Verbinding Roeterseiland en Amstelcampus Kansen voor verbetering van het gebied rondom de campussen van de UvA en HvA Amsterdam, 15 december 2008 Michiel van Iersel en Anneke Jenniskens 2007-120 RP 12 In opdracht van de
Inhoudsopgave introductie Verbinding Roeterseiland (UvA) en Amstelcampus (HvA) 3 Ambitie UvA en HvA: versterking onderlinge samenhang 4 Het nieuwe Roeterseiland 5 De nieuwe Amstelcampus 6 Het belang van de UvA en HvA in de buurt 7 analyse Pagina Huidige verbinding Amstelcampus en het Roeterseiland 8 Laag voorzieningenniveau in gebied rondom Weesperplein 9 Weinig attracties in (dit deel van) de Oostelijke binnenstad 10 Ruimtelijke kansen en bedreigingen 11 Functionele kansen en bedreigingen 12 focus Focus op deelgebieden voor verbetering van verbinding 13 1. Weesper- en Rhijnspoorplein integraal opwaarderen 14 2. Verbinding Roeterseiland - Weesperstraat/-plein verbeteren 15 3. Wibautstraat als hoofdas door Amstelcampus opwaarderen 16 4. (Brug)verbinding Spinozastraat - Mauritskade verbeteren 17 conclusies en aanbevelingen De belangrijkste uitgangs-/aandachtspunten op een rij 18 Concrete kansen voor de toekomst: openbare ruimte, voorzieningen en metrostation 19 Brainstorm met studenten en (buurt)bewoners 21 Het vervolg: focus op Wibaut aan de Amstel, contact met stakeholders en aanpak knelpunten 24 bijlagen 25 2
introductie Verbinding Roeterseiland (UvA) en Amstelcampus (HvA) In het gebied rondom het Weesperplein werken de Universiteit van Amsterdam en de Hogeschool van Amsterdam momenteel aan de herontwikkeling van respectievelijk het Roeterseiland en de Amstel-campus tot grootstedelijke onderwijscentra. Dit document beschrijft de kansen voor de verbetering van de ruimtelijke en functionele verbinding van beide campussen onderling en met de (directe) omgeving. Leisure & Arts Consulting heeft deze kansen in kaart gebracht in opdracht van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en de Hogeschool van Amsterdam (HvA). Voor dit onderzoek heeft gesproken met vertegenwoordigers van de gemeente, studenten en buurtbewoners. De analyse en conclusies richten zich op de kansen voor zowel de UvA/HvA als voor de gemeente en op de samenwerkingsmogelijkheden. Stadsdeel Centrum Amstelcampus Hogeschool van Amsterdam (HvA) Roeterseiland Universiteit van Amsterdam (UvA) Stadsdeel Oost- Watergraafsmeer 3
introductie Ambitie UvA en HvA: versterking ruimtelijke samenhang De Universiteit van Amsterdam (UvA) en de Hogeschool van Amsterdam (HvA) zijn beide sterk in ontwikkeling, zowel op het gebied van het onderwijs als qua huisvesting. Onlangs zijn beide onderwijsinstellingen overeengekomen om een vergaande samenwerking te starten op het gebied van de (interne) organisatie en de onderwijsprogramma's. De afzonderlijke én gezamenlijke ambities van de UvA en HvA worden nergens zo goed zichtbaar als in het gebied rondom het Weesperplein, waar de UvA met de grootschalige herontwikkeling van het Roeterseiland is gestart en waar de HvA (zichtbaar) werkt aan de ontwikkeling van de Amstelcampus op de kruising van de Wibautstraat en de Mauritskade. Roeterseiland in 2014 (zicht vanuit Roetersstraat in oostelijke richting) Volgens planning is de eerste fase van het Roeterseiland in 2014 af en de Amstelcampus twee jaar eerder, in 2012. De plannen zijn nog in ontwikkeling, maar gestreefd wordt naar meer studentenwoningen op het Roeterseiland, meer studentenwoningen op de Amstelcampus en de ontwikkeling van de Rhijnspoorlocatie. Voor wat betreft deze bouwprojecten werkten de UvA en HvA tot voor kort overwegend zelfstandig, maar als gevolg van de samenwerkingsovereenkomst en gezien de gedeelde belangen en ambities, is in de afgelopen maanden een begin gemaakt met de verkenning van de ruimtelijke en functionele relatie die er tussen de beide campussen bestaat en de mogelijkheden die er zijn om deze verder te versterken. Amstelcampus in 2012 (zicht vanaf Singelgracht in oostelijke richting) 4
introductie Het nieuwe Roeterseiland Van gesloten bouwblok naar open campus De komende jaren doet de UvA veel aan verbetering van de huisvesting. Het Roeterseiland is een van de hoofdlocaties van de Universiteit van Amsterdam die de komende jaren sterk zal veranderen, naast de binnenstadslocatie en het Science Park langs de A10 in Oost-Watergraafsmeer. Ten behoeve van de herontwikkeling van het Roeterseiland heeft de UvA een gebiedsontwikkelingsplan opgesteld. In de ontwikkeling van dit plan laat de afdeling Huisvestings- Ontwikkeling van de UvA zich bijstaan door Palmboom & van de Bout Stedenbouwkundigen. Volgens het plan wordt de Nieuwe Achtergracht de nieuwe centrale openbare ruimte waaraan alle ingangen worden gesitueerd. Er komt extra (secundaire) entree aan de Sarphatistraat, ter hoogte van de Spinozastraat. Parkeren kan niet langer op maaiveld, maar alleen in parkeerkelders; Kerngegevens Roeterseiland Totaal gaat het om ca. 135.000 m2 bvo waarvan ca. 110.000 m2 universitaire functies en ca. 5.000m2 (studenten)woningen. De toekomstige populatie van het gebied zal naar schatting bestaan uit ca. 15.000 studenten en ca. 2.500 universitaire medewerkers. De aanvang van de bouwactiviteiten van de UvA is gepland in 2009 en zal doorlopen tot en met 2014. In 2016 is het hele gebied klaar. Onderwijsfuncties worden op een aantal plekken geclusterd, laag in gebouwen, nabij centrale ingangen. Rondom de onderwijszalen en langs interne verkeersroutes worden landschappen met studiewerkplekken gesitueerd. Daarnaast zal in lijn met de stedenbouwkundige visie (PvdB) het maaiveld worden verlevendigd door publieksfuncties en woningen toe te voegen: Winkels (in de plinten vande Roetersstraat) Sportvoorzieningen (aan Nieuwe Achtergracht) CREA en STUC (langs Nieuwe Achtergracht gebouw I) Woningen (Plantage Muidergracht /Nwe Achtergracht) Horeca (verspreid over plinten universitaire panden) Fase 1 2014 Legenda Onderwijs en kantoren Bibliotheek en mensa STUC en CREA Marktwoningen Studentenwoningen Horecavoorziening 5
introductie De nieuwe Amstelcampus Grote onderwijscampus in Oostelijke binnenstad De Amstelcampus is straks de grootste vestiging van de Hogeschool van Amsterdam. Op een prominente plek aan de rand van de binnenstad aan de Wibautstraat en het Weesperplein. Er wordt daar straks aan zo n 25.000 studenten onderwijs gegeven. De Amstelcampus krijgt een mix van functies: leren, ontmoeten, werken, wonen, recreëren en sporten. De basisschool, de horeca, de sport- en fitnesshal en de diverse pleinen rondom de campus geeft de Amstelcampus een publiek karakter waar buurtbewoners en studenten en medewerkers zich thuisvoelen. Dat maakt het een levendige stadscampus. Er wordt ook aandacht besteed aan ontmoetingsmogelijkheden voor studenten buiten de collegetijden. Niet alleen komen er ruime openingstijden voor de studiewerkplekken en de mediatheken, er komt ook een studentencafé en werkruimte voor de studentenverenigingen van de HvA. Ontmoeting met de buurt en het bedrijfsleven wordt vormgegeven door gedeelten van de gebouwen toegankelijk te maken voor het publiek en voor openbare functies. Zo komen er restaurants, een fitness en bedrijvigheid met een relatie met het onderwijs. Ook zijn er plannen voor de toevoeging van studentenwoningen op de Amstelcampus en er wordt onderzocht of de zogenaamde Rhijnspoorlocatie (zie kaart hiernaast) voor de realisatie van studentenwoningen geschikt is. Kerngegevens Amstelcampus Bruto vloeroppervlak 100.000 m2 6 onderwijsgebouwen ongeveer 250 studentenwoningen 25.000 HvA-studenten en 5.000 medewerkers Openbare sporthal met fitnessfaciliteiten Basisschool, jongerencentrum Onderwijsgerelateerde bedrijvigheid (kopieerwinkel, boekwinkel, pinautomaat, broodjeszaak, uitzendbureau) Rhijnspoorlocatie Hoofd verkeersroute Boerhaavelocatie Kohnstammlocatie Openbare buitenruimte Bijzondere openbare buitenruimte Semi-openbare buitenruimte Collectieve buitenruimte Semi-openbare binnenruimte Singelgrachtgebouwlocatie Wibautlocatie 6
introductie Het belang van de UvA en HvA in de buurt Grote concentratie van studenten De UvA en de HvA vormen belangrijke spelers in het gebied rondom het Weesperplein, tussen het Roeterseiland en de Amstelcampus. Niet alleen zijn beide onderwijsinstellingen nadrukkelijk aanwezig in het straatbeeld, met een gezamenlijk totaal van bijna 40.000 studenten (UvA: 15.000, HvA: 25.000) en een groot aantal medewerkers en bezoekers zorgen zij voor een grote stroom van voetgangers en fietsers binnen het gebied. Daarnaast hebben ze ook een relatief sterke verkeersaantrekkende werking. Op het totale aantal inwoners van de omliggende buurtcombinaties (Oosterparkbuurt, Weesperzijde en de Weesperbuurt/Plantage) vormt de studentenpopulatie een meerderheid (zie ook tabel hiernaast). Evenwichtige ontwikkeling van campussen De (her)ontwikkeling van het Roeterseiland en de Amstelcampus geeft, samen met de plannen om de Wibautstraat en omgeving op te knappen (in het kader van het project Wibaut aan de Amstel; zie hierna), een sterke impuls aan dit deel van de stad. De onderwijsconcentratie biedt kansen voor extra voorzieningen op het gebied van kunst, cultuur en (dag)horeca en levert een positieve bijdrage aan de levendigheid en aantrekkingskracht van het gebied. De plannen van de onderwijsinstellingen en die van de gemeente zullen op elkaar afgestemd moeten worden om van elkaars inspanningen te profiteren en om de belangen van studenten, bezoekers én bewoners te kunnen behartigen en af te stemmen. Aantal bewoners, studenten en medewerkers rondom Weesperplein Studenten Oosterparkbuurt Studenten Weesperzijde Weesperbuurt/ Plantage Medewerkers Medewerkers Roeterseiland (UvA) Inwoners directe omgeving (Bron: O&S, 2007) Amstelcampus (HvA) 7
analyse Huidige verbinding Amstelcampus en het Roeterseiland Nu nog weinig verkeer tussen campussen Op dit moment is de wisselwerking tussen het Roeterseiland en de Amstelcampus nog zeer beperkt. Zowel studenten als medewerkers van de UvA en HvA zijn grotendeels gericht op hun eigen (onderwijs) faciliteiten. Bewoners hebben momenteel weinig redenen om een bezoek te brengen aan een van beide campussen, omdat het ontbreekt aan publieksvoorzieningen en aan (aantrekkelijke) openbare ruimte. De Amstelcampus wordt overwegend bereikt via het Weesperplein en/of de Wibautstraat, waarbij met name de metro(halte) een grote rol speelt voor de studenten. Weesperplein als scharnierpunt in gebied Om het Roeterseiland te bereiken wordt veelal gebruikgemaakt van de Sarphatistraat (vanuit zuidelijke, oostelijke en westelijke richting) en de Roetersstraat (vanuit noordelijke richting), maar ook de Valckenierstraat wordt intensief gebruikt door mensen die vanaf het (metrostation) Weesperplein komen lopen. Het Weesperplein fungeert voor beide onderwijsclusters als belangrijk verkeersknooppunt, voor studenten, medewerkers en bezoekers die te voet, per metro, tram of fiets of met de auto komen. OV-verbindingen Belangrijkste fietsroutes* Belangrijkste looproutes* *De dikte van de lijn geeft de relatieve gebruiksintensiteit per route weer op basis van de observaties van LAgroup 8
analyse Laag voorzieningenniveau in gebied rondom Weesperplein In het gebied tussen het Roeterseiland en de Amstelcampus bevinden zich, in vergelijking met andere delen van de (binnen)stad, weinig publieksvoorzieningen. In de Roetersstraat en rondom het Weesperplein zitten enkele horecagelegenheden en (buurt)winkels, maar echte publiekstrekkende voorzieningen als musea, hotels of uitgaansgelegenheden zijn verderop in de Plantagebuurt (Artis, Plantage Kerklaan) en langs de Amstel te vinden. Amstelcampus en Roeterseiland in Google Earth Onderstaande weergave uit Google Earth biedt een overzicht van het betreffende aanbod. Ondanks het feit dat niet alle (type) voorzieningen in Google Earth zijn opgenomen, toont dit beeld wel aan dat het Weesperplein relatief excentrisch ligt ten opzichte van de concentraties van (vrijetijds)voorzieningen rondom het Centraal Station en de Grachtengordel. Vogelvluchtperspectief van de oostelijke binnenstad met overzicht van voorzieningen naar soort HvA UvA (Bron: Google Earth) Verblijfsaccommodatie Restaurant Koffieshop Clubs en bars Winkels Speciaalzaken OV 9
analyse Weinig publiekstrekkers in dit deel van de (binnen)stad Het gebied rondom het Roeterseiland en de Amstelcampus mist nu nog de aantrekkingskracht en levendigheid van andere, beroemde (studenten)wijken, zoals Quartier Latin in Parijs of Greenwich Village in New York. Dit heeft met een combinatie van factoren te maken, waaronder de ligging in de stad, het soort en aantal studenten en de schaalverschillen tussen de onderwijsgebouwen en de directe omgeving. Daarnaast ontbreken er rondom het Weesperplein sterke, zelfstandige publiekstrekkers, die wel op veel andere plekken in de Amsterdamse binnenstad te vinden zijn. Hierbij kan gedacht worden aan bekende historische plekken en gebouwen, kunst in de openbare ruimte of beeldbepalende winkels en hotels. Luchtfoto van de Amsterdamse binnenstad met verwijzingen naar gefotografeerde plekken en vermeldingen in Wikipedia Memorabele plekken in de Amsterdamse binnenstad Op deze luchtfoto van Amsterdam uit Google Earth staan gekleurde symbolen die verwijzen naar: 1. plekken die door de gebruikers van Google Earth in de loop der tijd gefotografeerd en in Google Earth gezet zijn en met een klik op de (muis)knop kunnen worden geopend (lichtblauwe symbolen); 2. Plekken, zoals historische gebouwen en mooie stadsgezichten, die in de online encyclopedie Wikipedia opgenomen zijn en waarvan met een klik op de (muis)knop de beschrijving kan worden weergegeven. Uit dit overzicht blijkt dat in het gebied tussen het Roeterseiland en de Amstelcampus alleen melding wordt gemaakt van het standbeeld van de oudwethouder, naar wie de Wibautstraat vernoemd is. (Bron: Google Earth) Gefotografeerde plekken in Google Earth Plekken met een vermelding in Wikipedia 10
analyse Ruimtelijke kansen en bedreigingen Onderstaande opmerkingen zijn gebaseerd op de interviews met diverse betrokkenen van de gemeente en derden* Kansen + Het Weesperplein kan het huisadres van de UvA en HvA worden als universiteit meer en beter zichtbaar wordt in de metrohalte en op straat + Door aan te sluiten bij project Wibaut aan de Amstel kan opwaardering van Weesperplein en -straat in een stroomversnelling en opgaande spiraal komen + De toevoeging van een (extra) entree aan de kant van de Sarphatistraat dwars door de huidige Selexyz kan voor aansluiting van UvA op omgeving zorgen + Een nieuwe brug over de Plantage Muidergracht (ter hoogte van de Plantage Lepellaan) zal zorgen voor een betere aansluiting van het Roeterseiland met de Plantagebuurt + Er zijn plannen om de oude metrohaltes langs de Weesper- en Wibautstraat aan te pakken + Meerdere geïnterviewden zouden graag zowel de Wibautstraat als de Weesperstraat versmallen van 2 x 2 rijbanen tot 2 x 1 rijbaan, waardoor meer ruimte ontstaat voor voetgangers en fietsers + De gebouwen op de Amstelcampus die zijn gelegen aan de Wibautstraat, zijn geschikt (en bestemd) voor specifieke publieksfuncties en openbare ruimtes + Er komen meer bomen, fonteinen en speeltoestellen langs de Wibautstraat en de metrohalte + Onder het Weesperplein ligt een ongebruikt metrostation, waar mogelijk bepaalde ondergrondse functies gerealiseerd kunnen worden * Zie bijlage: lijst van geraadpleegde personen Bedreigingen Het Weesperplein en de Weesperstraat zijn vooralsnog niet meegenomen in de plannen voor de Wibautas en daar is derhalve nog geen geld voor gereserveerd Grote aandacht voor prestigeprojecten in de stad (zoals de Zuidas en Noord-Zuidlijn) zorgt ervoor dat gebied rond Roeterseiland minder aandacht krijgt Het Roeterseiland ligt nu erg verscholen/valt niet op De mogelijke toevoeging van een (extra) entree op het Roeterseiland aan de kant van de Sarphatistraat kan de functie van de nieuwe hoofdingang aan de Nieuwe Achtergracht als centrale openbare ruimte ondermijnen Singelgracht en Mauritskade vormen (nog steeds) fysieke barrières voor mensen die de diagonale (fiets)brug over de Singelgracht willen gebruiken Uitgangen van metrostations zijn niet optimaal gericht Hoge en gesloten plinten van panden aan de Sarphatistraat bemoeilijken functieverandering Moeilijk om vaste looproute door Valkeniersstraat om te buigen naar Sarphatistraat en/of Nw. Achtergracht De Wibautstraat loopt dwars door Amstelcampus, waardoor interne samenhang moeilijk bereikt kan worden, zowel fysiek (logistiek, architectuur) als communicatief (beeldvorming en imago bezoekers) Hoogteverschillen tussen het Weesperplein/ Weesperstraat en de omliggende straten maken koppeling van metro en directe omgeving lastig De veiligheidsbeleving wordt negatief beinvloed door de bouwwerkzaamheden en slechte (straat)verlichting 11
analyse Functionele kansen en bedreigingen Onderstaande opmerkingen zijn gebaseerd op de interviews met diverse betrokkenen van de gemeente en derden* Kansen + Er bestaat behoefte aan betere en andere horecavoorzieningen in dit deel van de (oostelijke) binnenstad + Nabijheid van metro- en tramhaltes levert kansen op voor bepaalde voorzieningen, gericht op snelle service + Er bestaan mogelijkheden om bepaalde commerciële functies de onrendabele top van bepaalde projecten (met maatschappelijke functies) te laten afdekken + Mogelijkheden om combinaties te maken tussen (HvA) opleidingen en (kleine) detailhandel en bedrijvigheid + Extra studentenhuisvesting rondom Roeterseiland zorgt voor meer levendigheid en vergroot lokale marktkansen + Sportfaciliteiten op de Amstelcampus en culturele voorzieningen op het Roeterseiland zorgen voor loopstromen tussen de campussen en bieden kansen voor combinatie met toeleverende bedrijven en horeca + Stadsdeel Centrum zoekt nog steeds kantoorruimte en zou ergens in de buurt ondergebracht kunnen worden + De (Nieuwe) Kerkstraat en de Plantage Kerklaan zorgen als respectievelijk winkellint en horecastrip voor een goede verbinding met de binnenstad + Er bestaan plannen om de naam van de metrohalte te laten veranderen en creëert ondergrondse (onderwijs-) voorzieningen, zodat reizigers weten dat ze in een universitaire buurt/onderwijscluster terechtkomen Bedreigingen De Weesperbuurt is vooral een woongebied en dat staat soms op gespannen voet met functies als horeca De verhuur van de panden van UvA Holding aan de Sarphatistraat is moeilijk gebleken en extra (nieuwe) commerciële functies zullen moeilijk realiseerbaar zijn Het gevaar bestaat dat de aanwezigheid van (grote) zorginstellingen een negatieve invloed zal uitoefenen op de uitstraling en levendigheid van het gebied De Weesperbuurt geniet (nog) geen bekendheid als winkel- of uitgaansgebied en kampt bij de verdere ontwikkeling met dit imago en concurrerende buurten Nieuwe (zelfstandige) horecagelegenheden mogen tot maximaal 75 meter van een publiekstrekker openen De bebouwing langs de route Sarphati-, Weesper- en Wibautstraat is te gesloten voor veel publieksfuncties Prestigeprojecten in de stad (zoals de Zuidas en de Noord-Zuidlijn) zorgen voor grote concurrentie op het gebied van investeringen en als vestigingsplek voor bedrijven die op een centrale locatie willen zitten Gebruiksmogelijkheden van de openbare ruimte op en rondom het Weesperplein zijn beperkt door geluidsen stankoverlast van het autoverkeer * Zie bijlage: lijst van geraadpleegde personen 12
focus Focus op deelgebieden voor verbetering van verbinding Om de verbinding tussen het Roeterseiland en de Amstelcampus te verbeteren moet er per deelgebied gewerkt worden, waarbij de volgende focus geldt. De vier punten zijn op de volgende pagina s toegelicht. 1. Weesper- en Rhijnspoorplein integraal opwaarderen 2. Verbinding Roeterseiland en Weesperstraat/- plein verbeteren 3. Wibautstraat als hoofdas door Amstelcampus opwaarderen 4. (Brug)verbinding tussen Spinozastraat en Mauritskade verbeteren 2. 4. 1. 3. 13
focus 1. Weesper- en Rhijnspoorplein integraal opwaarderen Het Weesperplein en het aangrenzende (oostelijke) deel van de Weesperstraat worden momenteel gedomineerd door (auto)verkeer. De inrichting van de openbare ruimte is volledig ingesteld op de doorstroming van het verkeer. Het straatbeeld is weids, eentonig en kleurloos. Het gebied biedt een desolate aanblik en beschikt over onvoldoende kwaliteit en diversiteit voor voetgangers die uit de metro richting de Amstelcampus of het Roeterseiland lopen of via het Weesperplein van de ene naar de andere campus gaan. Een uitgang van het metrostation is gericht op de Valkeniersstraat, wat publiek aan de Sarphatistraat onttrekt. Het toevoegen van publieksvoorzieningen (informatiecentrum, broodjeszaak, kiosk), de versmalling van de Weesperstraat van 2 x 2 rijbanen naar 2 x 1 rijbaan en een herinrichting van (delen van) het gebied bieden kansen voor de verbetering van de situatie en voor de sterkere koppeling van de UvA en HvA op dit (cruciale) punt. Hiervoor moeten wel bepaalde financiële en fysieke knelpunten worden weggewerkt en zal rekening moeten worden gehouden met de voorwaarden die het Masterplan Wibautas aan de ontwikkelingen in het gebied stelt. Hiertoe kan direct aansluiting worden gezocht bij het Projectbureau Wibaut aan de Amstel, die dit voorjaar begint met de (her)ontwikkeling van de Wibautstraat en omgeving tot de grens met stadsdeel Centrum, waardoor het Weesperplein nu nog buiten het gebied valt. Het ontbreekt aan oriëntatiepunten en aantrekkelijke publieksvoorzieningen. Door de hoogteverschillen tussen het Weesperplein en de Weesperstraat is het pleingevoel moeilijk te ervaren en ook moeilijk (verder) te ontwikkelen. 14
focus 2. Verbinding Roeterseiland - Weesperstraat/-plein verbeteren De straten/routes die het Roeterseiland in oost-west richting verbinden met de Weesperstraat en de metrohalte en ook met de Amstelcampus (via het Weesperplein), kunnen op veel punten verbeterd worden: De Sarphatistraat vormt een ruim opgezette laan met statige herenhuizen en bomen aan weerszijde, maar de openbare ruimte laat nog veel te wensen over (bestrating en verlichting) en het aantal publieks-voorzieningen is nog beperkt. De opwaardering van de straat kan het aantal voetgangers en fietsers verder verhogen. Het bestemmingsplan Weesperbuurt laat veel ruimte voor nieuwe functies in de straat, maar de bestaande panden laten zich slecht gebruiken voor publieksfuncties. De Valckenierstraat vormt nu (nog) een belangrijke route tussen de metrohalte op het Weesperplein en het Roeterseiland. In de straat bevinden zich naast woonhuizen ook een drukke uitrit voor ambulances en meerdere garageboxen, waardoor het niet een ideale doorgangsroute is. De mogelijke verplaatsing van de uitgang van de metro (richting de Sarphatistraat) en de gewenste opwaardering van de Sarphatistraat en de Nieuwe Achtergracht kunnen ervoor zorgen dat voetgangers vaker een andere straat nemen, al zal de Nieuwe Achtergracht wel wat achterblijven bij de Sarphatistraat door de minder strategische ligging ten opzichte van de metrohalte en door de krappe straat. De (inrichting van de) openbare ruimte in de Sarphatistraat is zichtbaar aan een complete opwaardering toe. De bestaande panden langs de Sarphatistraat zijn zeer geschikt om in te wonen, maar de hoge en gesloten gevels lenen zich minder voor meer openbare functies. Veel mensen die met de metro komen lopen nu nog door de Valckenierstraat. 15
focus 3. Wibautstraat als hoofdas door Amstelcampus opwaarderen De Amstelcampus wordt doorsneden door de Wibautstraat, die momenteel eerder als een kloof tussen de linker- en rechterzijde van de campus ligt dan deze te verbinden. De gemeentelijke gebiedsvisie Wibaut aan de Amstel * zegt hierover het volgende: * Zie de bijlage voor meer informatie over Wibaut aan de Amstel. Momenteel is de Wibautstraat een barrière, een scheidslijn. Niet alleen fysiek, maar ook mentaal. Voor bewoners aan de verkeerde kant van de Wibautstraat lijkt de Amstel wel heel ver weg Mede daardoor heeft Oost iets van een eilandenrijk. Een lappendeken van afzonderlijke buurtjes die met de rug naar elkaar toe leven. Wibaut aan de Amstel wil deze buurten met elkaar verbinden. * Met het oog op de versterking van de samenhang tussen de onderdelen van de Amstelcampus en ter verbetering van de verbinding met het Roeterseiland via het Weesperplein, wil de HvA (met de UvA) investeren in de opwaardering van het betreffende deel van de Wibautstraat door (extra) openbare ruimte en voorzieningen te creëren voor studenten, medewerkers, (buurt)bewoners en bezoekers. Doel is om een hoogwaardig verblijfsklimaat op en rondom de Amstelcampus te verkrijgen. Wibautstraat ter hoogte van gelijknamige metrohalte, gezien in zuidelijke richting. Rhijnspoorplein: kruising Wibautstraat en Mauritskade, gezien in zuidelijke richting Wibautstraat, ter hoogte van de Ruyschstraat en het kantoor van de Reclassering 16
focus 4. (Brug)verbinding Spinozastraat - Mauritskade verbeteren De diagonale brugverbinding tussen de Spinozastraat en de Mauritskade vormt een unieke afwijking op de normale, rechte verbindingsroutes over de Singelgracht tussen de historische binnenstad (stadsdeel Centrum) en de omliggende stadsdelen. Oorspronkelijk liep er een tramlijn over de betreffende brug naar de tramremise op het Roeterseiland. De route wordt momenteel regelmatig gebruikt als korte verbindingsweg tussen bijvoorbeeld de Amstelcampus en het Roeterseiland. Langs deze route is de afstand hemelsbreed immers het kortste. De zichtlijnen vanaf de Spinozastraat leiden de blik langs de universiteit en bieden geen aantrekkelijk doorzicht. Desondanks blijft het een secundaire (sluip)route ten opzichte van het traject tussen beide campussen via de hoofdassen Wibaut-, Weesper- en Sarphatistraat. Om de potentie van deze korte verbinding beter te benutten moet allereerst gekeken worden naar een oplossing voor: Mauritskade blijft een (te) grote barrière voor veel fietsers en voetgangers: oversteekmogelijkheden verbeteren; route valt buiten de logische opbouw van de binnenstad en is dus lastig vindbaar en zowel in de richting van de Amstelcampus als het Roeterseiland fiets/loop je tegen de achter-/zijkant van het complex aan: extra bewegwijzering op deze plekken Het ontbreekt aan ruimte en sfeer om de openbare ruimte (beter) te gebruiken. De Mauritskade vormt een (te) grote fysieke barrière en dwingt tot omrijden. 17
conclusies De belangrijkste uitgangs- en aandachtspunten op een rij Onderstaande uitgangspunten vloeien voort uit de deskresearch en interviews en gelden als basis voor het vervolg. Richt je primair op de opwaardering van de openbare ruimte, want daar liggen veel pijnpunten en kansen Focus in eerste instantie op de hoofdassen: Wibaut-/ Weesperstraat, Sarphatistraat en het Weesperplein Vertaal de kansen en bedreigingen voor deze plekken en betrek bewoners, bedrijven en de gemeente hierbij Gebruik ontwerpstudies en ruimtelijke oplossingen als instrument voor de probleemanalyse en -oplossing Kies voor de Sarphatistraat als hoofdverbinding tussen het Roeterseiland, Weesperplein en de Amstelcampus Bekijk de mogelijkheden voor de ontwikkeling van het Weesperplein als bundeling van functies en stromen Zoek aansluiting bij de projectgroep Wibaut aan de Amstel en anticipeer op het Masterplan Wibautas De UvA en HvA zullen gezamenlijk optreden, indien mogelijk in samenwerking met partijen uit de buurt De UvA en HvA investeren apart en samen in de opwaardering van buurt rondom het Weesperplein Benut de financiële, fysieke en functionele inbreng van de UvA en de HvA in kwanti- en kwalitatieve zin 1. 1. Zet vooral wel in in op op de de Sarphatistraat als dé verbindingsweg tussen het Roeters - eiland en de metro UvA 2. Maak de nieuwe hoofdingang aan de Nieuwe Achtergracht tot centraal knooppunt op het Roeterseiland. 1. Zet niet alleen in op de Nieuwe Achtergracht als belangrijkste verbinding tussen de metro en het Roeterseiland. UvA 2. Voorkom dat de extra ingang aan de kant van de Sarphatistraat voor overlast zorgt door gebrek aan extra fietsenstallingen. Doe wel HvA 3. Zet in op het Weesper- - plein als de centrale koppeling van beide campussen aan de de metro en aan elkaar Doe niet HvA 3. Sluit de binnenhoven op de Amstelcampus niet af voor de buurt (bewoners) en voorkom gesloten plinten en gevels. 18
aanbevelingen Concrete kansen voor de toekomst: drie speerpunten 1. Opwaardering van de openbare ruimte* De grootste winst voor wat betreft de verbetering van het verblijfsklimaat in het gebied rondom het Weesperplein en voor de versterking van de ruimtelijke verbinding van het Roeterseiland en de Amstelcampus, kan worden bereikt door het opwaarderen van de openbare ruimte door middel van fysieke (verkeerskundige) ingrepen. Hierbij gaat het zowel om kleine ingrepen zoals de vervanging van het straatmeubilair en de verlichting, als om de vermindering van het (auto)verkeer en de parkeerdruk en het creëren van extra ruimte voor voetgangers en fietsers. Ook groenvoorzieningen versterken de sfeer en uitstraling van het gebied. 2. Ontwikkeling van aantrekkelijke nieuwe voorzieningen Naast de opwaardering van de openbare ruimte dient ingezet te worden op de ontwikkeling van nieuwe (publieks) voorzieningen, die de levendigheid, identiteit en economische vitaliteit van het gebied versterken. Hierbij kan gedacht worden aan eigentijdse vormen van (destinatie)horeca of culturele en/of sportvoorzieningen. Ook zijn er kansen voor de verbetering van het verblijfsklimaat op straat door de toevoeging van (beeldende) kunst in de openbare ruimte. De UvA en HvA kunnen zichzelf meer en beter zichtbaar maken in de vorm van (bijv.) een informatiecentrum in het metrostation en door extra (goede) bewegwijzering. * Zie de bijlage voor een overzicht van de kwaliteitscriteria die volgens LAgroup gelden voor de opwaardering van de openbare ruimte. 19
aanbevelingen Concrete kansen voor de toekomst: drie speerpunten 3. Opwaardering van het metrostation De identiteit van het gebied kan versterkt worden. Niet alleen doordat het Weeserplein zal worden verlevendigd met 40.000 studenten die op weg zijn van en naar de gebouwen van UvA en HvA. Ook een herpositionering van het metrostation Weesperplein zoals door UvA en HvA voorgesteld zal de beleving van het gebied opwaarderen. Door naamgeving (halte Universiteit van Amsterdam), verbetering van de routing ondergronds en de routeaanduiding op straat, verbetering van de architectuur van de in/uitgangen, door toevoeging van horeca en een internetcafé en door een hoogwaardige afwerking, zal een kwaliteitssprong gemaakt kunnen worden. Buitenlandse voorbeelden van metrostations nabij een univesiteit Metrostation Cluny - La Sorbonne in Parijs met handtekeningen van beroemde wetenschappers en schrijvers op het plafond. Harvard Square Metro Station: toegangspoort tot Harvard University met krantenkiosk en klein bezoekerscentrum. Perron van Columbia University Subway Station in New York City met unieke decoratie en bewegwijzering. 20
aanbevelingen Brainstorm met studenten en (buurt)bewoners In gesprek met bewoners en studenten De UvA en HvA zijn al geruime tijd in gesprek met studenten en buurtbewoners over de (bouw)plannen voor beide campussen. Ten behoeve van het voorliggende onderzoek naar de ontwikkelingskansen voor het tussenliggende gebied, heeft in oktober 2008 een tweetal brainstormsessies plaatsgevonden met een kleine groep van studenten en bewoners. Het doel van deze sessies was tweeledig: enerzijds zijn de aanwezigen op de hoogte gesteld van de ambities en wensen van beide onderwijsinstellingen. Anderzijds werden deelnemers in de gelegenheid gesteld om hun reactie te geven en suggesties te doen voor aanvullende verbeteringen in de buurt. De uitkomsten van deze twee brainstormsessies zijn hiernaast en op de volgende pagina s samengevat en zijn meegenomen in de conclusies en aanbevelingen. Meningsverschillen, maar wel consensus over: campussen integreren in omgeving door fysieke barrières (hekken, drempels, etc.) weg te nemen; minimaliseren verkeersdrukte en waar nodig nieuwe parkeermogelijkheden ontwikkelen; loop- en fiets routes tussen beide campussen verbeteren, zoals het bruggetje over de Singelgracht; nieuwe publieksvoorzieningen toevoegen, zoals horeca, bijzondere winkels en studiefaciliteiten; groenvoorziening langs straten en op pleinen; autoluwe plekken creëren : binnenhoven en pleinen; verbreding van stoepen en versmalling rijbanen; deelnemers blijven graag betrokken bij planvorming. 21
aanbevelingen Concrete kansen voor de toekomst volgens studenten Het belang van studentenhuisvesting en extra voorzieningen in de buurt De studenten die hebben deelgenomen aan de brainstormsessie benadrukten het belang van de opwaardering van de openbare ruimte op en rondom het Weesperplein en in de straten in de directe omgeving. Ook spraken zij zich uit voor meer betere voorzieningen op het gebied van (studenten)huisvesting en horeca en een verbetering van de zichtbaarheid en uitstraling van de UvA en HvA. Hieronder is een selectie van de uitspraken weergegeven op de gebiedskaart. Overzichtskaart van gebied rondom de Amstelcampus (HvA) en het Roeterseiland (UvA) met opmerkingen van deelnemers aan de brainstorm Weesperbuurt Toevoeging van nieuwe studentenwoningen zorgt voor extra levendigheid, zoals ook is gedaan in de Spaarndammerbuurt. Weesper-/Rhijnspoorplein Opwaardering van de openbare ruimte, extra horeca en door toevoeging van gedeelde voorzieningen voor studenten en bezoekers van de UvA en HvA. Amstelcampus/Wibautstraat Aantrekkelijk maken met bijvoorbeeld horeca en door realisatie studentenwoningen. Binnenruimte Roeterseiland Zorg voor meer en betere (on)overdekte zitplekken in ongebruikte binnenruimten. HvA UvA Kop van Roeterseiland Gebied langs Plantage Muidergracht aantrekkelijk maken met bijvoorbeeld terrasboten en groenvoorzieningen. Sarphatistraat Maak de straat aantrekkelijker door de uitgang van het metrostation te draaien, betere bewegwijzering, een gratis fietsenkelder en door de UvA meer zicht- en herkenbaar te maken. Bruggetje over de Singelgracht Aantrekkelijker maken door bijvoorbeeld meer bomen en verlichting te plaatsen. Roetersstraat Aantrekkelijker maken door stoepen te verbreden en meer winkels en terrassen. Valckenierstraat Veelgebruikt, maar ongeschikt voor grote verkeersstroom en dus de Sarphatistraat en Nieuwe Achtergracht verder versterken. 22
aanbevelingen Concrete kansen voor de toekomst volgens bewoners Nadruk op vrij toegankelijke campussen, goede parkeermogelijkheden en voorzieningen voor de buurt De bewoners die hebben deelgenomen aan de brainstormsessie benadrukten het belang van de toegankelijkheid van de campussen van de UvA en HvA voor bewoners en bezoekers van de buurt. De deelnemers hechtten veel belang aan de toegankelijkheid en functionaliteit van de campussen. Daarnaast deelde men de opvatting dat de verkeers- en parkeerdruk zoveel mogelijk beperkt moet worden. Hieronder is een selectie van de uitspraken weergegeven op de gebiedskaart. Overzichtskaart van gebied rondom de Amstelcampus (HvA) en het Roeterseiland (UvA) met opmerkingen van deelnemers aan de brainstorm Plantage Muidergracht Maak een aantrekkelijke, autoluw plek van de kop van het Roeterseiland. Parkeergelegenheid Voorkom dat de afsluiting van het Roeterseiland voor autoverkeer de parkeerdruk in de buurt teveel verhoogd. UvA Roetersstraat Niet meer horeca, maar kleine winkeltjes, zoals studentengaleries en als het kan de stoep verbreden. Weesperstraat Geef een kwaliteitsimpuls door betere bestrating, meer groen, extra voorzieningen in de plint en horeca/terrassen. Binnenhoven Amstelcampus Zorg ervoor dat de buitenruimte tussen de gebouwen van de Amstelcampus goed toegankelijk worden. HvA Van Musschenbroekplein Pleintje voor de buurt, met name voor kinderen; parkje met veel groen. Bruggetje over de Singelgracht Aantrekkelijker maken door bijvoorbeeld meer bomen en verlichting te plaatsen. Weesper-/Wibaut-/Rhijnspoorplein Opwaardering van de openbare ruimte door meer groen, opknappen/vervangen van de metro-uitgangen, betere wegbewijzering en de toevoeging van kiosken. 23
aanbevelingen Het vervolg 1. UvA en HvA zoeken aansluiting bij Wibaut aan de Amstel Op basis van de voorliggende analyse zal aansluiting worden gezocht bij de plannen in het kader van Wibaut aan de Amstel. Dit project heeft tot doel om van het gebied tussen de A10 en het Mr. Visserplein een woon-werkomgeving te maken waar je kunt werken, wonen, eten, drinken, creëren en recreëren, uitgaan en ondergaan. Kortom, een plek om te zijn en elkaar te ontmoeten in plaats van een plek om snel doorheen te razen en te verlaten. Voor wat betreft de Amstelcampus biedt het project direct aanknopingspunten. Het Roeterseiland valt momenteel niet binnen het plangebied voor de ontwikkeling op korte termijn. Bekeken zal worden hoe de UvA aansluiting kan vinden met voornoemde plannen voor het Roeterseiland en de directe omgeving. In de bijlage is een samenvatting gegeven van Wibaut aan de Amstel. 2. UvA en HvA blijft stakeholders betrekken bij het vervolg Ook in het vervolg van de ontwikkeling van beide campussen en bij de planvorming omtrent het tussenliggende gebied zullen de UvA en HvA in gesprek blijven met de belangrijkste stakeholders, waaronder de bewoners en bedrijven in de buurt en studenten en medewerkers. 3. UvA en HvA richten zich eerst op de echte knelpunten De komende tijd richten de UvA en HvA zich op de belangrijkste (ruimtelijke en functionele) knelpunten in het gebied rondom het Weesperplein. Momenteel wordt een ruimtelijke studie verricht door het architectenbureau Karres en Brands. Op basis van de uitkomsten van deze studie zal in overleg met de gemeente worden bekeken welke knelpunten op korte termijn aangepakt moeten en kunnen worden. Het terugdringen van het autoverkeer, de opwaardering van de openbare ruimte, het meer en beter zichbaar maken van de de UvA en de HvA en de toevoeging van nieuwe publieksfuncties behoren tot de prioriteiten. Ook private partijen worden in het vervolg betrokken. 24
Bijlagen 25
bijlage Lijst van geraadpleegde personen Extern Sjoerd Bakels, Stadsdeel Centrum, Sector Bouwen en Wonen Elsbeth Valk, Stadsdeel Centrum, afdeling Ruimtelijk Beleid Irene Klarenbeek, Stadsdeel Centrum, afdeling Ruimtelijk Beleid Ton Schaap, Gemeente Amsterdam, Dienst Ruimtelijke Ordening Piet Scholten, UvA Holding Kees van Ruyven, ProjectManagement Bureau, Gemeente Amsterdam Intern (UvA en HvA) Luca Bertolini, hoogleraar Planologie, FMG Herman Bezemer, Hogeschool van Amsterdam, Projectbureau Amstelcampus Wim Bouwhuijzen, programmamanager REC Thijs Croon, ontwikkelaar Trimp en Van Tartwijk Paul Doop, Vice-voorzitter College van Bestuur UvA/HvA Edward de Haan, decaan FMG Liesbeth in t Hout, directeur Amsterdam Fashion Institute (AMFI) Sjoerd Jansz, directeur Stichting Crea Wijnand Scholtens, directielid van het domein M&R, HvA Tom Verhoek, controller FMG Klaas Visser, directeur Onderwijsinstituut Psychologie, FMG Peter Wutz, portefeuillemanager HO Begeleidingsgroep (vanuit UvA) Salomé Bentinck, Universiteit van Amsterdam, Afdeling HuisvestingsOntwikkeling Martine Stam, Universiteit van Amsterdam, Afdeling HuisvestingsOntwikkeling (Ton Boon, Universiteit van Amsterdam, Afdeling HuisvestingsOntwikkeling) 26
bijlage Wibaut aan de Amstel: kansen voor geïntegreerde aanpak Met het project Wibaut aan de Amstel geeft de gemeente invulling aan de geplande metamorfose van de Wibautstraat: van een grijze racebaan tot een groene avenue die de aanliggende buurten juist verbindt. Een toegangsweg met de allure van een stadsboulevard, die een aantal opeenvolgende pleinen aaneenrijgt. Met winkels, bomen, wandelpaden, fietspaden en uitnodigende metro-ingangen. Voor de herontwikkeling van het Roeterseiland en de Amstelcampus en voor de versterking van de ruimtelijke samenhang tussen deze campussen onderling en met hun omgeving is het van belang dat aansluiting wordt gezocht bij de plannen in het kader van Wibaut aan de Amstel. In de eerste (concept) strategie voor de ontwikkeling van de betreffende gebieden worden beide campussen wel al genoemd. Met een geïntegreerde aanpak profiteren de gemeente en de UvA en HvA van elkaars inspanningen. Gebiedsschets afkomstig uit Concept-strategie voor gebiedsontwikkeling Wibaut aan de Amstel, oktober 2007 27
bijlage Aanknopingspunten Wibaut aan de Amstel Het plangebied van Wibaut aan de Amstel Het gebied dat betrekking heeft op de visie Wibaut aan de Amstel is omvangrijk. De Amstel en de vier parken (Artis, het Oosterpark, Park Frankendael en de Nieuwe Ooster) vormen de oostwestgrens. De noordgrens wordt aangegeven door het Mr. Visserplein, de zuidgrens door de stadsdeelgrens. Plangebied Wibaut aan de Amstel (noordelijk deel) De deelgebieden Het gebied is opgedeeld in vier deelgebieden. Deze deelgebieden heten Plantage aan de Amstel, Oosteramstel, Amstelpoort en Overamstel. Het werkgebied van het in te stellen projectbureau Wibaut aan de Amstel is exclusief het gedeelte van de binnenstad, waardoor de noordelijke grens bij de Mauritskade komt te liggen. De Amstelcampus valt in de huidige situatie binnen het deelgebied Oosteramstel. Het Weesperplein, de Weesperstraat en daarmee ook het Roeterseiland, vallen in deze fase dus buiten het werkgebied, al zijn er wel uitgangspunten geformuleerd voor het deelgebied Plantage aan de Amstel, inclusief het Roeterseiland: Oosteramstel (2007 2013) (Rehabilitatie) Verbind Amstel met Oosterpark Oosterparkstraat en Ruyschstraat als verbindend element Wibautstraat: groene loper Verbind Amstelcampus met omliggende buurten Van Kantoorstraat naar Stadsstraat Weesperzijde: gastvrije oever Projecten Wibautstraat bemiddelen tussen buurt en stadsstraat: Maatwerk Plantage aan de Amstel (2007 2013) (consolidatie; valt niet binnen werkgebied) Verbind Artis met Amstel (mr.visserplein, Hermitage) Weesperstraat groener en beter oversteekbaar Breng plinten overheidsgebouwen tot leven Open het Roeterseiland naar de stad Verbind Roeterseiland met Amstelcampus Weesperplein = Stadsplein Singelgracht als groen bolwerk 28
bijlage 12 kwaliteitscriteria voor openbare ruimte in een stedelijke omgeving Bijlage: kwaliteitscriteria voor openbare ruimte Voor het creëren van een prettig verblijfsklimaat, zowel voor studenten en medewerkers van de UvA en HvA als voor bewoners en bezoekers, zal rekening moeten worden gehouden met een aantal minimale randvoorwaarden waaraan moet worden voldaan bij de inrichting van de openbare ruimte, zoals pleinen. Evaluatieschema Bescherming Comfort Genot/plezier Bescherming tegen verkeer en ongelukken Kansen om te wandelen en lopen Kansen om te zien, overzicht en uitzicht Schaal Bescherming tegen geweld en criminaliteit Kansen om te staan, hangen Kansen om te praten en luisteren Kansen om van het klimaat te genieten Bescherming tegen onplezierige gevoelens Kansen om te zitten Kansen om te spelen en oefenen Positieve effect op de zintuigen Bron: New City Life, Gehl, Gemzoe, Kirknaes & Sondergaard (2006) 29
Leisure & Arts Consulting Sarphatistraat 650 1018 av Amsterdam t +31 (0)20 550 20 20 f +31 (0)20 550 20 22 consult@.nl www..nl