$H55;$50H20,.1$@57$DEF$?.$@,-.$AB.C45$,3$DEF$.,57$@/15;,-=$ +,-.$/012.,3245$62.75507$859,:5;5$<50=4->5.$ %"!$ %"&$ %"#$ %"#$!"%$!"#$ '$ %$!$ ($ )$ *$ &$.M)!!$ D5;5@22;$.,57$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$K550$H2.$ H2.$7/5L233,.1$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$7/5L233,.1$ Figuur 3-5 HNW in de eigen organisatie In Figuur 3-6 wordt de praktijkbelevenis van de kenniswerkers getoetst. Als de werkplek in de eigen organisatie de eerste werkplek kan worden genoemd, dan is thuiswerken als de tweede werkplek meer populair dan werken op een derde werkplek (trein, café etc.) Het thuiswerken geeft wel een vermenging van werk en prive-leven maar dit wordt, gemiddeld genomen, nauwelijks als een belemmering gezien. Wel is opvallend dat meer dan een kwart van de steekproef anders dan achter het bureau op het werk elders werkt. Het accent van dit werk is vooral s avonds of in het weekend thuis. Maar toch wordt er ook regelmatig extern gewerkt. Ook hier geldt HNW is vernieuwend en vereist gewenning en introductie bij bedrijven en hun werknemers. +,#-./,#/.<.0=4><#91#;/.91D#C48A#68#417./.#@?B09.,.#-./,@0.,# '"(# +,#<.B/?9,#26C940.#=.794#6=#C61;4C;#=.;#C600.<432#;.#:6?7.1# $"&# +,#5917#:.;#19.;#./<#6=#-./,#.1#@/95A#=.;#.0,44/#;.#=.1<.1# $"%# +,#-./,#/.<.0=4><#;:?92# +,#-./,#-.0#..12#32#456172#68#91#:.;#-..,.917.#!"$#!"!# &# '# )# $#!# *# %# 1G&$!# E.0.=440#19.;###################################################################F../#541# 541#;6.@42291<##############################################################;6.@42291<# Figuur 3-6 HNW in de praktijk In Figuur 3-3 tot en met Figuur 3-6 is voor verschillende onderwerpen steeds de gemiddelde score op de items gepresenteerd. Om een analyse te kunnen maken van hoe verschillende doelgroepen zich verhouden tot deze onderwerpen is voor elke respondent voor elk van de constructen een gemiddelde score berekend. Met andere woorden, voor elke respondent is berekend in hoeverre hij (of zij) een kenniswerker is, wat de attitude ten aanzien van HNW is, hoe de organisatie denkt over HNW en in hoeverre men daadwerkelijk 18