> www.azstlucas.be
2 Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 Gevolgen van een val 4 Risicofactoren en tips om valincidenten te vermijden 4 1. Beweging 4 2. Medicatie 4 3. Bepaalde aandoeningen 4 4. Ondervoeding 5 5. Osteoporose 5 6. Plotse bloeddrukdaling 5 7. Gezichtsproblemen 5 8. Valangst 6 9. Voetproblemen & onveilig schoeisel 6 10. Omgevingsfactoren 7 Loop- en andere hulpmiddelen 8 1. Loophulpmiddelen 8 2. Andere hulpmiddelen 9 Verplaatsen 9 1. Rechtstaan 10 2. Zitten 11 3. Uit bed 12 4. In bed 14 5. Trappen 16 Vallen en opstaan 17 Contact 19
Inleiding Vallen vormt een grote bedreiging voor oudere mensen. Voor een 75-plusser is vallen één van de meest voorkomende redenen van een ziekenhuisopname, vaak met belangrijke gevolgen voor het latere functioneren. Vallen is soms een signaal dat er een onderliggend probleem is dat aandacht verdient. In Vlaanderen valt 40% van de 70-plussers die nog thuis wonen één keer per jaar, bij 80-plussers stijgt dit cijfer tot 50% per jaar. Toch wordt slechts 20% van de valincidenten gemeld aan de arts. Vallen is een probleem van vele factoren en vraagt om een aanpak op verschillende vlakken. Deze brochure wil u laten kennismaken met de mogelijkheid om zelf vallen te vermijden en met de aanpak die het ziekenhuis u kan bieden om uw valrisico te verkleinen. Geriatrische evaluatie Zowel op de afdeling geriatrie als in het dagziekenhuis geriatrie kan in overleg met uw huisarts een overzicht opgesteld worden waarin alle risicofactoren van vallen geëvalueerd worden. Vervolgens kan een interventieplan opgesteld worden om uw persoonlijk valrisico te verkleinen. Dit gebeurt door een gezamenlijke aanpak van de geriater, de verpleegkundige, de kinesitherapeut, de ergotherapeut, de diëtiste, de sociaal werker en eventueel de cardioloog, de neuroloog en de arts fysische geneeskunde en revalidatie. 3
Gevolgen van een val Risicofactoren en tips om valincidenten te vermijden 4 De gevolgen van een val kunnen aanzienlijk zijn. Het belangrijkste gevolg van een val is een breuk van bijvoorbeeld een heup, een pols, een wervel of het bekken. Deze breuken leiden tot pijn, verlies van zelfstandigheid, opname in een ziekenhuis of een woon- en zorgcentrum en soms zelfs tot overlijden. Daarnaast ontstaat er vaak valangst waardoor de kwaliteit van het leven vermindert. Tenslotte kunnen de kosten ten gevolge van een val hoog oplopen. 1. Beweging Te weinig beweging zorgt ervoor dat uw spierkracht, die bij het ver vanzelf afneemt, nog sneller vermindert. Daarnaast ontstaan er ook evenwichtstoornissen. Volg een aangepast oefenprogramma met de kinesitherapeut. Schaf een geschikt loophulpmiddel aan, in samenspraak met de kinesitherapeut. Beweeg minimaal 30 minuten per dag (wandelen naar de bakker, fietsen, ). Spreek hierover met uw arts. 2. Medicatie Medicatiegebruik is een belangrijke oorzaak van vallen. Er is een verhoogd risico vanaf meer dan vier verschillende medicijnen per dag. Vooral slaapmedicatie, medicatie voor het hart, vochtafdrijvende medicatie en anti-depressiva kunnen het risico op vallen verhogen. Bespreek met uw arts de noodzaak en mogelijke bijwerkingen van elk geneesmiddel. 3. Bepaalde aandoeningen Heel wat ziektes zijn gelinkt aan vallen. We sommen de belangrijkste op: infecties, hartproblemen, stoornissen in de hersendoorbloeding, ziekte van Parkinson, dementie, depressie, ziekte van Menière, incontinentie, alcoholmisbruik, diabetes, bloedarmoede en uitdroging. Ga regelmatig naar uw arts zodat
deze aandoeningen tijdig kunnen vastgesteld, behandeld en opgevolgd worden. 4. Ondervoeding Ondervoeding geeft een verhoogd risico op vallen. We hebben immers eiwitten nodig om de spiermassa op te bouwen. Bovendien zijn calcium en vitamine D nodig om de botmassa te behouden. Raadplaag uw arts bij vermagering of verminderde eetlust. Kies voor evenwichtige en gevarieerde voeding Drink voldoende water Beperk alcohol (maximaal 1 glas/dag) 5. Osteoporose Patiënten met osteoporose of botontkalking hebben een hoger risico om een wervel, een pols, het bekken of een heup te breken. Er bestaat hiervoor een goede behandeling. Praat over osteoporose met uw arts en de osteoporoseverpleegkundige. osteoporose normaal bot U kunt osteoporose beperken door een gezonde levensstijl: Eet gezonde voeding rijk aan calcium: zuivelprodukten, groene groenten, vette vis, bruin brood Neem voldoende beweging Ga regelmatig buiten in de zon (vitamine D) Gebruik dagelijks calcium + vitamine D 6. Plotse bloeddrukdaling Orthostatische hypotensie is de plotse bloeddrukdaling die veel mensen ervaren bij het plots rechtkomen of bij het veranderen van houding. Door de verminderde zuurstoftoevoer naar de hersenen ontstaat er een gevoel van duizeligheid of draaierigheid. Raadpleeg uw arts bij duizeligheid. Blijf even zitten voor u rechtstaat Sta traag recht Begin pas te stappen nadat de duizeligheid verdwenen is 7. Gezichtsproblemen Een stoornis van het zicht zoals cataract en glaucoom kunnen in 70% van de gevallen gemakkelijk behandeld worden. 5
6 Raadpleeg uw oogarts één keer per jaar. Draag steeds uw eigen bril Zorg ervoor dat de brilglazen altijd proper zijn Weet dat het dragen van een bifocale bril en progressieve bril (dubbelfocusbril) gevaren inhoudt 8. Valangst Mensen met valangst gaan risicovolle situaties vermijden. Daardoor kan deze valangst verlammend werken en net leiden tot minder bewegen. Praat hierover met uw huisarts. Een personenalarmsysteem kan uw angstgevoel doen verminderen. Raadpleeg uw mutualiteit in verband met de aanschaf hiervan. Neem de raadgevingen in deze brochure grondig door. 9. Voetproblemen & onveilig schoeisel Voetproblemen zoals eeltknobbels, ingegroeide nagels, blaren, geamputeerde tenen, drukpunten, open wonden en ook onveilig schoeisel zijn belangrijke oorzaken van vallen. Verzorg uw voeten of laat uw voeten verzorgen door een pedicure. U heeft recht op terugbetaling van een pedicure. Zorg voor goed en veilig schoeisel. In het kader van valpreventie en het starten van gangrevalidatie vragen wij dat u gesloten en veilig schoeisel draagt. Wat zijn veilige schoenen? Instappers met dichte hiel Gesloten veterschoen Gesloten schoenen met velcrosluiting Schoenen met een lage hak Gesloten sandalen of pantoffels Wat draagt u beter niet? Open schoenen Slippers Sportschoenen met antislipzool Gladde leren zolen of crêpezolen Versleten schoenen of pantoffels Indien u niet over veilig schoeisel beschikt, bestaat de mogelijkheid tot aankoop binnen het ziekenhuis. Raadpleeg hiervoor de verpleegkundige op de afdeling. Voorbeelden van veilig schoeisel:
10. Omgevingsfactoren Een aantal omgevingsfactoren kunnen eveneens aanleiding geven tot een verhoogd valrisico. We geven een opsomming van de meest voorkomende problemen en mogelijke oplossingen. Leefruimte Zorg voor voldoende brede doorgang Vermijd te gladde of natte vloeren Verwijder uw tapijten Zorg voor ondiepe comfortabele zetels Kijk na of de deuren niet klemmen Als de telefoon of deurbel gaat, sta dan rustig op Zet de telefoon op een centrale plaats en op zithoogte Kleef losliggende kabels vast Maak drempels zichtbaar (fluorisatiestrips) Verplaats zware voorwerpen nooit alleen Slaapkamer Zorg voor voldoende licht (nachtlampje) Zorg voor een aangepast bed, de zithoogte is van belang Zorg voor een toiletstoel in de nabije omgeving Badkamer Plaats een antislipmat in het bad of de douche Voorzie een steunbaar Indien u zich onveilig voelt, kunt u best een bad of douche nemen in aanwezigheid van derden (vb. thuisverpleging) Tuin en terras Verwijder alle mos en dode bladeren Zorg voor een goed begaanbaar pad, zonder losliggende tegels Zorg voor buitenverlichting Maak drempels goed herkenbaar (fluorisatiestrips) Trappen en drempels Voorzie een stevige trapleuning aan beide zijden van de trap Laat nooit voorwerpen op de treden liggen Zorg dat de eerste en laatste trede duidelijk onderscheiden zijn van de vloer zodat u deze niet mist (fluorisatiestrips) Betreed nooit de trap met enkel sokken of nylonkousen Ga rustig de trap af, neem trede per trede en houd de leuning goed vast Gevaarlijke trappen met smalle treden kunt u het best achterwaarts afgaan 7
Loop- en andere hulpmiddelen 1. 8 De meeste valongevallen vinden plaats tijdens het lopen, het staan of bij het opstaan uit een stoel of bed. Een loop- of een ander hulpmiddel kan u ondersteunen om het risico op vallen te verkleinen. Vraag raad aan uw huisarts of therapeut bij het aanschaffen van een loop- of ander hulpmiddel. 1. Loophulpmiddelen looprek elleboogkrukken Hieronder vindt u voorbeelden van loophulpmiddelen: Uw therapeut kan : U advies geven bij de keuze van het juiste loophulpmiddel De hoogte bepalen van het loophulpmiddel U het correct gebruik van het loophulpmiddel aanleren rollator wandelstok
2. Andere hulpmiddelen Volgende hulpmiddelen ondersteunen u om het risico op vallen te verkleinen: Beenopheffer Grijpstok Lange schoenlepel Antislipmateriaal Toiletverhoger of toiletstoel bij uw verplaatsingen. 9 2. Verplaatsen De kans op vallen verhoogt wanneer u opstaat, gaat zitten of liggen. Dit kan te maken hebben met draaierigheid maar ook met het feit dat de verplaatsingen niet veilig zijn uitgevoerd. Hieronder worden een aantal nuttige tips gegeven waarmee u rekening kunt houden 9
1. Rechtstaan 10 Neem beide armleuningen vast, voeten plat op de grond Breng de romp voldoende naar voor Duw u langzaam op vanuit de stoel, steun op de armen Sta eerst goed recht, neem dan pas het hulpmiddel vast (nooit rechttrekken aan het loophulpmiddel) Begin pas te stappen als u geen draaiingen meer voelt
2. Zitten Ga zo dicht mogelijk bij de stoel staan Voel de rand van de stoel achter de knieën Neem beide armleuningen vast en ga langzaam zitten 11
1. 2. 3. Uit bed 12 Plooi uw benen en zet uw voeten plat op het bed Rol op uw zij Breng uw voeten uit bed en duw uw bovenlichaam op met uw arm Steun met uw beide handen op het bed Schuif met uw lichaam naar voren Blijf even zitten op de rand van het bed Plaats uw voeten op de grond en duw u omhoog Sta recht, blijf even staan, begin pas te stappen als u geen draaiingen meer voelt 5. 6.
3. 4. 7. 8. 13
4. In bed Ga zitten op de rand van uw bed Schuif zo ver mogelijk uw bekken naar achter Steun met uw hand op uw bed, hef uw benen omhoog en leg uw benen op het bed Draai vanuit zijlig voorzichtig om tot u op uw rug ligt 14
15
5. Trappen Neem de leuning goed vast Daal de trap af, trede per trede Ga achterwaarts de trap af, trede per trede Ga naar boven, trede per trede 16
1. Vallen en opstaan Na een val is het belangrijk dat u zo snel mogelijk terug rechtstaat. Probeer vooral rustig te blijven. Contoleer eerst of alles in orde is. Probeer daarna op eigen kracht recht te komen. 2. Plooi één been en rol om tot buiklig Steun op beide handen en knieën Kruip naar een stoel of een ander stabiel voorwerp waarop u kan steunen om recht te komen Steun met uw handen op de stoel en hef uw knieën op zodat één been gebogen is, met uw voet plat op de grond Steun met uw handen op de zitting van de stoel en sta recht 3. 17
4. 7. 8. 5. 18 6. Indien rechtkomen niet meer lukt, probeer dan om op uw zitvlak of op één zijde voort te slepen tot u een telefoon bereikt. Als u echter te veel pijn of te weinig kracht heeft om u te verplaatsen, tracht dan in de eerste plaats om onderkoeling te vermijden. Trek kussens, kledingstukken, handdoeken of het tapijt naar u toe om u te bedekken en roep om hulp. Het dragen van een personenalarm helpt u om zeer snel hulp in te roepen.
Contactgegevens Enkele nuttige web sites en gegevens Afdeling geriatrie: Campus Sint- Lucas straat 58: 09/224.51.58 Campus Volkskliniek straat 196-197: 09/224.51.96 straat 120: 09/224.52.20 straat 121: 09/224.52.21 Dagziekenhuis geriatrie straat 59: 09/224.51.59 Email: verplafd.dkg@azstlucas.be Interne liaison geriatrie 09/224.56.22 Email: interneliaisong@azstlucas.be Poli geriatrie 09/224.54.90 Externe liaison geriatrie 09/224.56.22 Email: externeliaisong_sl@azstlucas.be Osteoporoseverpleegkundige 09/224.50.12 www.azstlucas.be, ga naar geriatrie www.vermijdvallen.be www.boebs.be www.esri.be Ergotherapie aan huis, OCMW Gent: 09/266.95.19 Ergotherapie CM Gent: 09/267.59.09 Ergotherapie Bond Moyson Gent: 09/333.59.23 Ergotherapie Liberale Mutualiteit: 09/235.72.85 19
20 Deze brochure is een uitgave van het zorgprogramma voor de geriatrische patiënt www.azstlucas.be 2012/14.788 vzw AZ Sint-Lucas & Volkskliniek campus Sint-Lucas, Groenebriel 1, 9000 Gent campus Volkskliniek, Tichelrei 1, 9000 Gent tel. 09-224 61 11, info@azstlucas.be