Vooroordelen elektronische uitwisseling patiëntgegevens achterhaald

Magazine Vooroordelen elektronische uitwisseling patiëntgegevens achterhaald Wearables zorgen voor een revolutie in de zorg Beursspecial Zorg & ICT Digitale microscopen ondersteunen innovaties Magazine over innovatie en ICT in de zorg Jaargang 2 Nr. 1 www.digitalezorg.nl

SCHRIJF NU IN VOOR DE EUROCLOUD NEDERLAND AWARDS 2015! VA BEST BU E PUBLIC SECTO UD START-UP BEST C BEST BUSINESS CASE PRIVA BEST BUSINESS CASE PUBLIC SECTOR UD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BES CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUB BEST CLOUD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BU E PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SECTOR BEST BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST E PUBLIC SECTOR BEST CLOUD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSI VATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SECTOR BEST CLOUD START-UP BEST CL BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SECTOR BEST CLOUD BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SECT UD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLI ST CLOUD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC BEST CLOUD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SEC BEST CLOUD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SECTOR CLOUD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SECTOR BEST START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SECTOR BEST CLOUD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SECTOR BEST CLOUD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SECTOR BEST CLOUD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SECTOR BEST CLOUD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SECTOR BEST CLOUD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PU- BLIC SECTOR BEST CLOUD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SECTOR BEST CLOUD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SECTOR BEST CLOUD START-UP BEST CLOUD PRODUCT BEST BUSINESS CASE PRIVATE SECTOR BEST BUSINESS CASE PUBLIC SEC- TOR BEST CLOUD START Ook dit jaar reikt EuroCloud NL in samenwerking met CloudWorks de EuroCloud Nederland Awards uit. Sponsors zijn EMC en VMware. Noteer alvast 18 juni in uw agenda. Categorieën Best Business Case Private sector Best Business Case Public sector Best Cloud Start-up Best Cloud Product De winnaars dingen ook deze keer weer mee naar de EuroCloud Europe Awards in september Kijk op www.eurocloudnl.eu voor meer informatie Voorwoord Veel zorgen om ICT? De laatste tijd is er weer veel te doen om ICT en technologie in de zorg. Salesforce meldt dat technologie onvoldoende is ingezet in de zorg. De ICT-kosten per ziekenhuismedewerker blijven maar stijgen door de digitalisering. En de transitie van zorg naar de gemeenten mist de mogelijkheden van ehealth. Maar is het ook inderdaad zo slecht gesteld met de opkomst van technologie in de zorg? Er zijn tal van veelbelovende initiatieven: er is aandacht voor technologie in de zorg binnen het onderwijs, startups krijgen ruimte en kansen van de instellingen en beleidsmakers en nieuwe samenwerkingen krijgen vorm om ecosystemen in te richten. Stuk voor stuk ontwikkelingen die meebouwen aan de structurele inbedding van technologie in de zorg. En dat daarbij soms de kost voor de baat uitgaat Tijdens de Zorg&ICT-beurs die van 18 tot en met 20 maart in Utrecht plaatsvindt, zullen veel organisaties weer hun bijdrage aan deze inbedding laten zien. Nieuwe producten en diensten, echte innovaties, startups, Young Professionals en vooral veel netwerken en kennis delen. Meer dan 150 deelnemers zullen u ontvangen en praten u graag bij. Ook wij dragen bij door het vormgeven van het Colofon Digitalezorg.nl Magazine verschijnt 5 maal per jaar in een oplage van 3.000 ex. Het magazine biedt interviews, praktijkverhalen en achtergronden over ICT in de zorg en zorg-innovatie in de breedste zin van het woord. Speciaal geschreven voor bestuurders en zorgprofessionals in het algemeen en ICT-professionals binnen het zorgdomein in het bijzonder. Toezending van Digitalezorg.nl Magazine vindt plaats op basis van abonnementen en controlled circulation. Vraag uw abonnement aan via abonnementen@fenceworks.nl. Uitgever Jos Raaphorst 06-34 73 54 24 jos@fenceworks.nl Hoofdredacteur Paul Pelsmaeker 06-10 60 96 69 pelsmaeker@digitalezorg.nl Advertentie-exploitatie Fred Biloen 06-21 22 07 03 fred@fenceworks.nl Young Professional-programma en de EU ehealth-succesverhalen in de Zorgacademie. Kortom, genoeg reden om u aan te melden. Tot ziens in Utrecht! Paul Pelsmaeker Hoofdredacteur en voorzitter Stichting Digitalezorg.nl Redactie Robbert Hoeffnagel 06-51 28 20 40 robbert@fenceworks.nl Eindredactie/traffic Ab Muilwijk ab@fenceworks.nl Vormgeving Studio Kees-Jan Smit BNO Druk Grafia Media Groep Digitalezorg.nl Magazine is een uitgave van Stichting Digitalezorg.nl Postbus 376 3400 AJ IJsselstein FenceWorks Beatrixstraat 2 2712 CK Zoetermeer Het kopiëren of overnemen van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. Copyright 2015 Stichting Digitalezorg.nl en Uitgeverij FenceWorks nr. 1 / 2015 3

Inhoud Inhoud 8 Zorgsector maakt onvoldoende gebruik van moderne technologie 46 ASCO en SAP samen in medisch onderzoek Traditionele IT-systemen kunnen de dagelijkse operatie van een ziekenhuis danig in de weg zitten. Zo ook bij het Meander Medisch Centrum (MeanderMC). Teneinde twee oudere locaties te consolideren is inmiddels een geheel nieuw ziekenhuis gebouwd in Amersfoort. De bouw werd aangegrepen om ook de IT-infrastructuur ingrijpend te vernieuwen, waardoor medewerkers veel sneller en gemakkelijker dan voorheen kunnen werken met IT-applicaties en zorginformatie. De Amerikaanse kankerbestrijdingsorganisatie ASCO gaat samenwerken met SAP in de strijd tegen kanker. Het resultaat is ASCO s CancerLinQ, een big-datasysteem dat allerlei gegevens van kankerpatiënten wereldwijd verzamelt en daaruit inzichten voor onder andere de juiste behandelmethoden destilleert. 14 Medische hulpmiddelen en cyber security - de stand van zaken Dat cyber security volop in de belangstelling staat bleek recent tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum in Davos in januari 2015. Daar werd uitgebreid over dit onderwerp gesproken. Ook op Europees niveau staat cyber security in het middelpunt van de belangstelling en wordt er aan nieuwe regelgeving gewerkt. Tegelijkertijd bestaat er op dit moment geen specifieke regelgeving die de weerbaarheid van medische hulpmiddelen tegen cyberaanvallen versterkt. Hoe zit het met de beveiliging van medische hulpmiddelen? 18 Dreigende bacteriënresistentie vraagt om IT voor En verder 6 Kort nieuws 11 Spoedartsen massaal over op mobiele communicatie 12 Location based services bieden zorg ongekende mogelijkheden 20 Digitale microscopen ondersteunen innovaties 21 Beursspecial Zorg & ICT 34 Zorg moet investeren in modern datacenter 42 Vooroordelen elektronische uitwisseling patiëntgegevens zijn achterhaald 44 Zorginstelling TriviumLindenhof kiest voor WhatsUp 48 Alles draait om betrouwbaarheid 50 Gezondheidszorg heeft baat bij videosamenwerking consultregistratie Aan het registreren van patiëntgegevens is de zorgverlener soms veel tijd kwijt. Voor artsen-microbioloog is daarvoor het softwareproduct MICORE ontwikkeld. Naast ondersteuning van het consultatieve werk van de medische specialist, maakt de software geautomatiseerde registratie van ziekenhuisinfecties mogelijk. Agenda Datum Evenement Plaats Website 18-20/03/15 Zorg & ICT / Zorg Totaal 2015 Utrecht www.zorg-en-ict.nl 12-16/04/15 HIMSS 15 Chicago Chicago www.himss.eu/secure-place-chicago 22/04/15 Med-e-Tel 2015 Luxemburg www.medetel.eu 40 Wearables zorgen voor een revolutie in de zorg 11-12/05/15 ehealthweek 2015 Riga www.worldofhealthit.org Er zijn stappentellers, hartslagmeters, bloeddrukmeters, fitness trackers en nog een heleboel andere draagbare apparaatjes die bepaalde lichaamwaardes meten. De aantallen en soorten zogeheten wearables groeien explosief: de verwachting van ICT-onderzoeksbureau Gartner is dat er volgend jaar zo n 100 miljoen in omloop zijn, inclusief de smart watches. Tot nu worden die apparaten vooral recreatief gebruikt, voor sport, fitness of dieet. Maar ik voorzie dat deze wearables voor een revolutie in de gezondheidszorg gaan zorgen. 18-20/05/15 Health 2.0 EU Barcelona www.health2con.com/events/conferences/ spring-fling-barcelona-2015/ 22/05/15 Supporting Health by Technology VI Enschede www.utwente.nl/supporting-ehealth/ 27-29/05/15 MIE2015 Madrid www.mie2015.es 18/06/15 6 e congres Architectuur in de zorg Bussum www.zorginformatiearchitectuur.nl/web/ 08/10/15 Mobile Healthcare Zeist www.mobilehealthcare.nl 4 Digitalezorg.nl Magazine nr. 1 / 2015 5

Kort nieuws Technologie onvoldoende ingezet in gezondheidszorg Salesforce, het Customer Success Platform en s werelds meest gebruikte CRM-applicatie, publiceert het rapport 2015 State of the Connected Patient. Uit dit Amerikaanse onderzoek - onder ruim 2000 volwassenen met een zorgverzekering - blijkt dat moderne technologie nog onvoldoende wordt ingezet ter verbetering van het zorgaanbod. Terwijl met name de zogeheten Generatie Y (tussen de 18 en 34 jaar) juist behoefte zegt te hebben aan de inzet van technologische middelen, zoals apps, tele-zorg en wearables. Effectievere communicatie door oefenen met virtuele patiënt Een aan de Universiteit Utrecht ontwikkelde serious game helpt zorgprofessionals effectiever te communiceren met mensen met complexe problemen. Hierdoor kunnen patiënten beter geholpen worden. Dit blijkt uit ervaringen van professionals uit enkele Utrechtse wijken. Uniek aan de game is dat de virtuele patiënt ook emoties toont. Victor Everhardt, wethouder Volksgezondheid van de gemeente Utrecht, en Anton Pijpers, vice-voorzitter van het college van bestuur van de Universiteit Utrecht, tekenden dinsdag 3 februari een overeenkomst voor de verdere ontwikkeling van de game. Met de serious game De Virtuele Patiënt Uit het rapport 2015 State of the Connected Patient blijkt dat slechts 10% van de ondervraagde personen gebruikmaakt van internet, e-mail of tekstberichten om een afspraak met een arts of andere zorgaanbieder te maken. Slechts 40% heeft contact over preventieve zorg, zoals het monitoren van beweeggedrag of het uitvoeren van gezondheidschecks. Hier liggen zeker kansen, omdat de Generatie Y juist behoefte heeft aan communiceren via moderne technologieën. oefenen zorgprofessionals gesprekken met mensen die bovengemiddeld last hebben van meerdere en complexe problemen. In de Utrechtse wijk Overvecht is hiervoor met succes een nieuwe aanpak ontwikkeld. Belangrijk onderdeel van de aanpak is het op een andere manier voeren van persoonlijke gesprekken. De Virtuele Patiënt helpt om een gesprek zo te sturen dat je samen de lichamelijke, geestelijke, maatschappelijke en sociale problemen ontwart. De patiënt kan daardoor een effectievere behandeling krijgen, aldus Ruth Lenstra, praktijkondersteuner van huisartsenpraktijk De Dame en Gezondheidscentrum Ondiep. Opschaling van digitaal gezondheidsportaal voor burgers in regio Utrecht Het gezondheidsportaal PAZIO, dat zorgt voor digitaal contact tussen patiënten en zorgverleners, gaat opschalen in de regio Utrecht. PAZIO heeft al een stevige basis in de eerstelijnszorg in de regio Utrecht. Door opschaling in deze regio naar meer eerstelijnspraktijken en het sociaal domein ontstaat een regionale zorginfrastructuur die de zorg in brede zin digitaal ontsluit voor burgers. ZonMw herkent deze opschalingspotentie en de meerwaarde daarvan voor de zorg. Ze ondersteunt deze opschaling in het kader van haar programma De Zorg Ontzorgd met ICT. Focus op ouderen Mensen worden steeds ouder en hebben een langere periode zorg en ondersteuning nodig. Om die zorg toegankelijk te houden en de zelfredzaamheid van burgers te ondersteunen, is digitale toegang tot zorg essentieel. Bij de opschaling van PAZIO ligt de focus op het ondersteunen van ouderen. Allereerst worden de behoeften van ouderen op het gebied van online zorg in kaart gebracht bij de betrokken zorgorganisaties. Daarbij wordt gebruikgemaakt van de methode User Driven Innovation. Door middel van learning communities wordt op innovatieve wijze kennis gedeeld en gebruikt als feedback voor de opschaling. Belangrijk hierbij is de focus op de procesimplementatie: technisch is er al van alles mogelijk maar inbedding in de dagelijkse praktijk vergt inzet en energie. Krachten gebundeld De opschaling van PAZIO wordt gerealiseerd door een consortium van partijen. Door samenwerking in een consortium worden de krachten gebundeld, daarmee borgen we de continuïteit van het opschalingsproces. Het consortium onder leiding van zorginnovatienetwerk VitaValley bestaat vooralsnog uit PAZIO, PAZIO Patiëntenpanel, UMC Utrecht, Gezondheidscentrum Maarssenbroek (GCM), U-zorg, Saltro en Economic Board Utrecht (EBU). Het initiatief is daarmee verzekerd van een belangrijke basis voor succes: betrokkenheid van alle relevante stakeholders. Menzis geeft NextGen Ventures extra slagkracht op weg naar duurzame gezondheidszorg NextGen Ventures heeft haar fondsvermogen verhoogd naar 12 miljoen dankzij de participatie van zorgverzekeraar Menzis. NextGen Ventures is een gezamenlijk initiatief van Stichting Triade (gelieerd aan het Universitair Medisch Centrum Groningen), Noaber Ventures en DFZ Participaties (gelieerd aan De Friesland Zorgverzekeraar) en richt zich met haar investeringen op innovaties binnen de zorg. De participatie van zorgverzekeraar Menzis verhoogt de slagkracht van het fonds en brengt daarmee innovaties voor een betaalbare en toegankelijke gezondheidszorg dichterbij. Focus van het fonds De gezondheidssector staat onder druk en de zorgkosten blijven stijgen. NextGen is opgericht om slimme innovaties te ondersteunen die de zorgsector duurzamer maken en de kwaliteit van gezondheidszorg verbeteren. De focus van het fonds ligt op preventie, vroegdiagnose en zelfstandigheid (zelfmanagement, langer thuis wonen). Daarbij kijkt het fonds momenteel naar ontwikkelingen op het gebied van: e-health, domotica, serious games en devices. Gezamenlijke doelstellingen Goede zorg voor iedereen, dat is ook het uitgangspunt van Menzis. Daarom zet zij zich met zorgaanbieders, patiëntenorganisaties en andere partijen actief in om goede zorg ook in de toekomst voor iedereen bereikbaar en betaalbaar te houden. NextGen Ventures en Menzis hebben elkaar in hun doelstellingen gevonden en zullen in de toekomst van elkaars netwerk gebruik gaan maken om deze doelen te realiseren. 6 Digitalezorg.nl Magazine nr. 1 / 2015 7

Praktijk IT-infrastructuur ingrijpend vernieuwd Zorgsector maakt onvoldoende gebruik van moderne technologie Traditionele IT-systemen kunnen de dagelijkse operatie van een ziekenhuis danig in de weg zitten. Zo ook bij het Meander Medisch Centrum (MeanderMC), een van de grotere regionale ziekenhuizen van ons land. Het telt 3300 medewerkers en meer dan 580 bedden, verspreid over drie locaties, plus een aantal zorglocaties in regionale centra. Het medisch centrum is tot stand gekomen door een fusie van enkele kleinere ziekenhuizen. Teneinde twee oudere locaties te consolideren is inmiddels een geheel nieuw ziekenhuis gebouwd in Amersfoort. De bouw werd aangegrepen om ook de IT-infrastructuur ingrijpend te vernieuwen, waardoor medewerkers veel sneller en gemakkelijker dan voorheen kunnen werken met IT-applicaties en zorginformatie. Xxx Nieuwbouw en samenvoeging van bestaande faciliteiten is vaak een goed moment om ook problemen in de ITinfrastructuur aan te pakken. Voorafgaand aan de bouw van het nieuwe ziekenhuis in Amersfoort had MeanderMC dan ook de investeringen in technologie stopgezet. Tegen de tijd dat de bouw daadwerkelijk een aanvang nam, was de behoefte van het ziekenhuis aan een upgrade van zijn IT-infrastructuur er zeker niet minder op geworden. Deze behoefte betrof met name ook de virtualisatie van IT-applicaties. De vitualisatielaag ondersteunde op dat moment ongeveer 1500 desktops via Citrix XenApp, samen met een traditioneel Windows PC-park van ongeveer 500 machines. Twee datacenters Het systeem voor de applicatie-virtualisatie was beschikbaar vanuit twee datacenters. Hier stonden meer dan tweehonderd fysieke servers en eenzelfde aantal virtuele machines opgesteld. Het beheer van al deze systemen was geregeld via hypervisors en vcenter 4 beheersoftware van VMware. Het Citrix XenApp 32-bit platform was aan het einde van de levenscyclus en de XenApp-ondersteuning voor medische applicaties was beperkt, vertelt Paul Bauwens, informatie- en communicatietechnologie-architect van MeanderMC. Onze uitdaging was het bouwen van een nieuwe desktop-infrastructuur die een betere basis kon bieden voor het gecentraliseerd ter beschikking stellen van applicaties. En die tevens e en betere ondersteuning voor medische applicaties kon bieden. Daarnaast wilden we het aantal lokaal geïnstalleerde en gespecialiseerde pc s verminderen. Met de overstap op een nieuwe zogeheten virtual desktop infrastructure (VDI) verwachtte het ziekenhuis een aantal organisatiedoelstellingen te kunnen realiseren. Denk aan verbeterde diagnostiek, een hogere productiviteit, een grotere tevredenheid van de werknemers, een betere patiënt-ervaring, goed beveiligde patiëntinformatie en lagere zorgkosten. Tegelijkertijd had het ziekenhuis plannen om een aantal moderniseringen van het datacenter door te voeren om de eigendomskosten (TCO, total cost of ownership) van het center te verlagen, de beheerlasten te verlagen en betere mogelijkheden te creëren voor mobiel werken. Daarmee moesten ook de prestaties, het serviceniveau en de business continuity op een hoger peil komen. TCO-studie MeanderMC heeft een TCO-studie uitgevoerd. Deze toonde aan dat upgraden van XenApp naar Citrix XenDesktop weliswaar marginaal duurder zou zijn dan het bestaande systeem, maar tegelijkertijd additionele voordelen zou bieden. En dan met name vanwege de goede ondersteuning van een VDI-omgeving. Na een evaluatie van een half jaar koos MeanderMC voor de implementatie van XenDesktop op Cisco Unified Computing System (UCS) blade server. Hierbij werd bovendien gekozen voor gebruik van een zogeheten FlexPod. Dit is een door Cisco en opslagspecialist NetApp ontwikkelde oplossing voor computing, networking en storage. Een belangrijk punt hierbij is de keuze voor Cisco UCS. Deze is met name ingegeven door de synergie die hiermee ontstaat tussen IT-omgeving en het netwerk. Daarnaast verwachtten de betrokken IT-specialisten hiermee een redelijk eenvoudige implementatie en configuratie tot stand te kunnen brengen. Bovendien sluit deze manier van werken goed aan op andere oplossingen die reeds in gebruik zijn, zoals VMware voor virtualisatie van applicaties. Verversing Het komt in feite neer op een volledige verversing van het datacenter, zegt Bauwens, Dat was ook haalbaar omdat onze oude informatie- en communicatie-apparatuur economisch aan het einde van haar levensduur was. We hebben daarom onze verouderde server blades uitgefaseerd. Het nieuwe datacenter omvat twee geografisch gescheiden locaties. Daarmee bereiken we een volledige redundantie van de softwarediensten en een gedeeltelijke redundantie voor VDI. MeanderMC kan de operaties vanuit een van de twee sites blijven verzorgen - ook als de ander uitvalt. Onze uitdaging was het bouwen van een nieuwe desktop-infrastructuur die een betere basis kon bieden voor het gecentraliseerd ter beschikking stellen van applicaties Naast VDI ondersteunt het UCS-platform alle bedrijfskritische applicaties. Denk aan het patiënt-monitoringsysteem van Philips, evenals de elektronische patiëntgegevens. Het enige dat hierin niet is opgenomen, is het zogeheten picture archiving and communications system (PACS). Dit draait op een afzonderlijke storage-oplossing. De nieuwe aanpak zorgt ervoor dat het ziekenhuis VDI kan opschalen zonder dat het nodig is om veel opslagcapaciteit toe te voegen. 8 Digitalezorg.nl Magazine nr. 1 / 2015 9

Mappen We hebben de I/O load van VDI gemapt op het grote geheugen van de Cisco UCS blades, waardoor we een zeer goede schaalbaarheid en goede CPU-prestaties voor de virtuele desktops hebben gerealiseerd, zegt Bauwens. We mikken op verticale schaalbaarheid, in termen van CPU en I/O resources per virtuele machine, en horizontale schaalbaarheid door load balancing, of door het aantal parallelle virtuele servers te vergroten. Een voorbeeld van de nieuwe flexibiliteit is dat het ziekenhuis speciaal geconfigureerde blades heeft aangeschaft met CPU s die over minder, maar wel snellere cores beschikken. Met deze benadering heeft het ziekenhuis licentiebeperkingen van de Oracle database kunnen oplossen. Bovendien kunnen nu UCS service profielen worden gebruikt om gemakkelijk en snel blades in te zetten voor ondersteuning van applicaties, of voor ondersteuning van VDI. Resultaten De medische en ondersteunende teams hebben nu sneller toegang tot informatie en zorgdiensten. De prestaties van de applicaties zijn volgens het ziekenhuis met tweehonderd procent verbeterd. De nieuwe hardware ondersteunt 1500 gelijktijdige VDI-sessies, op basis van Windows 7 32-bit pc s met Citrix Receiver en Imprivata software voor eenmalig inloggen. Doordat er geen informatie meer op de lokale harde schijven van de pc s staat, kan MeanderMC nu een betere informatiebeveiliging realiseren. De benuttingsgraad van de servers is met 40 procent toegenomen, terwijl de opslagcapaciteit, het energieverbruik en de koeling juist met hetzelfde percentage zijn afgenomen. Nieuws Dankzij UCS als het fundament voor VDI kan MeanderMC nu nieuwe diensten vierhonderd procent sneller uitrollen, schat men in. Meditaxi neemt CU-BOX op proef in spoedauto van huisartsenposten Het komt in feite neer op een volledige verversing van het datacenter Het dagelijkse IT-beheer is eveneens aanzienlijk vereenvoudigd, zegt zegt Bauwens. Dat bespaart 75 procent tijd. De business continuity en de time-to-recovery zijn met hetzelfde percentage verbeterd. Het belangrijkste voordeel is het gecentraliseerde softwarebeheer. Het installeren van een werkplek en de mogelijkheid om desktopsessies af te breken en elders - zelfs thuis - voort te zetten, biedt de werknemers van het ziekenhuis de broodnodige flexibiliteit. MeanderMC is van plan om de VDI-implementatie uit te breiden om 1800 gelijktijdige sessies te ondersteunen en om Jabber, Cisco s zakelijke instant messenger, te implementeren. Verder kijkt het ziekenhuis naar integratie van technologieën voor social media, videocommunicatie, mobility, BYOD en CYOD (choose your own device). Spoedartsen op grote schaal aan mobiele communicatie De proefprojecten voor het CU-BOX platform voor mobiele berichtenuitwisseling bij de spoedartsendiensten gaan in omvang toenemen. Meditaxi, het bedrijf dat ongeveer 55% van de huisartsenposten voorziet van een spoedauto met chauffeur, is een samenwerking aangegaan met PK Automatisering, de ontwikkelaar van het systeem. Met alle voorzieningen van mobiele informatieoverdracht Apeldoorn. Bij een groter aantal afnemers is het functierijke systeem straks prijstechnisch in te passen binnen het gaan de partijen in de keten van het zorgvervoer elkaar vaker zien en spreken. Door die samenwerking ontstaan budget van de huisartsenposten. win-win situaties, aldus Joost Clijsen, directeur Dutch Medical Group, waarvan Meditaxi een onderdeel is. Minder administratie voor spoedarts De op Schiphol gevestigde organisatie is met Broeder de CU-BOX bundelt alle informatie in de spoedauto s van de Vries tevens actief in nationaal en internationaal ambulancevervoer. Clijsen heeft als ondernemer in het zorgver- de chauffeur en medische gegevens voor de spoedarts. Het huisartsenpost; navigatiegegevens en ritinformatie voor voer de opkomst van digitale hulpmiddelen van dichtbij concept is ooit door PK bedacht om een spoeddienst te laten meegemaakt. Lag aanvankelijk de nadruk op ritregistraties voldoen aan kwaliteitsindicatoren van de huisartsendiensten en de richtlijnen voor spoedvervoer. De gecertificeerde en voertuignavigatie, gaandeweg is ook de informatievoorziening naar de spoedarts een belangrijke rol gaan spelen. zorgserviceprovider met vestigingen in Assen en Eindhoven Een valbestendige laptop, geplaatst in een docking station werkte destijds aan projecten rond het landelijk EPD/LSP in de auto, stelt een arts in staat de informatie uit dossiers met onder meer de Ensemble technologie van InterSystems, te raadplegen alvorens bij het spoedgeval te arriveren. waarmee zich data van uiteenlopende applicaties met elkaar laat koppelen. Daarnaast experimenteerde PK met innoverende mobiele communicatietechnieken. Die expertise zorgt Clijsen: We hebben veel ervaring met op de huisartsenposten gebruikte software als Call Manager en Protopics en ervoor dat CU-BOX altijd en overal verbinding heeft, ook in met navigatiesoftware van TomTom en CityGIS, alsmede de grensstreken. Een huisartsenpost kan daardoor altijd zien met het Mobitex draadloze radionetwerk van RAM Mobile waar een auto zich bevindt en wat de status is. Data. Die afzonderlijke voorzieningen functioneren naar behoren. Van onze klant in Doetinchem, maar ook van elders uit de markt, horen we van CU-BOX positieve geluiden auto s met CU-BOX zijn uitgerust, roemt locatiemanager Bij de huisartsendienst Drenthe, waar al langer 6 spoedals het gaat om het classificeren van de ritten, fijnmazige Ronald Officier de administratieve ontlasting die het systeem bewerkstelligt. Voorheen was een arts na een dienst rapportages, dynamisch spoedvervoer en storingsvrije communicatie. Wij willen een bredere groep kennis laten van 8 à 9 uur soms nog eens een uur extra tijd kwijt aan maken met het systeem. Daartoe hebben we CU-BOX ingebouwd in een spoedauto, die we eerst op proef laten rijden naar de volgende visite. De uitwisseling van de gegevens het rapporteren. Hun verslagen maken ze nu tijdens de rit bij één van onze klanten: de Regionale Huisartsenpost met de diverse dossiers verloopt digitaal en storingsvrij. 10 Digitalezorg.nl Magazine nr. 1 / 2015 11

Technologie Location based services bieden zorg ongekende mogelijkheden Je moet een onderscheid maken in passive en active tracking bij LBS, legt Spencer Hinzen, regional sales director Southern Europe bij Ruckus Wireless, uit. In de gezondheidszorg bieden zogeheten location based services (LBS) tal van toepassingsmogelijkheden. Denk aan navigatie binnen instellingen via mobiele telefoons of tablets. Ook kunnen patiënten op eenvoudige wijze gelokaliseerd worden. Maar wat is LBS nu precies? Hoe werkt het? En hoe zit het met de privacy-aspecten? Misschien kent u het fenomeen location based services nog wel van de ophef rond een aantal winkelbedrijven. Zo kwam de Bas Group, eigenaar van onder andere Dixons, vorig jaar negatief in het nieuws toen bleek dat de retailketen zijn klanten volgt met wifi-tracking. Het bedrijf had verzuimd de bezoekers van zijn winkels van deze ontwikkeling op de hoogte te stellen. Hierdoor hadden die niet de mogelijkheid gekregen om - bijvoorbeeld - wifi op hun smartphone uit te zetten en op die manier niet mee te doen met deze vorm van het volgen van mensen. IP-adres Location based services kunnen voor tal van doeleinden worden ingezet. In de zorg kunnen we onder andere denken aan het volgen van mensen of goederen. Waar bevindt zich een patiënt, een arts of een technisch medewerker die support kan geven bij een storing in een apparaat of systeem? Maar denk ook aan het volgen van goederen en medische artikelen - van bedden tot mobiele meet- en analyseapparatuur. Daarnaast zijn ook veel toepassingen denkbaar als het op de locatie afstemmen van apps op tablets. Of het informeren van mensen die bepaalde locaties naderen. Zoals vaker gebeurt bij dit soort innovatieve technieken stuiten de initiatiefnemers al snel op het fenomeen privacy. In veel gevallen prikkelt de techniek echter dermate de fantasie dat dit aspect nog wel eens over het hoofd wordt gezien. Zo gaf Bas Group in een verklaring aan dat het onderwerp privacy helemaal niet was opgekomen. Belangrijkste daarvoor was dat zij alleen de bewegingen van MAC-adressen in kaart brachten. Niet ieder gegeven hoeft immers te worden gekwalificeerd als persoonsgegeven, daarvoor is het een vereiste dat het herleidbaar is tot een individu. Volgens privacy-toezichthouder CBP is daarentegen een IP-adres voldoende om te individualiseren, to single out a person, zoals het in wetteksten heet. Daardoor wordt een IP-adres een persoonsgegeven zonder dat verdere gegevens van de houder van het adres bekend zijn. Het argument is dat met behulp van een IP-adres de houder ervan beïnvloed kan worden met gerichte reclame of informatie. Van het CBP moet het betreffende individu op de hoogte worden gesteld en een aanbod krijgen zich hiervoor af te melden. Visitekaartje Het is de vraag of wat voor IP-adressen geldt ook van toepassing is op MAC-adressen. Een MAC-adres is immers het unieke visitekaartje van een apparaat en niet van een persoon. Een mobiele telefoon is echter meestal wel een persoonsgebonden apparaat dat niet aan derden wordt meegegeven. Door de verplaatsingen van een specifieke telefoon in kaart te brengen, is te achterhalen waar de eigenaar woont en werkt en kan met aanvullende informatie zijn of haar identiteit worden vastgesteld. De ervaringen van onder andere Bas Group leiden tot helderheid over wat wel en niet kan. Het CBP stelt dat zodra MAC-adressen worden opgeslagen de eigenaren van de apparaten hierover moeten worden geïnformeerd. Zij moeten bovendien tijdig de mogelijkheid krijgen hun wifi of bluetooth uit te schakelen. Voor het meten van anonieme klantgegevens over beweging of aanwezigheid hoeven de MAC-adressen niet lang te worden bewaard. Als de gegevens daarna worden vernietigd, is er volgens het CBP niet veel aan de hand. Passive versus active tracking Je moet een onderscheid maken in passive en active tracking bij LBS, legt Spencer Hinzen, regional sales director Southern Europe bij Ruckus Wireless, uit. Ruckus Wireless is een leverancier van wifi-netwerken en LBStechnologie. Bij passive tracking vindt data-uitwisseling plaats tussen het apparaat en het wifi-netwerk, zoals alle wifi-apparaten normaal gesproken altijd al doen tijdens het zoeken naar nieuwe draadloze netwerken in de omgeving. De exploitant - of dat nu een winkelketen is die klanten ontvangt of een zorginstelling die patiënten en bezoekers volgt - krijgt dan informatie over MAC-adressen, signaalsterktes en het type apparaat dat de klant gebruikt. De enige wijze waarop de klant zich bij passive tracking kan afmelden voor de dienst, is door wifi uit te zetten. Bij active tracking meldt de klant zich via een app of portal aan bij het netwerk en is dus sprake van communicatie in twee richtingen. Apps geven bij installatie aan welke informatie van de gebruiker ze nodig hebben. Hoe lang de gegevens worden bewaard is volgens Hinzen iets dat de netwerkbeheerder bepaalt. Bij passive tracking kunnen bij het bewaren van MAC-adressen privacy-issues optreden. Bij active tracking kan een gebruiker aangeven waaraan hij wel of niet wil meewerken. Dat kan de ontwikkelaar van de software in de app regelen. Analysemogelijkheden LBS biedt ongekende mogelijkheden. Doordat met LBS bewegingen nauwkeurig kunnen worden bijgehouden, kunnen bedrijven op maat gesneden diensten opzetten. De techniek biedt brede analysemogelijkheden op basis van real-time of historische informatie op basis van locaties. In de gezondheidszorg biedt LBS een brede variatie aan toepassingsmogelijkheden zoals navigatie via mobiele telefoons of tablets. Doordat LBS in feite een soort GPS voor overkapte ruimten vormt, zijn ook tal van operationele toepassingen denkbaar die gebruikt kunnen worden om werkprocessen te optimaliseren of apparaten en systemen te lokaliseren en te beheren. SPoT Service SPoT Service van Ruckus Wireless helpt bezoekers of patiënten in een overdekte omgeving met een wifi-netwerk bij hun zoektocht naar locaties of diensten. Ook kunnen alle apparaten en systemen die een wifi-signaal uitzenden worden gevolgd. Een zogeheten heat map geeft met stippen, kleurgebieden en grafieken in real-time een beeld van de positie van alle personen en apparaten. De software biedt mogelijkheden om gebieden met elkaar te vergelijken en om verkeerspatronen in verschillende zones tegen elkaar af te zetten. De real-time data kan tegelijkertijd worden vergeleken met historische data. 12 Digitalezorg.nl Magazine nr. 1 / 2015 13

Juridisch Belangrijke vraag: is het mogelijk om patiënten met actieve implanteerbare hulpmiddelen, zoals pacemakers, op deze manier op afstand te gijzelen? fabrikant van een medisch hulpmiddel is verantwoordelijk voor de naleving van deze eisen. In het licht van cyber security springen de volgende twee eisen in het oog: Ja en nee. Een medisch hulpmiddel kan geïnfecteerd raken met ransomware en de patiënt zal misschien een bezoek aan het ziekenhuis moeten brengen om van zijn cyberinfectie af te komen. In het ergste geval zal een implantaat mogelijk operatief verwijderd moeten worden. Er is voor cybercriminelen geen business model voor grootschalig gebruik van ransomware in de context van medische hulpmiddelen. Aanvallen met ransomware zullen vooral heel doelgericht en persoonlijk zijn. In zijn algemeenheid vormt malware wél een bedreiging voor de veiligheid van medische hulpmiddelen. Het hacken en daadwerkelijk ontregelen van medische hulpmiddelen vormt een grotere bedreiging voor de gezondheid van een patiënt en het imago van de fabrikant en het ziekenhuis. 12.1 Hulpmiddelen met programmeerbare elektronische systemen moeten zodanig zijn ontworpen dat herhaalbaarheid, betrouwbaarheid en prestatievermogen van deze systemen overeenkomstig het beoogde gebruik, gewaarborgd zijn. In geval van een eerste fouttoestand (in het systeem) ( single fault condition ) moeten er passende maatregelen worden getroffen om de daaraan verbonden risico s zoveel mogelijk uit te schakelen of te verminderen. 12.1 bis In het geval van hulpmiddelen waarin software is opgenomen of die op zichzelf medische software zijn, moet de software met de meest geavanceerde methoden worden gevalideerd, rekening houdend met de beginselen van de ontwikkelingscyclus en van risicobeheer, validatie en verificatie. Medische hulpmiddelen en cyber security - de stand van zaken Dat cyber security volop in de belangstelling staat bleek recent tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum in Davos in januari 2015. Daar werd uitgebreid over dit onderwerp gesproken. Ook op Europees niveau staat cyber security in het middelpunt van de belangstelling en wordt er aan nieuwe regelgeving gewerkt. Tegelijkertijd bestaat er op dit moment geen specifieke regelgeving die de weerbaarheid van medische hulpmiddelen tegen cyberaanvallen versterkt. Hoe zit het met de beveiliging van medische hulpmiddelen? Mike Lameree is cyber security consultant, Sofie van der Meulen is advocaat bij Axon advocaten In hoeverre zijn medische hulpmiddelen bestand tegen cyberaanvallen? Welke regels zijn er binnen de Europese Unie op het gebied van informatiebeveiliging in relatie tot medische hulpmiddelen? We zien een groeiende noodzaak voor cyber security. Wat kunnen fabrikanten van medische hulpmiddelen nu al doen om de gebruiker van de hulpmiddelen te beschermen tegen cybercriminaliteit? Deze vragen zullen in dit artikel aan de orde komen. Maar we beginnen met de beantwoording van een andere vraag. Risico s Het toepassen van IT in (implanteerbare) medische hulpmiddelen is relatief nieuw. Het zal de patiënt veel goeds brengen. Helaas liggen er echter ook cybercriminelen op de loer. Waar zitten de risico s? Diefstal van data De laatste jaren is diefstal van persoonsgegevens in de medische sector toegenomen. Patiëntgegevens zijn geld waard. Malware Daarnaast maken cybercriminelen steeds vaker gebruik van malware zoals ransomware. Dit is software waarmee belangrijke documenten gegijzeld worden door deze te versleutelen. Bestanden kunnen alleen nog worden ingezien door betaling van - zeg maar - losgeld ( ransom ). Ze vragen enkele tientallen tot honderden euro s en voor grote bedrijven loopt het op tot duizenden euro s. De centrale vraag: is een bedrijf bereid om te betalen of kan men zonder de foto s of documenten? Hacken In november 2014 verscheen in de Britse pers een bericht dat terroristen pacemakers kunnen hacken zoals in Homeland. In deze tv-serie zagen we hoe terroristen het serienummer van de pacemaker van de Amerikaanse vicepresident te pakken kregen en deze onklaar maakten. Het verhaal gaat dat het idee voor dit scenario is opgekomen, nadat de voormalige Amerikaanse vice-president Dick Cheney in 2007 draadloze herprogrammering van zijn geïmplanteerde defibrillator had uitgeschakeld - juist om hacken te voorkomen. Verder legde Barnaby Jack van McAfee in 2011 al een ernstig probleem met de draadloze besturing van insulinepompen bloot. Tot een afstand van honderd meter kon de pomp - in ieder geval in theorie - zodanig worden ontregeld dat het apparaat de patiënt een fatale dosis toedient. Beveiligingsrisico s negeren is voor geen enkel bedrijf een optie. Gelukkig zien we dat bedrijven maatregelen nemen zoals het gebruik van toegangspoorten, kluizen en authenticatie. Het cyberlandschap is echter voor veel bedrijven onbekend terrein. Terwijl criminelen zich snel aanpassen en al snel de kwetsbaarheden van een nieuwe technologie vinden, lopen bedrijven en instellingen vaak achter de feiten aan. Regelgeving Met welke regels op het gebied van cyber security hebben we momenteel te maken als we naar medische hulpmiddelen kijken? En welke regelgeving is er in voorbereiding? Richtlijn medische hulpmiddelen Allereerst de wetgeving voor medische hulpmiddelen. In bijlage I van de Europese Richtlijn medische hulpmiddelen (Richtlijn 1993/42) zijn de essentiële eisen opgenomen waaraan medische hulpmiddelen moeten voldoen. De Door implementatie van de geharmoniseerde standaard EN 62304 software lifecycle processes kan voldaan worden aan deze eisen. Staat er iets in deze standaard op het gebied van cyber security? Ja, in artikel 3.22 vinden we de volgende definitie van security : Protection of information and data so that unauthorized people or systems cannot read or modify them and so that authorized persons or systems are not denied access to them (ISO/IEC 12207:1995 definition 3.25) Deze standaard is sterk gericht op het beveiligen van informatiesystemen zoals databanken van ziekenhuizen waarin patiëntgegevens vastliggen. Verder treffen we de volgende security requirements aan voor standalone software: ( ) Examples include: - those related to the compromise of sensitive information, - authentication, - authorization, - audit trail, and - communication integrity De EN 62304-standaard verwijst verder naar EN 14971:2012 voor het toepassen van risicomanagement op de beveiligingseisen. Deze standaard schrijft een proces voor dat de fabrikant laat beredeneren aan welke risico s het hulpmiddel bloot staat en hoe die in het ontwerp ervan geadresseerd zijn. In de wetgeving over medische hulpmiddelen is verder niets te vinden over cyber security. In Amerika is de Food and Drug Administration (FDA) intussen begonnen met het openbaar maken van richtlijnen voor cyber security voor medische hulpmiddelen. Hierin is een raamwerk opgenomen voor de ontwerpvereisten van een hulpmiddel op het gebied van cyber security. 14 Digitalezorg.nl Magazine nr. 1 / 2015 15

FDA guidance In oktober 2014 heeft de FDA het document Content of Premarket Submissions for Management of Cyber security in Medical Devices gepubliceerd. In dit document is cyber security als volgt gedefinieerd: the process of preventing unauthorized access, modification, misuse or denial of use, or the unauthorized use of information that is stored, accessed, or transferred from a de privacy van gebruikers van medische software. Deze verantwoordelijkheid omvat onder andere de verplichting om de beschikbaarheid te garanderen van procedures om de eindgebruiker te informeren en voor te lichten over de mogelijkheden van apps en de gegevens waartoe zij toegang kunnen krijgen. Bovendien dienen zij gebruikers voorzieningen te bieden waarmee zij de kenmerken van de verwerking kunnen aanpassen. medical device to an external recipient. Security by design Volgens de FDA moeten fabrikanten van medische hulpmiddelen maatregelen ontwikkelen om de cyber security te handhaven en de functionaliteit en de veiligheid van de medische hulpmiddelen te waarborgen. Om te bepalen welke maatregelen genomen moeten worden, dienen fabrikanten zich te laten leiden door de volgende security-functies: identificeren, beschermen, detecteren, reageren en herstellen. In de praktijk zien we dat fabrikanten van medische hulpmiddelen hun eigen invulling geven aan cyber security. Zij proberen de apparaten te beveiligen tegen ongeautoriseerd gebruik. Cyber security wordt doorgaans niet als hoofdtaak van de fabrikant gezien en de beveiliging van medische hulpmiddelen schiet daardoor al snel tekort. Ook als een fabrikant denkt een medisch hulpmiddel goed beveiligd te hebben, dan nog weet een hacker vaak relatief eenvoudig zijn weg te vinden. Richtlijn bescherming persoonsgegevens Europa kent op dit moment geen verordening of richtlijn op het gebied van cyber security. Wel zijn er algemene regels voor de beveiliging van persoonsgegevens opgenomen in de Richtlijn bescherming persoonsgegevens (artikel 17). Ook medische hulpmiddelen die verbinding maken met internet en bijzondere persoonsgegevens zoals informatie over iemands gezondheid verwerken, moeten aan die richtlijn voldoen. Wijziging of vernietiging van die gegevens kan de werking van een hulpmiddel of de conclusies die een arts uit de gegevens trekt beïnvloeden. De artikel 29 Working Party (WP29) noemt onder andere in advies 02/2013 over apps op intelligente apparaten het begrip ingebouwde privacybescherming ( privacy by design ). Ook komt privacy by design naar voren in de e-privacy Richtlijn. Privacy by design Wat is privacy by design? Het belangrijkste element is dat reeds bij de ontwikkelingen van een informatiesysteem rekening wordt gehouden met de bescherming van de privacy van gebruikers. Het vereist van fabrikanten dat zij gegevensbescherming vanaf het allereerste begin in het ontwerp meenemen. Fabrikanten van besturingssystemen en apparaten hebben derhalve een grote verantwoordelijkheid voor het waarborgen van de bescherming van de persoonsgegevens en Naast privacy by design heeft WP29 in Opinie 08/2014 ( on the recent developments on the Internet of Things ) security by design geïntroduceerd. In paragraaf 2.6 staat: Er is een risico dat het Internet of Things een alledaags object kan veranderen in een potentieel cyber crime-doelwit. Apparaten die minder veilig zijn aangesloten op het internet vertegenwoordigen risico s voor cyberaanvallen. Datalekken kunnen ertoe leiden dat persoonlijke gegevens worden gestolen en verhandeld. Apparaten en platforms binnen het Internet of Things zullen ook gegevens uitwisselen met en gegevens opslaan op infrastructuren van dienstverleners. Daarom moet bij de beveiliging niet alleen gekeken worden naar de beveiliging van de apparaten zelf, maar ook de communicatieverbindingen, de opslag-infrastructuur en andere ingangen van het ecosysteem. Een voorbeeld: de meeste sensoren die op dit moment op de markt zijn, kunnen geen versleutelde verbinding voor communicatie creëren, omdat de rekenkracht van het apparaat beperkt is door het gebruik van batterijen met een geringe capaciteit. Hierdoor zijn ze extra vatbaar voor zogenaamde man in the middle attacks. Beveiliging van persoonsgegevens is belangrijk, maar maatregelen op basis van deze regelgeving bieden geen bescherming van de gezondheid van gebruikers. Voorstel Richtlijn netwerk- en informatiebeveiliging Als onderdeel van de Europese cyber security-strategie heeft het Europees Parlement in maart 2014 een voorstel voor een netwerk- en informatiebeveiligingsrichtlijn gepubliceerd (NIS Richtlijn). Samen met de voorgestelde EUverordening rond gegevensbescherming zal deze richtlijn op Europees niveau de minimale informatiebeveiligingseisen weergeven. Een belangrijk element van de NIS Richtlijn is dat lidstaten ervoor moeten zorgen dat overheidsinstanties en sommige marktdeelnemers passende technische en organisatorische maatregelen nemen om de veiligheidsrisico s van netwerken en informatiesystemen te beheren (Artikel 14). Er dient een beveiligingsniveau gegarandeerd te worden dat past bij de risico s. Veiligheidsincidenten moeten zoveel mogelijk voorkomen worden en de impact van veiligheidsincidenten moet worden geminimaliseerd voor zover ze van invloed zijn op de kern van diensten die zij verlenen. Bepaalde incidenten zullen bovendien gemeld moeten worden bij de bevoegde autoriteit. Vallen fabrikanten van medische hulpmiddelen onder de NIS Richtlijn? De ontwerprichtlijn zal vooral relevant zijn voor bedrijven die medische hulpmiddelen als service aanbieden. Dat geldt ook voor informatie-dienstverleners en diensten aanbieden zoals monitoring en het op afstand uitlezen van apparaten. Softwareontwikkelaars en fabrikanten van hardware vallen vooralsnog buiten de definitie. In de praktijk bieden deze partijen echter vaak ook diensten die onder de NIS Richtlijn vallen. De richtlijn is echter nog niet formeel vastgesteld. Er kunnen dus nog wijzigingen optreden in definities, reikwijdte en inhoud. Efficiency versus security Op dit moment zijn er alleen specifieke beveiligingsmaatregelen voor medische hulpmiddelen opgenomen in de standaard EN 62304 software life-cycle processes. Vergeleken met Amerika loopt de EU serieus achter. Dat strookt niet met de Europese ambities op het gebied van ehealth, waarbij juist veel medische hulpmiddelen aangesloten worden op netwerken en het internet. De documenten van WP29 hebben wel aandacht voor de concepten privacy & security by design. Deze documenten vormen echter slechts niet-bindende richtlijnen voor de praktijk en hebben alleen betrekking op gegevensbescherming. Ze bieden geen raamwerk voor beveiligingsmaatregelen voor de bescherming van de gezondheid van gebruikers van de medische hulpmiddelen. Tegelijkertijd worden belangrijke standaarden op het gebied van netwerkbeveiliging en IT-risicomanagement in de gezondheidszorg, zoals de IEC 80001 standaard, niet dwingend voorgeschreven. In de praktijk maken steeds meer apparaten draadloos verbinding met computers of andere apparaten in de zorg. Dit zorgt voor efficiëntie. Waardevolle gegevens worden automatisch uitgelezen, waarmee ook tijd bespaard kan Sofie van der Meulen (l.) en Mike Lameree worden. Efficiëntie en security staan echter op gespannen voet met elkaar. Op het gebied van ehealth legt Europa sterk de nadruk op efficiency en lijkt security vooralsnog en onterecht beperkt te worden tot gegevensbescherming. Advies Ons advies is niet te wachten tot het moment dat de EU met regels komt op het gebied van cyber security voor medische hulpmiddelen. Het is zaak om zelf actie te ondernemen om medische hulpmiddelen te beschermen tegen cyber crime. Naast het toepassen van de standaarden EN 62304 en IEC 80001 kunnen de hiervoor genoemde richtlijnen van de FDA gebruikt worden. De FDA-richtlijnen bevatten aspecten die op zichzelf niet nieuw zijn voor organisaties die gebruikmaken van IT, maar ze bieden een goede handleiding. Punten die in de richtlijnen benoemd worden zijn onder andere: Voer een risicobeoordeling uit waarin gekeken wordt naar de kwetsbaarheden van het apparaat, de impact hiervan, de kans van misbruik en de maatregelen die genomen kunnen worden om misbruik te voorkomen of na misbruik het apparaat te herstellen. Beperk toegang tot apparaten tot vertrouwde gebruikers door het implementeren van verschillende authenticatie technieken. Beperk het uitvoeren van niet vertrouwde software updates door de programmeercode digitaal te ondertekenen. Beperk het uitlezen van de gegevens door encryptie toe te passen. Implementeer maatregelen voor detectie van misbruik en bescherm de kritische onderdelen van een apparaat om schade te beperken. Ga na wat de patiënt zelf kan doen in het geval van misbruik en zorg dat de patiënt hiervan op de hoogte is zodat de patiënt - zo mogelijk - het apparaat kan herstellen naar de oorspronkelijke staat. 16 Digitalezorg.nl Magazine nr. 1 / 2015 17

Interview Artsen-microbioloog St. Antonius van start met op werkproces toegespitste software Thijs Tersmette Dreigende bacteriënresistentie vraagt om IT voor consultregistratie Aan het registreren van patiëntgegevens is de zorgverlener soms veel tijd kwijt. Voor artsen-microbioloog is daarvoor het softwareproduct MICORE ontwikkeld. Naast ondersteuning van het consultatieve werk van de medische specialist, maakt de software geautomatiseerde registratie van ziekenhuisinfecties mogelijk. tekst: Frans van der Geest Thijs Tersmette is één van de vijf artsen-microbioloog, data vast, vanaf het eerste contact met de behandelaar tot werkzaam in het St. Antonius Ziekenhuis. Zij zijn lid van de aan de conclusies en aanbevelingen op basis van de labuitslagen, inclusief de actuele en historische gegevens van regionale maatschap Medische Microbiologie en Immunologie, die de ziekenhuizen St. Antonius, Diaconessenhuis de patiënt. Wij werken nu efficiënter en leveren verrijkte Utrecht, Zuwe Hofpoort en Amstelland, alsmede verpleeghuizen en huisartsen bedient. De laboratoria in deze legging is omgekeerd: vroeger rapporteerden we enkel informatie aan de behandelaars. De focus in de verslag- ziekenhuizen produceren per dag duizenden onderzoeksresultaten. Aanvragen van onderzoek en resultaten worden derlijke uitslag als voetnoot. De interpretatie lieten we aan labuitslagen met hooguit een commentaar bij een afzon- al geruime tijd verwerkt via een Laboratorium Informatie de behandelaar over. Nu overleggen we steeds vaker met Systeem (LIMS), dat ook het werkproces op het laboratorium ze over de juiste behandeling en leggen dat vast in ons ondersteunt. Het belang van overleg met behandelend artsen en telefonische consulten over de onderzoeksresultaten die onze conclusies onderbouwen. Dat is een belangrijke consult. De verzamelde labuitslagen zijn de voetnoten, (alleen al in het St. Antonius jaarlijks 12.000) neemt toe. ontwikkeling nu de snel toenemende resistentie van bacteriën ons steeds vaker confronteert met beperkingen in de Tersmette: het bieden van een volledig microbiologisch en behandelingsmogelijkheden, aldus Tersmette. immunologisch onderzoekspakket en de investeringen in laboratoriumvoorzieningen vereisen een ziekenhuisoverstijgende samenwerking van laboratoria. Vandaar dat de MICORE is ontwikkeld door Softmedex uit Duiven. Direc- Geen paniek bij MRSA-uitbraak maatschap voor meer ziekenhuizen binnen de regio werkt. teur Peter Geytenbeek voorziet een grote behoefte aan Onze automatiseringsystemen moeten dus meer ziekenhuizen tegelijkertijd kunnen bedienen. Bij het verwerken van Het is van belang dat ze passen binnen de informatie snel inzetbare functionele IT-modules in de zorgsector. onderzoeksresultaten en consulten moeten we nagaan van architectuur van een organisatie, zodat gegevens ordentelijk zijn opgeslagen en te ontsluiten. Zijn bedrijf ontwik- welk ziekenhuis de patiënt is en op welke locatie binnen onze regio deze nog meer onderzoeken heeft ondergaan. kelde tevens een MICORE module ter ondersteuning van Met de consultregistratiesoftware van MICORE kan dat. de werkprocessen op de afdeling ziekenhuishygiëne & infectiepreventie. De diverse incidenten rond de uitbraak Van uitslag met voetnoot naar consult met van bijvoorbeeld de MRSA-bacterie in ziekenhuizen tonen conclusies aan dat er totale paniek kan uitbreken door het ontbreken Volgens de medicus is deze software geheel op maat voor van actuele informatie bij de coördinerende afdeling, zegt zijn werkproces ontwikkeld. Het systeem legt alle klinische de Softmedex directeur en vervolgt: Er moet snel een lijst 18 Digitalezorg.nl Magazine komen van patiënten waar contact mee is geweest. Bevinden zij zich nog in het ziekenhuis of zijn ze ontslagen? Er is een actie-/takenlijst nodig voor onder andere het starten of opheffen van isolaties of voor het bijhouden van positieve kweekuitslagen. Daarnaast vraagt een calamiteit ook om inzicht in gepland polibezoek en om opnamegegevens van gevlagde patiënten. Met een uitbraak is al gauw meer dan 100.000 euro aan kosten gemoeid. Onze softwareoplossing heb je dus al na één of twee jaar terugverdiend. Thijs Tersmette kan nog geen financieel waardeoordeel geven over de module infectiepreventie. Zijn organisatie gaat er wel mee aan de slag. Alleen al een beperkte reductie van het aantal ziekenhuisinfecties dankzij adequate registratie en terugkoppeling, kan een ziekenhuis aanzienlijke besparingen opleveren. De koppelingen met diverse bronsystemen zijn volgens Tersmette al wel gedefinieerd, maar nog niet gerealiseerd en getest. Hij heeft er alle vertrouwen in en koestert hoge verwachtingen. Vooral van de dashboardfunctionaliteit, die onmiddellijk inzicht geeft in de stand van zaken bij het actueel monitoren van specifieke patiëntgegevens. Interactief te gebruiken gereedschap (Gantt-chart) maakt het mogelijk projecten te plannen en de voortgang te volgen, evenals de ontwikkelingen rond kritische micro-organismen, inclusief trendanalyse. De aanlevering van de infectieregistratie aan PREZIES, het nationale bewakingsysteem van het RIVM, verloopt straks automatisch. Richtlijnen voor antibioticagebruik De voortvarende arts-microbioloog van St. Antonius heeft ook al een volgende uitbreiding van MICORE in het vizier. Ziekenhuizen formeren zogeheten AB-teams, die instellingsbreed de uitgifte van antibiotica controleren en coördineren. Daartoe ontwikkelde Softmedex een Antibiotic Stewardship module. Die moet de leden van de AB-teams gaan ondersteunen bij het opzetten en bewaken van de richtlijnen voor het antibioticagebruik. Niet langer is zo n optimalisatieslag gebaseerd op het raadplegen van historische gegevens, maar wordt deze gestuurd aan de hand van real-time informatie. De software omvat de functionaliteit voor het samenstellen van een interactief AB-boekje, het vaststellen van de interventie prioriteit en het aanmaken van TAM-waarschuwingen (Therapeutische Antibiotica Monitor). Ensemble technologie voor integreren zorgsystemen MICORE software wordt geleverd als SaaS (Software as a Service). Geïnstalleerd op een gevirtualiseerde server binnen het bedrijfseigen computerpark van een ziekenhuis laten de applicaties zich probleemloos opschalen naar een groter aantal gebruikers of een hogere graad van beschikbaarheid. De koppeling met de diverse bronsystemen (EPD, ZIS, HIS, LIMS enz.) verloopt via de Connectivity Gateway, een systeem voor berichtenuitwisseling volgens de HL7- standaard en andere protocollen als X.12 en SOAP. Het ontsluitingsmechanisme is gebaseerd op de Ensemble integratietechnologie van InterSystems. Naast een tool voor het beheren van de koppelvlakken naar de verschillende zorgapplicaties omvat de technologie ook functionaliteit voor workflow management en real-time business intelligence, alsmede analyse op ongestructureerde tekst. De onderliggende database legt alle uitwisseling en transformatie van berichten vast. Ensemble leent zich daardoor goed voor het traceren van data en processen. Volgens Geytenbeek toont InterSystems zich een prima partner, die niet concurreert met specifieke softwareoplossingen. Hun technologie staat internationaal hoog aangeschreven. Zolang de ziekenhuizen zich met hun primaire applicaties conformeren aan de gangbare standaarden voor berichtenuitwisseling, kunnen wij met geringe inspanning alle bronsystemen op onze software aansluiten. nr. 1 / 2015 19

Interview Jan Boers van Dino-Lite: Digitale microscopen ondersteunen innovaties Magazine Digitale USB-microscopen bieden tal van mogelijkheden in de zorg. De lichte en makkelijk mee te nemen apparaten worden meer en meer toegepast. Toch staan traditionele werkmethoden de acceptatie nog wel eens in de weg, meent Jan Boers van IDCP, Europees importeur van de Dino-Lite microscopen. BEURSSPECIAL tekst: Hans Vandam Digitale USB-microscopen worden al veel gebruikt in industriële toepassingen, kwaliteitscontrole, het checken van de echtheid van documenten, bij restauratie van schilderijen Voorbeeld van het gebruik van een Dino-Lite EarScope. en dergelijke. Ook voor de zorg bieden deze microscopen Dit soort USB-microscopen kunnen op eenvoudige wijze volop mogelijkheden, meent Jan Boers, directeur van IDCP. geïntegreerd worden met tal van softwareapplicaties. Deze firma importeert de Dino-Lite digitale microscopen. In de zorg duurt het wat langer voordat er sprake is van een brede acceptatie, meent hij. Dat heeft onder andere onderzoek en zelfonderzoek voor het bepalen van het te maken met het regelen van de goedkeuring die voor het optimale vruchtbaarheidsmoment. gebruik nodig is. Ook blijkt het vinden van budgetten nog Het analyseren van bloedsomloop, met name op de wel eens een punt van aandacht. Maar tegelijkertijd speelt intensive care, waarbij sepsis met software automatisch ook een zekere mate van conservatisme nog wel eens een geanalyseerd kan worden; rol. Soms blijft men liever de oude vertrouwde hulpmiddelen gebruiken. inmiddels toegepast via de telemedicine-organisatie Bij veel Nederlandse huisartsen wordt teledermatologie KSYOS; dit gebeurt in combinatie met de Dino-Lite Eerste toepassingen DermaScope; Toch ziet Boers ook in de zorg de belangstelling toenemen. We zijn met partners betrokken bij diverse projecten met de Dino-Lite CapillaryScope onderzoek gedaan naar Bij het stellen van een diagnose van sclerodermie wordt waarin de Dino-Lite gebruikt wordt als de camera voor het de microcapillairen onder de nagelriem. verkrijgen van microscopische beelden. Die opnamen kunnen vervolgens gebruikt worden in combinatie met In vergelijking met traditionele microscopen, maar ook de farmaceutica of software voor analyse of visualisatie. grotere digitale oplossingen bieden digitale USB-microscopen een aantal voordelen, vertelt Boers. Niet onbelangrijk Hij noemt een aantal voorbeelden: zijn natuurlijk de lagere kosten. Maar er is meer. Het gaat Photodynamische therapie, waarbij slijmhuid met een om handzame en eenvoudig mee te nemen apparaten, Dino-Lite voorzien van UV-licht wordt bekeken om te waarbij niet het te meten of te analyseren onderwerp naar kunnen inschatten of zich kanker aan het ontwikkelen is. de microscoop moet worden gebracht, maar de microscoop Een samenwerking met de makers van een gynaecologisch speculum, de FemiScope, om te komen tot een di- geschikt om geïntegreerd te worden met andere applicaties naar de patiënt. Bovendien zijn onze USB-microscopen gitale versie voor het doen van microscopisch inwendig en software van derden. Met onder andere Bent u klaar voor de toekomst van de zorg? Veelzijdig & inhoudelijk sterk programma Beursplattegrond Innovaties in de zorg 20 Digitalezorg.nl Magazine nr. 1 / 2015 21

Beursspecial Bent u klaar voor de toekomst van de zorg? Van 18 t/m 20 maart vindt u tijdens Zorg & ICT niet alleen het antwoord op deze vraag, u verrijkt tevens uw kennis, inzicht en netwerk waardoor u uw positie als zorgprofessional versterkt in een sector die juist nu in beweging is. De zorgsector is aan grote veranderingen onderhevig. De uitvoering en gevolgen van de decentralisatie en de vragen die dit oproept alsook het beleid om mensen te stimuleren om langer zelfstandig te blijven wonen, doet de behoefte naar kennisdeling, nieuwe antwoorden en het uitwisselen van ervaringen sterk groeien. Zorg & ICT is hét kennisplatform voor mensgerichte zorg- en ICT-innovaties dat zich focust op actuele thematieken en vol vertrouwen koers zet richting de toekomst. Bijvoorbeeld door de behoefte van de bezoekers leading te laten zijn in het programma van de Zorgacademie. De thematieken waarvan bezoekers hebben aangegeven die belangrijk te vinden, staan hier centraal in de vorm van keynotes, lezingen, presentaties en workshops. Deze thematieken zijn: EPD/ECD, domotica & robotica Health apps Gaming in de zorg Wet- en regelgeving Europese zorginnovaties Veiligheid van patiëntgegevens Zorg op afstand (zelfmanagement) Onafhankelijkheid, robots & serious gaming Het stimuleren van mensen om zo lang mogelijk zelfstandig te wonen is een belangrijke pijler voor Zorg & ICT. Op het Domoticaplein ontdekt u bijvoorbeeld dat het niet alleen draait om technologie en woningautomatisering; het gaat vooral om een bepaalde vorm van onafhankelijkheid, gemoedsrust en eigenwaarde van de cliënt. Zorgrobots kunnen hier succesvol worden ingezet ter ondersteuning van de zelfredzaamheid en ter bevordering van mantel- of professionele zorg. Op Zorg & ICT ontmoet 22 Digitalezorg.nl Magazine u enkele van deze slimme en leuke robots die leven in de brouwerij brengen, structuur geven aan de dagelijkse routine en een oogje in het zeil houden. Daarnaast is het nut van games binnen de zorg inmiddels bewezen in bijvoorbeeld revalidatie. De volgende stap is nu om deze serious gaming naar de huiskamer te brengen en zo het zelfmanagement van mensen te vergroten. Jonge entrepreneurs en de Start-up Award Bovendien verscherpt Zorg & ICT haar blik op jong talent met een speciaal programma voor Young Professionals in de Zorgacademie. Daarnaast wordt met de Zorg Innovatie Start-up Award, die dit jaar voor het eerst wordt uitgereikt (in samenwerking met vakbeurs Zorgtotaal die tegelijkertijd in de Jaarbeurs plaatsvindt) de ambities van jonge bedrijven in de zorg een extra platform geboden. Een vakjury selecteert tien partijen die zich gedurende de beurs mogen presenteren aan alle bezoekers. Het beste idee, project of prototype wordt beloond met de Zorg Innovatie Start-up Award 2015. Duurzame toekomst Met een breed en innovatief exposantenaanbod, meer dan 70 klantcases van topleveranciers, een uitgebreid kennisprogramma en nieuwe onderdelen zoals de EPD-ECD Arena, biedt Zorg & ICT u alles wat u nodig heeft voor een standvastige en duurzame positie binnen de zorg. Nu en in de toekomst. Gratis toegangsbadge Meld u nu aan voor een gratis toegangsbadge op www. zorg-en-ict.nl. Met uw toegangsbadge voor Zorgt & ICT heeft u tevens toegang tot Zorgtotaal, die gelijktijdig plaatsvindt in de Jaarbeurs. nr. 1 / 2015 23

Beursspecial Activiteitenprogramma Veelzijdig & inhoudelijk sterk Keynote: Transitie van zorg naar gemeente Woensdag 18 maart om 10:15 uur in zaal 2 van de Zorgacademie De zorgmarkt is constant in beweging. Sinds 1 januari 2015 is de WMO van kracht gegaan, wat veel betekent voor zorgorganisaties en gemeenten. De transitie van zorg naar gemeenten is gestart en volop in gang; hoe kijkt de gemeente naar deze ontwikkeling? Hoe heeft de gemeente Oss haar processen ingericht, hoe werken zij samen met zorgorganisaties en wat zijn de lessons learned tot nu toe? Keynote: Quantified Self, hoe technologie en data invloed hebben op onze gezondheid Vrijdag 20 maart om 10:15 uur in zaal 1 van de Zorgacademie Quantified Self is een wereldwijde non-profit community die zich richt op metingen en experimenten om zelfinzicht te vergroten, onder andere door het gebruik van wearables, open data en visualisaties. De community die voorheen alleen maar mogelijk was binnen de gesloten infrastructuur van bijvoorbeeld een ziekenhuis. Maarten den Braber is medeoprichter van Quantified Self Europe, en medeorganisator van Singularity University NL en Permanent Beta. Tijdens deze keynote praat hij u volledig bij over de impact van deze beweging en wat het betekent voor individuen, zorgorganisaties en bedrijven. Congres WMO: Domotica in de participatie- Op Zorg & ICT kunt u ook dit jaar weer van alles beleven. Naast een groot exposantenaanbod vindt u er ook een uitgebreid inhoudelijk programma vol lezingen, workshops en presentaties. Hieronder enkele highligths. Deel uw kennis en ervaringen met vakgenoten en breid uw netwerk uit! Keynote: Je hebt luisteren en echt luisteren Woensdag 18 maart om 10:15 uur in zaal 1 van de Zorgacademie Zorg waarin de patiënt nadrukkelijk betrokken wordt bij zijn of haar behandeling, leidt tot minder vraag naar zorg, meer zelfmanagement, kostenreductie en hogere kwaliteit van zorg. Maar hoe doet u dat? Weet u of wat u biedt ook is wat uw doelgroep echt wil? Waarin kunt u het verschil maken? Chief listening officer Corine Jansen zet het voor u uiteen. Young Professionals programma Donderdag 19 maart vanaf 08:30 uur in zaal 1 van de Zorgacademie Maak kennis met de wereld van Zorg & ICT en ontmoet innovatieve bedrijven die kansen bieden aan jonge entrepreneurs. Wat zijn de trends van de komende 5 jaar, hoe ziet het landschap er uit en waar liggen de kansen? 08:30 09:10 uur: Inloop met breakfast 09:15 09:20 uur: Opening dagvoorzitter Paul Pelsmaeker, voorzitter Stichting Digitalezorg.nl 09:20 09:45 uur: Trends in HealthIT - Stan Aldenhoven, directeur Aldenhoven & Company 09:50 10:15 uur: Maarten Wittrop Koning, directeur KPN Zorg strategie & innovatie 10:20 10:45 uur: Nick Guldemond, associate Professor Integrated Care & Technology University Medical Centre Utrecht Wetsvoorstel cliëntenrechten bij elektronische gegevensverwerking Alle dagen om 13:00 uur in zaal 2 van de Zorgacademie Op 1 juli 2014 werd het wetsvoorstel cliëntenrechten bij elektronische gegevensverwerking aangenomen door de Tweede Kamer. Wat houdt dit wetsvoorstel precies in en wat zijn de gevolgen in de praktijk? Anton Ekker, juridisch adviseur bij Nictiz (expertisecentrum voor standaardisatie en ehealth), doet het uit de doeken. maatschappij Vrijdag 20 maart om 10:30 uur in Theater Oranje Afwachten is geen optie! Om de WMO transitie te laten slagen wil VWS dat de komende vijf jaar onder andere domotica grootschalig toegepast gaat worden. Smart Homes - Kenniscentrum Domotica & Slim Wonen - voert een pittige discussie met de betrokkenen om de samenwerking tussen gemeenten en initiatiefrijke burgers te optimaliseren, wanneer het gaat om grootschalige invoering van zorgtechnologie en domotica. Domoticaplein Vragen, twijfels of gewoon geïnteresseerd in Domotica & Slim Wonen? Experts van Smart Homes staan tijdens Zorg & ICT samen met diverse aangesloten partners voor u klaar op het Domoticaplein om al uw vragen te beantwoorden en kennis te laten maken met de laatste trends. Ook laten zij u hier de nieuwste zorgrobots zien. Young Professional beursroute Na afloop van het programma brengt de Young Professional beursroute de deelnemers in contact met bedrijven die op dit moment kansen bieden aan jonge talenten. De bedrijven presenteren zichzelf en geven een nadere toelichting over de mogelijkheden die er binnen hun organisatie zijn voor Young Professionals. Kijk voor het volledige programma en om u aan te melden voor de diverse sessies op: www.zorg-en-ict.nl 24 Digitalezorg.nl Magazine nr. 1 / 2015 25

ehealth EPD/ECD DOMOTICA HAL 10 HAL 11 ENTREE WEST Domotica area e-health area EPD/ECD Cafetaria Toiletten Informatiepunt Garderobe ENTREE Situatie per 24 januari 2015. Wijzigingen onder voorbehoud. Innovatie Start-up Organisatie- en VIP- Lounge Domotica plein ehealth startup square ehealth startup square Opleidingen plein EPD ECD arena THEATER ROOD THEATER BLAUW 1 2 ZORG ACADEMIE THEATER ORANJE THEATER GROEN 001 009 011 013 015 017 021 025 031 041 044 046 048 058 060 062 064 055 11A 014 11A 012 11B 013 11B 010 11B 014 11C 045 11B 058 11C 057 11C 059 11C 052 11D 064 11D 058 11E 057 11E 044 11E 048 11E 058 11E 062 11E 064 11E 008 11E 009 11E 013 11E 012 11A 041 11B 047 11B 049 11B 051 11B 053 11B 055 11C 047 11B 015 11A 035 11A 038 11A 036 047 053 11A 037 11A 039 11A040 11B027 11B020 11B034 11B040 11B065 11D061 005 004 003 002 001 11E061 11F059 11F063 11F 045 11F 043 11F042 TO1 TO2 TO3 TO4 11F034 11F020 11F 016 11F 010 11G011 11G 012 11G 014 11G 016 11G 018 11G 020 11G 11G 024 026 11G 028 11E049 11E020 11E034 11F035 11D050 11D034 11D010 11C060 11C050 11C034 11C010 11B037 11B045 004 008 010 016 018 020 003 002 011 015 017 021 031 022 030 032 035 033 051 053 055 067 065 063 016 056 043 050 010 10C 027 028 030 046 10C 029 10C 041 10C 047 10C 051 10C 055 10C054 10C042 10C032 10C022 10D014 10E021 10D018 10D028 10E027 10E039 10D040 10D 048 10E 053 10E 065 11C 004 11D 004 10E 064 10E 068 10F 064 10F 068 10G 068 10G 066 10G 064 10G 060 10G 062 10G 056 10G 052 11F 002 11F 001 11E 006 11E 004 10F 055 10E 054 10E 048 10E 020 10E 016 10E 014 10E 010 10D 009 10E 012 10E026 10F040 10F026 10F 016 10F 014 10E047 10D052 10C067 10C065 10C064 10D063 10D065 001 012 10C 013 10C 015 #zict15 #ztt15 nr. 1 / 2015 27 26 Digitalezorg.nl Magazine Beursspecial

Beursspecial Innovatie Declaratiechaos gemeenten: Care Expert biedt hulp en inzicht Zorgaanbieders kunnen vergelijkbare problemen verwachten rond de uitbetaling van declaraties door gemeenten als de chaos die momenteel speelt in de uitbetaling van het persoonsgebonden budget door de SVB. Dat stelt Bas van Nieuwkerk, algemeen directeur bij Care Expert, specialistische dienstverlener in het declareren en factureren van zorgbudgetten voor zorgaanbieders in de caresector. Er zijn drie dingen nodig om een succesvolle declaratie aan de gemeenten te kunnen waarborgen: een format waarmee zorgaanbieders een declaratie kunnen aanleveren, de goedkeuring van de ingediende declaratie en de uitbetaling. Ik verwacht grote problemen rondom dit proces, vergelijkbaar met de huidige pgb-chaos, waardoor zorgaanbieders met serieuze cashflowproblemen te maken kunnen krijgen. Declaratieformats Om zijn doelgroep te helpen met het uitvragen van de declaratieformats die gemeenten gebruiken, is Van Nieuwkerk gestart met de Gemeentelijke Groene Vink. Op www.gemeentelijkegroenevink.nl kunnen gemeenten hun format centraal beschikbaar stellen aan alle zorgaanbieders in Nederland. Van Nieuwkerk: Om onze klanten, doelgroep én gemeenten te begeleiden met het in kaart brengen van de declaratieprocessen, hebben we een coördinator aangesteld. In de praktijk blijkt dat het erg lastig is om alle gegevens die nodig zijn voor een correcte declaratie uit te vragen aan gemeenten, omdat gemeenten hun wensen rondom de declaratie nog steeds niet volledig geïmplementeerd hebben. Onze coördinator helpt daar vrijblijvend bij. Goedkeuring van de declaratie Als er een format beschikbaar is, of als er tijdelijke afspraken zijn over de declaratie totdat het definitieve format is geïmplementeerd, moet de factuur worden goedgekeurd. Omdat we nog steeds wachten op de formats van een aantal gemeenten, hebben we uit naam van onze klanten een brief gestuurd met de mededeling dat we gewone facturen gaan sturen die aan de wettelijke eisen voldoen. Onze klanten moeten hun declaraties kunnen indienen, omdat ze recht hebben op de uitbetaling van geleverde zorg en dienstverlening. Of gemeenten deze factuur accepteren, is nog maar de vraag, aldus Van Nieuwkerk. Uitbetaling De laatste stap is de uitbetaling van het gedeclareerde bedrag. Ik voorzie hierin grote problemen. De Sociale Verzekeringsbank, die verantwoordelijk is voor de uitbetaling van pgb-budgetten, heeft op dit moment grote problemen met deze laatste stap in het proces, ondanks dat ze grote hoeveelheden extra personeel hebben ingezet om dit te kunnen waarborgen. Ik ben er bang voor dat dit ook bij individuele gemeenten gebeurt. Als gemeenten niet uitbetalen, gaan zorgaanbieders serieuze problemen krijgen met hun kasstromen. Van Nieuwkerk wil voorkomen dat dit bij zijn klanten gebeurt: Ik ga er alles aan doen om ervoor te zorgen dat mijn klanten worden uitbetaald. Desnoods start ik incassotrajecten om te krijgen waar mijn klanten recht op hebben. Ik ben ook van plan om dit probleem bij de Tweede Kamer aan te kaarten. Care Expert is onderdeel van TTS Technology To Serve. Samen staan de organisaties onder de naam TTS op Zorg & ICT. Kom tijdens de beurs langs op stand 11.F042 voor meer informatie over de Gemeentelijke Groene Vink. Innovatie Het Zorg Initiatief: software met meerwaarde Dat software organisaties helpt om efficiënter te werken, is algemeen bekend. Maar dat er nog een overtreffende trap is van efficiënt werken, weet nog lang niet iedereen. Reden genoeg voor het Zorg Initiatief, het samenwerkingsverband van AFAS, De Heer Software en ORTEC, om zich te presenteren op Zorg & ICT. De softwarebedrijven die de handen ineen hebben geslagen in het Zorg Initiatief, bieden elk hun eigen oplossingen aan de zorg. Voor een ERP-systeem kunnen klanten bij AFAS terecht. De Heer Software is gespecialiseerd in het elektronisch cliëntendossier. En dienstrooster- en planningsvraagstukken kunnen instellingen oplossen met ORTEC. Naadloos verbonden Een nog grotere efficiencywinst is te behalen als zorginstellingen gebruikmaken van de mogelijkheden die de aanbieders van deze systemen gezamenlijk bieden aan gebruikers. Dankzij gecertificeerde koppelingen zijn de systemen aan elkaar verbonden en als geïntegreerde totaaloplossing 28 Digitalezorg.nl Magazine nr. 1 / 2015 29

eenvoudig toegankelijk. De zorgapp van CareConnections maakt het mogelijk de diverse systemen eenvoudig te ontsluiten voor medewerkers zodat zij gegevens altijd en overal kunnen raadplegen en verwerken. Zo haalt u met het Zorg Initiatief veel meer in huis dan de som der delen. En dat biedt echte meerwaarde. Ontzorgen De zorg ontzorgen, dat is wat het Zorg Initiatief wil. Dankzij de samenwerking van de betrokken softwarehuizen verlopen administratieve processen veel soepeler en sneller. Daarnaast biedt de gerealiseerde besparing van tijd en kosten uw organisatie meer armslag en letterlijk meer handen aan het bed. Innovatief De systemen achter het Zorg Initiatief zijn innovatief en voldoen aan de hoogste technologische eisen. Maar de grootste innovatie van het Zorg Initiatief bestaat eruit dat drie marktpartijen elkaar hebben gevonden en hun dienstverlening inzetten om het beter te maken voor de klant. Zodat het in de zorg weer kan gaan over zorgen voor cliënten en niet over zorgen om software. Zorg Initiatief en Zorg & ICT Het Zorg Initiatief bestaat in 2015 zes jaar. In die tijd heeft het collectief spectaculaire resultaten bereikt voor gezamenlijke klanten. Op Zorg & ICT is het Zorg Initiatief geen onbekende, voor het vijfde jaar op rij zijn de softwareaanbieders op de beursvloer te vinden. Kent u het Zorg Initiatief nog niet of wilt u weten wat de kansen en mogelijkheden zijn voor uw instelling, dan bent u van harte welkom op stand 11.C050. Innovatie betekent dit dat zij hun verhaal veel minder vaak hoeven juiste cliëntgegevens. Dat is nu allemaal weggevallen. Klaar voor de toekomst te vertellen en dat zij zullen ervaren dat hun zorg opti- Iets waar de medewerkers enthousiast over zijn. Met HiX komen de cure en de care samen in één Eerste keten-epd: nieuwe maal is ondersteund. Ideaal voor vaste en mobiele devices systeem. Een innovatieve oplossing om verschillende zorgmethodieken in één keer inzichtelijk te maken en naadloos wereld in cure en care Geen schriftelijke of mondelinge overdracht Als een cliënt in het ziekenhuis komt voor een nieuwe HiX is het meest innovatieve en gebruiksvriendelijke ZIS/EPD op de Europese markt en ideaal voor mobiel en op elkaar te laten aansluiten. Hiermee zijn zorginstellingen van allerlei omvang klaar voor de toekomst, waarin nieuwe heup, kan de zorggroep nu direct de nazorg inplannen, vast gebruik. Het is de allereerste geïntegreerde totaal- devices en de wens voor transmurale toepassingen een Rivas Zorggroep ging begin april 2014 live met HiX. waar dan ook binnen de ketenorganisatie. Dit kan zorg oplossing die voorziet in een volledige integratie van steeds grotere rol gaan spelen. HiX voorziet in een voort- Op meer dan 50 locaties - variërend van zieken- in een verpleeghuis, een verzorgingshuis of thuiszorg eerste-, tweede- en derdelijnszorg. Binnen HiX heeft durend evoluerend systeem voor de gehele zorgketen, huis tot verzorgingshuizen en thuiszorg - stapten zijn. De medewerkers van die organisatieonderdelen zien iedere patiënt één dossier, waarop alle behandelaars waarin elektronische dossiervoering, ordermanagement, de zorgprofessionals op één dag van verschillende daardoor direct in welke conditie zij de cliënt ontvangen binnen de keten hun eigen specifieke view hebben. patiëntenlogistiek en facturering één geïntegreerd geheel systemen over op één Elektronisch Cliëntendossier en welke zorg en hulpmiddelen hij of zij nodig heeft, Daarbij draagt het systeem rol- en taakgerichte oplos- vormen. (ECD). En met succes. bijvoorbeeld een hoog-laag bed. singen aan, zodat iedere zorgverlener voor iedere situatie de juiste inzage- en registratiemogelijkheden Benieuwd naar het implementatieproces? Bezoek de De cliënten hebben samen met de zorgverleners baat Die schriftelijke of mondelinge overdracht is door krijgt aangereikt. Doordat HiX naast oplossingen ook stand van ontwikkelaar ChipSoft tijdens Zorg & ICT. De bij het systeem, ontwikkeld door ChipSoft. Alle cliënt- HiX verdwenen. Tot voor kort beschikten de klinische medische content biedt voor specialismen, kunnen specialisten staan u graag te woord in hal 10 op stand gegevens zijn nu bij iedere behandelaar van Rivas (mits afdelingen van Rivas nog over papieren dossiers. Deze zorgprofessionals hun kostbare tijd optimaal besteden 10.C022. geautoriseerd) in de keten bekend. Voor cliënten zelf werden aan de balies samengesteld en voorzien van aan het verlenen van patiëntenzorg. 30 Digitalezorg.nl Magazine nr. 1 / 2015 31

Innovatie Nieuw platform om zelf medische apps samen te stellen Op het gebied van medische apps nemen de mogelijkheden en kansen de komende jaren alleen maar toe. Medische apps op het gebied van blaasproblemen, reumatologie, prostaatkanker, zeldzame ziektes, fysiotherapie, oogaandoeningen en fenylketonurie zijn momenteel reeds ontwikkeld en in gebruik genomen door diverse zorginstellingen. Nu zet ontwikkelaar Synappz de volgende stap met het innovatieve platform Personalized Medical Apps. Presentaties tijdens Zorg & ICT Op Zorg & ICT toont Synappz naast dit platform ook de nieuwste ehealth ontwikkelingen, bijvoorbeeld op het gebied van revalidatie, kankerpreventie, koemelkallergie, alzheimer, cerebrale parese, zwangerschap en incontinentie. Over Synappz Synappz Medical Apps bedenkt, ontwikkelt en vermarkt vernieuwende mobiele digitale concepten en praktische oplossingen voor medische professionals, zorgcentra, geneesmiddelfabrikanten en patiëntenorganisaties. In 2012 is Synappz uitgeroepen tot ehealth Start Up of the Year. Ook won Synappz de Health App Award op Artsennet met haar app ip Plaslijst, de eerste CE-gecertificeerde medische app in Nederland. Meer informatie vindt u op www.synappz.nl U vindt Synappz tijdens Zorg & ICT in hal 10 op stand 10.A026. Hét kennisplatform voor mensgerichte zorginnovatie EPD/ECD Domotica ehealth Met dit platform zijn arts én patiënt straks in staat om zelf een medische app samen te stellen. Het platform is momenteel in ontwikkeling. Inzicht in de aandoening en zelfregie zijn hierbij key. Technologie staat bij Synappz in dienst van de medische relevantie en daarom wordt er hard gewerkt aan modules die de gewenste gedragsverandering stimuleren. 18 t/m 20 maart 2015 Jaarbeurs Utrecht Vraag uw gratis toegangsbadge aan via www.zorg-en-ict.nl/toegang 32 Digitalezorg.nl Magazine #zict15

Onderzoek VU ontwikkelt roadmap Zorg moet investeren in modern datacenter Bij veel universiteiten, ziekenhuizen en andere eisen en randvoorwaarden beter geformuleerd en wordt beschikbare IT-, elektrotechnische en werktuigbouwkundige organisaties bestaat grote behoefte aan het een organisatie gedwongen tot het formuleren van een structuur binnen een campus. Hoe de verschillende moderniseren van de IT-aanpak. Men overweegt visie op de lange termijn waarbij alle stakeholders recht technische mogelijkheden en beperkingen ingezet kunnen te investeren in Big Data of business analytics, gedaan wordt. worden om tot een integrale opzet te komen die aan wil wellicht een private cloud-omgeving hosten bovenstaande eisen voldoet. en veel sneller dan voorheen kunnen inspelen op Een integraal ontwerp vraagt een integrale aanpak en beantwoording nieuwe eisen en wensen van de business. Dit betekent aan alle doelen die de organisatie zich stelt. Dat Deze stappen dalen af in aggregatieniveau en het is in elk in veel gevallen dat men interne computerruimtes betekent alle invloedsfactoren betrekken en tegelijkertijd van deze stappen van belang de uitkomsten telkens en en datacenters dient te moderniseren. orde scheppen. Enerzijds is er het primaire doel van het da- itererend te toetsen aan bovenliggende eisen om daad- Maar hoe doen we dat? Om beter op de toekomst tacenter: het faciliteren van de ICT-apparatuur. Anderzijds werkelijk tot een integrale aanpak te komen. Voor dit artikel voorbereid te zijn werkt de Vrije Universiteit met moet voldaan worden aan de wirwar aan randvoorwaarden is gekozen voor deze vier niveaus (figuur 2). Elk niveau Royal HaskoningDHV samen aan het ontwikkelen die de organisatie stelt. Ook stelt de maatschappij eisen kan weer worden opgedeeld in meerdere stappen om de van een road map om de behoefte aan serverruimte aan datacenters die door de politiek kracht worden bijgezet. hanteerbaarheid van het vraagstuk te verbeteren. in de vorm van toekomst-scenario s te inventariseren Als voorbeeld: energetische efficiëntie is geen keuze en vorm te geven. meer, het is een vereiste voor een succesvolle opzet. Figuur 1: Mindmap in-house datacenter Een organisatie die zijn interne datacenter wil moderniseren, Systematisch en integraal benaderen heeft met nogal wat randvoorwaarden te maken. Denk aan Een integrale aanpak begint met het inventariseren van duurzaamheid, efficiëntie, flexibiliteit, security en datasafety. alle stake-holders en het inzichtelijk maken welke belan- Maatschappij De Vrije Universiteit werkt met Royal HaskoningDHV gen er zijn. De mindmap (figuur 1) geeft een indruk van Maatschappelijk moet rekening gehouden worden met samen aan het ontwikkelen van een roadmap om de behoefte de complexiteit van het vraagstuk. Het is evident dat het toenemende eisen vanuit de politiek ten aanzien van aan serverruimte in de vorm van toekomstscena- programmeren, specificeren en realiseren vraagt om een energieverbruik, maar ook ten aanzien van data security rio s te inventariseren en vorm te geven. Daarnaast wordt heldere methodiek om het spoor niet bijster te raken. Een (privacyvraagstuk bijvoorbeeld) en de - zeg maar - naspeurbaarheid gewerkt met systems engineering tools waarmee geborgd van de manieren is om de methodieken die bekend staan van processen. Figuur 2: Systems Engineering In-House Datacenter wordt dat het ontwerp niet kan gaan divergeren van de als systems engineering te adopteren en op het vraagstuk oorspronkelijk aan het ontwerp gestelde eisen. Deze benadering toe te spitsen. Het doel is immers alle stakeholders te Gebruikers borgt een betere afstemming op de toekomstige betrekken en daarbij het primaire doel niet uit het oog te Een concrete invulling hiervan wordt verwoord door de Achtergrond en uitwerking behoefte van de organisatie en biedt gelegenheid te optimaliseren verliezen. eisen die gebruikers stellen en de te verwachten ontwikke- Missie op de randvoorwaarden MVO, duurzaamheid, lingen van deze eisen over de levenscyclus van het data- Onderzoekers, R&D, ziekenhuizen (privacygevoeligheid) efficiëntie, flexibiliteit, security en data-safety. Om de belangen van alle stakeholders recht te doen en het center. Hoewel niemand de toekomst exact kent kunnen en mission critical datacenters willen dicht bij apparatuur centrale doel niet uit het oog te verliezen moet een hiërarchie de eisen van vandaag geëxtrapoleerd worden met behulp zitten. Onderzoekers willen niet afhankelijk zijn van de Integrale aanpak van eisen bepaald worden. Als voorbeeld kan onder- van voorziene ontwikkelingen en een onzekerheidsgebied cloud om hun onderzoek te kunnen valideren. R&D-afde- Om te komen tot een in-house datacenter dat specifiek bij staande gelden. gedefinieerd worden. lingen zijn vanwege hun strategisch belang sowieso sterk de desbetreffende organisatie aansluit - zowel op organisatorisch beveiligd en organisaties zoeken naar mogelijkheden om als op technisch niveau - is een integrale aanpak Missie Techniek dit beter te borgen. Ziekenhuizen hebben te maken met nodig. Dat kan alleen wanneer alle belangen bekend zijn Het is duidelijk dat de IT-voorziening de organisatie moet Technisch moet tenslotte gekeken worden naar de actieve strenge privacyregelgeving en willen hun clientèle maximale en geborgd worden. Op deze manier worden technische ondersteunen bij het waarmaken van haar missie. apparatuur, de te verwachten ontwikkelingen en de kwaliteit bieden wat dit betreft. 34 Digitalezorg.nl Magazine nr. 1 / 2015 35

Maatschappij - Duurzaamheid Green IT stimuleert energiezuinige datacenters en maximaal hergebruik door het gebruik van (thermische) smartgrids. Lokale overheden zoals de gemeente Amsterdam stellen regels op voor datacenters die zich in hun gemeente vestigen. Maatschappelijke organisaties stellen energieverslindende datacenters bloot aan publiciteit het zogenaamde naming en shaming. Energiezuinig is geen keuze meer, alleen de mate waarin is dat nog. - Dataopslag Organisaties zullen meer data gaan opslaan en verwachten dat informatie vanuit het verleden beter, langer en direct beschikbaar is. Wettelijke vereisten vanuit het perspectief van reproduceerbaarheid van processen versnelt de groei van opslagcapaciteit verder. Gebruikerseisen - Verwachte behoeften organisatie In vrijwel alle gevallen zijn organisaties alleen in staat eisen te formuleren voor de praktijk die zij vandaag kennen. Om tot een goede programmering te komen moeten deze eisen naar een toekomstverwachting geëxtrapoleerd worden door alle voorziene ontwikkelingen, technisch maar ook maatschappelijk in de eisen te verdisconteren. Devices - Handheld devices De afgelopen jaren is het aantal handheld devices explosief gegroeid. Niemand kijkt er nog van op wanneer iemand drie of meer handheld devices heeft die via wifi of 4G-netwerk communiceren. Het dataverkeer loopt (deels) via het interne wifi-netwerk en deels via het 3G/4G-netwerk (extern). Het 4G-netwerk wordt door veel gebruikers als stabieler en sneller ervaren, ten opzichte van het wifi-netwerk. Vooralsnog leidt dit tot een toename van wifi-capaciteit, maar 3G en 4G concurreren hiermee sterk. Het is vooralsnog niet duidelijk welk netwerk gebruikers zullen gaan prefereren. Vooralsnog is groei in alle mobiele en wireless netwerken te bespeuren en is niet te verwachten dat één van de netwerken het volledig van het andere zal overnemen. - Desktops Desktops worden veelal gebruikt om de gebruikelijke Windows-applicaties te draaien. Over het algemeen zijn er twee á drie specifieke programma s voor de bedrijfsvoering, zoals SAP benodigd. Het aantal gebruikers met een standaard aansluiting vormt in het algemeen de meerderheid. Deze aansluitingen worden doorgaans op een datasnelheid aangesloten kleiner dan 500 Mbit per seconde. Binnen deze groep gebruikers zijn geen grote ontwikkelingen te verwachten. - Onderzoeksapparatuur, diagnostiek en dergelijke Onderzoeksapparatuur met zware applicaties (MRI, elektronenmicroscopen, supercomputers en dergelijke) zijn niet de norm, maar de uitzondering die naast dataverkeer en dataopslag meer eisen stellen aan de bouwkundige omgeving en op het installatietechnische vlak. Juist dergelijke applicaties zijn van grote invloed op het in-house datacenter. Ze genereren grote datastromen en daarmee gepaard gaande eisen aan dataopslag die met het datacenter gefaciliteerd moet worden. Er is een duidelijke trend zichtbaar waarbij deze apparatuur gebruikmaakt van universele infrastructuren. De toename in snelheidseisen en dichtheid van universele netwerken zal naar verwachting verder toenemen. Technische achtergrond Ontwikkeling actieve ICT-apparatuur Wat zijn de verwachte ontwikkelingen in datasnelheid en dataopslag in relatie met het verwachte energieverbruik en de behoefte aan fysieke ruimte? Kan efficiënter omgegaan worden met de gevraagde energie? Om deze vragen te kunnen beantwoorden, zal inzicht verkregen moet worden in de actieve apparatuur die de ICTafdeling gebruikt en wat de te verwachten ontwikkelingen in de toekomst zijn. Centrale ICT-apparatuur kan in twee hoofdcategorieën ingedeeld worden: processoren (datasnelheid) en dataopslag. Bij beide is een ontwikkeling te herkennen, die invloed heeft op de omvang en technische eisen die aan het datacenter gesteld moeten worden. - Datasnelheid Een algemeen bekende wet die een voorspelling doet over de ontwikkeling van processoren, is de Wet van Moore. Deze wet zegt dat de snelheid van een processor of CPU (Central Processing Unit) iedere 18 maanden zal verdubbelen. De wet van Moore is echter niet meer geldig [1]. Sinds 2005 is de snelheid van een enkele processor vrijwel gelijk gebleven. Chipleveranciers hebben dit probleem tijdelijk opgelost door de zogenaamde duo-processor in 2006 te introduceren. Deze technologie werkt op basis van twee of meerdere processoren in één systeem parallel te plaatsen. De toename in snelheid is echter niet evenredig. De toename vlakt af naarmate het aantal toegepaste processoren toeneemt (Amdahl s Law). De verwachting is derhalve dat de groei in benodigde serverruimte voorlopig niet stopt of afneemt; de groei zal wellicht enigszins afvlakken. Wel vindt een verdichting van apparatuur plaats. Dat betekent dus meer energieverbruik en grotere warmtelast per oppervlakte-eenheid. - Dataopslag Naast servers wordt ook dataopslag geplaatst in een datacenter. De huidige disk-dataopslag wordt in de toekomst naar verwachting in hoog tempo vervangen door flashdataopslag [2][3][4]. Flash-dataopslag kan per HE (Hoogte Eenheid, vaste eenheid in een ICT-kast) in een hogere concentratie uitgevoerd worden dan disk-dataopslag. Met andere woorden: het vraagt 50 tot wel 70 procent minder fysieke ruimte en minder energie. De groei in behoefte aan dataopslag zal voor een deel kunnen plaatsvinden in een transitie van disk-opslag naar veel kleinere en met name zuiniger opslagmedia. De ruimtebehoefte volgt de toename in opslagruimte, echter niet evenredig. Randvoorwaarden ontwerp De Power Usage Effectiveness (PUE) [5] wordt berekend door de totaal verbruikte energie te delen op de energie die door de ICT-apparatuur is verbruikt. Vanuit de politiek worden eisen gesteld aan datacenters en de verwachting is dat deze eisen in de toekomst strenger zullen worden. Tot nu toe wordt self-reporting als meetmethode toegepast (wat ertoe leidt dat informatie op zijn zachtst gezegd arbitrair is), maar op afzienbare termijn valt te verwachten dat certificeringsmethodieken met betrekking tot het beperken van energieverbruik usance zullen worden. Wanneer de verwachting van het aantal en type servers en de dataopslag is vastgesteld, de ontwikkeling in de komende jaren in een onzekerheidsgebied is vertaald kan de fysieke omvang van het datacenter in grote lijnen worden bepaald. De locatiekeuze kan een invloed uitoefenen op de keuze van de actieve apparatuur. Bij locaties met een hoge vierkante meter-prijs zal de TCO (Total Cost of Ownership) een (duurdere) high density-oplossing beter te rechtvaardigen zijn ten opzichte van een lage vierkante meter-prijs. Tevens heeft locatiekeuze een invloed op de elektrotechnische en werktuigbouwkundige oplossingen. Er moet namelijk worden afgewogen of er hoger in de hiërarchie gelegen eisen zijn, zoals toegankelijkheid voor bepaalde gebruikersgroepen. Elektrotechnische aansluitingen Vanuit het verwachtingsprofiel voor het dataverkeer en dataopslag is het elektrische aansluitvermogen te bepalen. Het stroomverbruik is evident aan de gekozen oplossing, op dit vlak is er op korte termijn weinig ruimte voor innovatie. Een server met een gevraagde aansluiting van 230V en 5A zal ook minimaal op 230V/5A aangesloten moeten worden voor een goede werking. Het opgenomen elektrische vermogen door de actieve ICT-apparatuur wordt voor een (groot) deel omgezet in warmte. Twee ontwikkelingen die in de markt plaatsvinden op elektro-technisch gebied zijn DC-netwerken en grafeen. Grafeen bestaat uit koolstofatomen in een honingraatstructuur van één atoom dik. De eigenschappen zijn extreem: dun (één atoom dik), sterk, buigzaam, geleidend en als geleider als vervanging van koper en goud (de structuur van grafeen blijft geordend bij geleiding van elektronen) tevens een vervangen van silicium en dus te gebruiken als halfgeleider. Grafeen is zeer veelbelovend, in de elektronica voor wat betreft warmteontwikkeling mogelijk zelfs grensverleggend. Inmiddels zijn de eerste stappen buiten het laboratorium gezet. In de nabije toekomst zal blijken hoe grafeen zich gaat ontwikkelen in massaproductie. Of DC dan wel grafeen in de nabije toekomst (1 á 2 jaar) ook uitgerold kunnen gaan worden, is echter afhankelijk van tal van factoren. Werktuigkundige aansluitingen Vanuit het verwachtingsprofiel voor servers, dataopslag en de verwachting binnen de organisatie is de verwachte warmteontwikkeling in het datacenter te bepalen. De ICT-afdeling wil graag een datacenter op een bepaalde temperatuur hebben. Deze temperatuur wordt vaak gekozen uit gewoonte, waarbij de medewerkers geacht worden langdurig in de ruimte aanwezig te zijn. Deze temperatuur is vaak niet gebaseerd op het temperatuurwerkgebied van de servers, die op hogere temperaturen kunnen functioneren. Een gemiddelde server heeft een werktemperatuur tussen de 10 tot 35 C. Hiermee ontstaat de vraag of een ruimte 24/7 (8760 uur per jaar) gekoeld moet worden op +/- 21 C, terwijl er maar een tweetal uur per dag (500 uur per jaar) iemand aanwezig is. De Europese Commissie en CPU-ontwikkelaars als Intel [6] hebben onafhankelijk van elkaar geïndiceerd dat de temperatuur van datacenters verhoogd kan worden in verband met energiebesparing. Zonder daarbij de performance van het datacenter uit het oog te verliezen. Uit testen van Intel blijkt dat er geen noemenswaardige verhoging van de failure rates ontstaat door verhoogde temperatuur en vochtigheid. Volgens Mark Monroe van Sun Microsystems kunnen datacenters per 1 C verhoging een energiebesparing van vier procent realiseren [7]. Figuur 3: Werktemperaturen in een datacenter volgens ASHRAE 36 Digitalezorg.nl Magazine nr. 1 / 2015 37

ICT-afdelingen refereren regelmatig naar ASHREA voor de uitgangspunten van de temperatuur en de vochtigheidsgraad in een datacenter. ASHREA geeft als geadviseerde werktemperatuur voor class 1 datacenters van 18 C tot 27 C. En een toegestane werktemperatuur voor Class A1 datacenters van 15 C tot 32 C! Theoretisch gezien mag de temperatuur in het datacenter dus oplopen tot 32 C. Een integrale aanpak vraagt dan wel om verder te kijken wat de gevolgen zijn voor de overige installaties. aanvoer zodat de aangeboden temperatuur hoger is waarmee het datacenter gekoeld kan worden. Bijkomend voordeel is dat delta T bij de centrale koelmachine vergroot wordt, waarmee het rendement van de koelmachine zal toenemen. De temperatuur van de aangeboden koude aan het datacenter zal dan hoger zijn ten opzichte van een conventioneel ontwerp. Ilko van Genderen, consultant Vrije Universiteit FCO Peter Schumacher, adviseur en projectmanager Royal HaskoningDHV, Building services Techniek Zorg heeft beter test- en acceptatieproces nodig Een punt van aandacht is dan dat de temperatuur van hoger dan 27 C aan de koude kant van de actieve apparatuur het kantelpunt is waarbij de fans in de apparaten sneller Zorginstellingen worden gedwongen in hoog tempo Supportbook verzorgt het test- en acceptatieproces van gaan draaien en daarmee meer elektrisch vermogen gaan wijzigingen in hun applicaties door te voeren. nieuwe releases, updates, hotfixes en gewijzigde configuraties gebruiken. Een energiebesparing aan één kant moet ook Het huidige test- en acceptatieproces is vaak erg in zowel het ZIS als het EPD. Bovendien kunnen een energiebesparing over het gehele systeem zijn en niet administratief en arbeidsintensief, en kan veel instellingen onderling de testresultaten delen, wat zorgt een verschuiving van energieverbruik. efficiënter meent Zorgon. voor sneller en beter zicht op de risico s die een wijziging in het ZIS of EPD met zich meebrengt. Ruim een jaar na de Warmtebeheersing lancering gebruiken al bijna twintig ziekenhuizen en GGZcentra In de basis bestaat er geen wens om een datacenter te Aan het zogeheten test- en acceptatieproces van zorginstellingen de applicatie. koelen, maar bestaat de wens de warmteontwikkeling te worden steeds meer eisen gesteld. Dit zijn beheersen. En dan bij voorkeur op een effectieve manier. de procedures die instellingen hanteren om de kwaliteit Train-de-trainer van de wijzigingen in de applicaties aan te tonen. Hierbij Supportbook is via internet te benaderen en vereist Of het elektrisch aansluitvermogen van de servers op korte Ilko van Genderen (links) en Peter Schumacher. spelen onder andere het convenant Veilige toepassing van daarom geen complexe technische implementatie. In termijn verlaagd zal worden, is nog maar de vraag. Het Foto s: Marjolein Ansink medische technologie in het ziekenhuis een rol. Maar ook slechts een halve dag worden medewerkers via het trainde-trainer-principe aantal servers zal echter zeker toenemen en daarmee ook normen als ISO 27001 en NEN 7510, ZekereZorg3 van NIAZ opgeleid. Zij kunnen vervolgens in ei- de warmteontwikkeling. En dat terwijl de ICT-sector met Referenties en NOREA evenals de periodieke accountantscontroles. gen tempo de rest van de organisatie helpen Supportbook de Meerjarenafspraken energie-efficiency juist de afspraak University of Ulm eigen te maken. heeft staan om tot 2020 het energieverbruik jaarlijks met [1] Lutz Schubert The classical Strategies no longer hold Supportbook gemiddeld twee procent terug te dringen [8]. true Computing Performance Hoe gaan we op een pragmatische en efficiënte manier om Kijk voor meer informatie op www.zorgon.nl/sb DatacenterWorks met deze steeds grotere uitdaging? Zorgon heeft hiervoor De koeling van een traditioneel datacenter is al snel 40 tot [2] http://datacenterworks.nl/2014/01/24/storage-gaathet-datacenter-veranderen/ in samenwerking met Martini Groningen, Noorderboog 50 procent van het totale energieverbruik. Een energiebesparing Meppel en Antonius Sneek het online platform Support- op de koeling zien we direct terug in de PUE. Flash Memory Summit book ontwikkeld. http://www.flashmemorysummit.com/ Gratis koeling [3] 20130814_Inspiring IT Innovation with SSD Solutions_Crooke.pdf Organisaties met meerdere gebouwen bij elkaar gesitueerd, bijvoorbeeld op een campus, zijn dikwijls voorzien [4] 20130813_Flash at Facebook_Taylor.pdf van een centrale koude-opwekking. Deze koude wordt FHI IT Room Infra getransporteerd door de gebouwen via een koud-waternet. [5] Energy Logic A Holistic Approach to Data Center De ervaring leert dat het grootste deel van het jaar de Energy Savings - Emerson Network Power koelopwekking niet volledig wordt belast. Hierdoor is de Intel.nl delta T tussen de voedende (primaire) leiding en de retour [6] http://www.intel.com/content/www/us/en/data-center-efficiency/efficient-datacenter-high- (secundaire) leiding lager ten opzichte van het geïnstalleerde vermogen. Het gevolg is dat de koude opwekking ambient-temperature-operation-brief.html een groot deel van het jaar een lager rendement heeft ten Data center knowledge opzichte van een grotere delta T tussen de voedende en [7] http://www.datacenterknowledge.com/ar- retourtemperatuur. chives/2008/10/14/google-raise-your-data-center- temperature/ We kunnen gratis koeling voor het datacenter verkrijgen Agentschap NL Energie en Klimaat door de retour-koudeleiding van de gebouwen naar het [8] Duurzaam Koelen van datacenters Het mes snijdt aan datacenter te leiden en deze retourkoude via een driewegklep twee kanten aan te sluiten op de primaire kant van de koude 38 Digitalezorg.nl Magazine nr. 1 / 2015 39