Introductie Bijeenkomst Energiebesparing gemeentelijke gebouwen Anne de Klerk en Gabrielle Uitbeijerse Aanleiding: Snelle energiebesparing gemeentelijke gebouwen op 13 januari. We weten eigenlijk niet eens wat andere gemeenten nu al doen! Ik wil een lijstje met mogelijkheden, zoals tips die we vandaag horen. Informatie: twee onderwerpen Interactie: vragen stellen en zelf aan de slag Activeren: Benchmark gemeentelijke gebouwen Agenda Benchmark gemeentelijke gebouwen Monitoring van energieverbruik Toelichting knelpunten (januari 2011) Pauze Financiering van maatregelen en beheer Zelf aan de slag Lunch (indien opgegeven) Benchmark energiegebruik gemeentelijke gebouwen Anne de Klerk Landelijke benchmark overheidsgebouwen Voor 7 e keer uitgevoerd door Stichting Stimular 60 gebouwen van 35 overheden 22 daarvan gemeenten Gebouwen vaak met bv. publieksbalie, trouwzaal, raadszaal, kantine. Verschillende leeftijden (nieuw, oude, jaren 70, monumentaal). Cijfers over 2009 en 2010 Elektriciteitsverbruik (kwh/m 2 ) Elektriciteitsverbruik (kwh/fte) Gasverbruik (m 3 /m 3 ) Gasverbruik (m 3 /FTE) Water (m 3 /FTE) Afval (kg/fte) Ongescheiden afval (kg/fte) % afvalscheiding Woonwerkverkeer (km/fte) 2009 2010 Beste score 2010 96,8 91,6 28,2 3.016 3.445 785 2,8 2,7 1,70 285 330 107 6,9 9,7 3,3 168 158 44,8 80,3 96,2 10,7 52,2 39,3 80,3 6.800 5.489 1835 1

Deelnemers benchmark Noord- Holland 6 gemeenten 12 gebouwen - Amstelveen (1) - Castricum (1) - Diemen (1) - Hilversum (4) - Hoorn (4) - Purmerend (1) Grote verschillen FTE Van 12 tot 450 FTE 4 gebouwen < 25 FTE 4 gebouwen 26-150 FTE 4 gebouwen > 150 FTE Oppervlakte: 255m 2 11177m 2 2 gebouwen < 1000m2 5 gebouwen 1001 5000 3 gebouwen 5001 10.000 2 gebouwen >10.000 Gegevens deelnemers N-H Gemeente FTE Oppervlak m 2 FTE/m 2 m 2 /FTE Amstelveen 1 120 5000 0,024 43 Castricum 60 2100 0,029 35 Diemen 144 6907 0,021 48 Hilversum 1 161 9734 0,017 60 Hilversum 2 20 575 0,035 28 Hilversum 3 22 255 0,086 12 Hilversum 4 249 5175 0,048 21 Hoorn 1 450 11177 0,04 25 Hoorn 2 125 3630 0,034 29 Hoorn 3 23 1946 0,012 85 Hoorn 4 12 2631 5 219 Purmerend 429 11010 0,039 26 Gemiddeld 151 5012 0,0325 52 Gas in m 3 per FTE 200 1.889 1.832 180 160 140 120 100 862 80 60 457 393 410 40 330 345 272 279 20 162 Amstelveen Hoorn 1 Hilversum 4 Hoorn 3 Hilversum 2Hilversum 3 Castricum Diemen Hilversum 1 Hoorn 4 Purmerend 1 * Gebouw Hoorn 2 gebruikt warmteterugwinning en heeft daarom geen gasverbruik. Gas in m 3 per m 2 Conclusie gas 8 7 6 5 73,6 Purmerend heel hoog gebruik Hoorn 4 heel hoog gas/fte maar heel laag gas/m 2 per FTE Hilversum 3 geen uitschieter, per m 2 wel. 4 3 33,7 Gas/FTE 4 gemiddelde, gas/m 2 9 gemiddelde 2 1 3,9 3,9 8,4 9,5 11,0 11,7 12,2 13,4 14,3 Amstelveen Hoorn 3 Hoorn 4 Diemen Hoorn 1 Castricum Hilversum 2 Hilversum 4 Hilversum 1 Hilversum 3 Purmerend 1 * Gebouw Hoorn 2 gebruikt warmteterugwinning en heeft daarom geen gasverbruik. 2

kwh per FTE kwh per m 2 3000 2500 24.666 14 12 113 123 130 2000 10 86 89 1500 8 65 71 1000 6 4 46 47 50 500 179 202 822 1.330 1.896 1.898 2.205 2.711 2.991 4.099 4.304 2 2 7 Conclusie elektriciteit CO 2 -uitstoot kg/fte Uitschieter omhoog Hoorn 4 bij kwh per FTE Uitschieter omlaag Hoorn 3 bij kwh per m2 Beide grafieken 9 gebouwen <gemiddeld. Niet dezelfde 9 gebouwen 20.000 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 17.200 8.000 6.000 4.000 3.200 3.100 3.200 3.500 2.000 1.400 1.400 1.200 2.000 1.700 1.100 700 - CO 2 -uitstoot kg/m 2 Voorbeeld 160 140 120 135 Voorbeeld Diemen: CO 2 -uitstoot / FTE hoger CO 2 -uitstoot / m 2 lager 100 90 100 98 80 65 70 79 60 54 48 40 33 37 20 8 0 3

Conclusie Deelnemende gebouwen scoren behoorlijk goed Gas per FTE nog meeste te winnen Hoorn 3 is goed op weg: laagste score Hoorn 4 / Purmerend meest te winnen Uitstoot kg/fte 5 gebouwen > gemiddeld Uitstoot kg/m 2 4 gebouwen > gemiddeld Knelpunten en oplossingen in Energiebesparing gemeentelijke gebouwen Gabrielle Uitbeijerse Startpunt brainstorm (januari 2011) Resultaat januari 2011 Knelpunten financiering van benodigde maatregelen nonchalante houding van gebruikers weinig inbedding van beleid intransparante markt beheerders hebben het probleem niet in beeld schieten tekort in kennis en tijd Groepen: brainstorm over vragen Voorbeeld uitwerking vraag Hoe kun je energieverbruik beheren in nieuw of gerenoveerd kantoorpand? Hoe kun je mensen meekrijgen in energiebesparing? Hoe kun je het energieprobleem in beeld van gebouwgebruikers brengen? Hoe kun je gebouwbeheerders bekendmaken met laaghangend fruit? Hoe kun je energiezuinig beleid breed inbedden bij de gemeentelijke organisatie? 4

Gouden ideeën ontwerp het pand en het energiebeheer samen met de beheerder maak gebouwbeheerders medeverantwoordelijk en ambassadeurs voor energiebesparing presenteer goede voorbeelden met grappige visualisaties (filmpjes bijvoorbeeld) motiveer gebouwbeheerders en laat ze resultaten presenteren door monitoring (zichtbaar maken) maak van energie besparen een sport en creëer zo draagvlak Zelf aan de slag: Actorenanalyse Anne de Klerk - Gabrielle Uitbeijerse Energiebesparing gemeentelijke gebouwen Eigen gemeente Factoren Doel Huidige stand van zaken Beoogd resultaat Nodig Benodigd gedrag Factoren Instrumenten Motiverende factoren (willen): kennis, attitude, sociale norm, eigen effectiviteit, etc. Faciliterende factoren (kunnen): geld, vaardigheden, techniek, organisatie, etc. Versterkende factoren (versterken): positieve of negatieve feedback van collega s vrienden, familie, etc. Actorenanalyse Houding en invloed Realiseren van je doel: Wie (intern/extern) Waarom heb je hén nodig? Verwachtingen Belangen Houding Mate van invloed Actiebereidheid Wat maakt je tot een interessante partner? 5

Nu zelf aan de slag! Vorm duo s Vul het schema in (2 zijden) Brainstorm samen over invulling Instrumenten Welke instrumenten zijn in te zetten? Folder / poster / brief Bijeenkomst / overleg / workshop Aanspreken Denk ruimer! Passend bij uw organisatie / collega s Vernieuwend Zie brainstormverslag Resultaten Actorenanalyse Politiek (B&W / raad / wethouder) MT, gemeentesecretaris: heel belangrijk (nemen besluit, capaciteit) Gebruiker / gebouwbeheerder / schoonmaker Uitvoerders van beleid Leveranciers (van maatregel: installateur / aanlevering) Financiele beleidsbepalers Aanpak / acties Laat financiële mensen meerekenen, betrekken vanaf begin Wensen / ondersteuning CO 2 -SP 2012: - Op weg helpen om samen in gesprek te komen - Welke instrumenten gebruiken - Netwerken - Sessie als vandaag - Gesprekspartner / informatievoorziening (externe, extra partij) - Factsheet monitoring? - Ondersteuning bij bereiken financiele mensen Gemeenten Conclusies en afsluiting Castricum (Harry Smith, breed) Amstelveen (Richard van Leeuwen, ESCO, oplossing voor split incentive) Haarlem (Rudy de Vries, meedenken financiering duurzame ontwikkeling, hele pakket) Hilversum (Paul Lammers, bereidheid/draagvlak creëren) Vervolg project Hele gemeentelijke organisatie? Wensen? Bedankt voor uw deelname! 6

Extra informatie Gebouwenbeheerder, al lid van www.lokaalklimaatbeleid.nl/netwerk? Tips, instrumenten en (praktijk)voorbeelden van energiebesparende maatregelen, http://www.agentschapnl.nl/nl/programmasregelingen/energiezuinig-gebouwbeheer 7