Het hedendaagse personen en familierecht

Het hedendaagse personen en familierecht (behoudens het huwelijksvermogensrecht) Prof. mr. P. Vlaardingerbroek Mr. K. Blankman Mw. mr. A. Heida Mr. A.P. van der Linden Mw. mr. E.C.C. Punselie Mw. mr. J.A.E. van Raak-Kuiper Vijfde druk Kluwer a Wolters Kluwer business Deventer - 2008

INHOUDSOPGAVE Voorwoord / V Lijst van afkortingen / XIX Hoofdstuk 1 Personen- en familierecht in ontwikkeling; een introductie /1 1.1 Familie en gezin in Nederland vanuit sociologisch perspectief /1 1.2 Familie en gezin vanuit juridisch perspectief/ 3 1.3 Rechtsbeginselen in het personen- en familierecht / 4 1.3.1 Het beginsel van vrijheid / 4 1.3.2 Het beginsel van gelijkheid / 5 1.3.3 Het beginsel van verantwoordelijkheid / 5 1.4 Plaats van het personen- en familierecht / 7 1.4.1 Vanuit nationaal perspectief / 7 1.4.2 Vanuit internationaal perspectief/ 8 A. Wanneer is sprake van familie- en gezinsleven? /10 B. De inhoud van het begrip 'familie- en gezinsleven' /13 C. Verplichtingen voor de overheid /17 D. De rechter en het EVRM /19 E. Privéleven en het EVRM / 20 1.5 Buitenlanders en personen- en familierecht / 20 1.6 Harmonisatie van personen- en familierecht / 21 1.7 Terug naar het nationale personen- en familierecht / 23 Hoofdstuk 2 De persoon / 25 2.1 De persoon / 25 2.1.1 lnleiding/25 2.1.2 Ontstaan van persoonlijkheid / 25 2.1.3 Het belang van het kind / 27 2.1.4 Het einde van de persoonlijkheid / 29 2.1.5. Verwantschap / 30 A. Bloedverwantschap / 30 B. Aanverwantschap / 32 2.2 Nationaliteit / 32 2.2.1 Inleiding/32 VII

2.2.2 A. B. C. D. 2.2.3 2.2.4 2.3 2.3.1 2.3.2 A. B. 2.3.3 2.3.4 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.5 2.4.6 2.4.7 2.4.8 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 A. B. C. D. E. F. G. 2.5.4 2.5.5 2.5.6 2.6 2.6.1 2.6.2 A. B. C. De Rijkswet op het Nederlanderschap / 34 Algemeen / 34 Begripsbepaling / 35 Verkrijging van de Nederlandse nationaliteit / 35 Verkrijging van het Nederlanderschap van rechtswege / 36 Het verlies van het Nederlanderschap / 47 Vaststelling van het Nederlanderschap / 48 Woonplaats / 48 Inleiding / 48 Soorten van woonplaats / 51 Woonplaats minderjarigen / 51 Woonplaats beschermde meerderjarigen / 53 Verlies van de woonstede / 54 Het sterfhuis / 55 Het recht op de naam / 55 Inleiding / 55 De voornaam / 56 Wijziging van de voornaam / 59 De geslachtsnaam / 62 Wijziging van de geslachtsnaam / 73 Het voeren van de naam van een ander / 80 De naam van de echtgenoten / 80 Adeldom / 82 De ambtenaar van de burgerlijke stand / 84 Inleiding / 84 De ambtenaar van de burgerlijke stand / 86 Registers en akten / 89 Algemeen / 89 De geboorteakte / 90 De overlijdensakte / 92 De huwelijksakte / 93 De akte van registratie van partnerschap / 94 De akte van naamskeuze / 94 Niet in een speciaal register opgenomen akten / 94 Latere vermeldingen / 95 Aanvulling van de registers / 95 Buitenlandse akten van de burgerlijke stand / 96 Transseksualiteit / 96 Inleiding / 96 Wettelijke regeling / 99 Nederlander / 99 Niet meer in staat kinderen te verwekken of baren / 99 Overtuiging en lichamelijke aanpassing /100 Vili

D. Deskundigen /100 2.6.3 De gevolgen van wijziging van het geslacht /101 Hoofdstuk 3 Het huwelijk /103 3.1 Inleiding /103 3.2 De openstelling van het huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht /104 3.2.1 De Commissie Openstelling burgerlijk huwelijk /104 3.2.2 De Wet Openstelling huwelijk /106 3.3 Burgerlijk en kerkelijk huwelijk /108 3.4 Rechtsgevolgen /109 3.5 Schijnhuwelijk /110 3.6 Vereisten tot het aangaan van een huwelijk /112 3.6.1 Algemeen /112 3.6.2 Leeftijdvereiste /113 3.6.3 Geestvermogens /113 3.6.4 Het monogame huwelijk /114 3.6.5 Huwelijkstoestemming /115 3.6.6 Relatieve vereisten /116 3.7 Formaliteiten /117 3.7.1 Huwelijksaangifte /117 3.7.2 Bescheiden /118 3.7.3 Ontbreken van bescheiden /119 3.7.4 Extra formaliteiten bij minderjarigen /120 3.7.5 Hertrouwende ouder /121 3.7.6 Betekenis trouwbeloften /121 3.7.7 Verklaring van huwelijksbevoegdheid /122 3.8 Stuiting van het huwelijk /123 3.8.1 De gevallen waarin en de gronden waarop stuiting mogelijk is /123 3.8.2 De personen die tot stuiting bevoegd zijn /124 3.8.3 De wijze waarop de stuiting dient te geschieden /125 3.8.4 Opheffing stuiting /125 3.9 De voltrekking van het huwelijk /126 3.9.1 De periode van ondertrouw /126 3.9.2 Naar het gemeentehuis /127 3.9.3 Hetja-woord/128 3.10 De nietigverklaring van een huwelijk /129 3.10.1 Personen die de nietigverklaring kunnen vragen en de gronden voor nietigverklaring/129 3.10.2 Bedreiging of dwaling /131 3.10.3 Nietigverklaring schijnhuwelijk /132 3.10.4 Nietigverklaring op grond van geestelijke stoornis of ontbreken toestemming /133 IX

3.10.5 Gevolgen nietigverklaring /134 3.11 Omzetting van een huwelijk in een geregistreerd partnerschap /135 3.12 Bewijs van het bestaan van het huwelijk /136 Hoofdstuk 4 Het geregistreerd partnerschap /138 4.1 Inleiding /138 4.2 Totstandkoming Titel 5A Boek 1 BW /139 4.3 De partnerschapsregistratie /140 4.3.1 De voorwaarden /140 4.3.2 De aangifte /141 4.3.3 Stuiting /142 4.3.4 De registratie /142 4.3.5 Nietigverklaring /143 4.4 De rechtsgevolgen van het geregistreerd partnerschap /144 4.5 Het einde van het geregistreerd partnerschap /145 4.5.1 Beèindiging met wederzijds goedvinden /145 4.5.2 Ontbinding door de rechter /147 4.5.3 De omzetting van het geregistreerd partnerschap in een huwelijk / 148 4.5.4 Reparatieregistratie of huwelijk /149 4.6 Geregistreerd parterschap en ouderschap /149 4.6.1 Inleiding /149 4.6.2 Gezamenlijk gezag van geregistreerde partners /151 4.6.3 De onderhoudsplicht van de geregistreeerde partner /152 Hoofdstuk 5 Ontbinding van het huwelijk en scheiding van tafel en bed /154 5.1 Inleidende opmerkingen /154 5.2 Echtscheidingsverzoek en -grand /156 5.2.1 Het eenzijdig verzoek /157 5.2.2 Het gemeenschappelijk verzoek /158 5.3 Voorlopige voorzieningen /158 5.4 Pensioenverweer en verevening pensioenrechten /160 5.4.1 Pensioenverweer /160 5.4.2 Pensioenverevening /161 5.5 Alimentatie /163 5.5.1 Alimentatiebeschikking /164 5.5.2 Behoeftigheid /164 5.5.3 Draagkracht /165 5.5.4 Limitering alimentatie /167 5.5.5 Alimentatieovereenkomst /170 5.5.6 Einde alimentatieverplichting op grond van arti : 160 BW /173 5.6 Totstandkoming echtscheiding /175

5.7 Echtelijke woning /176 5.8 Reparatiehuwelijk of-registratie /176 5.9 Scheiding van tafel en bed /177 5.9.1 Van toepassing zijnde echtscheidingsbepalingen /177 5.9.2 Totstandkoming scheiding van tafel en bed /178 5.9.3 Verzoening /178 5.10 Ontbinding van het huwelijk na scheiding van tafel en bed /179 5.11 Kind en scheiding /180 5.11.1 Gezagsvoorziening na scheiding /180 5.11.2 Omgang, informatie en consultatie /185 5.11.3 Kinderalimentatie /185 5.11.4 De minderjarige als rechtssubject /186 5.12 Internationale kinderontvoering /186 5.12.1 Inleidende opmerkingen /186 5.12.2 De Kinderontvoeringsverdragen /187 5.12.3 Het Europese verdrag /190 5.12.4 Het Haagse Verdrag /190 5.13 Scheidingsprocedure en scheidingsbemiddeling /192 5.13.1 Alternatieven voor de scheidingsprocedure /193 5.13.2 Scheidingsbemiddeling /195 Hoofdstuk 6 Afstamming /197 6.1 Inleiding /197 6.2 Het afstammingsrecht van 1998 /198 6.3 De familierechtelijke relatie / 201 6.4 Belang van het afstammingsrecht / 204 6.5 Ontstaan van een familierechtelijke relatie / 205 6.5.1 Het ontstaan van juridisch moederschap / 206 6.5.2 Ontstaan vaderschap / 206 6.5.3 De 306 dagen termijn / 208 6.6 Bewijs van staat van een kind/inroeping van staat / 208 6.7 Rechtsgevolgen van de familierechtelijke status / 209 6.8 Ontkenning van het vaderschap / 212 6.9 De procedure tot gegrondverklaring van de ontkenning van het vaderschap / 215 6.10 Rechtsgevolgen ontkenning vaderschap / 220 6.11 Buiten huwelijk geboren kinderen / 221 6.11.1 Inleiding / 221 6.11.2 lets over de geschiedenis van de erkenning / 221 6.11.3 De wettelijke regeling van de erkenning / 224 6.11.4 Voorwaarden voor erkenning / 228 6.11.5 Duomoederschap en erkenning / 234 6.12 Vervangende toestemming / 236 XI

6.13 Vernietiging van de erkenning / 239 6.14 De gerechtelijke vaststelling van het vaderschap / 240 6.15 Overgangsrecht / 246 6.16 Moderne voortplantingstechnieken en draagmoederschap / 247 6.16.1 Begrippen en problematiek / 247 6.16.2 Afstammingsrecht, voortplantingstechnieken en draagmoederschap / 253 6.16.3 Afstammingsvoorlichting / 255 6.16.4 Kunstmatige voortplanting en het recht op afstammingsvoorlichting / 261 6.16.5 Draagmoederschap / 266 6.17 Ten slotte / 267 Hoofdstuk 7 Adoptie / 269 7.1 Inleiding / 269 7.2 lets over de geschiedenis / 270 7.3 Vereisten voor adoptie / 274 7.3.1 Het kennelijk belang van het kind / 275 7.3.2 Voorlichting van het kind / 276 7.3.3 De maximumleeftijd van het te adopteren kind / 277 7.3.4 Het vetorecht van de minderjarige van twaalf jaar of ouder / 278 7.3.5 Verzorgingsduur / 279 7.3.6 Gezag over het kind / 280 7.3.7 Vereisten ten aanzien van de adoptanten / 280 7.3.8 Een zeker leeftijdsverschil tussen adoptanten en adoptandus / 283 7.3.9 Geen tegenspraak van de juridische ouder(s) / 284 7.3.10 De minderjarige moeder moet op de dag van het verzoek de leeftijd van zestien jaar hebben bereikt / 286 7.4 Partneradoptie / 288 7.5 Rechtsgevolgen van de adoptie en partneradoptie / 290 7.6 Herroeping van de adoptie / 293 7.7 Adoptie van buitenlandse kinderen (interlandelijke adoptie) / 295 7.7.1 Inleiding / 295 7.7.2 De procedure tot adoptie van een buitenlands kind / 299 7.7.3 Het te adopteren buitenlands kind / 303 7.7.4 Eisen aan de aspirant-adoptiefouders gesteld / 304 7.8 Procesrecht inzake de adoptie en interlandelijke adoptie / 305 7.9 IPR-kwesties / 306 7.10 Toekomst van de adoptie / 310 Hoofdstuk 8 Minderjarigheid / 313 Inleidende opmerkingen / 313 8.1 Begripsbepaling / 314 XII

8.2 Handelings(on)bekwaamheid / 315 8.3 Handlichting / 324 8.4 Aansprakelijkheid van ouders en voogd / 326 8.5 Raad voor de kinderbescherming / 329 8.5.1 Algemeen / 329 8.5.2 Taak en bevoegdheden / 331 8.5.3 Klachtrecht / 333 8.5.4 Voorzieningen in de gezagsuitoefening / 335 8.5.5 Normen 2000 (versie 2 ) / 336 8.5.6 Richtlijnen voor extern onderzoek / 337 8.6 Gezagsregisters / 339 Hoofdstuk 9 Ouderlijk gezag en voogdij / 341 Inleidende opmerkingen / 341 9.1 Gezag / 345 9.1.1 Onbevoegdheid / 346 9.1.2 Inhoud ouderlijk gezag / 347 9.1.3 Bijzondere curator / 349 9.2 Ouderlijk gezag / 352 9.2.1 Gezamenlijk ouderlijk gezag / 352 A. Gehuwde ouders en ouders met een geregistreerd partnerschap / 352 B. Ongehuwde ouders / 355 9.2.2 Ouderlijk gezag uitgeoefend door één ouder, anders dan na echtscheiding / 357 9.2.3 Ouderlijk gezag na meerderjarigverklaring / 359 9.2.4 Gezamenlijk gezag van een ouder tezamen met een ander dan een ouder / 360 9.3 Het bewind van de ouders en de vertegenwoordiging in burgerlijke handelingen / 363 9.4 Gemeenschappelijke bepalingen voor gezamenlijk ouderlijk gezag en de gezagsuitoefening door één ouder / 366 9.5 Het blokkaderecht van pleegouders / 368 9.6 Voogdij / 370 9.6.1 Bevoegdheid tot de voogdij / 372 9.6.2 Tijdelijke voogdij en schorsing van de voogdij / 372 9.6.3 Gezamenlijke voogdij / 374 9.6.4 Testamentaire voogdij / 375 9.6.5 Datieve voogdij / 377 9.6.6 De zorg van de voogd voor de persoon van de minderjarige / 380 9.6.7 Het bewind van de voogd over het vermogen van de minderjarige / 381 A. Boedelbeschrijving / 383 B. Handelingsbevoegdheid van de voogd / 384 XIII

C. Toezicht, zekerheidsstelling en maatregelen bij tekortkomingen / 387 D. Rekening en verantwoording bij het einde van de voogdij / 390 Hoofdstuk 10 Maatregelen van justitièle jeugdhulpverlening / 392 Inleidende opmerkingen / 392 10.1 Ondertoezichtstelling / 399 10.1.1 Inleiding / 399 10.1.2 De grondslag en het doel van de ondertoezichtstelling / 402 10.1.3 De ondertoezichtstelling en het EVRM / 407 10.1.4 De duur van de ondertoezichtstelling / 408 10.1.5 Schriftelijke aanwijzingen van de gezinsvoogdij-instelling / 410 10.1.6 Uithuisplaatsingsmachtigingen van de kinderrechter / 411 10.1.7 Ondertoezichtstelling en omgangsrecht / 417 10.1.8 Ondertoezichtstelling en medische behandeling / 419 10.2 Ontheffing van en ontzetting uit het ouderlijk gezag of de voogdij / 421 10.2.1 Inleiding / 421 10.2.2 Ontheffing van het ouderlijk gezag en de gedwongen ontheffing / 422 A. Ontheffing / 422 B. Gedwongen ontheffing / 425 10.2.3 Ontzetting uit het ouderlijk gezag / 427 10.2.4 Rechtsgevolgen van de ontheffing van en de ontzetting uit het ouderlijk gezag of de voogdij / 430 10.2.5 Herstel in het ouderlijk gezag / 431 10.3 Voorlopige justitièle jeugdhulpverleningsmaatregelen / 432 10.3.1 Inleiding / 432 10.3.2 De voorlopige ondertoezichtstelling / 433 10.3.3 Schorsing van het (ouderlijk) gezag en voorlopige voogdij / 436 Hoofdstuk 11 Omgang, informatie en consultatie / 443 11.1 Omgang tussen ouder en kind / 444 11.1.1 Het recht op omgang / 444 11.1.2 Een omgangsregeling / 445 11.1.3 De ontzeggingsgronden / 447 11.1.4 Aanvang uitoefening recht op omgang / 451 11.1.5 Wijziging omgangsregeling / 451 11.1.6 Omgangsrecht bij maatregelen van justitièle jeugdhulpverlening / 452 11.1.7 Omgangsrecht na adoptie / 453 11.2 Het omgangsrecht van de minderjarige / 453 11.3 Omgang met derden / 455 11.3.1 De verwekker / 456 11.3.2 Sociale ouders / 459 11.3.3 Grootouders / 460 XIV

11.4 Effectuering van de omgang / 462 11.4.1 Dwangmiddelen / 464 11.5 Omgangsbemiddeling en -begeleiding / 468 11.5.1 Omgangsbemiddeling / 468 11.5.2 Omgangsbegeleiding / 471 11.6 Het recht op informatie en consultatie / 472 11.6.1 Plichten van de ouder met gezag / 472 11.6.2 De informatieplicht van derden / 474 11.6.3 Overige belanghebbenden bij informatie / 475 11.7 Titel 15 bij gezamenlijk ouderlijk gezag (art. 1:377h BW) / 476 Hoofdstuk 12 Levensonderhoud / 478 12.1 Inleidende opmerkingen / 478 12.2 Algemene bepalingen / 480 12.3 Voorziening in de kosten van verzorging en opvoeding van (stief)kinderen door (stief)ouders / 487 12.3.1 Minderjarige kinderen / 488 12.3.2 Meerderjarige kinderen onder de eenentwintig jaar / 495 12.4 Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen / 497 12.4.1 Kinderalimentatie / 498 12.4.2 De ouderbijdrage / 501 Hoofdstuk 13 Bescherming van meerderjarigen / 504 13.1 Inleiding / 504 13.2 Curatele / 506 13.2.1 Gronden / 506 13.2.2 Instelling van de curatele / 508 A. De bevoegdheid een verzoek in te dienen / 508 B. Bevoegde rechter en inhoud verzoekschrift / 508 C. Procesrecht / 509 13.2.3 Het provisionele bewind / 510 13.2.4 De benoeming van de curator / 512 13.2.5 Publicatie en registrane / 513 13.2.6 Positie van betrokkene; handelingsonbekwaam met uitzonderingen / 514 A. Algemeen / 514 B. Aantasting van rechtshandelingen / 515 C. Uitzonderingen op handelingsonbekwaamheid in Titel 16 Boek 1 BW / 516 D. Uitzonderingen op handelingsonbekwaamheid elders in Boek 1 BW / 517 E. Uitzonderingen op handelingsonbekwaamheid buiten Boek 1 BW / 518 XV

13.2.7 Taak en bevoegdheden curator / 519 A. Algemeen; relatie met de curandus / 519 B. Vertegenwoordiging in het gezondheidsrecht / 520 C. Vertegenwoordiging in het personen- en familierecht / 522 D. Het bewind van de curator; algemeen / 523 E. Het bewind van de curator; de van toepassing zijnde voogdij-bepalingen / 524 13.2.8 Kosten, beloning en toezicht / 524 13.2.9 Curatele en de Wet BOPZ / 525 A. Inleiding / 525 B. Onvrijwillige opneming / 526 C. (Dwang)behandeling en vrijheidsbeneming / 527 13.2.10 Einde taak van de curator / 529 13.2.11 Einde van de curatele, vervanging door mentorschap en/of beschermingsbewind / 530 13.3 Beschermingsbewind / 531 13.3.1 Grond; voorkeur boven curatele / 531 13.3.2 Instelling van het beschermingsbewind / 532 A. Het verzoeken van het bewind / 532 B. Procesrecht en omvang van het bewind / 532 13.3.3 De benoeming van de bewindvoerder(s) / 533 13.3.4 Positie van de rechthebbende / 534 13.3.5 Taak en bevoegdheden van de bewindvoerder / 534 13.3.6 Bescherming van derden te goeder trouw / 536 13.3.7 Toezicht, kosten en beloning / 537 13.3.8 Einde taak van de bewindvoerder en van het beschermingsbewind / 538 13.4 Mentorschap / 539 13.4.1 Totstandkoming en inleiding / 539 13.4.2 Grond; voorkeur boven curatele / 541 13.4.3 Instelling van het mentorschap / 541 A. Het verzoeken van het mentorschap / 541 B. Procesrecht / 542 13.4.4 De benoeming van de mentor / 542 13.4.5 Positie van de betrokkene / 544 13.4.6 Taak en bevoegdheden van de mentor / 544 A. Algemeen / 544 B. Vertegenwoordiging door de mentor / 545 13.4.7 Positie van derden / 546 13.4.8 Aansprakelijkheid, kosten, beloning en toezicht / 546 13.4.9 Einde van de taak van de mentor en van het mentorschap / 548 XVI

Hoofdstuk 14 Afwezigheid en vermissing / 550 14.1 Inleiding / 550 14.2 Afwezigenbewind / 550 14.3 Vermissing / 553 14.4 Rechtsvermoeden van overlijden / 554 14.4.1 Procedure en verklaring / 554 14.4.2 Beperkende voorschriften / 556 14.4.3 Terugkeer van de vermiste of onjuistheid van in akte opgenomen datum van overlijden / 558 14.4.4 'Hertrouwen' staat van kinderen en gezag / 559 14.5 Vaststellen van overlijden in bepaalde gevallen / 560 Literatuur / 562 Jurisprudentieregister / 594 Trefwoordenregister / 621 XVII