LEONARDO-ONDERWIJS Het Kompas Harderwijk 2013-2014 1
Het Kompas Harderwijk Visie De VCO Harderwijk heeft in haar missie opgenomen: `Elk kind telt`. Natuurlijk kent iedereen Leonardo da Vinci (1452-1519). Hij was misschien wel het meest veelzijdige genie uit de wereldgeschiedenis. Reeds op jonge leeftijd observeerde hij zijn omgeving, stelde vragen, verzamelde informatie, probeerde dingen uit en liet zijn fantasie te werk gaan. Hij was architect, uitvinder, ingenieur, filosoof, sterrenkundige, natuurkundige, scheikundige, beeldhouwer, schrijver, schilder en componist. De `Leonardo s van deze tijd, 2 à 3% van alle kinderen, vallen in de categorie hoogbegaafd. Over het algemeen hebben zij een brede algemene ontwikkeling, een grote taalschat, een goed getal inzicht en meestal hebben zij zich leren lezen. Op de reguliere basisschool blijkt dat de daar gehanteerde lesmethodes en het gemiddelde groepsniveau, niet aansluiten bij de onderwijsbehoeften van deze kinderen. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat 50% tot 80% van deze kinderen problemen krijgt op school. Hierdoor ontplooien deze kinderen hun talenten niet of nauwelijks. Dit heeft grote gevolgen voor hun persoonlijke ontwikkeling en voor de maatschappij. Kinderen met meer capaciteiten hebben extra begeleiding en minder instructie nodig, door aanpassingen in het tempo en de inhoud van het onderwijsaanbod. Hun capaciteiten dreigen verloren te gaan door een verkeerde leerstijl, faalangst, onderpresteren en/of demotivatie. Hoogbegaafde kinderen met een IQ van rond de 130 of meer behoren daarom tot de doelgroep van het Leonardo-onderwijs. De wens om de kwaliteit van het onderwijs voortdurend te verbeteren is één van de drijfveren om te komen tot Leonardo Onderwijs, namelijk: ieder kind samen met leeftijds- en groepsgenoten op hun eigen, hoogst haalbare niveau te brengen en te laten excelleren. Dit moet in het vormgeven van Passend Onderwijs de komende jaren gestalte krijgen. Daarom is VCO Harderwijk in januari 2009 een samenwerkingsovereenkomst aangegaan met de Leonardo Stichting en in het schooljaar 2009-2010 op CBS Het Kompas gestart met twee groepen van 16 leerlingen (midden- en bovenbouw) voor volledig dagonderwijs aan hoogbegaafde kinderen. Ons streven is om 20 kinderen per groep te plaatsen. Het Leonardo Onderwijs in Harderwijk is gekoppeld aan de protestants christelijke basisschool Het Kompas en vervult een regiofunctie. 2
Toelatingsprocedure Ouders kunnen, door het invullen van een Leonardo belangstellingregistratieformulier, kenbaar maken belangstelling te hebben voor het Leonardo-onderwijs op Het kompas in Harderwijk. Zij krijgen een informatiepakket thuisgestuurd of gemaild, met o.a. de mogelijkheid zich op te geven voor het bijwonen van één van de georganiseerde informatieavonden. Wanneer men na het bezoeken van de informatieavond meent dat hun kind in aanmerking komt voor het Leonardo Onderwijs dient het Intelligentieonderzoek en een aanmeldingsformulier opgestuurd te worden naar het Kompas. Deze basisinformatie wordt beoordeeld door de directeur, een Leonardo leerkracht en een psycholoog. Hierna volgt een gesprek met de directeur en een Leonardo leerkracht. Ook wordt er op de huidige school informatie opgevraagd. Bij twijfel is het mogelijk dat er geobserveerd gaat worden op de huidige school. Blijkt een kind te behoren tot de doelgroep, dan krijgen de ouders het advies hun kind aan te melden bij de Leonardo-afdeling van Het Kompas in Harderwijk. Mocht echter uit de basisinformatie blijken, dat er geen sprake is van hoogbegaafde capaciteiten dan wordt een kind niet toegelaten. Dit geldt ook voor kinderen met ernstige gedragsproblemen. Mocht de beschikbare informatie onvoldoende zijn om advies uit te brengen, dan is aanvullend onderzoek of informatie nodig. De ouders wordt gevraagd de aanvullende informatie te leveren. Het kan zijn dat het nodig is om het kind in de huidige schoolsituatie te observeren. Dit vindt altijd plaats na overleg met de ouders en de huidige school. 3
Organisatie Het Leonardo-onderwijs Harderwijk is gekoppeld aan VCO basisschool Het Kompas. De directeur van het Kompas is eindverantwoordelijk en is betrokken bij de personele formatie, het personeelsbeleid een de financiën. Dit geldt ook voor de algemene organisatie en de onderwijsinhoudelijke leiding. De Leonardo leerkrachten hebben de dagelijkse leiding in de groepen. De vakleerkrachten zijn, onder verantwoordelijkheid van de Leonardo - bouwcoördinator, verantwoordelijk voor het uitvoeren van de lessen Spaans, Engels en denksporten. De kinderen zijn dit schooljaar (2013-2014) ingedeeld in de volgende groepen: De onderbouw: groep 3 en 4 De middenbouw: groep 5 en 6 De bovenbouw: groep 7 en 8 De vakgebieden lezen, taal, spelling en rekenen worden gegeven in groepsdoorberekende lesgroepen. Op maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag, wordt er gewerkt van 8.30 uur tot 15.15 uur, met een middagpauze van 12.00 uur tot 13.15 uur. Op woensdag wordt er gewerkt van 8.30 uur tot 12.30 uur. De Regeling tussenen naschoolse opvang is gelijk aan die van het reguliere Kompas. Groep 8 LBB krijgt samen met groep 8 regulier op donderdagmiddag training in de Eind Cito en daarnaast het maken en plannen van huiswerk, als voorbereiding op het Voortgezet Onderwijs. Ook voeren zij samen de eindmusical op en gaan samen op kamp. 4
Uitgangspunten voor het Leonardo-onderwijs Het onderwijsconcept van Leonardo-onderwijs Harderwijk heeft een aantal uitgangspunten aangeduid met de 10 bouwstenen van goed onderwijs aan hoogbegaafde kinderen, passend bij de onderwijsbehoeften van deze doelgroep. 1. Herkennen en erkennen van hoogbegaafdheid: De schoolomgeving houdt rekening met de behoefte aan herkenning en erkenning van de doelgroep. Deze bouwsteen komt terug in de vakken: wereldoriëntatie (het curriculum), Leonardo tijd, filosofie en in de methode vreedzame school 2. Makkelijker leren: Beperken van de instructie en oefenstof van de basisvakken lezen, taal, spelling en rekenen en aanbieden van extra stof. Beperken van herhaling. Deze bouwsteen komt terug in de vakken: rekenen, taal, spelling, lezen en begrijpend lezen. 3. Meer leren: Aanbieden van extra vakken in een leerlijn (denksporten en vreemde talen). Deze bouwsteen komt terug in de vakken: Spaans, Engels, bridge, schaken, het curriculum, Leonardo tijd en filosofie. 4. Sneller leren, m.a.w. verkorte instructie: Deze bouwsteen komt terug in de vakken: rekenen, taal, wereldoriëntatie en curriculum. Er wordt minder tijd besteed aan deze vakken. 5. Thematisch leren: Creatieve- en wereld oriënterende vakken in project- en ateliervorm. Deze bouwsteen komt terug in de vakken: het curriculum. 6. Rijker leren: Gastlessen en excursies door externe deskundigen. Deze bouwsteen komt terug in de vakken: minstens 5 x per jaar excursies en gastlessen. 7. Leren leren: Studievaardigheden. Deze bouwsteen komt terug in het vak: studievaardigheden. 8. Samen leren: Samen spelen en leren met ontwikkelingsgelijken. Deze bouwsteen komt terug in de vakken: het curriculum en Leonardo tijd. 9. Anders leren: Aansluiten bij de leer- en denkstijl (deep level, top down, non lineair en creatief). Deze bouwsteen komt terug in de vakken: alle vakken. 10. Leren omgaan met hoogbegaafdheid: Tijdens de lessen sociale vorming wordt de kinderen geleerd om te gaan met hun hoogbegaafdheid. De leerkrachten voldoen aan het competentieprofiel van de Leonardo-leerkracht en volgen een nascholingstraject. Deze bouwsteen komt terug in de vakken: de methode vreedzame school en studievaardigheden. 5
Klassenmanagement en aanbod van leerstof Het Leonardo-onderwijs Harderwijk werkt niet met het leerstofjaarklassensysteem maar met drie basisgroepen, namelijk een onderbouwgroep, een middenbouwgroep en een bovenbouwgroep. Nadat de didactische ontwikkeling van de basisvaardigheden rekenen/wiskunde, taal/lezen en spelling zijn getoetst en in kaart gebracht, kunnen de kinderen groepsdoorbrekend worden ingedeeld. Voor deze werken we in lesgroepen. Elke groepsleerkracht biedt de leerstof aan in maximaal drie instructieniveaus. Uitgangspunten voor de instructie en oefenstof zijn het principe van indikken en verrijken en het principe van `top down` leren. Nadat het juiste startniveau is bepaald maken de kinderen de methodetoets vooraf en krijgen daarna beperkte en ingedikte oefenstof. De vakken begrijpend lezen en schrijven worden in de basisgroep gegeven. De wereld oriënterende vakken (aardrijkskunde, geschiedenis, verkeer en natuur & techniek) worden in schoolprojecten aangeboden, waaraan alle groepen deelnemen en waar de onderwerpen van de kerndoelen aan de orde komen. In een driejarige cyclus komen de onderwerpen van de kerndoelen aan bod. Topografie wordt in de midden- en bovenbouw als apart vak aangeboden. Spaans wordt in de midden- en bovenbouw groep gegeven. De vorderingen van de leerlingen worden in het rapport vastgelegd en twee keer per jaar met de ouders besproken. Het werkplan wordt met de ouders en het kind besproken aan het begin van het schooljaar. Het behalen van de kerndoelen wordt met het CITO LOVS gecontroleerd. De voorbereiding van de schoolprojecten wordt eerst op teamniveau gedaan, waarin leerdoelen worden vastgesteld. Een projectwerkgroep, bestaande uit ouders, doet de praktische uitvoering, zoals het organiseren van excursies en gastlessen. De inhoudelijke opzet is de verantwoordelijkheid van de leerkracht. Het verbeteren van de individuele leerstijl is een rode draad door alle deelgebieden. De ondersteuning van de emotionele ontwikkeling en het verbeteren van sociale vaardigheden is de andere pijler van het Leonardoonderwijs. 6
Excursies en gastlessen De rijkdom aan kennis en vaardigheden buiten de school leveren een wezenlijke bijdrage aan de overdracht van kennis en vaardigheden binnen het Leonardoonderwijs. Excursies en gastlessen vormen een belangrijk onderdeel van de wereld oriënterende lessen. Elk schoolproject worden er gastlessen en excursies georganiseerd die aansluiten bij het thema van het schoolproject. Identiteit Het Leonardo-onderwijs Harderwijk wordt gegeven op Het Kompas, één van de scholen van VCO Harderwijk met een Christelijke signatuur. De Leonardoafdeling neemt deel aan de vieringen van Het kompas en start met een dagopening en eindigt met een dagsluiting. Voor ons als leerkrachten en ouders met een godsdienstige levensbeschouwing is hun geloofsovertuiging datgene, wat het ten diepste bezighoudt, inspireert en beweegt. Deze levensbeschouwing zal uitgangspunt voor alle lessen. De Leonardo-leerling De Leonardo leerling kenmerkt zich door: Een grote snelheid van denken, relaties leggen en ontdekken Een creatief denkproces wat blijkt uit het volgen van andere denksporen, doorgaans niet stap voor stap. Andere interesses dan zijn of haar leeftijdsgenoten Diepe interesse Het stellen van kritische vragen en het zoeken naar andere oplossingen dan de gangbare Leren vanuit een intrinsieke motivatie Een hoog streefniveau; zij stellen hoge eisen aan de leerstof en aan hen mogen ook hoge eisen gesteld worden Het stellen van eigen doelen aan de leerstof; soms perfectionistisch Het proberen achterliggende systemen en relaties te doorgronden Het hebben van weinig behoefte aan herhaling Het hebben van behoefte aan herkenning en erkenning Het hebben van behoefte aan contact met gelijkgestemden 7
Ouderbetrokkenheid Ouderbetrokkenheid is van groot belang voor het slagen van deze vorm van onderwijs. Ouders kunnen zich aanmelden voor de volgende vormen van ouderbetrokkenheid: Het bestuur van de Stichting Vrienden van Leonardo Harderwijk Eén van de werkgroepen vanuit de Stichting Vrienden van Leonardo Harderwijk Lid van de medezeggenschapsraad van Het Kompas Ouderraadslid van de ouderraad van het Kompas Het verzorgen van gastlessen of excursies Daarnaast wordt ouders, middels een ouderactiviteiten-lijst van Het Kompas, gevraagd zich in te schrijven voor verschillende Kompas activiteiten. Ouders worden elke twee weken op de hoogte gehouden via de Kompaspraat. Een paar keer per jaar is er een nieuwsbrief van de Stichting Vrienden van Leonardo Harderwijk. Voor nieuwe ouders wordt er voorafgaand aan het nieuwe schooljaar, wanneer hun kind op school komt, een informatieavond en/of een kennismakingsavond georganiseerd. Ouderbetrokkenheid met huiswerk Integratie Er is een bewuste keuze gemaakt voor een geleidelijke en bewuste integratie met de kinderen in de reguliere groepen van Het Kompas, tijdens specifieke activiteiten, waarbij steeds bewuste afwegingen worden gemaakt. Kinderen van de Leonardo-afdeling nemen deel aan de vieringen en sporttoernooien en kunnen deelnemen aan gezamenlijke buitenschoolse activiteiten. De kinderen van de Leonardo bovenbouw groep 8 gaan samen met de reguliere groep acht op kamp en voeren samen de musical op. Daarnaast krijgen zij met groep 8 regulier training voor de CitoEindtoets en leren ze huiswerk te plannen en te maken als voorbereiding op het V.O. 8
Financiën De kosten van deze onderwijsvoorziening zijn hoger dan voor het reguliere basisonderwijs. Het bestuur van VCO Harderwijk stelt zich in aanvang garant, maar andere inkomsten zijn noodzakelijk. Naast inkomsten uit subsidies, worden inkomsten verwacht uit de fondswerving van de Stichting Vrienden van Leonardo Harderwijk. Het bestuur van deze stichting benadert de ouders jaarlijks voor een gift. Meer informatie over de Stichting Vrienden van Leonardo Harderwijk kunt u vinden op de website: www.leonardoharderwijk.nl. De jaarlijkse kosten voor ouders zijn verder gelijk aan die van Het Kompas. Een goede start Om de onderwijs- en ondersteuningsbehoeften van de kinderen goed in beeld te krijgen wordt, na een gesprek met ouders, kind en leerkracht, een werkplan geschreven voor elk kind. De eerste informatie daarvoor is verkregen in het oriënterende gesprek, uit het IQ/onderzoek en aanvullende informatie. Het gesprek tussen leerkracht en kind is uitgangspunt voor het vaststellen van de leer- en ontwikkelpunten voor een periode en deze worden vastgelegd in het werkplan. De didactische ontwikkeling van de basisvakken lezen, taal/spelling en rekenen wordt vastgesteld met methode gebonden toetsen. Hierbij kan de leerkracht de afname koppelen aan een diagnostisch gesprek, waardoor er niet alleen een doorkijk komt op het didactisch niveau, maar ook op leerstijl en eventuele faalangst en toets angst. Dit is een secuur proces waarvoor een ruime periode genomen moet worden en waarvan de bevindingen vastgelegd moeten worden in een individueel werkplan. Methodes en methodieken Hoogbegaafde kinderen leren vooral, wanneer de leerstof top-down wordt aangeboden. De huidige methodes en methodieken zijn niet ontwikkeld met dit uitgangspunt. Er is een keuze gemaakt om de leerstof via het routeboekje van de methode aan te bieden. De schoolprojecten worden in alle groepen aangeboden en vastgelegd in een driejaren cyclus. De voorbereiding van de schoolprojecten worden eerst op teamniveau gedaan, waarin de leerdoelen worden vastgesteld. De projectwerkgroep, bestaande uit ouders, doet de praktische uitvoering, zoals het organiseren van excursies en gastlessen. De inhoudelijke opzet wordt door de leerkrachten gemaakt. Het project heeft altijd een gezamenlijke start met een presentatie of inleiding met beeldmateriaal. 9
De puzzel en de balans De drie uitgangspunten van het Leonardo concept zijn Ruimte, Uitdaging en Plezier. De landelijke Leonardo stichting reikt puzzelstukjes aan, waarmee het team van het Leonardo-onderwijs Harderwijk in de komende jaren een unieke en complete vorm van onderwijs gaat samenstellen. Hiermee zoekt ze de balans tussen ideologie en pragmatiek. 10