03 a. Mededelingen b. Ingekomen stukken, uitgaande brieven en stukken ter kennisneming c. terug-/vooruitblik externe bestuurlijke overleggen

Vergadering: Portefeuillehoudersoverleg Sociale Agenda Datum: 31 oktober 2014 14.00 16.30 uur Locatie: Holland Rijnland, kamer 711 Onderwerp: Agenda 14.00 15.30 Algemeen deel sociale agenda 01 Opening en vaststelling agenda 02 Vaststelling verslag vergadering PHO Sociale Agenda 1 oktober 2014 03 a. Mededelingen b. Ingekomen stukken, uitgaande brieven en stukken ter kennisneming c. terug-/vooruitblik externe bestuurlijke overleggen 04 OGGZ: Financiën Bescherm Wonen De Wmo wordt met ingang van 2015 uitgebreid met nieuwe taken. De gemeenten krijgen hiermee een grotere verantwoordelijkheid voor de ondersteuning van hun (kwetsbare) inwoners op het gebied van maatschappelijke opvang, beschermd wonen, dagbesteding en (woon)begeleiding. Over beschermd wonen moeten vóór 1 januari 2015 afspraken gemaakt worden tussen de centrumgemeente en de regiogemeenten. Voorstel: 1. Uit te gaan van het solidariteitsbeginsel, waarbij uitgangspunt is dat de centrumgemeente alles in het werk stelt om binnen het beschikbare budget te blijven, met een halfjaarlijkse rapportage door de centrumgemeente naar de regiogemeenten; 2. Akkoord te gaan met de te hanteren verdeelsleutel - de integratie-uitkering sociaal domein, objectief verdeelmodel; 3. Bij een financieel voordeel ervoor te kiezen om de overschotten op te vangen in een gezamenlijke reserve; 4. Uitgaven of herverdeling van die reserve via gezamenlijke besluitvorming (PHO sociale agenda) te laten plaatsvinden. 05 Collectieve ziektekostenverzekering als maatwerkvoorziening inkomensondersteuning De voorliggende notitie vormt het resultaat van de Holland Rijnland vervolgopdracht tot uitbreiding van de collectieve aanvullende zorgverzekering. Het pho van 14 mei heeft deze vervolgopdracht gegeven met betrekking tot de Maatwerkvoorziening inkomensondersteuning aan chronisch zieken en gehandicapten, onderdeel van het regionale project 3D. De werkgroep heeft in constructief overleg met aanbieder Zorg en Zekerheid een uitbreiding van de huidige collectieve aanvullende zorgverzekering gerealiseerd. Deze keuze wordt gecombineerd met de bijzondere bijstand. Het AO Participatie adviseert positief. Voorstel: 1. Kennis te nemen van de notitie Collectieve ziektekostenverzekering als maatwerkvoorziening inkomensondersteuning 2. De colleges te adviseren zorg te dragen voor lokale inbedding van de uitbreiding collectiviteit 1

06 Memo uitwerking besturingsmodel Vorig pho is gevraagd om een aantal kwesties uit het besturingsmodel nader uit te werken. Bijgevoegd memo geeft deze uitwerking. Voorstel: 1. In te stemmen met de voorstellen betreffende de advisering van pho aan DB Holland Rijnland inzake opdrachtgeverschap jeugdhulp 2. Deze voorstellen te verwerken in de op te stellen Dienstverleningsovereenkomst (DVO) 07 Samenwerkingsprotocol gemeenten en Raad voor de Kinderbescherming De regio s Holland Rijnland, Midden Holland en de Raad voor de Kinderbescherming hebben gezamenlijk een samenwerkingsprotocol opgesteld. Hierin zijn de bestaande afspraken tussen de Raad voor de Kinderbescherming en het huidige Bureau Jeugdzorg geactualiseerd naar aanleiding van de verplichtingen vanuit de jeugdwet. In het protocol zijn eveneens de afspraken met de GI s (gecertificeerde instellingen) en de nieuwe werkwijze voor de toegang tot het gedwongen kader (het COBplus) opgenomen. Voorstel: 1. Het PHO adviseert de colleges in te stemmen met het samenwerkingsprotocol tussen de gemeenten in de regio Holland Rijnland en de regio Midden Holland met de Raad voor de Kinderbescherming. 08 Rondvraag en sluiting 15:30-16.30 uur Vertrouwelijk deel sociale agenda Het agendapunt Begroting Jeugdhulp 2015 en inzet regionale budget Jeugdhulp 2015 Holland Rijnland wordt vertrouwelijk behandeld in verband met vertrouwelijke financiële gegevens. 09 Ingekomen stukken, uitgaande mails in relatie tot inkoop 10 Begroting Jeugdhulp 2015 en inzet regionale budget Jeugdhulp 2015 Holland Rijnland Eerder is afgesproken de transitie van de jeugdzorg naar gemeenten in gezamenlijkheid binnen Holland Rijnland op te pakken. Er zijn afspraken gemaakt over het gezamenlijk opdrachtgeverschap en het gezamenlijk contracteren van jeugdhulp en de inzet van budgetten. Bijgaand voorstel moet ervoor zorgen dat de jeugdhulp in Holland Rijnland in 2015 geborgd is volgens de eisen die de wet stelt en binnen het budget dat in gezamenlijkheid beschikbaar is. Voorstel: 1. Kennis te nemen van de gewijzigde begroting jeugdhulp 2015 en inzet regionaal budget jeugdhulp 2015 2. Positief te adviseren aan het Dagelijks Bestuur Holland Rijnland ten aanzien van het voorstel voor(voorlopige) gunning jeugdhulp 2015 aan aanbieders volgens de niet openbare bijlage. 2

CONCEPT-BESLUITENLIJST Portefeuillehouderoverleg Sociale Agenda 1 oktober 2014 Gemeente Naam Gemeente Naam Aanwezig: Holland Rijnland R.A. van Gelderen (voorzitter) Nieuwkoop J.W.M. Pietersen Alphen aan den Rijn H. de Jager Noordwijk M.J. Fles Hillegom F. Roelfsema Noordwijkerhout A..Gotink Kaag en Braassem F.M. Schoonderwoerd Oegstgeest J.J.G.M. Roeffen en M. den Boer H.P.M. Hoek Voorschoten I.C.J. Nieuwenhuizen Katwijk I.G. Mostert Zoeterwoude E.G.E.M. Bloemen Leiden M. Damen Holland Rijnland M. Hogervorst Leiderdorp M.H. van der Eng J. van der Zwaan (trekker WMO) J.J.F.M. Gardeniers P. Duijvensz Lisse A.D. de Roon M. Goedhart (trekker Jeugd 3D) Nr. Agendapunt Advies Besluit 01 Opening en vaststelling agenda Er wordt eerst een besloten gedeelte gehouden. Akkoord met agenda. De heer Roeffen vraagt het agendapunt toereikendheid lokaal budget 3D op de agenda toe te voegen. Dit punt komt bij de rondvraag aan de orde. 02 Verslag Portefeuillehoudersoverleg.. september Verslag vaststellen Mevrouw Bloemen vraag naar inkoopvoorwaarden. Deze vraag wordt meegenomen bij propositie opdrachtgeverschap jeugd. Verder vraagt mevrouw Bloemen naar het bindend zijn van een advies van hetpho. Dit wordt meegenomen bij het agendapunt Opdrachtgevrschap jeugd. Verslag akkoord. 1

03 a. Mededelingen Voorzitter: - Gesprek met BJZ over overgang AMK- AMHK grootste deel van de medewerkers gaat mee. Slechts 4 medewerkers gaan niet mee. - Gesprek staatssecretaris van Rijn in de regio Beeld is meegegeven dat we naar 1 januari 2015 op koers zijn. We hebben als regio mooie innovatieve voorbeelden laten zien. Verder is aandacht gevraagds bij staatssecretaris voor Btw-constructie, het onderscheid tussen begeleid en beschermd wonen en de verschillen die zijn ontstaan agv nieuw verdeelmodel Naar aanleiding van gesprek van Rijn brengt de heer van Kempen zorgen over communicatie naar voren, in media komen alleen alarmverhalen naar voren. Vz. roept op lokale en rijksoverheid moeten elkaar zien als collega s. Vz merkt dat rijksoverheid moeite heeft te luisteren naar gemeenten. Vanuit communicatie Leiden is inbreng geleverd en rijkoverheid heeft hier niets meegedaan. Het is van belang goede balans te bewaren tussen uiten van zorgen naar het Rijk en het bieden van geruststelling naar burgers. b. Ingekomen stukken, uitgaande brieven en stukken ter kennisneming Geen vragen/opmerkingen c. terug-/vooruitblik externe Niet aan de orde bestuurlijke overleggen 04 Tussenrapportages 3D Mevrouw Damen geeft stand van zaken werkbedrijf weer: - doel is te komen tot licht bestuurlijk netwerk. In bestuurlijk overleg participeren 2

05 Presentatie veranderingen in de OGGZ Voorstel: Kennisnemen van de presentatie. werkgevers en werkneemrs. Vanuit vakbond neemt nu landelijk vertegenwoordiger deel, vanuit werkgevers voorzitter van werkgeversverenigingen in de Rijnstreek. - Technische afspraken worden gemaakt om garantiebanen te kunnen realiseren. Dit betreft afspraken over loonwaardemeting, loonkostensubsidie en no-risk polis. - Kwartiermaker Alice Standhart is aan de slag gegaan. - Het beeld is dat we technisch klaar kunnen zijn per 1 januari net als bij andere decentralisaties vraagt het meebewegen met het rijk en flexibiliteit. Het lastige daarbij is dat het Rijk op het laatste komt met centrale aanwijzingen. In deze regio is al veel voorwerk verricht, dit biedt goede basis. - Het realiseren van de garantiebanen zal wel echt een actieplan vragen. Na 1 jan. Zal er ook nog heel wat werk te verzetten zijn. Mevrouw van der Zwaan (trekker decentralisatie Wmo) en mevrouw Ouwerkerk (gemeente Leiden) verzorgen presentatie. De bedoeling is te komen tot een nieuw convenant OGGZ, waar het Regionaal Kompas deel vanuit maakt. In februari werd bekend dat beschermd Wonen naar gemeenten overgaat. Dit gaat om op participatie gericht beschermd wonen, Dit is de zogenaamde GGZ-c categorie, hierin worden ook de hogere Zorgzwaartepakketten gedecentraliseerd. Dit in afwijking tot de Wmo. Het budget komt zonder korting vanuit het Rijk over. Financiering gaat via centrumgemeente. Toch zijn er zorgen: - Klantenbestand is niet inzichtelijk, in het bestand zijn ook mensen die in een verzorgingstehuis wonen. Gegevens op klantniveau gaan lokale gemeenten, 3

06 Huiselijk geweld/kindermishandeling Voorstel: 1. De opdracht aan de werkgroep Regiovisie vast te stellen: 2. uitwerking van onderdelen van de opdracht met bijlage vast te stellen en er naar te handelen, hoewel verantwoordelijkheid bij Leiden als centrumgemeente berust. Budget is gebaseerd op intramurale plekken. Van de 751 cliënten met indicatie woont slechts een deel daadwerkelijk in een intramurale voorziening. Bij de overigens is er sprake van externe ambulante zorg aan huis. De onduidelijkheden maken dat het lastig si een begroting op te stellen. Afspraken zijn nodig over: - Financiering - Toegang - Sectorvreemde persoenen - Overgang vanuit andere wet-en regelgeving. Vz vraagt op dit punt voor het tijdig inschakelen van bestuurders. Het is niet wenselijk, as cliënten zomaar uit zorgverlening raken en in de maatschappelijke opvang komen. Naast beschermd wonen komt ook begeleiding gerelateerd aan maatschappelijke opvang over. Dit gaat om cliënten van bijvoorbeeld de Binnenvest die uitstromen. Aansluiting met lokale opvang van belang. Goede overdracht en afspraken wanneer de ene voorziening ophoudt en de andere begint. Financiering zal via centrumgemeente gaan verlopen. Voor onze regio gaat het om een budget van 3 miljoen. Voor het pho van 31 oktober komt er een voorstel over overgang begeleiding. Mw. Van Gelderen kaart dit aan bij Staatssecretaris van Volksgezondheid Martin van Rijn. Geen opmerkingen Pho akkoord met voorstel 4

door de gemeentelijke taken op te pakken. 07 Aansturing en financiering Advies en Meldpunt Huiselijk Geweld en Kindermishandeling Voorstel: 1. Centrumgemeenten Gouda en Leiden op te dragen subsidie afspraken te maken met GGD/Veilig Thuis voor 2015. 2. Het Ambtelijk Overleg Jeugd en Ambtelijk Overleg Zorg en Welzijn hebben hierin een adviesfunctie. 3. Keuze voor financiering van Veilig Thuis vanuit 4 geldstromen voor 2015 (scenario 3) en daarmee voor de meest eenvoudige optie. Mevrouw Bloemen vraagt naar BTWproblematiek en vraagt waar de dekking is voor het Amhk. Financiering Amhk maakt deel uit jeugdbudget. BTW problematiek is aangekaart bij van Rijn. De heer van der Eng merkt op, dat Amhk wel ver van gemeenten komt af te staan, onderbrenging bij de GGD maakt het lastige om op te sturen. De heer Mostert merkt op dat door zaken bij elkaar te brengen, het ook kwalitatief beter ka worden. Vz merkt op dat deze regio heel actief is in dit dossier. Koppeling met het veiligheidshuis biedt ook kansen. De heer de Roon geeft aan dat in Lisse goede ervaringen zijn met aanhaking van de jgt s op het veiligheidshuis. Voorschoten maakt een voorbehoud. Er loopt nog overleg tussen beide GGD regio s 08 Voorstel Collectieve Opdracht Routeer Voorziening (CORV) De colleges te adviseren in te stemmen met: 1. De mandatering aan de jeugd- en gezinsteams voor de ontvangst, verwerking en archivering van berichten tenzij dit wettelijk niet mag. 2. De mandatering aan de jeugd- en gezinsteams door gemeenten voor de ontvangst en verzending van CORV-berichten zoals gespecificeerd in de bijlage. 3. De zorgformulieren van de politie vanaf 2015 door de CORV te routeren naar het AMHK waarna het JPT Pho is akkoord met voorstel. Naar aanleiding van dit voorstel merkt de heer Mostert op, dat er jeugd coördinatoren bij de politie wegvallen. Marion Goedhart is in districtscollege van de Rijnstreek geweest en heeft dit bij Henri Lenferink onder de aandacht gebracht. Afspraak wordt gemaakt, dat de portefeuillehouders van dit overleg dit punt onder de aandacht van de burgemeesters brengen. De Vz benoemt dat er veel ontslagen vallen bij de medewerkers JPT s. BJZ hanteert hier niet het afspiegelingsprincipe. Hier is een gesprek met BJZ nodig. Pho is akkoord met voorstel 5

verantwoordelijk zal zijn voor de eerste filtering, triage en doorzending naar verantwoordelijke hulpverleners. Het JPT koppelt aan de politie terug over wat is gedaan met de zorgmelding. 4. De aansluiting van leerplicht (RBL) geen prioriteit te geven en dus leerplicht (nog) niet aansluiten op de CORV. 5. In Holland Rijnland gezamenlijk aansluiten met een SaaS oplossing voor de periode 2015 en 2016 en evalueer begin 2016 6. De werkgroep informatiemanagement wordt verantwoordelijk voor het vraagstuk van inrichting en beheer van CORV. 09 Persoonsgebonden budget Voorstel: De voorstellen die in de notitie (p.3,4) genoemd zijn voor het onderdeel jeugd met betrekking tot de (voorwaarden voor) de kwaliteit en de tarieven als richtlijn te gebruiken bij het opstellen van de Nadere regels jeugd. De heer Roeffen vraagt of interpretatie juist is, dat voor verzekeringsmodel voorlopig 2,5 miljoen gereserveerd is. Hij vraagt helderheid over verzekeringsmodel in relatie tot PGB. De heer De Roon merkt op dat de afspraak genuanceerder is. De afspraak is dat als gemeenten tekort komen er mogelijk een beroep gedan kan worden op de 2,5 miljoen. Dit besluit moet dan door dit pho genomen worden. Er zit in feite een stevig slot op de 2,5 miljoen. Dit agendapunt gaat over handreiking. Het is een richtlijn voor het lokale beleid. Het is wenselijk als gemeenten niet te veel uit elkaar lopen. Voorzitter geeft aan, dat het voor iedere gemeente een opdracht is om rekening te houden met risico s. De afspraak wordt gemaakt, dat er nog een nader voorstel komt over de randvoorwaarden bij de inzet van de 2,5 miljoen. Besluit Pho neemt kennis en ziet voortellen als 6

10 Opdrachtgeverschap jeugdhulp 1.Kennis te nemen van de propositie inhoudelijk opdrachtgeverschap Holland Rijnland; 2. Meningsvormend de discussiëren over de varianten voor het besturingsmodel van het opdrachtgeverschap; 3. De ambtelijke stuurgroep cq het DB opdracht te geven: - ervoor zorg te dragen dat op 1 januari 2015 zowel het inhoudelijk als technisch opdrachtgeverschap operationeel zijn (zoveel mogelijk) binnen het beschikbare budget van 1% van de totale jeugdhulpmiddelen; -naar gelang de keuze voor het besturingsmodel de Dienstverleningsovereenkomst(en) op te stellen tussen gemeenten, Holland Rijnland en Servicepunt71 en deze tot besluitvorming te leiden. 4. In te stemmen met: - een tweederde meerderheid in pho te laten gelden als voorwaarde voor bindend advies. - de voorzitter de brief van het SP71 te laten afdoen. 5. Colleges te adviseren in te stemmen met het inrichten van het inhoudelijk opdrachtgeverschap voor een periode van 2 jaar. Voorstel: De voorstellen die in de notitie (p.3,4) genoemd zijn voor het onderdeel jeugd met betrekking tot richtlijn. Inventarisatie per gemeente levert het volgend op. Veel gemeenten geven aan het nog niet in het college besproken te hebben. L dorp: 2/3 meerderheid pho, hoe ruimte voor kritische geluiden. BTW problematiek speelt nog. Voorkeur voor C, kunnen leven met B2. Rijnstreek: besturingsmodel B verstandigste Aandacht voor profiel van de uitvoering. Het gaat om zware functies, die veel van een medewerker vragen. Oegstgeest: met voorstel wordt afgeweken van eerder besluit pho. Hoe verhoudt opdrachtgeevrschap zich tot gemeenschappelijke regeling HR. 2/3 meerderheid geen gelukkige keuze, raar dat niet alle gemeenten bediend worden. Nieuwkoop: slecht leesbaar stuk, pleidooi voor goede stroomschema s. Hillegom: kan leven met B2, voorkeur voor C. 2/3 meerderheid is ok. Teylingen: voorkeur voor C, kan leven met terugvaloptie B2. Zoeterwoude: voorstel onduidelijk, wanneer wordt de organisatie HR en wanneer het platform HR gebruikt. Pho kan nu niet besluiten, stelt voor colleges te vragen pho te mandateren. Er is dan geen meerwaarde om het DB nog besluiten te laten nemen. Dit is een voorstel voor model D. 2/3 is niet duidelijk 2/3 van wat, van het aantal gemeenten of op bassi van inwoners. Er moet een sleutel uitgewerkt worden. In dit voorstel zouden 9 kleinere gemeenten de drie hun wil op kunnen leggen. Stel dat keuze valt op B2 dan moet goed uitgewerkt worden wie waar wanneer voor verantwoordelijk is. Noordwijkerhout: sluit aan bij Teylingen, 2/3 7

de (voorwaarden voor) de kwaliteit en de tarieven als richtlijn te gebruiken bij het opstellen van de Nadere regels jeugd. meerderheid is akkoord. Lisse: voorkeur voor B2. Akkoord 2/3 meerderheid. Veel punten moeten nog verhelderd worden. Bij beslispunt 5, gezien wat we nu optuigen is een periode langer dan twee jaar voor de hand liggend. Katwijk: Voorkeur voor positie C met als terugvaloptie B2, kan leven met B2. Noordwijk: keuze voor B2 Vz concludeert dat grote meerderheid voor variant b2 is. Voor leiden zelf is belangrijk, dat er een heldere afspraak komt. B2 is voor leiden goede tweede, voorkeur gaat uit naar model C. Vz stelt voor model B2 als uitgangspunt te nemen en binnen dit model de zorgen die er zijn, uit te werken. Mevrouw Bloemen en de heer van Kempen willen hieraan meewerken. Vz sluit ook aan. De heer Den Boer vraagt naar relatie met Kracht 15. De heer Den Eng stelt voor deze discussies niet met elkaar te belasten. Vz geeft aan dat Kracht 15 niet belemmerend moet zijn, samenwerking Sociale agenda kan hier het voortouw in nemen. Vervolg: uitwerking B2 komt in pho van 31 oktober. Daarna gaat het voorstel naar de colleges. Bij beslispunt 4 is wat misgegaan in de formulering. Het beslispunt moet zijn, dat de voorzitter van dit overleg gemandateerd wordt antwoord te formuleren op de brief van Servicepunt71. Besluit: Pho spreekt voorkeur uit voor model B2, waarbij dit model nader uitgewerkt wordt en ter besluitvorming aan het pho van31 oktober wordt aangeboden. 8

Tekst van beslispunt 4b dient aangepast te worden. 11 Rondvraag De heer Roeffen brengt het punt naar voren van de toereikendheid van de lokale 3D budgeten voor opgave 3D. Hij vraagt om een inventarisatie. Oegstgeest zet extra medewerkers in voor de decentralisaties, dit gaat ten koste van bestaand beleid. Vz en secretaris geen aan dat de grootste prioriteit nu ligt bij de contractering van zorg. Er is geen tijd om dit type vragen te beantwoorden. Mevrouw Bloemen vraagt wat de gemeente in het jeugddossier zelf geacht wordt te doen. Bijvoorbeeld hoe komt een kind bij de gespecialiseerde zorg. Mieke Hogervorst antwoordt dat dit gaat via JGT, deze verwijst door. Door contracten wordt facturering verzorgd door SP71. Hier hoeft gemeente weinig aan te doen. Gerard Mostert brengt naar voren dat veel afhangt hoe veel vertrouwen je geeft aan de uitvoering. Als je vertrouwen hebt van de raad hoef je niet alles intensief te volgen. Mevrouw Bloemen vraagt aandacht voor inkoopvoorwaarden. Mieke Hogervorst antwoordt dat de juiste versies liggen bij de gemeenten. Gemeenten zijn zelf verantwoordelijk voor eventueel benodigde reparatie. Vastgesteld in de vergadering van het PHO Sociale agenda van Holland Rijnland van 12 september 2014, de secretaris, de voorzitter, 9

Arbeidsmarkt regio Rijn Gouwe 2014 Deze uitgave is in opdracht van het bestuur van het RPA Regio Rijn Gouwe opgesteld door het Tympaan Instituut

Colofon Monitor RPA Rijn Gouwe, september 2014 Uitgave RPA Rijn Gouwe Postbus 13 2400 AA Alphen aan den Rijn tel 0172 465798 www.rparg.nl rpa-rijn-gouwe@alphenaandenrijn.nl Begeleiding A. Standhart K.C. Sinnema Opsteller H. Konings

Voorwoord Hiermee bied ik u het arbeidsmarktrapport Arbeidsmarkt regio Rijn Gouwe 2014 aan. Op basis van de behoefte van bestuurders en uitvoerders van de bij het RPA Rijn Gouwe betrokken partijen heeft ons bestuur ook voor 2014 een eigen arbeidsmarktrapport opgesteld. Een en ander in overeenstemming met het besluit en intentie van september 2013 om dit ieder jaar plaats te laten vinden. Met betrekking tot de inhoud van het rapport is aangesloten bij de jarenlange ervaring uit de praktijk. De behoeften en belangstelling van de gebruikers, bestuurders en beleidsmakers, blijken voornamelijk uit te gaan naar algemene tendensen en trends en een goed toepasbare vertaling naar de regio. Daarbij wordt geanticipeerd op het gegeven dat een meer specifieke uitwerking van onderwerpen verder opgepakt wordt door de diverse partijen zelf, per sub regio of gemeente. Het is goed om stil te staan bij het feit dat het rapport een momentopname is waarin slechts beperkt rekening kan worden gehouden met structurele veranderingen die zich op de arbeidsmarkt aan het voltrekken zijn. Zoals u in het rapport kunt lezen wordt weer enige krapte op de arbeidsmarkt in de toekomst gesuggereerd. Maar het is waarschijnlijk dat zulke structurele veranderingen eerder leiden tot het overbodig worden van veel banen. Dat is recent onder meer ook betoogd door Peter de Waard in de Volkskrant 1. Zulke veranderingen vragen om nieuw arbeidsmarktbeleid. Het klassieke model van werklozen die naar vaste banen moeten worden geleid, past niet langer en sluit aan bij mijn eerdere gedane signalen daarover in het afgelopen jaar. Verder wordt door kredietbeoordelaar Moody s in het Financiële Dagblad betwijfeld of de wereldeconomie zal groeien door een toenemende beroepsbevolking. De verwachting is dat de beroepsbevolking krimpt. Robeco-econoom Peter van der Welle zegt daarop dat een hogere pensioenleeftijd, slimmer werken en arbeidsmigratie de tijd eventueel kan keren, maar hij vraagt zich tegelijkertijd ook af of landen in staat zijn om jonge medewerkers van elders aan te trekken 2. Evenmin kan dit rapport rekening houden met de veranderingen op het wereldtoneel, zoals die bijvoorbeeld op dit moment in de Oekraïne spelen. Er worden forse klappen in de agrarische sector verwacht en niemand weet wat er nog zal volgen. Dat betekent concreet dat we ondanks de uitkomsten van het rapport zelf voor de regio Rijn Gouwe ook op externe signalen moet worden gereageerd. Temeer omdat dit rapport de indruk geeft dat het in de regio Rijn Gouwe gelukkig voorzichtig de goede kant op lijkt te gaan met de economie en dat in 2015 in sectoren de werkgelegenheid weer aantrekt. Het rapport laat wel duidelijk zien dat anders dan vroeger wordt verwacht dat deze banen grotendeels worden ingevuld met flexibele arbeidskrachten of zzp ers. Werkgevers creëren een grote flexibele schil aan personeel in plaats van vaste banen en dat is een grote verandering. Tevens is een blijvend gegeven dat in de regio het arbeidspotentieel in kwantitatieve zin meer dan voldoende is om aan de vraag van bedrijven 1 2 augustus 2014 2 7 augustus 2014

te voldoen. Zeker nu op dit moment het aantal kortdurende werkzoekenden groter is dan het aantal openstaande vacatures. Echter niet in kwalitatieve zin, want de vraag naar personeel, zeker in topsectoren, is meestal hoger en goed opgeleid personeel. Er is sprake van een kwalitatieve mismatch. Daarbij is de verwachting is dat in de toekomst minder jongeren zullen uitstromen uit het middelbaar beroeps- en het voortgezet onderwijs. Wij moeten onze radars blijvend goed afstellen om de juiste signalen op te vangen. september 2014 Regionaal Platform Arbeidsmarkt Rijn Gouwe de voorzitter Peter van Hoesel 2

Samenvatting Tekenen herstel economie in 2014; mogelijk meer werkgelegenheid in 2015 Begin 2014 gaat het voorzichtig de goede kant op met de economie. Ondernemers in Zuid- Holland en Nederland zijn optimistischer over het economische klimaat dan de afgelopen jaren. Ook neemt begin 2014 het aantal uitzenduren en vacatures toe. Beide wijzen waarschijnlijk op een economisch herstel. Naar verwachting trekt in een groot aantal marktsectoren in 2015 de werkgelegenheid weer aan. Naar alle waarschijnlijkheid wordt deze voor een groot deel ingevuld door flexibele arbeidskrachten of zzp ers. De sectoren zorg en openbaar bestuur hebben te maken met bezuinigingen door de overheid, waardoor het aantal banen ook bij economische groei afneemt. Voor een goed functionerende arbeidsmarkt is het van belang dat het onderwijs aansluit op de toekomstige behoefte aan arbeid op de arbeidsmarkt. De overheid heeft daarom voor het mbo het actieplan Focus op vakmanschap (Ministerie van OCW 2014) opgesteld. Naast kwaliteitsverbetering van het onderwijs en het terugdringen van het aantal voortijdig schoolverlaters is binnen dit actieplan de aansluiting op de arbeidsmarkt van belang. Ondernemers positief over verwachte omzet en export in 2014 Het aantal ondernemers dat verwacht dat het in 2014 beter gaat dan in 2013, is iets groter dan (2,5%) het aantal ondernemers dat verwacht dat het slechter gaat. Dit positieve resultaat is te danken aan de positieve verwachtingen over de ontwikkeling van de omzet en de export. De verwachtingen over de werkgelegenheid en de investeringen in 2014 zijn per saldo negatief. Explosieve groei aantal zzp ers gestopt in 2013 In 2013 telt de regio Rijn Gouwe 35.768 bedrijfsvestigingen, waaronder 17.213 zzp ers. Naar verhouding blijken er in de regio Rijn Gouwe relatief veel vestigingen en werkzame personen binnen de sectoren landbouw, bosbouw en visserij, industrie, onderwijs en gezondheids- en welzijnszorg te zijn. Daarnaast zijn in verhouding veel mensen werkzaam in de handel en logies-, maaltijd- en drankverstrekking. Clusters met relatief veel bedrijfsvestigingen en banen in de regio Rijn Gouwe zijn food, feed and beverages, greenports en life and health science. Het aantal bedrijfsvestigingen, exclusief de zzp ers, neemt in de regio Rijn Gouwe tussen 2008 en 2013 af met 2,1%. Deze daling doet zich vooral voor tussen 2011 en 2012. Tussen 2012 en 2013 is weer sprake van een kleine groei (0,5%). Het aantal zzp ers neemt tussen 2012 en 2013 in aantal af (2,5%), maar dat staat niet in verhouding tot de forse groei in periode 2008-2013 (41,6%). Minder banen en meer flexibele arbeid De ontwikkeling van het aantal banen tussen 2008 en 2013 verloopt wisselend in de regio Rijn Gouwe. De jaren 2012 en 2013 kenmerken zich door een duidelijke afname van de werkgelegenheid (respectievelijk 1,5% en 0,7%). Na jaren van groei heeft de collectieve sector sinds 2010 te maken met een krimp van het aantal banen. Tussen 2012 en 2013 betrof deze krimp 0,1%. Als gevolg van overheidsmaatregelen, om de kosten te beheersen, komt de werkgelegenheid in het openbaar bestuur en de zorg de komende jaren verder onder druk te staan. Werkgevers maken steeds vaker gebruik van flexibele arbeidskrachten. In 2008 had 16,1% van de werkzame beroepsbevolking in Nederland een flexibel contract, in 2013 is dat

18,1%. Vooral het percentage jongeren met een flexibele arbeidsrelatie is hoog (42%). Sinds het tweede kwartaal van 2013 stijgt het aantal uitzenduren. Dit wijst op een groei van (flexibele) werkgelegenheid, maar daarnaast is het ook mogelijk dat vaste banen worden omgezet in flexibele banen. In de regio Rijn Gouwe is het aantal kortdurend 1 werkzoekenden (8.930) in het eerste kwartaal van 2014 groter dan het aantal openstaande vacatures (3.356). Het arbeidspotentieel is (in ieder geval in kwantitatieve zin) dus meer dan voldoende om aan de vraag van bedrijven te voldoen. Eind december 2013 daalt het aantal vacatures in de regio Rijn Gouwe naar een dieptepunt. Er zijn dan 760 openstaande vacatures. Eind april 2014 is dit aantal weer opgelopen naar 1.115. Potentiële beroepsbevolking groeit alleen als we langer doorwerken De beroepsbevolking bestaat uit alle personen die werken of op zoek zijn naar werk. In de regio Rijn Gouwe telt de beroepsbevolking (15 tot 65 jaar) in 2013 zo n 373.000 personen. Hiervan hebben 350.000 personen een baan en 24.000 personen zijn werkloos (6,3%). Het werkloosheidspercentage in de regio Rijn Gouwe is gunstiger dan in Zuid-Holland (9%). Bovendien is de arbeidsparticipatie in de regio Rijn Gouwe (73,1%) relatief hoog (Zuid-Holland 71,5%). Veel inwoners van de regio Rijn Gouwe pendelen naar de grote steden Amsterdam, Utrecht en Den Haag. In 2025 telt de regio Rijn Gouwe 2,1% minder 15- tot 65-jarigen dan in 2013. Wanneer de AOW-leeftijd in 2025 naar 67 jaar verhoogd wordt, kan de potentiële beroepsbevolking tussen 2013 en 2025 toch met 1,8% groeien. Mogelijk biedt het verhogen van de AOW-leeftijd een oplossing voor de op langere termijn verwachte tekorten aan personeel op de arbeidsmarkt. Meer WW- en bijstandsuitkeringen Ten gevolge van de oplopende werkloosheid in de regio Rijn Gouwe groeit het aantal WWen bijstandsuitkeringen. Begin 2014 telt de regio Rijn Gouwe 16.100 WW-uitkeringen (83,8% meer dan in 2010, 32,8% meer dan in 2013) en 12.380 personen met bijstandsuitkering (40,4% meer dan in 2010, 9,0% meer dan in 2013). Ondanks de sterke groei blijft relatief gezien het aantal WW- en bijstandsuitkeringen in de regio Rijn Gouwe laag. In 2013 telt de regio Rijn Gouwe 3,2 WW-uitkeringen en 2,4 bijstandsuitkeringen per 100 inwoners van 15 tot 65 jaar. In Zuid-Holland zijn dat er respectievelijk 3,6 en 4,9. Over een aantal jaren minder mbo ers en leerlingen in het voortgezet onderwijs Uitstroom van gediplomeerden uit het onderwijs zorgt voor nieuwe arbeidskrachten op de arbeidsmarkt. In 2012 ontvangen 8.260 leerlingen van het voortgezet onderwijs in de regio Rijn Gouwe hun diploma. Dat is 3% meer dan in 2009 en 6,1% meer dan in 2011. Binnen de theoretische leerweg en havo/vwo groeit het aantal leerlingen. De niet-theoretische leerwegen binnen het vmbo kennen een daling. Tussen 2009 en 2012 neemt het aantal gediplomeerden met 11,9% af (2011-2012: groei 2,2%). Voor de periode 2015-2030 wordt voor het gehele vmbo in de regio Rijn Gouwe een krimp van het aantal leerlingen verwacht. Havo en vwo krijgen waarschijnlijk na 2025 met een afname van het aantal leerlingen te maken. Het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs neemt in de toekomst af vanwege demografische ontwikkelingen. Daarnaast zien we dat leerlingen steeds vaker een zo hoog mogelijk niveau kiezen. 1 Korter dan zes maanden werkloos. Deze groep wordt beschouwd als direct beschikbaar voor de arbeidsmarkt. 2

Tussen 2009 en 2013 krimpt het aantal mbo-gediplomeerden woonachtig in de regio Rijn Gouwe met 8,5% (2011-2012: 1,2%). Gezien het dalende aantal vmbo- en mbo-leerlingen neemt het aantal mbo-gediplomeerden dat de arbeidsmarkt instroomt de komende jaren waarschijnlijk verder af. Met het actieplan Focus op vakmanschap (Ministerie van OCW 2014) probeert de rijksoverheid dit tegen te gaan. De vierjarige niveau 4-opleidingen worden verkort naar drie jaar om de beroepsroute (van vmbo via mbo naar hbo) niet onnodig lang te maken en dus aantrekkelijker voor studenten. Ook voor de hbo-scholen in de regio Rijn Gouwe geldt dat tussen 2009-2012 het aantal gediplomeerden daalt (4,8%, 2011-2012: 9%). Bij de universiteit Leiden daarentegen stijgt het aantal diploma s. Voor de periode 2009-2012 is dat 12,7%. Tussen 2011 en 2012 neemt het aantal studenten met 4,7% af. Gezien de sterke toename van het aantal eerstejaars tussen 2008 en 2013 (54%) stijgt het aantal universitair gediplomeerden de komende paar jaar nog. Groei onderkant van de arbeidsmarkt, maar niet in de sociale werkvoorziening Sommige mensen hebben van vanwege opleiding, arbeidshandicap of maatschappelijke problemen grote moeite werk te vinden dat bij hen past. Deze groep mensen wordt ook wel aangeduid als de onderkant van de arbeidsmarkt. Voor hen wordt vanaf 1 januari 2015 de Participatiewet van kracht. Het doel van deze wet is dat deze mensen vaker een baan krijgen. De Participatiewet voegt de WWB, de Wet sociale werkvoorziening (Wsw) en een deel van de Wajong (Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten) samen. In 2013 werken in de regio Rijn Gouwe 3.661 personen in de sociale werkvoorziening (SW). Daarnaast wachten in 2013 nog eens 470 personen op een baan binnen de SW. Het aantal SW ers is in de periode 2010-2013 gedaald met 1,3% (2012-2013: 26,6%). Ook het aantal wachtenden wordt minder: 3,6% in de periode 2010-2013 en 0,2% in het laatste jaar. Sinds 2008 is het aantal Wajong-uitkeringen in de regio Rijn Gouwe sterk gestegen van 6.750 naar 9.700 in 2014 (43,7%, 2013-2014: 4,5%). Een dergelijke forse stijging is ook landelijk en in Zuid-Holland zichtbaar. Met de invoering van de Participatiewet kunnen geen nieuwe mensen meer instromen in de Wsw. Mensen die na 1 januari 2015 Wajong aanvragen, kunnen alleen nog Wajong krijgen als zij al vanaf jonge leeftijd een handicap of ziekte hebben en nooit meer kunnen werken. In 2013 stromen in de regio Rijn Gouwe 657 personen de Wajong in. Naar schatting is 40% van de personen volledig en duurzaam arbeidsongeschikt (Ministerie van SZW 2013). Aansluiting arbeidsmarkt en onderwijs 2014-2018: life and health science heeft personeel nodig Een goede aansluiting tussen arbeidsmarkt en onderwijs biedt betere kansen voor zowel bedrijven als gediplomeerden die de arbeidsmarkt betreden. Mismatches leiden tot moeilijk vervulbare vacatures en werkloosheid. Voor de greenports, logistiek en transport, food, feed and beverages, techniek, ICT, onderwijs en gezondheidszorg en zorg in verpleeg- en verzorgingshuizen wordt verwacht dat het aanbod aan personeel tot 2018 meer dan voldoende is. Mogelijk ontstaan er wel tekorten voor enkele beroepen binnen de genoemde clusters en sectoren. Binnen het cluster life and health science is er wel behoefte aan meer, vooral hoog opgeleid personeel. Wellicht wordt dit voor een deel opgevangen door instroom van arbeidskrachten uit andere sectoren of clusters, omdat daar banen verdwijnen. 3

Inhoud blz 1 Inleiding 1 1.1 Gebiedstypering 1 1.2 Economie, arbeidsmarkt en onderwijs 2 2 Economische ontwikkelingen 5 2.1 Verwachtingen economisch klimaat positief 5 2.2 Omzet en export 6 2.3 Winst en investeringen 7 2.4 Personeel 8 2.5 Ondernemersvertrouwen 9 3 Bedrijvigheid 11 3.1 Sectoren en clusters 11 3.2 Bedrijfsvestigingen 13 3.3 Zzp ers 14 3.4 Oprichtingen en opheffingen 15 3.5 Werkgelegenheid 16 3.6 Flexibele arbeid 18 3.7 Spanning tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt 19 4 Beschikbaar arbeidspotentieel 21 4.1 Huidige beroepsbevolking 21 4.2 Pendel 22 4.3 Prognose beroepsbevolking 22 4.4 Werkzoekenden 24 4.4.1 WW-uitkeringen 24 4.4.2 Bijstandsuitkeringen 25 4.5 Instroom vanuit het onderwijs 26 4.5.1 Voortgezet onderwijs 26 4.5.2 Mbo 29 4.5.3 Hbo 30 4.5.4 Wo 30 4.5.5 De onderkant van de arbeidsmarkt 31 4.5.6 Sociale werkvoorziening 31 4.5.7 Wajong 33

5 Prognose aansluiting arbeidsmarkt en onderwijs 37 5.1 Arbeidsaanbod meer dan voldoende voor de greenports 38 5.2 Life and health science heeft meer personeel nodig 39 5.3 Overschot aan arbeid voor food, feed and beverages 40 5.4 Pendel lost verwachte tekorten op voor logistiek en transport 40 5.5 Geen tekort aan personeel voor techniek 41 5.6 Overschot aan personeel binnen ICT 42 5.7 Door bezuinigingen overschot personeel in de gezondheidszorg 43 5.8 Ook voor verpleeg- en verzorgingshuizen meer dan genoeg personeel beschikbaar door bezuinigingen 44 5.9 Voor het onderwijs veel aanbod van nieuwe arbeidskrachten 45 Literatuur 2

1 Inleiding Arbeidsmarkt regio Rijn Gouwe 2014 beschrijft aan de hand van cijfers en trends de arbeidsmarkt in de regio Rijn Gouwe. De onderwerpen die centraal staan zijn: economie, bedrijvigheid, aanbod aan arbeid en de aansluiting tussen arbeidsmarkt en onderwijs. Naast de huidige stand van zaken worden de ontwikkelingen in het recente verleden getoond en wordt aandacht besteed aan verwachtingen voor de toekomst. Aan het einde van ieder hoofdstuk zijn in een blauw kader de belangrijkste bevindingen en conclusies uit het hoofdstuk opgenomen. De samenvattingen van hoofdstuk 2, 3 en 4 eindigen met een overzicht van de meest recente ontwikkelingen. De meeste cijfers die in deze publicatie genoemd worden zijn terug te vinden in de Regiometer arbeidsmarkt en onderwijs of het Regionaal Informatiesysteem Samenleving 1 (RIS) van het Tympaan Instituut. De hyperlinks onder de tabellen en figuren leiden naar de bijbehorende informatie op gemeente- en regioniveau. Deze publicatie is de tweede in een reeks. Eerder is Arbeidsmarkt regio Rijn Gouwe 2013 verschenen. 1.1 Gebiedstypering De regio Rijn Gouwe ligt centraal tussen de drie grote steden Den Haag, Amsterdam en Utrecht. De regio Rijn Gouwe zelf bestaat uit een stedelijk gebied en een voor randstedelijke begrippen landelijk gebied. Het stedelijke gebied wordt gevormd door Leiden, Gouda en Alphen aan den Rijn. Het meer landelijke deel kenmerkt zich door een aantal historische plaatsjes, stranden, bollenvelden, polders en aantrekkelijke plassen voor de watersport. Deze publicatie bevat regionale cijfers. Daar waar mogelijk zijn de cijfers uitgesplitst naar de twee arbeidsmarktregio s: Holland Rijnland bestaande uit de gemeenten: Alphen aan den Rijn 2, Hillegom, Kaag en Braassem, Katwijk, Leiden, Leiderdorp, Lisse, Nieuwkoop, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest, Teylingen, Voorschoten en Zoeterwoude. Midden-Holland bestaande uit de gemeenten: Bodegraven-Reeuwijk, Gouda, Waddinxveen, Zuidplas en de K5-gemeenten Bergambacht, Nederlek, Ouderkerk, Schoonhoven 3 en Vlist. 1 Het RIS en de Regiometer arbeidsmarkt en onderwijs maken deel uit van een online database met allerlei informatie over het sociale domein, de arbeidsmarkt en het onderwijs in Zuid-Holland. Deze informatie is afkomstig uit verschillende bronnen. In het RIS en in de Regiometer zijn de oorspronkelijke bronnen van de data weergegeven. Uiteraard zijn de bronnen ook in deze publicatie vermeld. 2 Per 1 januari 2014 zijn de gemeenten Alphen aan den Rijn, Boskoop en Rijnwoude samengegaan als één nieuwe gemeente met de naam Alpen aan den Rijn. Hiermee is Boskoop overgegaan van de arbeidsmarktregio Midden-Holland naar Holland Rijnland. 3 Deze gemeenten fuseren per 1 januari 2015.

Kaart 1 Regio Rijn Gouwe met Holland Rijnland en Midden-Holland 1.2 Economie, arbeidsmarkt en onderwijs Begin 2014 zijn er tekenen die wijzen op een economisch herstel in Nederland. Zo groeit de productie van de industrie en de bouw, neemt het consumenten- en producentenvertrouwen toe en zijn de huizenprijzen stabiel. Het Centraal Planbureau (CPB) verwacht dat de Nederlandse economie dit en volgend jaar met respectievelijk 0,75% en 1,25% groeit. (CPB 2014). Ook ondernemers blijken begin april 2014 een stuk positiever dan zij lange tijd geweest zijn. Ondernemers die een verbetering van het economische klimaat verwachten zijn in de meerderheid. Ook de verwachtingen voor de omzet en export in 2014 zijn positiever dan voorheen (COEN, CBS Statline). Dit voorzichtige economische herstel vertaalt zich in 2014 nog niet in een toename van de werkgelegenheid in de regio Rijn Gouwe of in Nederland. Naar verwachting neemt deze in 2015 voorzichtig toe (CPB 2014, UWV WERKbedrijf 2014). De regio Rijn Gouwe heeft relatief veel banen in de landbouw, industrie, onderwijs en gezondheidszorg. Verwachtingen voor de ontwikkeling van de werkgelegenheid in 2014 en 2015 verschillen per sector: Voor de collectieve sectoren is het overheidsbeleid van belang. Vanwege bezuinigingen wordt binnen de gezondheidszorg en het openbaar bestuur een forse krimp verwacht. Voor het onderwijs blijft de werkgelegenheid stabiel. Het uitzendwezen is zeer conjunctuurgevoelig. Waarschijnlijk neemt in deze sector het aantal banen met 4 tot 5% toe. De industriële productie herstelt, maar de werkgelegenheid krimpt. Dit is een structurele ontwikkeling die al veel langer speelt in deze bedrijfstak. Verbeterde productietechnieken, automatisering en robotisering zorgen voor een groei van de omzet zonder dat het aantal banen toeneemt. Het algemene beeld voor de marktsector is dat in 2014 een aantal conjunctuurgevoelige bedrijfstakken weer werkgelegenheidsgroei vertoont. In 2015 laten bijna alle sectoren uit de marktsector banengroei zien (UWV WERKbedrijf 2014). 2

Op de korte termijn worden geen tekorten aan arbeid verwacht binnen de verschillende economische sectoren en clusters 4 in de regio Rijn Gouwe. Een uitzondering is het cluster life and health science. De vraag naar hoog opgeleid personeel neemt tot 2018 waarschijnlijk sneller toe dan de verwachte instroom op de arbeidsmarkt vanuit het onderwijs ( riszh.nl). Daarnaast ontstaan er mogelijk knelpunten voor specifieke beroepen. Bovendien bieden sommige beroepen (zoals technische beroepen) meer kans op werk dan andere (zoals sociaal-culturele beroepen) (ROA 2013). Werkgevers gebruiken steeds vaker een flexibele schil om de bedrijfsomvang snel aan te kunnen passen aan de veranderende vraag, maar bijvoorbeeld ook als instrument voor werving en selectie. Opvallend is dat het tijdelijke contract zonder uitzicht op vast werk vaak wordt ingezet bij structurele werkzaamheden. Het is dus niet altijd zo dat het om tijdelijk werk gaat. De sociale partners zijn overeengekomen dat flexcontracten alleen gebruikt moeten worden waar het echt nodig is (STAR 2013). Dat blijkt dus niet geheel overeen te komen met de praktijk (SCP 2014). Belangrijk is dat het onderwijs aansluit op de (toekomstige) behoefte aan arbeid op de arbeidsmarkt. De overheid heeft daarom voor het mbo het actieplan Focus op vakmanschap (Ministerie OCW) opgesteld. Naast kwaliteitsverbetering van het onderwijs en het terugdringen van het aantal voortijdig schoolverlaters is de aansluiting op de arbeidsmarkt van belang binnen dit actieplan. Dit moet bereikt worden met de volgende maatregelen: Een herziening van de kwalificatiestructuur moet ervoor zorgen dat ook de inhoud van het beroepsonderwijs nog beter gaat aansluiten op wat de toekomstige arbeidsmarkt vraagt. De vraag van de arbeidsmarkt verandert in de loop van de tijd. Daarom is het belangrijk om jongeren naast goede vakkennis ook kernvaardigheden te leren die hen in staat stellen om met een veranderende arbeidsmarkt om te gaan. Het mbo-onderwijs dient te zijn afgestemd op de regionale arbeidsmarkt. Er moeten voldoende stageplekken zijn zodat mbo-studenten daadwerkelijk hun opleiding met succes kunnen afronden. Studenten moeten gestimuleerd worden in het kiezen van een opleiding met een toekomstperspectief. Het mbo dient mogelijkheden voor bijscholing aan te bieden en moet zich dus nog meer gaan richten op volwassenenonderwijs (Ministerie van OCW 2014). Arbeidsmarkt regio Rijn Gouwe 2014 laat zien dat economie, arbeidsmarkt en onderwijs voortdurend in beweging zijn. Arbeidsmarktbeleid dient daarom continu in te spelen op de actuele situatie en rekening te houden met mogelijke toekomstige ontwikkelingen. Deze publicatie kan een bijdrage leveren aan het formuleren van dit beleid voor de regio Rijn Gouwe. 4 Een cluster is een groep van bedrijven en kenniscentra (zoals universiteiten, universitaire ziekenhuizen en publiek-private topinstituten zoals TI Pharma) binnen een bepaald vakgebied, die bij elkaar in de buurt gevestigd zijn. 3

Begin 2014 gaat het voorzichtig de goede kant op met de economie. Ondernemers in Zuid- Holland en Nederland zijn optimistischer over het economische klimaat dan voorheen. Ook neemt begin 2014 het aantal uitzenduren en vacatures toe. Beide wijzen waarschijnlijk op een economisch herstel. Naar verwachting trekt in een groot aantal marktsectoren in 2015 de werkgelegenheid weer aan. De sectoren zorg en openbaar bestuur hebben te maken met bezuinigingen door de overheid, waardoor het aantal banen ook bij economische groei afneemt. Voor een goed functionerende arbeidsmarkt is het van belang dat het onderwijs aansluit op de toekomstige behoefte aan arbeid op de arbeidsmarkt. De overheid heeft daarom voor het mbo het actieplan Focus op vakmanschap (Ministerie OCW) opgesteld. Naast kwaliteitsverbetering van het onderwijs en het terugdringen van het aantal voortijdig schoolverlaters is de aansluiting op de arbeidsmarkt van belang binnen dit actieplan. 4

2 Economische ontwikkelingen Dit hoofdstuk beschrijft ontwikkelingen rond economie en bedrijfsleven aan de hand van resultaten uit de Conjunctuurenquête Nederland (COEN). In COEN wordt aan ondernemers gevraagd of hun bedrijfsresultaten in het afgelopen kwartaal verbeterd, verslechterd of gelijk zijn gebleven ten opzichte van het kwartaal daarvoor. Ook wordt gevraagd naar verwachtingen voor het komende kwartaal. De indicatoren uit COEN worden uitgedrukt in saldi: het percentage ondernemingen met een beter resultaat dan het kwartaal ervoor minus het percentage ondernemingen met een slechter resultaat dan het kwartaal ervoor. Er zijn geen COEN-gegevens beschikbaar voor de regio Rijn Gouwe 5. Daarom wordt gebruikgemaakt van cijfers over geheel Zuid-Holland. Achtereenvolgens komen in dit hoofdstuk de volgende onderwerpen aan de orde: economisch klimaat, omzet, export, winst, investeringen en personeel. Paragraaf 2.5 gaat over het ondernemersvertrouwen voor 2014. 2.1 Verwachtingen economisch klimaat positief Ondernemers in Zuid-Holland hebben positieve verwachtingen over het economische klimaat in het tweede kwartaal van 2014. Van hen verwacht 15% dat het economische klimaat in het derde kwartaal verbetert, 7,4% verwacht een verslechtering. Hiermee zijn in Zuid-Holland de ondernemers met positieve verwachtingen in de meerderheid (saldo 7,6%). Van begin 2012 tot en met het eerste kwartaal van 2014 zijn er meer ondernemers die menen dat het economische klimaat verslechtert dan dat er ondernemers zijn die vinden dat het economische klimaat verbetert (figuur 1). 5 Voor Arbeidsmarkt regio Rijn Gouwe 2013 is gebruikgemaakt van maatwerk uit COEN geleverd door de KVK Den Haag. Dit maatwerk is voor 2014 niet meer beschikbaar. 5

20 Figuur 1 Ontwikkeling economisch klimaat in Zuid-Holland, eerste kwartaal 2012-tweede kwartaal 2014 10 0-10 -20-30 -40 % verbeterd % verslechterd saldo bron: COEN (CBS Statline) 2.2 Omzet en export Ook over de verwachte omzet en export in het tweede kwartaal 2014 zijn ondernemers in Zuid-Holland positief gestemd (saldi respectievelijk 17,4 en 8,7). Figuur 2 toont de saldi voor omzet en export vanaf begin 2012 in Zuid-Holland. Al sinds het tweede kwartaal 2013 vertoont de export door ondernemingen in Zuid-Holland een positieve ontwikkeling. Voor de binnenlandse omzet geldt deze positieve ontwikkeling vanaf het vierde kwartaal van 2013. Niet alleen ondernemingen die zelf goederen of diensten exporteren profiteren van de toenemende export. Wanneer gekeken wordt naar de toegevoegde waarde in de uitvoer, en dus de daadwerkelijke bijdrage aan het Nederlandse bruto binnenlands product (bbp), blijkt de dienstensector met een aandeel van bijna 50% veruit de meeste waarde toe te voegen aan de binnenlands geproduceerde uitvoer, terwijl de verwerkende industrie een derde aan waarde toevoegt. De binnenlandse dienstensector is veel afhankelijker van de uitvoer dan vaak wordt gedacht. De verwerkende industrie maakt namelijk intensief gebruik van Nederlandse diensten in haar productieproces (DNB 2014). 6

20 15 10 5 0-5 -10-15 Figuur 2 Ontwikkeling saldi omzet en export in Zuid-Holland, eerste kwartaal 2012-tweede kwartaal 2014 omzet export bron: COEN (CBS Statline) 2.3 Winst en investeringen In het eerste kwartaal van 2014 is het percentage ondernemingen waarbij de winst afneemt (20,2%) groter dan het percentage ondernemingen waarbij de winst groeit (13,2%, saldo -7). Het saldo voor winstgevendheid is in het laatste kwartaal van 2013 en het eerste kwartaal van 2014 wel gunstiger dan in de acht kwartalen daarvoor. Ook de investeringen door Zuid-Hollandse ondernemers laten een positieve ontwikkeling zien. Het grootste deel van de ondernemers (63,9%) verwacht begin 2014 dat hun investeringen in 2014 gelijk zullen blijven aan die in 2013. Het percentage ondernemers met positieve en negatieve verwachtingen is bijna gelijk. Het saldo voor de verwachte investeringen in 2014 komt daarmee op -0,6. Dit saldo is gunstiger dan de saldi in 2012 en 2013. 7

0 Figuur 3 Ontwikkeling saldi winst en investeringen in Zuid- Holland, eerste kwartaal 2012-eerste kwartaal 2014-5 -10-15 -20-25 -30 01-12 02-12 03-12 04-12 01-13 02-13 03-13 04-13 01-14 winst investeringen NB Voor winst en investeringen zijn geen gegevens beschikbaar voor de verwachtingen voor het tweede kwartaal van 2014. bron: COEN (CBS Statline) 2.4 Personeel Met het verbeteren van de economische omstandigheden zijn ondernemers ook minder negatief geworden over de werkgelegenheid in hun bedrijf. Van de ondernemers in Zuid- Holland verwacht 17,5% dat hun personeelsbestand in het tweede kwartaal 2014 krimpt (saldo -4%). In de negen kwartalen daarvoor daalt de werkgelegenheid bij 18,1 tot 26,4% van de ondernemingen. 0 Figuur 4 Ontwikkeling saldo personeel in Zuid-Holland, eerste kwartaal 2012-tweede kwartaal 2014-5 -10-15 -20 bron: COEN (CBS Statline) 8

2.5 Ondernemersvertrouwen Het ondernemersvertrouwen is het gemiddelde van de saldi van de verwachtingen met betrekking tot omzet, export, werkgelegenheid en investeringen voor het volgende jaar. Het ondernemersvertrouwen biedt inzicht in de balans tussen optimistische en pessimistische ondernemers. In het vierde kwartaal van 2013 is ondernemers in Zuid-Holland gevraagd naar hun ondernemersvertrouwen voor 2014. Het aantal ondernemers dat verwacht dat het in 2014 beter gaat dan in 2013, is iets groter dan het aantal ondernemers dat verwacht dat het slechter gaat (saldo 2,5%). Dit positieve resultaat is te danken aan de positieve verwachtingen voor de ontwikkeling van de omzet en de export. De verwachtingen voor de werkgelegenheid en de investeringen in 2014 zijn per saldo negatief. 20 15 10 5 0-5 -10-15 Figuur 5 Ondernemersvertrouwen voor 2013 en 2014 in Zuid-Holland bron: COEN (CBS Statline) verwachtingen voor 2013 verwachtingen voor 2014 Stand van zaken begin 2014 Ondernemers in Zuid-Holland menen dat in het eerste kwartaal van 2014 het economische klimaat, de omzet en de export zich positief ontwikkelen. Zij denken dat deze positieve trend in het tweede kwartaal van 2014 doorzet. Van de ondernemers in Zuid-Holland verwacht 17,5% dat hun personeelsbestand in het tweede kwartaal 2014 krimpt. In de negen kwartalen daarvoor daalt de werkgelegenheid bij 18,1 tot 26,4% van de ondernemingen. Ontwikkeling 2013-2014 Het aantal ondernemers in Zuid-Holland dat verwacht dat het in 2014 beter gaat dan in 2013, is iets groter (2,5%) dan het aantal ondernemers dat verwacht dat het slechter gaat. Dit positieve resultaat is te danken aan de positieve verwachtingen voor de ontwikkeling van de omzet en de export. De verwachtingen voor de werkgelegenheid en de investeringen in 2014 zijn gemiddeld genomen negatief. 9