Monitoring Vectoren Achtergrondinformatie bij de monitoring van steekmuggen en teken, uitgevoerd door het Centrum Monitoring Vectoren.
Het Centrum Monitoring Vectoren (CMV) voert sinds 2010 in heel Nederland meerjarige monitoring uit naar vectoren. Vectoren zijn bloedzuigende insecten en teken die ziekteverwekkers kunnen overbrengen op mensen en/of dieren. Voorbeelden van vectoren zijn steekmuggen en teken. Diverse in Nederland voorkomende (inheemse) soorten steekmuggen en teken kunnen virussen, bacteriën en/of parasieten overdragen, waar mensen en/of dieren ziek van kunnen worden. Een bekend voorbeeld hiervan in Nederland is de ziekte van Lyme bij mensen, overgebracht door teken. Naast inheemse vectoren, zijn er ook vectoren die door menselijk toedoen buiten hun natuurlijke verspreidingsgebied terecht zijn gekomen. Dit zijn zogenaamde exotische vectoren. Een bekend voorbeeld hiervan is de tijgermug. Ook in Nederland worden exotische vectoren waargenomen. Door monitoring wil het CMV in beeld brengen welke inheemse vectorsoorten in Nederland waar voorkomen en welke exotische vectoren waar in Nederland binnenkomen. 2 Monitoring Vectoren
Steekmug (Aedes rusticus) neemt een bloedmaaltijd. Monitoring inheemse steekmuggen In Nederland komen van nature ongeveer 35 soorten steekmuggen voor. Het is echter niet exact bekend welke soorten in welke type gebieden voorkomen en hoe dit ruimtelijk en in de tijd varieert in Nederland. Nationale monitoring In 2010 heeft het CMV op 250 punten muggen verzameld en in 2011 wordt dit herhaald op 225 nieuwe punten. Hiervoor worden muggenvallen (Mosquito Magnet Liberty Plus) geplaatst op willekeurig gekozen punten in urbane-, landbouw- en natuurgebieden in de periode april t/m oktober 2011. Op elk punt worden gedurende 1 week muggen gevangen met behulp van deze val. Wanneer de val geplaatst wordt zal een inspecteur in overleg met de eigenaar van het terrein, de val op een geschikte plek neerzetten. De uiteindelijke resultaten van meerdere jaren monitoring gebruikt het CMV om verspreidingskaarten van de Nederlandse muggensoorten te maken. Deze gegevens geven inzicht in eventuele risico s op de verspreiding van ziekten door bepaalde muggen. Muggenval bij een particulier in de tuin Monitoring Vectoren 3
Monitoring exotische steekmuggen Exotische muggen komen buiten hun natuurlijk verspreidingsgebied voor, doordat ze bijvoorbeeld meeliften in vliegtuigen, wegverkeer of schepen. De Aziatische tijgermug (Aedes albopictus) is een mug waarvan bekend is dat hij meelift en zich gemakkelijk op nieuwe plaatsen vestigt. Daarnaast is het een vector van diverse ziekteverwekkers. In 2009 en 2010 zijn in Nederland exotische muggen aangetroffen bij importeurs van gebruikte banden, namelijk de Aziatische tijgermug, de gele koortsmug (Aedes aegypti) en de Amerikaanse rotspoelmug (Aedes atropalpus). Tijgermuggen zijn ook aangetroffen bij bedrijven die handelen in Lucky bamboo planten. Een andere exotische steekmug die op meerdere plekken in Europa al is gevestigd, is bijvoorbeeld Aedes japonicus. Op de hier genoemde en andere locaties monitort het CMV om de eventuele import van deze steekmuggen op een locatie in een zo vroeg mogelijk stadium waar te nemen om vervolgens passende maatregelen te kunnen nemen. Gebruikte banden bedrijven Gebruikte banden worden wereldwijd verhandeld. Sommige muggensoorten leggen eitjes in deze banden. Deze eitjes kunnen een droogteperiode van maanden overleven en zich door de handel (over de wereld) verspreiden. Wanneer er (regen)water in de banden komt kunnen eieren uitkomen en als er voldoende organisch materiaal in de band aanwezig is ontwikkelen de muggenlarven zich tot volwassen mug. Sinds 2010 worden ongeveer 35 bedrijven door het CMV gemonitord op de aanwezigheid van exotische steekmuggen door het CMV. Hiervoor wordt het water in de banden gecontroleerd op aanwezigheid van muggenlarven. Alle aangetroffen larven worden op het laboratorium onderzocht. Als er exotische steekmuggen worden gevangen, plaatst de inspecteur muggenvallen in de omgeving van het bedrijf om te bepalen of de muggen zich verspreiden. Dit betreft BG-Sentinel vallen voor het vangen van volwassen muggen en ovipositievallen om te onderzoeken of er muggeneieren in de omgeving van het bedrijf worden afgezet. De gevangen exotische muggen worden door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) onderzocht op de aanwezigheid van ziekteverwekkers. Indien nodig, worden de exotische muggen ook bestreden. Voorbeeld van een terrein waar gebruikte banden buiten liggen opgeslagen.
Twee typen muggenvallen op een bedrijf waar Lucky bamboo planten staan. Lucky bamboo import In 2005 werden exotische tijgermuggen (Aedes albopictus) voor het eerst aangetroffen op enkele bedrijven die Lucky bamboo planten (Dracaena sanderiana) importeerden uit China. Sinds 2006 wordt structureel en continu door het CMV gemonitord op alle bedrijven die Lucky bamboo importeren. Er is regelgeving opgesteld die deze bedrijven verplicht tot (preventieve) bestrijding van de tijgermug. Het CMV voert monitoring uit op deze bedrijven naar de aan/afwezigheid van tijgermuggen en controleert of de bedrijven zich houden aan de regelgeving. Monitoring teken Sinds 1994 groeit het aantal meldingen van de ziekte van Lyme in Nederland enorm. Van deze ziekte, waarvan de ziekteverwekkers worden overgebracht door schapenteken (Ixodes ricinus), waren in 1994 nog 6000 meldingen, in 2009 waren dat er 22.000. Onderzoek naar het voorkomen van teken is belangrijk om risico s op tekenbeten en het krijgen van de ziekte van Lyme, in kaart te brengen. Zo kan gezocht worden naar manieren om besmetting zoveel mogelijk te beperken. Een schapenteek (Ixodes ricinus) wacht in de vegetatie op een passerende gastheer. Nationale monitoring Het CMV voert monitoring uit op diverse locaties in Nederland. Deze monitoring is erop gericht om variatie in tekendichtheden in beeld te brengen. Dat betekent dat er ook op locaties bemonsterd wordt waar weinig of geen teken worden gevangen. Deze punten zijn minstens zo belangrijk om risicokaarten van Nederland te maken omdat in dat type gebieden de kans kleiner is dat er een tekenbeet wordt opgelopen. Naast tekendichtheden worden ook de besmettingen van de teken onderzocht. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) onderzoekt deze teken op de aanwezigheid van ziekteverwekkers, waaronder de Borrelia bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt. Monitoring Vectoren 5
Welke vallen/methoden worden er gebruikt? Liberty Plus val De Liberty Plus val trekt vrouwtjes muggen aan met CO 2, warmte en vocht. Dit ontstaat bij de verbranding van propaangas. Zodra muggen bij invliegopening van de val komen worden ze met een luchtstroom naar binnen gezogen in een vangnetje. Deze val vangt een breed spectrum aan muggensoorten en kan 3 weken onafgebroken draaien. Oorspronkelijk is hij ontwikkeld tegen muggenoverlast. Het CMV gebruikt deze val voornamelijk voor de monitoring van inheemse muggen. BG-Sentinel val De BG-Sentinel val is ontworpen om specifiek muggen van het geslacht Aedes te vangen (zoals de tijgermug) al worden ook andere muggen gevangen. De val werkt op basis van geuren en kleurcontrast. Muggen worden naar binnen gezogen met een luchtstroom. Wereldwijd is dit de meest gebruikte val voor het vangen van volwassen tijgermuggen. Het CMV gebruikt deze val voor de monitoring van exotische muggen. Ovipositieval Ovipositievallen worden gebruikt om muggeneitjes van Aedes muggen (zoals de tijgermug) te verzamelen. De afgezette eieren geven een beeld van de verspreiding van deze muggen. De vallen bestaan uit een potje met een laagje water en een stukje piepschuim. Het water wordt extra aantrekkelijk gemaakt voor vrouwtjesmuggen door er hooi aan toe te voegen en te laten inwerken. De geur die van het water afkomt wijst op voldoende voedsel voor de toekomstige muggenlarven. Het CMV gebruikt deze val voor de monitoring van exotische muggen. Monitoring Vectoren 6
Tekendoek Tekendoeken worden door een inspecteur door de lage vegetatie gesleept. Het doek is 1m 2, waardoor over vaste oppervlaktes teken kunnen worden verzameld over 100 m 2. Teken bevinden zich in grassen en lage struikjes. Wanneer het doek langskomt klampen ze zich eraan vast omdat het op de vacht van een mogelijke gastheer lijkt. Met behulp van een pincet worden de teken van het doek verwijderd. Centrum Monitoring Vectoren Het CMV is een expertisecentrum van de nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit (nvwa) en heeft als missie om een bijdrage te leveren aan het minimaliseren van de impact van vectoren op volks- en diergezondheid. Dit wordt o.a. gedaan door het uitvoeren van vectorsurveys. Contactgegevens E cmv@minlnv.nl T 0317-496911 Voor meer informatie en voor resultaten van de monitoring, kijk op: www.vwa.nl/vectoren Voor meer informatie over vectoroverdraagbare ziektes, kijk op: www.rivm.nl Monitoring Vectoren 7
AID, PD en VWA bouwen aan één nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit De Algemene Inspectiedienst (AID), Plantenziektenkundige Dienst (PD) en Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) fuseren op 1 januari 2012. Als voorbereiding op de fusie werken de organisaties nu in een tijdelijke werkorganisatie: de nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit (nvwa). Dit is een uitgave van: Dit is een uitgave van de nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit www.nieuwevwa.nl mei 2011