18-01-2012 DYSLEXIE EN (HOOG)BEGAAFDHEID Marlou Janssen GZ-psycholoog, kinder- en jeugdpsycholoog, orthopedagoog
DYSLEXIE IN COMBINATIE MET (HOOG)BEGAAFDHEID EEN ZOEKTOCHT NAAR SIGNALEN EN PROTECTIEVE FACTOREN DYSLEXIE EN (HOOG)BEGAAFDHEID Opzet presentatie WAAROM AANDACHT VOOR DYSLEXIE IN COMBINATIE MET (HOOG)BEGAAFDHEID? SIGNALEN EN PROTECTIEVE FACTOREN UNIVERSITAIRE STUDIE IN BINNEN- OF BUITENLAND 2 CASUÏSTIEK CONSEQUENTIES VOOR U.VOOR MORGEN??
Dyslexie in combinatie met (hoog)begaafdheid Hoe ziet u de combinatie van deze twee? 3
AANDACHT VOOR DYSLEXIE EN AANDACHT VOOR (HOOG)BEGAAFDHEID Dyslexie -stimulerende beleidsmaatregelen door overheid m.b.t. lees- en spellingontwikkeling en dyslexie in gezondheidszorg en onderwijs -stimulerende beleidsmaatregelen door overheid m.b.t. diagnose, begeleiding, behandeling (Hoog)begaafdheid -stimulerende beleidsmaatregelen door overheid voor begaafde leerlingen 4
Definitie Dyslexie Brochure SDN 2008 5 "DYSLEXIE IS EEN STOORNIS DIE GEKENMERKT WORDT DOOR EEN HARDNEKKIG PROBLEEM MET HET AANLEREN EN/OF VLOT TOEPASSEN VAN HET LEZEN EN/OF HET SPELLEN OP WOORDNIVEAU.
6
7
HOOGBEGAAFDHEID HET MEER-FACTOREN-MODEL. (MÖNKS EN YPENBURG 1995) Het meer-factoren model beschrijft drie persoonskenmerken: buitengewone capaciteiten, motivatie en creativiteit en drie omgevingen: gezin, school en vrienden 8
SLO INFORMATIEPUNT ONDERWIJS HOOGBEGAAFDHEID EN EXCELLENTIE 9
Waarom aandacht voor dyslexie in combinatie met (hoog)begaafdheid? DYSLEXIE EN (HOOG)BEGAAFDHEID Stelling 10 MASKEREN ELKAAR EN WORDEN DAARDOOR BEIDEN TE WEINIG GESIGNALEERD IN ONDERWIJS
VLAAMSE EN NEDERLANDSE WETENSCHAPPERS AAN HET WOORD IN Astrid Geudens, Dieter Baeyens, Kirsten Schraeyen, Kathleen Martens, Jolien De Brauwer & Maaike Loncke (Leuven / Den Haag 2011) Jongvolwassenen met dyslexie 11
VERBAND TUSSEN INTELLIGENTIE EN LEESVAARDIGHEID IS GERING Zwakke lezers met beneden gemiddeld IQ: Niet-discrepante lezers Gemiddelde lezers met hoog IQ: Discrepante lezers Kleine verschillen tussen beide groepen in cognitieve leesgerelateerde taken; fonologische verwerking, rapid naming, lezen van pseudowoorden Meer verschillen tussen beide groepen in meer algemene cognitieve processen Verband tussen leesvaardigheid en intelligentie is zeer gering, maar negeer het ook niet (Van den Broeck 2011) 12
PROTECTIEVE FACTOREN DIE GEVOLGEN VAN DYSLEXIE REDUCEREN. HELLENDOORN EN RUIJSSENAARS (2000) Karakter- en persoonlijkheidskenmerken die helpen capaciteiten waar te maken Ouders die een positief zelfbeeld stimuleren Gezinsachtergrond waarin waarde wordt gehecht aan opleiding en van waaruit wordt meegewerkt aan het zoeken naar leerhulp en psychologische begeleiding Een coöperatieve relatie tussen thuis en school Erkenning van de leerstoornis op relatief jonge leeftijd Intensieve effectieve hulp in de basisschoolperiode Een positieve acceptatie van en openheid over de leerstoornis 13
Casuïstiek Signalen en protectieve factoren 14
PROFIEL WISC-III 15
EERSTE SIGNALEN? CITO LOVS A-niveau: goed tot zeer goed = 25 % hoogst scorenden B-niveau: ruim voldoende tot goed, + 25% net boven het landelijk gemiddelde C-niveau : matig tot net voldoende = + 25% net onder het landelijk gem. D-niveau: zwak tot matig = + 15 % ruim onder het landelijk gem. E-niveau: zwak tot zeer zwak = 10% laagst scorenden. DMT 1: mkm woorden: buur neef - tuin DMT 2: mmkm en mkmm en mmkmm: bril worm zwaard 16
EERSTE SIGNALEN? CITO LOVS A-niveau: goed tot zeer goed = 25 % hoogst scorenden B-niveau: ruim voldoende tot goed, + 25% net boven het landelijk gemiddelde C-niveau : matig tot net voldoende = + 25% net onder het landelijk gem. D-niveau: zwak tot matig = + 15 % ruim onder het landelijk gem. E-niveau: zwak tot zeer zwak = 10% laagst scorenden. Woordtypen DMT 3: 2-3-4 lettergrepen. Wandrek bushalte -vuilnisemmer
EERSTE SIGNALEN? CITO LOVS A-niveau: goed tot zeer goed = 25 % hoogst scorenden B-niveau: ruim voldoende tot goed, + 25% net boven het landelijk gemiddelde C-niveau : matig tot net voldoende = + 25% net onder het landelijk gem. D-niveau: zwak tot matig = + 15 % ruim onder het landelijk gem. E-niveau: zwak tot zeer zwak = 10% laagst scorenden. Richtlijn lezen teksten AVI (94): eind groep 3 AVI-3, eind groep 4 AVI-6, eind groep 5 AVI-9 Ontwikkeling AVI (94) / groep niveau Groep 3 juni AVI 3 Groep 4 oktober AVI 5 Groep 4 januari AVI 5 Groep 4 juni AVI 6 Groep 5 oktober AVI 7 Groep 5 januari AVI 8 Groep 5 juni AVI 9 Groep 6 oktober AVI 9 Groep 6 juni AVI 9 18 NB scores Rekenen en Wiskunde van deze leerling : alle jaren A-niveau
GEGEVENS ENTREETOETS GROEP 7 PERCENTIELSCORES TAAL: 73 REKENEN-WISKUNDE 91 STUDIEVAARDIGHEDEN 97 TOTAAL ENTREETOETS 81 STANDAARDSCORE EINDTOETS: 546 SCHOOLADVIES: HAVO-VWO Percentielscores 0-2 Zeer zwak 3-10 Zwak 11-16 Beneden gemiddeld 17-49 Gemiddeld (laag) 50-83 Gemiddeld (hoog) 84-89 Boven gemiddeld 90-97 Hoog 98-100 Zeer hoog 19
EN SIGNALEN IN HET VOORTGEZET ONDERWIJS? Brugklas havo-vwo: geen bijzonderheden: cijfers: 7-7 ½. Leerlinge besteedt zeer veel tijd aan huiswerk. R. wint een prijs in de reken- en wiskunde kangoeroe-wedstrijd. Schooladvies: havo. 2 e schooljaar havo: onvoldoendes voor de talen, rest voldoende. Opmerkingen n.a.v. 1 e rapport 2 e schooljaar : De talen zijn niet jouw sterkste kant. Gelukkig wil je zelf ook veel tijd hieraan besteden. Na Kerst start de ondersteuning voor Engels en Duits. Laat zien dat je de havo aankan: je kunt het. Opmerkingen n.a.v. laatste rapport 2 e schooljaar: Je hebt een mooie cijferlijst, maar cijfers van 5 t/m 8. Dat schept nog niet de gewenste duidelijkheid, maar we hebben in de docentenvergadering besloten dat je naar 3 havo mag. Ondersteuning voor de talen wordt voortgezet. In het 3 e schooljaar wensen ouders meer inzicht in ontwikkeling te krijgen en besluiten in overleg met school- verdere stappen te zetten. Diagnose: dyslexie en de conclusie dat zij over cognitief begaafde denkkracht beschikt. Inmiddels volgt zij Atheneum. 20
SIGNALERING VAN DYSLEXIE IN DE HOGERE LEERJAREN Werktempo: kan tempo klas niet bijhouden Cijfers en inzet: wisselend Onevenredig veel tijd voor huiswerk Gedrag; teruggetrokken of opvallend Faalangst en vermijdingsgedrag 21
DIAGNOSE DYSLEXIE Onderkennende diagnose Achterstand Hardnekkigheid Verklarende diagnose Cognitief typerend profiel voor dyslexie Indicerende diagnose Remediërende maatregelen Compenserende maatregelen Dispenserende maatregelen Psycho-educatie 22
DYSLEXIE EN BEGAAFDHEID Studeren in binnen- en/of buitenland op universiteit Vaardigheden in Engels. Compenseren en dispenseren m.b.v. software als: Kurzweil. Toefl test: Test Of English as Foreign Language. Measures the ability of non-native speakers of English to use and understand English as it is spoken, written, and heard in college and university settings. Toefl score is used by: admissions offices, deans and similar decision makers, directors of scholarship agencies, administrators of certification or government agencies, individuals who plan to study in an Englishmedium college or university. Dyslexieverklaring ( tijd niveau). 23
PROTECTIEVE FACTOREN DIE GEVOLGEN VAN DYSLEXIE REDUCEREN. HELLENDOORN EN RUIJSSENAARS (2000) Karakter- en persoonlijkheidskenmerken die helpen capaciteiten waar te maken Ouders die een positief zelfbeeld stimuleren Gezinsachtergrond waarin waarde wordt gehecht aan opleiding en van waaruit wordt meegewerkt aan het zoeken naar leerhulp en psychologische begeleiding Een coöperatieve relatie tussen thuis en school Erkenning van de leerstoornis op relatief jonge leeftijd Intensieve effectieve hulp in de basisschoolperiode Een positieve acceptatie van en openheid over de leerstoornis 24
CASUS VO DYSLEXIE EN BEGAAFDE COGNITIEVE CAPACITEITEN Ouders VO leerlingen: dyslexie en inzet compenserende software (Kurzweil) VO school: inzet Kurzweil voor dyslectische leerlingen 25
PROTECTIEVE FACTOREN DIE GEVOLGEN VAN DYSLEXIE REDUCEREN. HELLENDOORN EN RUIJSSENAARS (2000) Karakter- en persoonlijkheidskenmerken die helpen capaciteiten waar te maken Ouders die een positief zelfbeeld stimuleren Gezinsachtergrond waarin waarde wordt gehecht aan opleiding en van waaruit wordt meegewerkt aan het zoeken naar leerhulp en psychologische begeleiding Een coöperatieve relatie tussen thuis en school Erkenning van de leerstoornis op relatief jonge leeftijd Intensieve effectieve hulp in de basisschoolperiode Een positieve acceptatie van en openheid over de leerstoornis 26
Signalen Protectieve factoren Wat betekenen ze voor u -voor morgen? 27
PO 28 CASUS PRIMAIR ONDERWIJS TE BEKIJKEN VIA WWW.LERAAR24.NL 2X SPECIAAL: HOOGBEGAAFD ÉN DYSLECTISCH
DYSLEXIE EN BEGAAFDHEID www.dyslexieroute.nl geeft antwoorden op veelgestelde vragen rond dyslexie, onderwijs en de relatie met de gezondheidszorg Balans; Landelijke vereniging voor ouders van kinderen met ontwikkelings-stoornissen bij leren en/of gedrag, zoals ADHD, dyslexie en PDD-NOS www.steunpuntdyslexie.nl www.steunpuntdyslexie.nl/wat-is-dyslexie/comorbiditeit/hoogbegaafdheid Stichting Dyslexie Nederland www.stichtingdyslexienederland.nl Rijksoverheid: Wat is hoogbegaafdheid? www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/passend-onderwijs/vraag-enantwoord/hoe-krijgt-mijn-hoogbegaafde-kind-onderwijs.html Een informatiepunt voor primair onderwijs en voortgezet onderwijs Leraar 24 biedt films over lezen, dyslexie, begaafdheid www.leraar24.nl 29