Initiatief(raads)voorstel/discussienota ingediend door de fracties van de VVD en PvdA Onderwerp: Toekomstbestendig en toegankelijk peuterspeelzaalwerk en peuteropvang in de gemeente Noordwijkerhout Aan de raad, 1. Aanleiding In de commissie SAM van oktober 2014 is door de VVD-fractie de problematiek van toekomstbestendigheid van het peuterspeelzaalwerk aan de orde gesteld. De PvdA fractie is in die periode benaderd door ouders die het probleem aankaartten van de toegankelijkheid van peuterspeelzalen vanwege de veranderde situatie rond de speelschool Bambini (vanwege sloop Ireneschool). Dat laatste leidde tot een indringende inspraak door de directeur van Bambini in de commissie SAM van 2 december. Nu al halen mensen hun kinderen van de peuterspeelzaal omdat ze het niet meer kunnen betalen. Overigens niet alleen bij Bambini, maar ook bij andere peuterspeelzalen. Reden voor beide fracties om gezamenlijk zich over dit onderwerp te buigen en voorstellen te doen die voor de geduide problemen een oplossing kunnen bieden. Kern van het probleem is dat in de praktijk blijkt dat door regelgeving van rijks- en gemeentezijde de toegankelijkheid (lees de betaalbaarheid voor ouders) van de peuterspeelzaal voor een aantal kinderen een probleem is geworden. Doel van het hierna te formuleren voorstel is bereikbaar houden en garanderen van de kwaliteit van peuterspeelzaal-voorzieningen. Als de raad in meerderheid het hierna te formuleren voorstel steunt zal het college gevraagd worden een raadsvoorstel uit te werken en er uitvoering aan te geven. 2. Waar gaat het om Voor ouders met kinderen in de leeftijd tussen 0 en 4 jaar bestaat in Noordwijkerhout op dit moment de mogelijkheid de kinderen voor een of meerdere dagdelen onder te brengen bij de dagopvang (kinderdagverblijf / crèche) òf de peuterspeelzaal. Twee (deels) verschillende opvangmogelijkheden met ook verschillende doelen. Op het kinderdagverblijf wordt opvang aangeboden aan kinderen tussen de 0 en 4 jaar waarbij het aantal dagdelen onbeperkt is. De kwaliteitseisen zijn vastgelegd in de Wet Kinderopvang; Op de peuterspeelzaal wordt opvang aangeboden aan peuters en in het bijzonder ook aan de zgn. doelgroeppeuters: kinderen tussen de 2 en 4 jaar die een risico hebben op taalachterstand in het Nederlands of anderszins een ontwikkelingsachterstand hebben. Vwb het aantal dagdelen is het landelijk ambitieniveau (van de inspectie) een verblijf van minimaal 10 uur per week met het oog op het kwalitatief te bereiken effect. Maar de meningen zijn verdeeld en lijken minimaal 2 dagdelen van 3,5 uur dat bedoelde kinderen de peuterspeelzaal bezoeken voldoende. Doel is de kinderen spelenderwijs hun taal- en eventuele ontwikkelingsachterstand te laten inhalen zodat zij een goede start kunnen maken op de basisschool. De peuterspeelzaal valt onder de door de zogenaamde Voor- en Vroegschoolse educatie (VVE): onderwijs voor zeer jonge kinderen met een (taal)achterstand. In de Kwaliteitseisen peuterspeelzalen en gemeentelijke verordening staan de kwaliteitseisen omschreven. Voor beide vormen van opvang ziet de gemeente toe op handhaving van de kwaliteitseisen (uitbesteed aan de GGD). Echter, de toekomstbestendigheid en toegankelijkheid van een belangrijk deel van de kinderopvang in Noordwijkerhout staat onder druk: die van de peuterspeelzaal. En dat is een ernstige zaak. Het raakt de belangen van het kind zelf (ontwikkeling, zelfvertrouwen), van de ouders (opvoeding en verantwoordelijk voor ontwikkeling ),van het onderwijsveld (gelijke start kinderen in van de basisschool, minder verschillen in de klas) en van de gemeente (regierol in het aanbod, WMO, Jeugdbeleid, kostenbeheersing). 2.1 Waarom Voor en Vroegschoolse Educatie (VVE) Het peuterspeelzaalwerk en de kinderopvang zijn erg belangrijk voor de ontwikkeling van een kind. Ze leveren beide een bijdrage op cognitief, sociaal-emotioneel en motorisch gebied voor ieder kind. De peuterspeelzaal onderscheidt zich van de kinderopvang in de manier waarop met name het peuterspeelzaalwerk zich concentreert op taalstimulering en het inlopen van ontwikkelingsachterstand.
Dat betaalt zich uit op het moment dat deze kinderen op 4-jarige leeftijd naar de basisschool gaan. Ze kunnen beter meekomen hetgeen goed is voor het zelfvertrouwen en geluksgevoel, leggen geen bovenmatige druk op de leerkrachten en het gemiddeld onderwijs tempo en niveau van een klas wordt er niet negatief door beïnvloed. Daarnaast heeft het peuterspeelzaalwerk een preventieve werking waarmee zwaardere en duurdere zorgvragen binnen de Jeugdwet en de Wmo kunnen worden voorkomen. Kinderen met een ontwikkelingsachterstand worden in een vroeg stadium herkend en ondersteund. Ook eventuele gezinnen met (potentiële) ondersteuningsbehoeftes zijn hierdoor eerder in beeld waarmee het voor de gemeente en maatschappelijke kernpartners mogelijk is om in een vroegtijdig stadium de benodigde ondersteuning te bieden. Dit is een positieve ontwikkeling voor het welzijn van de inwoners van Noordwijkerhout. Deze werkwijze beperkt en voorkomt zwaardere en duurdere zorgvragen voor de Jeugdzorg of de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) in een later stadium. Met deze doelen voor ogen is er een landelijke, sluitende regeling: de Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE). De gemeente is, als regisseur van de sluitende aanpak, bestuurlijk verantwoordelijk voor het scheppen van samenhang en samenwerking binnen en tussen de verschillende voorzieningen. Piramide, Puk&Ko en Peuterpraat zijn de meest gebruikte VVE-programma s. Deze methodes voldoen aan de kwaliteitskenmerken voor programma s voor jonge kinderen. Zowel Nederlandse als buitenlandse onderzoeken tonen de positieve effecten ervan aan op de ontwikkeling van kinderen. 2.2 Wie betaalt de peuterspeelzaalopvang Zowel bij de opvang op een kinderdagopvang als op een peuterspeelzaal betalen de ouders een kostendekkend uurtarief met, indien ze daarvoor in aanmerking komen, een tegemoetkoming van de rijksoverheid (kinderopvangtoeslag). En daar zit het probleem. Voor de dagopvang en de peuterspeelzaal is namelijk een financiële bijdrage vanuit het rijk beschikbaar via de Kinderopvangtoeslag. Daar zijn terecht voorwaarden aan verbonden maar een van die voorwaarden zorgt er wel voor dat een bepaalde categorie ouders wordt uitgesloten van deze toeslag. Het betreft ouders waarvan een van de partner werkt en de ander geen betaalde baan heeft en/of ambieert maar er voor kiest thuis o.a. het huishouden bestieren en de kinderen te verzorgen. Vaak een bewuste keuze die te maken kan hebben met ideeën over opvoeding en ontwikkeling van kinderen. Maar vanuit die verantwoordelijkheid willen deze categorie ouders ook vaak dat hun kind wel de peuterspeelzaal bezoekt voor de noodzakelijke sociale interactie en de voorbereiding op de basisschool. Daarnaast is er de categorie gezinnen waarvan er 1 ouder werkt en de ander werkeloos is en op dat moment geen baan kan vinden; ook deze ouders komen niet in aanmerking voor een financiële bijdrage vanuit het rijk. Met name voor kinderen van eenverdieners-gezinnen met een laag inkomen wordt de speelzaal, vanwege het niet vallen binnen de voorwaarden van kinderopvangtoeslag, veelal onbereikbaar aangezien het beslag op het gezinsinkomen bij plaatsing op een kinderspeelzaal relatief groot is zonder een tegemoetkoming via een gemeentelijke- of rijksbijdrage. M.b.t. de financiering van de kinderopvang spelen zowel lokale besluiten als nationale wetgeving een rol. Daar hebben overigens de nodige ontwikkelingen plaatsgevonden. Landelijk werd het mogelijk gemaakt de peuterspeelzalen in 2010 onder te brengen onder de wet Kinderopvang. Dat was voor de gemeente winst omdat vanaf dat moment het subsidiëring van de peuterspeelzalen niet langer door de gemeente hoefde plaats te vinden maar het via de kinderopvangtoeslag (rijksoverheid) kon worden bekostigd als de speelzalen onder de wet kinderopvang werden gebracht. Dat is bij het coalitieprogramma van 2010 ook gelijk als structurele bezuiniging ingeboekt (per 1 juli 2013). De raad ging akkoord met deze bezuiniging vanuit de gedachte dat alle ouders, dus ook eenverdien-gezinnen, bij verandering van wet voor de toeslag in aanmerking zouden komen. Dat blijkt achteraf niet het geval te zijn. Eenverdien-gezinnen vallen buiten de regeling. Voorwaarde is namelijk dat beide partners werken, studeren gericht op werk of bezig zijn werk te vinden. Recent heeft de staatssecretaris echter gesteld dat ieder kind minimaal 2 dagdelen moet kunnen deelnemen aan kinderopvang. In zekere zin een opmerkelijke uitspraak omdat vanuit de inspectie het ambitieniveau hoger ligt, nl. 3 dagdelen. Voorwaarde is wel dat de speelzalen moeten vallen onder de Wet Kinderopvang. Op dit moment vallen alle peuterspeelzalen in Noordwijkerhout en De Zilk onder de Wet behalve Bambini. Maar ook Bambini is bereid zich te laten registreren onder bedoelde wetgeving. Wat de consequentie is van de
uitspraak van de staatssecretaris (in de zin dat daarmee ook de Kinderopvangtoeslag voor eenverdien-gezinnen gaat gelden) is nog niet bekend. 3. Wat willen we bereiken. Gemeenten hebben een regierol bij het verzorgen van een goed voorschools aanbod voor alle jonge kinderen met een (taal)achterstand. Veel ouders kunnen dat voorschoolse aanbod zelf regelen en financieel dragen via o.a. de kinderopvangtoeslag. Maar voor die ouders die dat niet kunnen omdat zij een andere keuze hebben gemaakt en niet voldoen aan de door het rijk gestelde criteria moet de gemeente vanuit haar regierol en verantwoordelijkheid een subsidieregeling in het leven roepen om, via een inkomensafhankelijke regeling, er voor te zorgen dat in principe alle kinderen in de leeftijd van 2 en 3 jaar en wonende in de gemeente Noordwijkerhout minimaal 2 dagdelen per week (totaal 7 uur per week) deel kunnen nemen aan Voor- en Vroegschoolse Educatie bij een peuterspeelzaal. Omdat de regeling, gelet op het financiële huishoudboekje van de gemeente, niet moet leiden tot een niet te dragen last voor de gemeente moeten er wel voorwaarden en grenzen in de regeling worden opgenomen. Daarbij staat overigens het belang voor de bereikbaarheid van de peuterspeelzaal voor de lagere inkomens centraal. Met het oog hierop wordt, in het onderdeel wat gaat dat kosten een aantal variabelen beschreven die, rekeninghoudend met de houdbaarheid van de regeling, moeten leiden tot een keuze voor de invulling van de regeling. 4. Wat gaat dat kosten Het in het leven roepen van een subsidieregeling kost geld. Vraag is hoeveel en hoe worden die (meer)kosten gedekt. Op voorhand zij daarbij gesteld dat er veel variabelen zijn maar ook nog een aantal onzekerheden over o.a. het aantal doelgroeppeuters en de inkomensverdeling. Om die reden wordt voorgesteld een regeling in het leven te roepen voor de duur van 2 jaar met een mogelijke aangepaste voortzetting na die 2 jaar, rekeninghoudend met de dan wel beschikbare harde informatie. 4.1 Hoeveel geld is beschikbaar Bij de invoering van de Wet OKE (wet Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie) waren er peuterspeelzalen die met twee vrijwilligers op de groep werkten. Na invoering van de Wet OKE moet er minimaal één beroepskracht op de groep staan. Dat leidt tot hogere kosten. Omdat de hogere kosten het gevolg zijn van landelijke wet- en regelgeving heeft het rijk sinds 2010 structureel 35 miljoen aan het gemeentefonds toegevoegd. In het kader van deze extra storting ontving Noordwijkerhout sinds 2010 39.071 voor versterking van het peuterspeelzaalwerk. Van dit bedrag is 20.000 structureel in de bezuinigingen opgenomen. Door reservering in voorgaande jaren is 28.251 overgeheveld naar 2015. Daarnaast ontvangt Noordwijkerhout van het Rijk dus jaarlijks 19.071 aan (geoormerkte) middelen voor VVE. Tot slot ontvangt de gemeente een uitkering onderwijsachterstand van 9.550. Maar deze middelen worden ingezet voor de taallessen die sinds september 2014 zijn gestart in de Victorschool. E.e.a. betekent dat voor 2015 en de 2 jaren daarna naast het van Rijkszijde reguliere bedrag van 19.071 ook nog 28.251 (eenmalig) beschikbaar is voor voorschoolse educatie. Hoeveel daar vanuit de begroting structureel aan moet worden toegevoegd hangt af van de ruimhartigheid van uw raad. Zoals gesteld gaat deze nota uit van een regeling voor de duur van 2 jaar (met eventueel verlenging): 2015/2016 en 2016/2017. Voor die periode is dan beschikbaar 2,5 x 19.071 + 28.251 = 75.929. 4.2 Wat is van belang te weten over het gebruik Om te weten hoe een regeling financieel uitwerkt is het om te beginnen van belang enig zicht te hebben op potentieel gebruik. Hoeveel kinderen zijn er (te verwachten) in de leeftijd van 2 en 3 jaar binnen onze gemeente. o Op 31 december 2014 waren er onze gemeente woonachtig: 149 kinderen in de leeftijd van 2 jaar 161 kinderen in de leeftijd van 3 jaar Hoeveel eenverdien-gezinnen zijn er in Noordwijkerhout met een inkomen en kinderen in de leeftijd van 2 en 3 jaar o Onbekend. Maar In de gemeente Teylingen behoorde in 2014 40% van de kinderen die op de peuterspeelzaal zaten tot bedoelde groep eenverdien-gezinnen. Landelijk is
dat 35%. In deze nota wordt veiligheidshalve uitgegaan van 40% voor onze gemeente. 4.3 Hoeveel variabelen zijn er om te komen tot een financieel aanvaardbare regeling Om te bepalen op welke wijze een subsidieregeling vorm kan worden gegeven, rekeninghoudend met de beschikbare middelen, zijn er een aantal variabelen waarover uitspraken gedaan moeten worden. 1. De leeftijd van de kinderen is een variabele: alle 2 en 3 jarigen. Of alleen de 2,5 en 3 jarigen of alleen de 3 jarigen 2. Het aantal uren (dagdelen) dat wordt vergoed: 3,5 uur, 7 uur of 10,5 uur(er van uitgaande dat een dagdeel 3,5 uur is) 3. Er kan een inkomensafhankelijke kinderopvangtoeslagtabel worden gehanteerd die afwijkt van de landelijke: meer gefocust op de lagere inkomens en een bovengrens van x-maal het modaal inkomen 4. Komt met de landelijke tabel de gemiddelde ouderbijdrage op 23 per maand voor 7 uur opvang per week,er kan een hogere ouderbijdrage van ouders worden gevraagd in plaats van de kinderopvangtoeslag tabel te hanteren 5. Er kan een maximum worden gesteld aan het aantal kindplaatsen dat de gemeente subsidieert; overige kinderen komen op een wachtlijst Kanttekeningen van de zijde van de opstellers van deze discussienota. Ad 1. Het lijkt zinnig om te stellen dat een voorstel om alleen voor de 3-jarigen een verordening op te stellen niet voldoet aan de doelstelling om de doelgroep-kinderen goed voor te bereiden op de basisschool. Dus wat de stellers betreft zou uitgangspunt moeten zijn dat de regeling voor minimaal 2,5 en 3 jarigen zou moeten gelden. Ad 2 Het voorgaande, gelet op de doelstelling van een goede voorbereiding op de basisschool, geldt ook voor de vraag hoeveel dagdelen de kinderen minimaal toegang moeten hebben. Wat de stellers betreft zou dat, rekeninghoudend met de kosten, 2 dagdelen minimaal moeten zijn. Ad 3 Gezien de hoge kosten waarin een dergelijke subsidieregeling kan resulteren lijkt het voor de hand te liggen het accent te leggen bij de lagere inkomens en dus een tabel te hanteren die meer focust op de lagere inkomens met een afnemende bijdrage gerelateerd aan het inkomen met een bovengrens van 0 bij bijvoorbeeld 1,5 maal het modaal inkomen. Ad 4 Een hogere ouderbijdrage is denkbaar maar stuit op het bezwaar dat er dan een verschil bestaat tussen de ouderbijdrage van de kinderopvang als geheel en de ouderbijdrage gerelateerd aan de peuterspeelzaal juist voor die gezinnen die qua inkomen al niet aan de top zitten. Ad 5 Een maximum stellen aan het aantal kindplaatsen is aan de orde als gevreesd wordt voor een open-eind regeling. Als gemeente hebben wij nog niet het exacte inzicht in de kosten die met een dergelijke maatregel gemoeid zijn. Om die reden is voorzichtigheid geboden en lijkt het zinnig te stellen dat er niet een maximum wordt gesteld aan het aantal kindplaatsen maar aan het maximaal jaarlijks te verstrekken subsidiebedrag. 4.4 Uitwerking op basis van het voorgaande Er zijn wat berekeningen uitgevoerd met voornoemde variabelen. Om te voorkomen dat die een eigen leven gaan leiden zijn die berekeningen niet bijgevoegd maar wordt hier volstaan met de bandbreedte van de kosten van een dergelijke subsidieregeling. Gaat Noordwijkerhout voor een maximale toegang voor alle kinderen van 2 en 3 jaar met een opvang van 7 uur per week, uitgaande van 40% eenverdiengezinnen volgens de normbedragen van de landelijke kinderopvangtoeslagtabel dan is grofweg een bedrag aan te verstrekken gemeentelijke subsidie nodig van bijna 170.000 per jaar. Een minimale vorm van 1 dagdeel (3,5 uur) per week voor alleen de 3 jarigen maar met een 2x hogere ouderbijdrage) dan is de gemeentelijke subsidie jaarlijks 26.000. Gelet op de beschikbare middelen van rijkszijde is dan het beslag op de begroting voor die 2 jaar tussen de 132.000 negatief en 12.000 positief. 5. Voorstel Omdat die bandbreedte wel erg groot is en redelijk bekend is wat beschikbaar is voor de komende 2 jaar is een voorstel uitgewerkt dat gericht is op een balans tussen gemeentelijke bijdrage (tegen de
achtergrond van zorgvuldig omgaan met de publieke middelen) en een zo optimaal mogelijke toegankelijkheid van de peuterspeelzaal. Met als leidend voor het voorstel de kanttekeningen onder 4.3 is in de bijlage bij deze notitie zichtbaar wat de kosten zijn voor de gemeente, voor de ouders en hoe een en ander in evenwicht is. Dit om de discussie toch enigszins te voeden met getallen (hoe grof ook de berekening) Uitgegaan is daarbij van het volgende: Alleen voor kinderen in de leeftijd van 2,5 tot 4 jaar worden de eenverdien-gezinnen (40% van de doelgroep) gesubsidieerd Tot een gezinsinkomen van 50.000 wordt gesubsidieerd waarbij de ouderbijdrage progressief is naar inkomen. Omdat de benodigde gegevens onvoldoende hard zijn (wat is de inkomenspositie van de doelgroep, hoe groot is die, hoeveel kinderen betreft het etc) is voorzichtigheid geboden. Daarom is het voorstel om de regeling voor 2 jaar te laten gelden. Ten eerste is er voor 2 jaar met de beschikbare middelen een financieel verantwoord besluit te nemen. Ten tweede is in een periode van 2 jaar goed zicht te krijgen hoe de regeling werkt en hoeveel kinderen en gezinnen er voor in aanmerking komen waardoor een eventueel besluit over het voortzetten van de regeling na 2016/2017 goed onderbouwd kan worden. Ten derde kan het zijn dat in de tussentijd de staatssecretaris zijn uitspraak omzet in een regeling zodat de gemeente niet meer hoeft te subsidiëren. Uit de bijlage is voorzichtig af te leiden dat bij de voorgestelde regeling het benodigde subsidiebedrag te overzien is. De totale subsidie voor 2 schooljaren bedraagt 100.832. Daarvan is 75.929 gedekt zodat er een restant te dekken overblijft van 24.903 en dus 12.452 per jaar. Echter, voor het geval alle variabelen negatief uitvallen begrenzen we de totale gemeentelijke subsidie op 50.416 per jaar. Tegen die achtergrond is het aan te bevelen na 1 jaar al tussentijds te evalueren om te zien hoe de regeling gaat uitwerken. In het voorjaar van 2017 dient vervolgens een afsluitende evaluatie en discussie plaats te vinden teneinde te kunnen besluiten over de voortzetting in de jaren 2017/2018 en verder. Aan het geheel zijn onontkoombaar natuurlijk uitvoeringskosten verbonden. Het streven is die kosten zo laag mogelijk te houden. Dat kan door bv een deel van de uitvoering bij de aanbieders van de opvang te leggen. Het is aan het college om op een creatieve manier tot een kostenbeperking te komen. 6. Hoe is het in andere gemeenten geregeld. Noordwijk De hoogte van de subsidie die ouders van de gemeente krijgen is afhankelijk van hun inkomen. De eigen bijdrage is vanaf 0.59 per uur. Ouders met één inkomen betalen voor twee ochtenden 7 uur per week. De peutersubsidie is voor 40 schoolweken per jaar. Lisse De hoogte van de subsidie die ouders van de gemeente Lisse krijgen is afhankelijk van hun inkomen. Voor de laagste inkomens is het door de subidie zelfs gratis, voor andere ouders kost het vanaf 2,= per uur. Ouders met één inkomen betalen maximaal 10 uur per week. De peutersubsidie is voor 40 schoolweken per jaar. Voor gezinnen uit Lisse die minder dan 110% van de bijstandsnorm verdienen bestaat de mogelijkheid om zonder eigen bijdrage gebruik te maken van peuteropvang. Hillegom In Hillegom worden de peuterspeelzalen gesubsidieerd door de gemeente zoals dat in Noordwijkerhout ook gebeurde tot 1 juli 2013. Alle ouders betalen een ouder bijdrage. Er wordt niet gekeken naar het inkomen van de ouders en er wordt geen gebruik gemaakt van de kinderopvangtoeslag voor de peuterspeelzalen. Teylingen De peuterspeelzalen ontvangen jaarlijks van de gemeente een subsidie voor het uitvoeren van het peuterspeelzaalwerk. Daarnaast betalen de ouders een ouderbijdrage. Ouders kunnen in aanmerking komen voor een gereduceerd tarief, afhankelijk van hun gezamenlijk belastbaar inkomen. De ouderbijdrage varieert van 17,- tot 59,- per dagdeel (3,5 uur) afhankelijk van het gezamenlijk belastbaar inkomen.
Katwijk In Katwijk worden de peuterspeelzalen gesubsidieerd door de gemeente zoals dat in Noordwijkerhout ook gebeurde tot 1 juli 2013. Alle ouders betalen een ouder bijdrage. Er wordt niet gekeken naar het inkomen van de ouders en er wordt geen gebruik gemaakt van de kinderopvangtoeslag voor de peuterspeelzalen. Gezien de verschillen tussen de gemeenten en het feit dat op het gebied van onderwijs en jeugd binnen de ISD wordt samengewerkt is het aan te bevelen de portefeuillehouder opdracht te geven om de komende 2 jaar in overleg te treden met de ISD-gemeenten om te komen tot een eensluidende regeling voor de kinderopvangtoeslag geldend voor alle ISD-gemeenten. Verdere procedure en planning Na de behandeling in de commissie SAM van 3 maart van deze discussienotitie zal de portefeuillehouder gevraagd worden op basis van de resultaten van de discussie een raadsvoorstel betreffende dit onderwerp uit te werken en voor te leggen aan de commissie SAM van14 april voor de oordeelsvorming waarna in de raad van 30 april een besluit kan worden genomen. Noordwijkerhout, Namens de raad Koen Vermeulen VVD Leon Floor - PvdA