BestuursBestuurs- en Concerndienst Atlas voor gemeenten 2012: de positie van Utrecht notitie van Bestuursinformatie www.onderzoek.utrecht.nl Mei 2012
Colofon uitgave Afdeling Bestuursinformatie Bestuurs- en Concerndienst Gemeente Utrecht 00 286 15 bestuursinformatie@utrecht.nl in opdracht van Afdeling Bestuursinformatie Sector Bestuurs- en concerndienst Gemeente Utrecht internet www.onderzoek.utrecht.nl informatie Karin de Vries Silver van Dijk Tel. (00) 286 15 Mei 2012
Gemeente Utrecht Inleiding Jaarlijks maakt de Stichting 'Atlas voor gemeenten' een rapportage waarin de 50 grootste gemeenten van Nederland worden vergeleken op een veertigtal indicatoren. De keuze van de gepresenteerde indicatoren is een selectie van de Atlas. Sommige indicatoren zijn eenduidig meetbaar, andere indicatoren zijn samengesteld uit verschillende gegevens, waarbij de keuze de uitkomst sterk kan beïnvloeden. De indicatoren geven een beeld van hoe Utrecht het doet ten opzichte van de andere 49 grootste gemeenten. In deze korte samenvatting van de Atlas, wordt de positie van Utrecht op een select aantal indicatoren toegelicht. De hoofdstukken in deze notitie zijn ingedeeld aan de hand van de volgende twee thema's: Bevolkingssamenstelling (hoofdstuk 1) Sociaal-economische positie en Woonaantrekkelijkheid (hoofdstuk 2) Per hoofdstuk is voor verschillende indicatoren bekeken welke positie Utrecht inneemt op de lijst van 50 grootste gemeenten. Elk hoofdstuk begint met het uitlichten van een belangrijke indicator door een vergelijking te maken met de andere G4-steden en met andere grote steden met een vergelijkbaar inwonertal zoals Eindhoven, Tilburg en Almere (G7). Waar mogelijk is een vergelijking gemaakt met de uitkomsten van de Atlas voor gemeenten van voorgaande jaren. In figuur 1 is overzichtelijk weergegeven hoe Utrecht presteert op een aantal indicatoren uit de Atlas voor gemeenten.
Figuur 1: Positie Utrecht op indicatoren Atlas voor gemeenten 2012 bereikbaarheid van banen (per openbaar vervoer) hoogopgeleiden 1 1 woonaantrekkelijkheidsindex 2 bereikbaarheid van banen bereikbaarheid van banen (per openbaar vervoer) (per auto in de spits) hoogopgeleiden bevolkingsontwikkeling woonaantrekkelijkheidsindex huizenprijzen bereikbaarheid van banen (per auto in de spits) sociaal-economische index bevolkingsontwikkeling vergroening huizenprijzen sociaal-economische index laagopgeleiden vergroening allochtonen (niet-westers) 6 laagopgeleiden arbeidsongeschiktheid allochtonen 7 (niet-westers) bereikbaarheid van banen arbeidsongeschiktheid (per auto buiten de spits) 7 bereikbaarheid van banen (per auto buiten de spits) eenoudergezinnen 8 eenoudergezinnen werkloosheid 18 werkloosheid werkgelegenheid werkgelegenheid 18 armoede armoede 22 aantal bijstandsontvangers aantal bijstandsontvangers 24 gezinnen met kinderen gezinnen met kinderen 44 vergrijzing vergrijzing 49 rang 1 1 2 6 7 7 8 18 18 22 24 44 49 10 20 0 40 50 Bron: Atlas voor gemeenten 2012 4
Gemeente Utrecht 1 Bevolking Bevolkingssamenstelling Bevolkingsindicatoren Rangorde 2008 2010 2011 aantal inwoners 4 4 4 hoogste aandeel niet-westerse allochtonen 6-6 laagste aandeel 65-plussers (vergrijzing) 1 2 2 laagste aandeel 15-29 jarigen-(verjonging) 1 laagste aandeel gezinnen met kinderen 5 7 laagste aandeel eenoudergezinnen 8 9 8 Bron: Atlas voor gemeenten 2009, 2011, 2012 Utrecht is qua inwonertal de vierde gemeente van Nederland. Na Almere en Haarlemmermeer is Utrecht de snelst groeiende gemeente over de afgelopen tien jaar. De verschillen in de top zijn marginaal. Wat betreft het aandeel niet-westerse allochtonen als percentage van de bevolking staat Utrecht op de zesde plaats. De andere G4-steden hebben een hoger percentage nietwesterse allochtonen in de bevolking. In Almere (plaats 4) zijn meer niet-westerse allochtonen dan in Utrecht. In Eindhoven (14) en Tilburg (21) minder. Van vergrijzing is in Utrecht nauwelijks sprake: Utrecht staat op de 49ste plaats wat betreft het aandeel 65-plussers. Almere is de minst vergrijsde gemeente. Utrecht heeft een jonge bevolking: Utrecht staat op de derde plaats van de 50 gemeenten als het gaat om het aandeel 15-29-jarigen. Groningen en Delft staan op plaats 1 en 2. De andere G4 staan op lagere plaatsen. De overige G7-gemeenten staan tussen plaats 9 en 16. Het aantal jonge eenoudergezinnen (gezinnen met één ouder tussen 20 en 9 jaar) is relatief laag in Utrecht. De andere G4-steden staan allemaal bij de laatste tien. Opleidingsniveau Rangorde 2008 2010 2011 laagste aandeel laagopgeleiden 6 4 hoogste aandeel hoogopgeleiden 1 1 1 Bron: Atlas voor gemeenten 2009, 2011, 2012 Utrecht heeft relatief weinig laagopgeleiden als percentage van de beroepsbevolking (plaats ). In de andere G4-steden wonen relatief meer laagopgeleiden, behalve in Amsterdam (plaats 2). In 2008 stond Utrecht nog plaats 6. De Utrechtse beroepsbevolking kent al jaren het hoogste percentage hoogopgeleiden van de 50 grootste gemeenten van Nederland. Amsterdam staat op de tweede plaats. Den Haag (16) en Rotterdam (2) staan lager. 5
2 Sociaal-economische positie en woonaantrekkelijkheid Sociaal-economische indexi De sociaal-economische index combineert gegevens over werkgelegenheid, arbeidsparticipatie, uitkeringsafhankelijkheid en inkomen. Sociaal-economische index Rangorde 2008 2010 2011 Utrecht 4 Amsterdam 2 16 16 Den Haag 1 4 4 Rotterdam 40 9 40 Eindhoven 1 17 17 Tilburg 18 22 2 Almere 28 25 1 Bron: Atlas voor gemeenten 2009, 2011, 2012 Utrecht blijft in 2011 op dezelfde positie staan in de sociaal-economische index en behoudt daarmee haar positie als derde in de top 50. Over de periode 2005-2010 was Utrecht, na Alkmaar, de snelste stijger op deze ranglijst. De andere G4-steden eindigen op ruime afstand van Utrecht. Ook kleinere grote steden als Eindhoven, Tilburg en Almere presteren op dit gebied veel slechter dan Utrecht. De beste 2 gemeenten op deze index zijn Haarlemmermeer en Amstelveen. Amersfoort staat op plaats 4. Werk Werkgelegenheid en participatie 2011 Werkgelegenheidsgroei 2001-2011 18 Netto participatiegraad 8 Bron: Atlas voor gemeenten 2012 De Utrechtse werkgelegenheidsgroei in de laatste tien jaar komt uit in de middenmoot (plaats 18). Van de G4-steden doet alleen Den Haag het beter dan Utrecht. Almere creëert het hoogste aantal nieuwe banen van de 50 grootste gemeenten. Wat betreft netto participatiegraad (aandeel werkenden in de bevolking 15 t/m 64 jaar) staat Utrecht op een bescheiden 8 ste plaats. De participatie is ongeveer gelijk aan het gemiddelde van de G50. Andere G4-steden hebben een nog lagere participatie en staan 6
Gemeente Utrecht lager op de lijst. In Alphen aan den Rijn is de arbeidsparticipatie het hoogst en deze gemeente staat dus ook op positie 1. Arbeidsongeschiktheid en werkloosheid Rangorde 2010 2011 Arbeidsongeschiktheid 7 7 Werkloosheid - 18 Bron: Atlas voor gemeenten 2011, 2012 Utrecht heeft relatief weinig arbeidsongeschikten voor een grote stad en komt in de lijst met 50 gemeenten uit op een zevende plaats. Andere G4-steden hebben meer arbeidsongeschikten en staan lager op de lijst. Op het terrein van werkwerkloosheid staat Utrecht op een achttiende plaats. De top van de ranglijst wordt aangevoerd door de kleinere G50-gemeenten. De eerstvolgende G4- gemeente na Utrecht staat op plaats 26 (Den Haag). Rotterdam sluit de lijst (plaats 50). Inkomen Bijstand en armoede 2010 2011 Aantal bijstandsontvangers 26 24 Huishoudens met inkomen <105% van het sociaal minimum 21 22 Bron: Atlas voor gemeenten 2011, 2012 Met betrekking tot aantal bijstandsontvangers en huishoudens met een inkomen <105% van het sociaal minimum neemt Utrecht, net als vorig jaar een positie de middenmoot in. Voor een stad als Utrecht is dit goede positie. Andere G4-steden staan onderaan de ranglijst. Ook Eindhoven, Almere en Tilburg staan op beide lijsten lager dan Utrecht. Woonaantrekkelijkheid en huizenprijzen De woonaantrekkelijkheidsindex combineert de bereikbaarheid van banen, het culturele aanbod, veiligheidsaspecten, het aandeel koopwoningen, de bereikbaarheid van natuurgebied, het culinaire aanbod, de aanwezigheid van een universiteit en het percentage vooroorlogse woningen. 7
Woonaantrekkelijkheidsindex Rangorde 2008 2010 2011 Utrecht 2 2 2 Amsterdam 1 1 1 Den Haag 4 5 5 Rotterdam 10 15 18 Eindhoven 17 20 16 Tilburg 1 16 15 Almere 42 40 41 Bron: Atlas voor gemeenten 2009, 2011, 2012 Net als in voorgaande jaren staat Utrecht op de tweede plek in de woonaantrekkelijkheidsindex. Amsterdam staat wederom bovenaan de lijst. Rotterdam is het afgelopen jaar gedaald op de lijst (naar plaats 18) en Den Haag blijft op de vijfde plaats. Huizenprijzen Rangorde 2010 2011 Gemiddelde huizenprijzen in euro's Bron: Atlas voor gemeenten 2011, 2012 De gemiddelde huizenprijzen liggen in Utrecht relatief hoog. Alleen in Amsterdam en Amstelveen liggen de gemiddelde huizenprijzen hoger. 8