Jaarrekeningen 2002 Jaarrekening Fortis Verslag Raad van Bestuur Fortis SA/NV en Fortis N.V. Jaarrekening Fortis SA/NV Jaarrekening Fortis N.V.
Inhoud Jaarrekening Fortis Accountantsverklaring 7 Geconsolideerde balans 8 Geconsolideerde winst- en verliesrekening 9 Geconsolideerd overzicht van Comprehensive income 10 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 11 Toelichting 13 1 Geconsolideerde vermogensvergelijking 13 2 Segmentinformatie 14 3 Algemeen, inclusief verslaggevings- en consolidatiegrondslagen 24 4 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 26 5 Wijzigingen in de samenstelling van Fortis 34 6 Reële waarde van financiële instrumenten 37 7 Aandeel van derden in groepsvermogen 38 8 Eigen vermogen 40 9 Transacties buiten de balans 44 10 Risicobeheer 47 11 Beleggingen en vermogen onder beheer 53 12 Pensioenregelingen 55 13 Personeelsoptie- en aandelenplannen 57 14 Winstbelasting 59 15 Winst per aandeel 61 16 Niet-operationele elementen 62 17 Invloed van valutakoersverschillen 62 18 Beloning van de bestuurders en de leden van het Executive Committee 62 19 Dividend 67 20 Regelgeving en solvabiliteit 67 Balans verzekeringsbedrijf 70 Winst- en verliesrekening verzekeringsbedrijf 71 Toelichting balans en winst- en verliesrekening verzekeringsbedrijf 75 Balans bankbedrijf 100 Winst- en verliesrekening bankbedrijf 101 Toelichting balans en winst- en verliesrekening bankbedrijf 102 Balans algemeen 128 Winst- en verliesrekening algemeen 129 Toelichting balans en winst- en verliesrekening algemeen 130 Gebeurtenissen na balansdatum 133 2
Verslag van de Raad van Bestuur Raad van Bestuur, Commissaris en Accountant 136 Verslag van de Raad van Bestuur van Fortis SA/NV en Fortis N.V. 137 Jaarrekening Fortis SA/NV Algemene informatie 145 1. Balans voor winstdeling 146 2. Resultatenrekening 148 3. Toelichting 150 Verslag van de commissaris over het boekjaar afgesloten op 31 december 2002 gericht tot de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van de vennootschap Fortis SA/NV 163 Jaarrekening Fortis N.V. Balans 166 Winst- en verliesrekening 167 Toelichting op de balans en winst- en verliesrekening 168 Overige gegevens 173 Stichting Continuïteit Fortis 175 Waarschuwing ten aanzien van mededelingen met betrekking tot de toekomst 176 Plaatsen waar de documenten door het publiek kunnen worden geraadpleegd 176 Informatieverstrekking aan aandeelhouders en beleggers 176 Nominatieve inschrijving en deponering van aandelen aan toonder 177 Informatie en Communicatie 177 3
4
5
Alle bedragen in de cijferopstellingen van deze jaarrekening luiden in miljoenen euro s tenzij anders vermeld. 6
Accountantsverklaring Opdracht Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2002 van Fortis gecontroleerd. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van de leiding van Fortis. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de jaarrekening te verstrekken. Werkzaamheden Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland en België algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controle-opdrachten. Volgens deze richtlijnen dient onze controle zodanig te worden gepland en uitgevoerd dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Een controle omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. Tevens omvat een controle een beoordeling van de grondslagen voor financiële verslaggeving die bij het opmaken van de jaarrekening zijn toegepast en van belangrijke schattingen die de leiding van het bedrijf daarbij heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel. Oordeel Wij zijn van oordeel dat de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Fortis per 31 december 2002 en van het resultaat over 2002, in overeenstemming met de in België toepasselijke wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften zoals beschreven in de toelichting. Utrecht, 12 maart 2003 Brussel, 12 maart 2003 KPMG Accountants N.V. PricewaterhouseCoopers Bedrijfsrevisoren B.C.V.B.A. vertegenwoordigd door Ph. Barbier en D. Van Woensel 7
Geconsolideerde balans (voor winstbestemming) Noot 31-12-2002 31-12-2001 31-12-2000 Activa Kasmiddelen 4.484,8 5.094,2 6.110,3 Handelsportefeuille effecten 14.518,2 19.447,0 13.362,9 Beleggingen 11 140.098,7 147.676,3 134.203,0 Leningen aan kredietinstellingen 83.859,0 63.761,9 62.382,8 Leningen aan klanten 172.144,1 176.833,9 162.093,4 Aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen 6.131,6 6.890,8 4.943,6 Overlopende acquisitiekosten 2.810,1 2.963,6 3.297,7 Overlopende activa 27.856,7 19.844,9 17.037,9 Beleggingen voor rekening en risico van polishouders 18.390,6 23.567,4 22.012,7 Overige activa 15.471,6 16.889,9 12.638,4 Totaal activa 485.765,4 482.969,9 438.082,7 Passiva Schulden aan kredietinstellingen 96.548,4 96.337,3 94.174,3 Schulden aan klanten 177.635,3 179.687,2 145.752,0 Schuldbewijzen 49.963,7 50.895,9 43.760,8 Technische voorzieningen 61.735,9 59.533,4 56.130,2 Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders 18.563,5 23.084,9 21.690,1 Overlopende passiva 26.614,6 19.772,6 15.824,0 Overige passiva 27.157,6 23.998,3 31.865,0 Converteerbare obligatieleningen 1.256,2 1.257,3 1.257,3 Achtergestelde converteerbare obligatielening 1.250,0 Achtergestelde schulden 9.723,5 10.209,1 8.230,3 470.448,7 464.776,0 418.684,0 Fonds voor algemene bankrisico's 2.215,0 2.216,7 2.042,9 Aandeel van derden in groepsvermogen 7 2.230,8 2.132,7 2.159,0 Eigen vermogen: - Kapitaal 6.279,9 6.084,9 428,4 - Agioreserve 11.916,3 11.043,5 16.598,6 - Herwaarderingsreserve - 549,2 2.794,0 - Goodwill - 17.024,6-16.606,8-15.833,8 - Overige reserves 9.167,7 10.175,5 8.442,0 - Nettowinst boekjaar 531,6 2.598,2 2.767,6 Totaal eigen vermogen 1, 8 10.870,9 13.844,5 15.196,8 Groepsvermogen 13.101,7 15.977,2 17.355,8 Totaal passiva 485.765,4 482.969,9 438.082,7 8
Geconsolideerde winst- en verliesrekening Jaarrekening 2002 Fortis Noot 2002 2001 2000 Geconsolideerd Baten: Verzekeringspremies 18.494,7 18.162,3 15.783,7 Rentebaten 26.352,6 23.764,8 25.713,1 Commissies 1.857,8 1.978,4 2.163,6 Resultaat uit financiële transacties - 3.331,9-1.306,8 489,6 Overige baten 2.740,5 2.659,7 2.917,5 Totale baten 46.113,7 45.258,4 47.067,5 Rentelasten - 19.477,4-16.914,3-19.402,9 Totale baten na aftrek van rentelasten 26.636,3 28.344,1 27.664,6 Verzekeringstechnische lasten - 12.896,1-13.440,2-13.463,3 Waardecorrecties - 790,9-625,8-619,5 Nettobaten 12.949,3 14.278,1 13.581,8 Bedrijfskosten - 10.403,6-10.784,7-9.964,5 Operationeel resultaat vóór belastingen 2.545,7 3.493,4 3.617,3 Belastingen 14-910,2-1.048,9-1.044,4 Operationele groepswinst 1.635,5 2.444,5 2.572,9 Aandeel van derden 173,9 177,1 217,7 Netto operationeel resultaat vóór ongerealiseerde waardeverminderingen 1.461,6 2.267,4 2.355,2 Ongerealiseerde waardeverminderingen op beleggingsportefeuille in aandelen - 1.031,5 Netto operationeel resultaat na ongerealiseerde waardeverminderingen 430,1 2.267,4 2.355,2 Niet operationele elementen na belastingen: Resultaat uit financiële transacties 111,0 433,9 248,6 Overige baten 72,4 108,2 111,4 Waardecorrecties 157,5 Bedrijfskosten - 111,0-342,3 Belastingen 14 29,1 131,0-105,1 Totaal niet operationele elementen na belastingen 16 101,5 330,8 412,4 Nettowinst 531,6 2.598,2 2.767,6 Kerncijfers per aandeel (in EUR): Netto operationeel resultaat 0,33 1,75 1,94 Nettowinst 15 0,41 2,01 2,28 Gewogen gemiddeld aantal aandelen (in duizenden) 1.294.417 1.293.282 1.214.964 Kerncijfers per aandeel (in EUR) na volledige conversie: Netto operationeel resultaat 0,33 1,73 1,90 Nettowinst 0,41 1,98 2,23 Gewogen gemiddeld aantal aandelen (in duizenden) 1.294.530 1.334.374 1.259.183 9
Geconsolideerd overzicht van Comprehensive income 2002 2001 2000 Nettowinst 531,6 2.598,2 2.767,6 Herwaardering van beleggingen - 1.787,6-1.757,4-468,3 Terugboeking van herwaarderingen bij verkoop van beleggingen 335,4-734,2-662,6 Belastingen - 81,0 214,8 65,3 Totaal inzake herwaardering na belastingen - 1.533,2-2.276,8-1.065,6 Goodwill - 417,8-773,0-2.798,8 Valutakoersverschillen - 300,7 94,7 109,0 Overige vermogensmutaties - 154,0 Other comprehensive income - 2.405,7-2.955,1-3.755,4 Totaal "Comprehensive income" - 1.874,1-356,9-987,8 Het overzicht Comprehensive income toont de wijzigingen in het eigen vermogen gedurende het jaar, met uitzondering van wijzigingen door uitgifte van aandelen en uitkeringen aan aandeelhouders. In de mutatie herwaardering van beleggingen is de ongerealiseerde waardevermindering in 2002 door het onder de kostprijs dalen van de waarde van de aandelenportefeuille niet inbegrepen. Deze waardevermindering is verwerkt in de winst- en verliesrekening als ongerealiseerde waardevermindering op beleggingsportefeuille in aandelen. In verband met een daling in 2002 van de waarde van de pensioenbeleggingen ten opzichte van de opgebouwde pensioenrechten van Fortis-werknemers is in de overige vermogensmutaties EUR 138 miljoen, na belastingen, begrepen. 10
Geconsolideerd kasstroomoverzicht Jaarrekening 2002 Fortis 2002 2001 2000 Kasstromen uit operationele activiteiten: Nettowinst 531,6 2.598,2 2.767,6 Correcties om nettowinst te laten aansluiten op de nettokasstroom uit bedrijfsactiviteiten: - Aandeel van derden 173,9 177,2 217,7 - Waardecorrecties vorderingen 672,1 625,8 461,9 - Waardecorrecties terreinen en gebouwen 118,8 9,4-20,7 - Afschrijvingen en waardestijgingen 772,7 711,2 1.771,4 - Valutaresultaat op obligaties en andere vastrentende waarden 1.585,1-473,4-206,8 - Gerealiseerd resultaat bij verkoop beleggingen in effecten 549,5-558,6-1.150,3 - Gerealiseerd resultaat bij verkoop terreinen en gebouwen - 114,2-51,6-73,2 - Waardeverminderingen op beleggingsportefeuille in aandelen 1.148,9 - Ongerealiseerde resultaten op handelsportefeuille effecten 26,3-54,0-219,5 - Overige 128,8 68,0-43,3 Nettowijziging in het werkkapitaal, excl. effect van acquisities: - Handelsportefeuille effecten 4.902,5-6.030,2-3.244,7 - Overlopende acquisitiekosten 256,6 89,2-1.595,8 - Overlopende activa - 8.064,8-2.899,0-4.686,9 - Beleggingen voor rekening en risico van polishouders - 295,3-2.922,4-4.030,0 - Overige activa 628,7-5.854,1-3.741,1 - Technische voorzieningen 4.559,5 6.052,7 4.653,2 - Overlopende passiva 7.038,5 3.327,9 3.416,6 - Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders 972,0 1.313,6 2.022,8 - Overige passiva 2.819,5-6.684,8 10.899,2 Netto kasstroom uit operationele activiteiten 18.410,7-10.554,9 7.198,1 Geconsolideerd Kasstroom uit investeringsactiviteiten: Aankoop van effecten voor beleggingsdoeleinden - 68.428,1-79.973,1-62.586,2 Opbrengst uit verkopen/aflossing van beleggingen in effecten 69.965,6 63.709,3 62.028,2 Nettotoename leningen aan kredietinstellingen - 20.182,2-911,7 19.915,6 Nettotoename leningen aan klanten 3.408,0-16.728,8-12.972,2 Aankoop/verkoop bedrijven na aftrek verkregen kasmiddelen - 632,5 78,6-365,6 Netto-aankopen van materiële vaste activa en immateriële activa - 336,4-354,4-408,5 Netto kasmiddelen aangewend voor investeringsactiviteiten - 16.205,6-34.180,1 5.611,3 11
2002 2001 2000 Kasstroom uit financieringsactiviteiten: Mutatie in schulden aan kredietinstellingen 212,5 2.162,6-23.592,3 Mutatie in schulden aan klanten - 2.051,9 33.935,2 10.005,9 Mutatie in schuldbewijzen - 932,2 7.087,8 4.193,1 Mutatie in converteerbare obligatieleningen 1.248,9 Mutatie in achtergestelde schulden - 223,7 1.924,8 856,2 Kapitaal uitgegeven door Fortis 37,4 9,8-1.206,3 Kapitaal ingebracht door derden 591,1 Uitgekeerde dividenden - 1.244,4-1.253,1-818,8 Netto kasmiddelen uit financieringsactiviteiten - 2.953,4 43.867,1-9.971,1 Nettomutatie kasmiddelen - 748,3-867,9 2.838,3 Kasmiddelen per 1 januari 5.094,2 6.110,3 3.660,4 Wisselkoerseffect op kasmiddelen 138,9-148,2-388,4 Kasmiddelen per 31 december 4.484,8 5.094,2 6.110,3 Betaalde rente 14.022,9 14.291,1 21.493,7 Betaalde winstbelasting 795,9 974,9 751,6 Niet-contante transacties Fortis heeft in maart 2000 een additioneel belang van 44,7% in Banque Générale du Luxembourg verworven. Daarnaast heeft Fortis in december 2000 ASR Verzekeringsgroep overgenomen (zie voor beide verwervingen paragraaf 5 Wijzigingen in de samenstelling van Fortis ). Deze acquisities zijn gefinancierd door uitgifte van aandelen en met kasmiddelen. In het geconsolideerde kasstroomoverzicht zijn de in dit kader betaalde nettokasmiddelen opgenomen. Tegenprestaties anders dan in geld zijn in het kasstroomoverzicht niet opgenomen. 12
Toelichting 1 Geconsolideerde vermogensvergelijking Jaarrekening 2002 Fortis Eigen vermogen per 31 december 2000 15.196,8 Uitgifte van aandelen 101,4 Inkoop en heruitgifte van aandelen 8,6 110,0 Nettowinst 2.598,2 Dividend over 2000-1.137,4 Herwaarderingen beleggingen - 1.757,4 Terugboeking herwaarderingen bij verkoop van beleggingen - 734,2-2.491,6 Belastingen 214,8-2.276,8 Goodwill - 773,0 Valutakoersverschillen 94,7 Overige vermogensmutaties 32,0 Eigen vermogen per 31 december 2001 13.844,5 Geconsolideerd Uitgifte van aandelen 37,4 Nettowinst 531,6 Dividend over 2001-1.136,9 Herwaardering van beleggingen - 1.787,6 Terugboeking van herwaarderingen bij verkoop van beleggingen 335,4-1.452,2 Belastingen - 81,0-1.533,2 Goodwill - 417,8 Valutakoersverschillen - 300,7 Overige vermogensmutaties - 154,0 Eigen vermogen per 31 december 2002 10.870,9 13
2 Segmentinformatie Fortis onderscheidt bij de verslaggeving drie segmenten: het verzekeringsbedrijf, het bankbedrijf en de sector algemeen. De segmentatie is ingegeven door de producten en diensten en de verslaggevingseisen die aan het banken verzekeringsbedrijf worden gesteld. Tot de sector algemeen behoren de niet aan het bank- of verzekeringsbedrijf gerelateerde activiteiten zoals treasury- en financieringsactiviteiten van de groep en overige holdingactiviteiten. Het verslaggevingsbeleid is voor alle segmenten gelijk en beschreven in paragraaf 4 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling. 14
In de volgende tabel zijn balansgegevens uitgesplitst naar segment: 31-12-2002 Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen Eliminaties Totaal Geconsolideerd Activa Kasmiddelen 1.970,7 3.290,7 11,5-788,1 4.484,8 Handelsportefeuille effecten 14.518,2 14.518,2 Beleggingen 49.999,1 89.978,6 121,0 140.098,7 Leningen aan kredietinstellingen 2.297,6 82.282,8-721,4 83.859,0 Leningen aan klanten 16.530,2 158.591,1 8.530,2-11.507,4 172.144,1 Aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen 6.131,6 6.131,6 Overlopende acquisitiekosten 2.810,1 2.810,1 Overlopende activa 1.248,2 26.652,2 476,7-520,4 27.856,7 Beleggingen voor rekening en risico van polishouders 18.390,6 18.390,6 Overige activa 6.026,0 10.067,5 3.816,5-4.438,4 15.471,6 Totaal activa 105.404,1 385.381,1 12.955,9-17.975,7 485.765,4 Passiva Schulden aan kredietinstellingen 1.159,3 98.772,6 7,2-3.390,7 96.548,4 Schulden aan klanten 179.566,4-1.931,1 177.635,3 Schuldbewijzen 6.718,3 40.230,3 10.434,7-7.419,6 49.963,7 Technische voorzieningen 61.735,9 61.735,9 Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders 18.563,5 18.563,5 Overlopende passiva 1.325,1 25.299,7 511,3-521,5 26.614,6 Overige passiva 7.358,8 20.565,1 879,7-1.646,0 27.157,6 Converteerbare obligatieleningen 0,3 1.255,9 1.256,2 Converteerbare achtergestelde obligatielening 1.250,0 1.250,0 Achtergestelde schulden 2.261,2 9.524,1 1.005,0-3.066,8 9.723,5 99.122,4 373.958,2 15.343,8-17.975,7 470.448,7 Fonds voor algemene bankrisico s 2.215,0 2.215,0 Aandeel van derden in groepsvermogen 752,0 954,3 524,5 2.230,8 Eigen vermogen 5.529,7 8.253,6-2.912,4 10.870,9 Groepsvermogen 6.281,7 9.207,9-2.387,9 13.101,7 Totaal passiva 105.404,1 385.381,1 12.955,9-17.975,7 485.765,4 15
31-12-2001 Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen Eliminaties Totaal Activa Kasmiddelen 1.154,1 4.555,2 10,4-625,5 5.094,2 Handelsportefeuille effecten 19.447,0 19.447,0 Beleggingen 50.487,3 96.866,9 322,1 147.676,3 Leningen aan kredietinstellingen 1.971,2 62.459,9 5,0-674,2 63.761,9 Leningen aan klanten 16.121,2 164.089,8 6.371,8-9.748,9 176.833,9 Aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen 6.890,8 6.890,8 Overlopende acquisitiekosten 2.963,6 2.963,6 Overlopende activa 1.318,2 18.652,4 244,7-370,4 19.844,9 Beleggingen voor rekening en risico van polishouders 23.567,4 23.567,4 Overige activa 5.463,0 11.922,9 3.114,1-3.610,1 16.889,9 Totaal activa 109.936,8 377.994,1 10.068,1-15.029,1 482.969,9 Passiva Schulden aan kredietinstellingen 378,3 98.273,7 0,1-2.314,8 96.337,3 Schulden aan klanten 181.324,8-1.637,6 179.687,2 Schuldbewijzen 4.601,4 42.415,9 8.652,1-4.773,5 50.895,9 Technische voorzieningen 59.533,4 59.533,4 Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders 23.084,9 23.084,9 Overlopende passiva 1.496,9 18.303,8 330,0-358,1 19.772,6 Overige passiva 10.584,5 15.767,9 334,1-2.688,2 23.998,3 Converteerbare obligatielening 1,4 1.255,9 1.257,3 Achtergestelde schulden 2.475,6 9.985,6 1.004,8-3.256,9 10.209,1 102.156,4 366.071,7 11.577,0-15.029,1 464.776,0 Fonds voor algemene bankrisico s 2.216,7 2.216,7 Aandeel van derden in groepsvermogen 694,5 798,6 639,6 2.132,7 Eigen vermogen 7.085,9 8.907,1-2.148,5 13.844,5 Groepsvermogen 7.780,4 9.705,7-1.508,9 15.977,2 Totaal passiva 109.936,8 377.994,1 10.068,1-15.029,1 482.969,9 16
31-12-2000 Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen Eliminaties Totaal Geconsolideerd Activa Kasmiddelen 1.249,3 5.342,1 84,1-565,2 6.110,3 Handelsportefeuille effecten 13.362,9 13.362,9 Beleggingen 49.649,8 84.098,8 454,4 134.203,0 Leningen aan kredietinstellingen 1.632,8 61.159,0-409,0 62.382,8 Leningen aan klanten 14.837,4 149.840,1 3.575,3-6.159,4 162.093,4 Aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen 4.943,6 4.943,6 Overlopende acquisitiekosten 3.297,7 3.297,7 Overlopende activa 1.164,6 15.887,2 138,4-152,3 17.037,9 Beleggingen voor rekening en risico van polishouders 22.012,7 22.012,7 Overige activa 6.230,3 7.381,5 4.301,5-5.274,9 12.638,4 Totaal activa 105.018,2 337.071,6 8.553,7-12.560,8 438.082,7 Passiva Schulden aan kredietinstellingen 402,0 94.301,6-529,3 94.174,3 Schulden aan klanten 148.367,6-2.615,6 145.752,0 Schuldbewijzen 3.345,8 40.680,1 2.730,9-2.996,0 43.760,8 Technische voorzieningen 56.130,2 56.130,2 Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders 21.690,1 21.690,1 Overlopende passiva 452,7 15.667,0 149,2-444,9 15.824,0 Overige passiva 12.895,0 18.016,9 5.105,9-4.152,8 31.865,0 Converteerbare obligatielening 1,4 1.255,9 1.257,3 Achtergestelde schulden 1.281,3 8.476,3 294,9-1.822,2 8.230,3 96.198,5 325.509,5 9.536,8-12.560,8 418.684,0 Fonds voor algemene bankrisico s 2.042,9 2.042,9 Aandeel van derden in groepsvermogen 729,5 823,2 606,3 2.159,0 Eigen vermogen 8.090,2 8.696,0-1.589,4 15.196,8 Groepsvermogen 8.819,7 9.519,2-983,1 17.355,8 Totaal passiva 105.018,2 337.071,6 8.553,7-12.560,8 438.082,7 17
In de volgende tabel is de winst- en verliesrekening uitgesplitst naar segment: 2002 Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen Eliminaties Totaal Baten: Verzekeringspremies 18.494,7 18.494,7 Rentebaten 3.291,4 23.373,3 567,0-879,1 26.352,6 Commissies 1.860,7-2,9 1.857,8 Resultaat uit financiële transacties - 4.120,6 809,9-21,2-3.331,9 Overige baten 2.002,1 726,7 12,3-0,6 2.740,5 Totale baten 19.667,6 26.770,6 558,1-882,6 46.113,7 Rentelasten - 749,2-18.961,5-646,5 879,8-19.477,4 Totale baten na aftrek van rentelasten 18.918,4 7.809,1-88,4-2,8 26.636,3 Verzekeringstechnische lasten - 12.896,1-12.896,1 Waardecorrecties - 58,6-732,3-790,9 Nettobaten 5.963,7 7.076,8-88,4-2,8 12.949,3 Bedrijfskosten - 5.112,6-5.168,2-125,6 2,8-10.403,6 Operationeel resultaat vóór belastingen 851,1 1.908,6-214,0 0,0 2.545,7 Belastingen - 367,3-591,5 48,6-910,2 Operationele groepswinst 483,8 1.317,1-165,4 1.635,5 Aandeel van derden 64,4 64,6 44,9 173,9 Netto operationeel resultaat vóór ongerealiseerde waardeverminderingen 419,4 1.252,5-210,3 1.461,6 Ongerealiseerde waardeverminderingen op beleggingsportefeuille in aandelen - 1.035,4-97,7 101,6-1.031,5 Netto operationeel resultaat na ongerealiseerde waardeverminderingen - 616,0 1.154,8-108,7 430,1 Niet operationele elementen na belastingen: Resultaat uit financiële transacties 111,0 111,0 Overige baten 72,4 72,4 Bedrijfskosten - 30,0-81,0-111,0 Belastingen - 40,9 35,6 34,4 29,1 Totaal niet operationele elementen na belastingen - 70,9 138,0 34,4 101,5 Nettowinst - 686,9 1.292,8-74,3 531,6 18
2001 Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen Eliminaties Totaal Geconsolideerd Baten: Verzekeringspremies 18.162,3 18.162,3 Rentebaten 3.158,4 20.818,6 480,3-692,5 23.764,8 Commissies 1.978,4 1.978,4 Resultaat uit financiële transacties - 2.309,3 1.002,5-1.306,8 Overige baten 1.745,8 897,3 17,5-0,9 2.659,7 Totale baten 20.757,2 24.696,8 497,8-693,4 45.258,4 Rentelasten - 688,2-16.414,6-504,9 693,4-16.914,3 Totale baten na aftrek van rentelasten 20.069,0 8.282,2-7,1 0,0 28.344,1 Verzekeringstechnische lasten - 13.440,2-13.440,2 Waardecorrecties - 625,8-625,8 Nettobaten 6.628,8 7.656,4-7,1 14.278,1 Bedrijfskosten - 4.961,7-5.657,9-165,1-10.784,7 Operationeel resultaat vóór belastingen 1.667,1 1.998,5-172,2 3.493,4 Belastingen - 396,0-693,0 40,1-1.048,9 Operationele groepswinst 1.271,1 1.305,5-132,1 2.444,5 Aandeel van derden 61,7 67,1 48,3 177,1 Netto operationeel resultaat 1.209,4 1.238,4-180,4 2.267,4 Niet operationele elementen na belastingen: Resultaat uit financiële transacties 343,6 90,3 433,9 Overige baten 108,2 108,2 Bedrijfskosten - 99,4-239,9-3,0-342,3 Belastingen 15,6 115,4 131,0 Totaal niet operationele elementen na belastingen 368,0-34,2-3,0 330,8 Nettowinst 1.577,4 1.204,2-183,4 2.598,2 19
2000 Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen Eliminaties Totaal Baten: Verzekeringspremies 15.783,7 15.783,7 Rentebaten 2.533,3 23.300,9 304,6-425,7 25.713,1 Commissies 2.163,6 2.163,6 Resultaat uit financiële transacties - 535,5 1.025,1 489,6 Overige baten 2.227,9 677,5 12,1 2.917,5 Totale baten 20.009,4 27.167,1 316,7-425,7 47.067,5 Rentelasten - 314,2-19.144,9-369,5 425,7-19.402,9 Totale baten na aftrek van rentelasten 19.695,2 8.022,2-52,8 0,0 27.664,6 Verzekeringstechnische lasten - 13.463,3-13.463,3 Waardecorrecties - 619,5-619,5 Nettobaten 6.231,9 7.402,7-52,8 13.581,8 Bedrijfskosten - 4.463,6-5.328,0-172,9-9.964,5 Operationeel resultaat vóór belastingen 1.768,3 2.074,7-225,7 3.617,3 Belastingen - 444,7-640,5 40,8-1.044,4 Operationele groepswinst 1.323,6 1.434,2-184,9 2.572,9 Aandeel van derden 58,3 121,7 37,7 217,7 Netto operationeel resultaat 1.265,3 1.312,5-222,6 2.355,2 Niet operationele elementen na belastingen: Resultaat uit financiële transacties 149,3 99,3 248,6 Overige opbrengsten 111,4 111,4 Waardecorrecties 157,5 157,5 Belastingen - 41,8-63,3-105,1 Totaal niet operationele elementen na belastingen 218,9 193,5 412,4 Nettowinst 1.484,2 1.506,0-222,6 2.767,6 20
In onderstaande tabel worden de financiële en andere gegevens uitgesplitst naar de landen van vestiging van de Fortis-groepsmaatschappijen. Totaal activa Verenigde Rest van Jaarrekening 2002 Fortis België Nederland Luxemburg Benelux Staten de wereld Eliminaties Totaal Verzekeringsbedrijf 32.302,4 41.228,7 1.643,6 75.169,0 20.638,5 9.904,3-313,4 105.404,1 Bankbedrijf 243.777,1 60.594,8 40.573,6 344.945,5 10.921,9 29.568,0-54,3 385.381,1 Algemeen 12.955,9 Eliminaties - 17.975,7 2002 Geconsolideerd 485.765,4 Leningen 132.004,2 74.281,2 20.723,2 227.008,6 14.352,6 25.598,6-10.956,7 256.003,1 Technische voorzieningen, netto 1) 21.289,1 18.654,3 398,8 40.342,2 7.545,9 7.830,7 55.718,8 Totale baten, na aftrek van rentelasten Verzekeringsbedrijf 4.445,4 4.325,8 345,1 9.116,3 6.909,1 2.893,0 18.918,4 Bankbedrijf 3.548,2 1.795,5 790,0 6.133,7 223,0 1.452,4 7.809,1 Algemeen - 88,4 Eliminaties - 2,8 26.636,3 Verzekeringspremies (bruto) Levensverzekering 3.394,2 3.109,1 494,8 6.998,1 900,9 1.855,3 9.754,3 Niet-leven verzekering 1.188,3 2.126,0 15,7 3.330,0 7.437,5 1.091,0 11.858,5 21.612,8 Renteresultaat 2) Bankbedrijf 2.090,5 1.178,6 386,0 3.655,1 166,7 590,0 4.411,8 Operationeel resultaat vóór belastingen Verzekeringsbedrijf 230,3 273,1 10,2 513,6 432,1-94,6 851,1 Bankbedrijf 990,4 306,5 397,5 1.694,4-95,6 309,8 1.908,6 Algemeen - 214,0 2.545,7 Gemiddeld personeelsbestand 3) Verzekeringsbedrijf 4.670 5.416 119 10.205 11.747 3.079 25.031 Bankbedrijf 21.580 9.594 2.483 33.657 299 6.812 40.768 Algemeen 190 65.989 1) Technische voorzieningen minus aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen eigen rekening. 2) Rentebaten (vorderingen, obligaties en overige) minus rentelasten. 3) Het effectieve gemiddelde is het aantal medewerkers op basis van volledige werktijd (FTE), waarbij rekening wordt gehouden met zowel parttime functies als medewerkers die in de loop van het jaar in dienst zijn gekomen of Fortis hebben verlaten. 21
2001 Verenigde Rest van België Nederland Luxemburg Benelux Staten de wereld Eliminaties Totaal Totaal activa Verzekeringsbedrijf 32.060,4 42.349,0 1.283,8 75.684,9 25.736,3 8.815,4-308,1 109.936,8 Bankbedrijf 223.612,7 66.892,2 38.765,3 329.270,2 16.451,4 32.276,1-3,6 377.994,1 Algemeen 10.068,1 Eliminaties - 15.029,1 482.969,9 Leningen 117.368,3 67.336,7 22.621,1 207.326,1 17.630,9 27.639,6-12.000,8 240.595,8 Technische voorzieningen, netto 1) 19.630,9 17.796,9 377,4 37.805,2 8.516,3 6.429,0 52.750,5 Totale baten, na aftrek van rentelasten Verzekeringsbedrijf 5.452,7 5.790,2 403,4 11.646,3 5.869,5 2.553,2 20.069,0 Bankbedrijf 3.750,1 2.073,2 757,8 6.581,1 207,0 1.494,1 8.282,2 Algemeen - 7,1 Eliminaties 28.344,1 Verzekeringspremies (bruto) Levensverzekering 3.693,3 3.457,2 455,3 7.605,8 1.671,6 1.404,3 10.681,7 Niet-leven verzekering 1.061,2 1.914,9 14,7 2.990,8 6.921,6 1.019,8 10.932,2 21.613,9 Renteresultaat 2) Bankbedrijf 2.230,6 1.136,7 325,0 3.692,3 147,7 564,0 4.404,0 Operationeel resultaat vóór belastingen Verzekeringsbedrijf 554,3 675,9 8,3 1.238,5 300,0 128,6 1.667,1 Bankbedrijf 798,2 273,0 441,2 1.512,4 87,9 398,2 1.998,5 Algemeen - 172,2 3.493,4 Gemiddeld personeelsbestand 3) Verzekeringsbedrijf 3.965 5.579 110 9.654 10.686 2.897 23.237 Bankbedrijf 22.386 10.510 2.572 35.468 273 7.050 42.791 Algemeen 182 66.210 1) Technische voorzieningen minus aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen eigen rekening. 2) Rentebaten (vorderingen, obligaties en overige) minus rentelasten. 3) Het effectieve gemiddelde is het aantal medewerkers op basis van volledige werktijd (FTE), waarbij rekening wordt gehouden met zowel parttime functies als medewerkers die in de loop van het jaar dienst zijn gekomen of Fortis hebben verlaten. 22
2000 Verenigde Rest van België Nederland Luxemburg Benelux Staten de wereld Eliminaties Totaal Totaal activa Verzekeringsbedrijf 30.606,7 40.423,2 1.046,8 72.076,7 24.804,0 8.352,4-214,9 105.018,2 Bankbedrijf 212.025,6 57.215,8 39.103,6 308.345,0 14.053,1 15.197,3-523,8 337.071,6 Algemeen 8.553,7 Eliminaties - 12.560,8 Geconsolideerd 438.082,7 Leningen 125.260,4 61.504,8 20.032,0 206.797,2 14.742,8 14.613,7-11.677,5 224.476,2 Technische voorzieningen, netto 1) 18.526,6 17.254,1 362,8 36.143,5 9.398,9 5.768,4 51.310,8 Totale baten, na aftrek van rentelasten Verzekeringsbedrijf 6.640,1 3.446,3 295,0 10.381,4 6.450,9 2.862,9 19.695,2 Bankbedrijf 3.862,4 2.060,2 879,2 6.801,8 150,3 1.070,1 8.022,2 Algemeen - 52,8 Eliminaties 27.664,6 Verzekeringspremies (bruto) Levensverzekering 4.488,3 1.566,2 277,0 6.331,5 1.772,9 1.628,9 9.733,3 Niet-leven verzekering 1.014,1 713,0 14,1 1.741,2 6.921,1 1.030,9 9.693,2 19.426,5 Renteresultaat 2) Bankbedrijf 2.364,4 914,9 292,4 3.571,7 143,6 440,7 4.156,0 Operationeel resultaat vóór belastingen Verzekeringsbedrijf 596,5 558,4-1,2 1.153,7 459,7 154,9 1.768,3 Bankbedrijf 765,2 580,3 349,8 1.695,3 22,6 356,8 2.074,7 Algemeen - 225,7 3.617,3 Gemiddeld personeelsbestand 3) Verzekeringsbedrijf 4.023 3.374 91 7.488 10.070 3.299 20.857 Bankbedrijf 22.417 10.270 2.483 35.170 182 6.518 41.870 Algemeen 154 62.881 1) Technische voorzieningen minus aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen eigen rekening. 2) Rentebaten (vorderingen, obligaties en overige) minus rentelasten. 3) Het effectieve gemiddelde is het aantal medewerkers op basis van volledige werktijd (FTE), waarbij rekening wordt gehouden met zowel parttime functies als medewerkers die in de loop van het jaar dienst zijn gekomen of Fortis hebben verlaten. 23
3 Algemeen, inclusief verslaggevings- en consolidatiegrondslagen 3.1 Algemeen Fortis is een financiële dienstverlener op het gebied van verzekeren, bankieren en beleggen. In 1990 bundelden N.V. AMEV, een grote Nederlandse verzekeraar en VSB, een Nederlandse bank, hun activiteiten. Later dat jaar sloot ook AG Groep, een grote Belgische verzekeraar, zich aan en was de eerste grensoverschrijdende fusie een feit. Sedert het ontstaan van Fortis hebben de activiteiten een aanzienlijke groei doorgemaakt, zowel autonoom als door overnames. Belangrijke overnames zijn geweest de overname in 1993 van ASLK, een Belgische bank en verzekeraar, in 1997 van de Nederlandse handelsbank MeesPierson, in 1998 van de Generale Bank, in 1999 van de American Bankers Insurance Group, Inc. en in 2000 van ASR Verzekeringsgroep N.V. Ultimo 2002 telt Fortis wereldwijd circa 69.000 medewerkers. De bankactiviteiten worden sedert 2000 gevoerd onder de naam Fortis Bank. Fortis Bank is ontstaan door het samenvoegen van de activiteiten van ASLK, Generale Bank, MeesPierson, VSB Bank en Banque Générale du Luxembourg. Juridisch gezien bestaan er drie banken: Fortis Bank België, Fortis Bank Nederland en Banque Générale du Luxembourg. In de praktijk is er echter één Fortis Bank, met een grensoverschrijdende organisatie en aansturing. De kernactiviteiten zijn georganiseerd in businesslines op basis van klantgroepen. De businesslines zijn onder meer Network Banking, Merchant Banking, Private Banking en Asset Management. De activiteiten van Fortis Bank vinden over de hele wereld plaats. De verzekeringsactiviteiten van Fortis richten zich op levens- en pensioenverzekeringsproducten, waarbij een grote verscheidenheid aan winst- en niet-winstdelende polissen op basis van zowel collectieve als individuele contracten wordt aangeboden, en niet-levenverzekeringen in de vorm van brand- en autoverzekeringen voor particuliere en zakelijke klanten en kredietgerelateerde verzekeringen en ziekte- en ongevallenverzekeringen op basis van individuele en collectieve contracten. De verzekeringsactiviteiten zijn georganiseerd naar geografisch gebied en vinden plaats door zelfstandige werkmaatschappijen van Fortis. Grote werkmaatschappijen zijn: in Nederland Fortis ASR, een maatschappij die in 2001 is ontstaan door de fusie van AMEV en ASR Verzekeringsgroep N.V., in België Fortis AG en FB Insurance en in de Verenigde Staten Fortis, Inc. Fortis kent twee moedervennootschappen, te weten Fortis SA/NV in België en Fortis N.V. in Nederland. De aandelen van de moedervenootschappen zijn in 2001 onlosmakelijk samengevoegd tot één Fortis-aandeel. De aandeelhouders van Fortis zijn daardoor tegelijkertijd aandeelhouder in beide moedervennootschappen en hebben derhalve het recht om, per gehouden Fortis-aandeel, één stem uit te brengen in de vergaderingen van aandeelhouders van beide vennootschappen. De houders van het Fortis-aandeel hebben daarnaast het recht om te kiezen of zij dividend van Fortis SA/NV of Fortis N.V. willen ontvangen (zie ook paragraaf 19 Dividend ). Het Fortis-aandeel is genoteerd op de Eerste Markt van Euronext Brussels en het Officiële Segment van de effectenmarkt van Euronext Amsterdam. Daarnaast heeft Fortis een notering in Luxemburg en een gesponsord ADR programma in de Verenigde Staten. 24
Fortis SA/NV (België) Structuur Fortis Aandeelhouders Fortis N.V. (Nederland) 50% 50% 50% 50% Jaarrekening 2002 Fortis Geconsolideerd Fortis Brussels SA/NV Fortis Utrecht N.V. Fortis Bank SA/NV Fortis Insurance N.V. 3.2 Verslaggevingsgrondslagen Algemeen De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de in België geldende wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften. Fortis heeft, zoals nader beschreven in de toelichting en de grondslagen voor waardering en resultaatbepaling, zowel qua presentatie als inhoud, van een aantal bij wet voor consortia voorziene opties gebruik gemaakt, rekening houdend met Art 117 2 van het Wetboek van Vennootschappen in België, teneinde zo getrouw mogelijk haar bank- en verzekeringsactiviteiten te presenteren. Wijzigingen in de verslaggevingsgrondslagen De grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van 2001 en 2000. 3.3 Grondslagen voor consolidatie Fortis heeft geopteerd voor consortium accounting. In de geconsolideerde jaarrekening zijn derhalve ook de cijfers van Fortis SA/NV en Fortis N.V. opgenomen, alsmede die van de maatschappijen waarin Fortis SA/NV en Fortis N.V. gezamenlijk direct of indirect meer dan 50% zeggenschap hebben. Joint ventures waarin Fortis 50% van de zeggenschap heeft, worden proportioneel geconsolideerd. Special Purpose Vehicles die in het leven zijn geroepen in het kader van effectisering en waarover geen zeggenschap wordt uitgeoefend, worden niet mee geconsolideerd. Bij acquisitie van een onderneming worden de activa, inclusief eventuele immateriele vaste activa, en passiva van de onderneming herrekend tegen de reële (markt)waarde. Een eventueel resterend bedrag aan goodwill wordt volledig ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. Goodwill, ontstaan bij de acquisitie van deelnemingen die worden gewaardeerd volgens de equivalentiemethode, wordt eveneens ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. 25
Een lijst met groepsmaatschappijen en overige deelnemingen is bij de Nationale Bank van België in Brussel en het handelsregister van de Kamer van Koophandel in Utrecht gedeponeerd. De lijst is op verzoek gratis verkrijgbaar bij Fortis in Brussel en Utrecht. Eliminaties Fortis is een groep van maatschappijen waarvan de activiteiten een breed vlak van financiële dienstverlening beslaan, waarbij ook onderling diensten aan elkaar worden verleend tegen marktvoorwaarden. Onderlinge transacties in het kader van de normale bedrijfsuitoefening en die tegen marktvoorwaarden plaatsvinden, worden in de winst- en verliesrekening niet geëlimineerd. Onderlinge balansverhoudingen die hieruit voortvloeien, worden wel geëlimineerd. Alle overige transacties tussen groepsmaatschappijen zijn in de geconsolideerde balans en winst- en verliesrekening geëlimineerd. 4 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Algemeen Activa en passiva worden verantwoord tegen de nominale waarde, tenzij een andere waarderingsgrondslag is vermeld. Indien noodzakelijk wordt de waarde van activa weergegeven na aftrek van een voorziening voor waardevermindering. De resultaten worden, tenzij anders vermeld, toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben, respectievelijk waarin de dienst is verleend of genoten. Toepassing van aannames Bij het opstellen van de jaarrekening is gebruik gemaakt van schattingen en aannames die van invloed zijn op de geconsolideerde balansen en resultaten. De werkelijke bedragen kunnen van deze schattingen afwijken. Op grond van algemeen aanvaarde verslaggevingsregels worden ook de per balansdatum voorwaardelijke activa en passiva gerapporteerd. Belangrijke schattingen, waarvoor een relatief grote kans bestaat dat deze op korte termijn een aanzienlijke wijziging ondergaan, zijn schattingen die betrekking hebben op de hoogte van de voorzieningen voor verliezen op leningen. Voorzieningen die getroffen zijn voor te betalen schaden, schadeafwikkelingskosten en uitkeringen op levensverzekerings- en ziektekostenpolissen, zijn onder meer gebaseerd op aannames met betrekking tot sterfteen ziektecijfers, schadeafwikkelingspatronen en de rentetarieven per balansdatum. Fortis maakt gebruik van financiële instrumenten en belegt in effecten die zijn uitgegeven door instellingen die niet ter beurze zijn genoteerd. Voor de waardering hiervan worden schattingen gemaakt op basis van historische informatie, actuariële analyses, financiële modellen en andere analysetechnieken. Valuta Bij de consolidatie zijn de activa en passiva van deelnemingen die niet in euro s luiden omgerekend naar euro s tegen de ultimokoers van het verslagjaar. De winst- en verliesrekening wordt omgerekend tegen de gemiddelde koers in het verslagjaar. De hieruit voortvloeiende omrekeningsverschillen worden ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. Verschillen die ontstaan bij de herwaardering van in vreemde valuta genoteerde beleggingen, die op marktwaarde worden gewaardeerd, en financieringen van deelnemingen worden eveneens rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt. Alle overige valutakoersverschillen worden in de winst- en verliesrekening verantwoord. 26
Hieronder volgt een overzicht van de voornaamste wisselkoersen die zijn gebruikt bij het opstellen van deze geconsolideerde jaarrekening: 1 euro = Koersen ultimo Jaarrekening 2002 Fortis Gemiddelde koersen 2002 2001 2000 2002 2001 2000 Pond sterling 0,65 0,61 0,62 0,63 0,62 0,61 US dollar 1,05 0,88 0,93 0,94 0,90 0,92 Australische dollar - 1,67 1,68-1,72 1,59 Geconsolideerd Eigen aandelen Fortis-aandelen die worden gehouden door Fortis SA/NV en Fortis N.V. zijn niet gerechtigd tot dividend of reserves. Voor de berekening van het dividend, de nettowinst en het vermogen per aandeel worden deze dan ook buiten beschouwing gelaten. De kostprijs van de aandelen wordt in mindering gebracht op het eigen vermogen. Fortis-aandelen die worden gehouden door Fortfinlux S.A. in het kader van de FRESH (zie ook onder Achtergestelde converteerbare obligatielening ) zijn eveneens niet gerechtigd tot dividend of reserves. Voor de berekening van het dividend, de nettowinst en het vermogen per aandeel worden deze buiten beschouwing gelaten. De kostprijs van de aandelen wordt in mindering gebracht op het eigen vermogen. Fortis-aandelen, gehouden door andere groepsmaatschappijen, zijn inbegrepen in de beleggingen en handelsportefeuille effecten en worden gewaardeerd op reële waarde met uitzondering van aandelen gekocht ter indekking van (potentiële) uitgifteverplichtingen van Fortis. Deze worden verantwoord onder de overige activa tegen de kostprijs of lagere (anders dan tijdelijk) reële waarde. Handelsportefeuille effecten De handelsportefeuille effecten wordt verantwoord tegen de reële waarde, waar mogelijk gebaseerd op beursnoteringen. Indien geen beursnotering beschikbaar is, is de reële waarde geschat aan de hand van beursnoteringen van vergelijkbare effecten of door een berekening van de contante waarde van de verwachte kasstromen op basis van markttarieven. Gerealiseerde en niet-gerealiseerde winsten of verliezen op de handelsportefeuille zijn direct in de winst- en verliesrekening verwerkt als resultaat uit financiële transacties. Beleggingen Kortlopende overheidspapieren, obligaties en andere vastrentende waarden (inclusief preferente aandelen die de houder het recht geven op een vast dividendpercentage) die Fortis heeft verworven in het kader van de beheersing van het lange-termijnrente- en liquiditeitsrisico, worden verantwoord tegen de aanschaffingsprijs plus of min de amortisatie van (dis)agio (amortisatiewaarde). Een voorziening voor waardevermindering wordt getroffen indien er twijfel bestaat over de inbaarheid van de betreffende bedragen. Bij verkoop van vastrentende waarden wordt het resultaat dat daarbij gerealiseerd wordt in de winst- en verliesrekening verantwoord onder het resultaat uit financiële transacties, tenzij de betreffende vastrentende waarden op korte termijn worden vervangen door waarden van hetzelfde type. In dat geval worden de gerealiseerde winsten en verliezen uitgesteld en gespreid over de gemiddelde looptijd van de beleggingsportefeuille en verwerkt in het rendement. Aandelen (waaronder ook converteerbare obligaties worden begrepen) worden verantwoord tegen de reële waarde, waar mogelijk gebaseerd op beursnoteringen. Indien geen beursnotering beschikbaar is, wordt de reële waarde geschat aan de hand van beursnoteringen van vergelijkbare aandelen. Niet-gerealiseerde winsten of verliezen op aandelen zijn, na aftrek van belastingen, direct ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. Bij de 27
verkoop van aandelen worden de herwaarderingscorrecties, die eerder in het eigen vermogen zijn verwerkt, meegenomen bij de bepaling van het verkoopresultaat. Op het moment dat de reële waarde van de totale portefeuille onder de kostprijs daalt, wordt het verschil tussen de reële waarde en de kostprijs ten laste van de winst- en verliesrekening gebracht. Waardestijgingen die hierna plaatsvinden worden ten gunste van de winst- en verliesrekening gebracht totdat de reële waarde van de beleggingen weer gelijk is aan de kostprijs. Eventuele waardestijgingen hierna, dus boven de kostprijs, worden ten gunste van de herwaarderingsreserve gebracht. Terreinen en gebouwen worden bij aankoop gewaardeerd tegen de kostprijs, inclusief bouwrente. Daarna wordt de waarde aangepast aan de (geschatte) reële waarde. Indien deze lager is dan de aankoopprijs wordt het bedrag waarvoor de terreinen en gebouwen zijn verantwoord gecorrigeerd en het verschil ten laste gebracht van de winsten verliesrekening. Een eventueel herstel van de reële waarde tot het niveau van de aankoopprijs wordt in de winst- en verliesrekening verantwoord. Als de reële waarde hoger is dan de aankoopprijs wordt de herwaardering direct ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht, waarbij rekening wordt gehouden met de belastingen. Jaarlijks wordt van ongeveer een vijfde deel van de terreinen en gebouwen de waarde door interne en externe deskundigen getaxeerd. Bij de verkoop wordt de herwaardering, die in het eigen vermogen was verwerkt, meegenomen bij de bepaling van het resultaat op de verkoop. Deelnemingen in gemeenschappelijke beleggingen worden gewaardeerd op basis van de waarderingsgrondslagen die de beheerder van de betreffende gemeenschappelijke beleggingen hanteert. Effecten gekocht op grond van wederverkoopovereenkomsten en effecten verkocht op grond van wederinkoopovereenkomsten Effecten die Fortis heeft gekocht op grond van wederverkoopovereenkomsten respectievelijk heeft verkocht op grond van wederinkoopovereenkomsten worden niet afzonderlijk op de balans getoond maar verantwoord onder leningen aan kredietinstellingen en leningen aan klanten respectievelijk schulden aan kredietinstellingen en schulden aan klanten. Het gaat hierbij voornamelijk om Nederlandse en Belgische staatsobligaties en obligaties die zijn uitgegeven door ondernemingen. De effecten worden gewaardeerd tegen de waarde waarvoor deze op grond van de bepalingen in de respectievelijke overeenkomsten worden wederverkocht of -ingekocht. In deze waarden is ook de lopende rente opgenomen. Het beleid van Fortis is om effecten die zijn gekocht uit hoofde van wederverkoopovereenkomsten in bezit te nemen en afstand te doen van het bezit van effecten die zijn verkocht uit hoofde van wederinkoopovereenkomsten. Geleende en uitgeleende effecten Geleende en uitgeleende effecten worden verantwoord tegen de waarde van de zekerheden welke zijn verstrekt c.q. ontvangen in verband met de transactie. Fortis bepaalt dagelijks het verschil tussen de reële waarde van de geleende en uitgeleende effecten en de zekerheden. Fortis of een bewaarbedrijf houdt alle ontvangen zekerheden in bewaring. Leningen Leningen worden gewaardeerd tegen de uitstaande hoofdsom gecorrigeerd voor eventuele afboekingen en voorzieningen. Er wordt een zodanige voorziening voor verliezen op leningen getroffen als nodig om potentiële verliezen op in de portefeuille aanwezige leningen te dekken. Elke groepsmaatschappij vormt volgens een gemeenschappelijke methodologie voorzieningen voor leningen op basis van een kredietwaardigheidsclassificatie, de omstandigheden binnen de markt en de situatie waarin de klanten verkeren. 28
De voorziening voor leningen wordt verhoogd c.q verlaagd indien de resultaten van periodieke kredietbeoordelingen hiertoe aanleiding geven. De aanpassingen worden in de winst- en verliesrekening verantwoord als waardecorrecties. Oninbare leningen worden afgeboekt ten laste van de voorziening voor verliezen op leningen als alle noodzakelijke juridische procedures voltooid zijn en de hoogte van het verlies definitief kan worden vastgesteld. Geconsolideerd De voorziening voor landenrisico s (verantwoord onder de voorziening voor verliezen op leningen) is bedoeld om het risico te dekken dat buitenlandse kredietnemers niet in staat zijn om aan hun verplichtingen te voldoen om redenen die los staan van hun vermogen om kasstromen in lokale valuta te genereren. Tot deze redenen behoort het zodanig optreden door een regering of toezichthouder dat het vermogen van klanten om financiële activa over te maken om politieke of andere redenen wordt beperkt. Op grond van een evaluatie van elk land berekent Fortis landenrisico-voorzieningen door ten minste de percentages die door de toezichthouder wordt aangegeven toe te passen op de uitzettingen in dat land verminderd met de door de toezichthouder gedefinieerde vaste aftrekposten. De vaste aftrekposten bestaan met name uit elementen die door hun aard niet onderworpen zijn aan landenrisico s, de voorziening voor oninbaarheid en verkregen zekerheden. Naast de voorzieningen voor verliezen op leningen die gevormd worden voor waarschijnlijke verliezen op leningen in de bestaande portefeuille, welke rechtstreeks als waardecorrecties op leningen ten laste van de geconsolideerde winst- en verliesrekening worden gebracht, kunnen voorzieningen worden gevormd ter afdekking van nog niet individueel vastgestelde risico s. Indien de rentebetaling op een lening gedeeltelijk wordt gestaakt, blijft de volledige renteopbrengst verantwoord in het resultaat. De voorziening voor verliezen op leningen wordt evenwel evenredig verhoogd met het bedrag van de niet ontvangen rente. De toename van de voorziening wordt direct ten laste van de rentebaten gevormd. Indien rentebetaling volledig wordt gestaakt, wordt een lening niet meer als rentedragend beschouwd. De inbaarheid van het te vorderen bedrag (hoofdsom en op dat moment vervallen interest) wordt beoordeeld en indien nodig wordt de voorziening voor die lening aangepast. De renteverantwoording voor leningen wordt weer hervat wanneer de kredietnemer in staat is op tijd aan zijn betalingsverplichtingen te voldoen. Afsluitprovisies voor leningen worden in de winst- en verliesrekening opgenomen op het moment dat zij worden ontvangen. Directe afsluitkosten worden ten laste van de winst- en verliesrekening gebracht op het moment dat zij gemaakt worden. Overlopende acquisitiekosten Acquisitiekosten, waarvan de hoogte afhankelijk is van en die voornamelijk betrekking hebben op het aanbieden en sluiten van nieuwe verzekeringspolissen, worden uitgesteld voor zover verwacht wordt dat ze door toekomstige inkomsten gedekt worden. De overlopende acquisitiekosten voor traditionele levensverzekeringen worden afgeschreven over de periode van premiebetaling voor de betreffende polissen, naar evenredigheid van de verhouding tussen het jaarlijkse premie-inkomen en het verwachte totale premie-inkomen. Overlopende acquisitiekosten voor andere producten worden over het algemeen afgeschreven over de looptijd van het verzekeringscontract tegen een vast percentage dat gebaseerd is op de contante waarde van de naar schatting te realiseren brutowinst. De afschrijving van de overlopende acquisitiekosten is onder de bedrijfskosten verantwoord. Bij de aankoop van een nieuwe verzekeringsportefeuille wordt een Value Of Business Acquired (VOBA) gevormd voor de afgesloten verzekeringscontracten in deze portefeuille. VOBA wordt verantwoord onder overlopende acquisitiekosten en geeft het verschil weer tussen de reële waarde en boekwaarde van de technische voorzieningen van de langlopende verzekeringscontracten. Afschrijving van VOBA vindt plaats over de looptijd van de portefeuille evenredig met de gerealiseerde winst op de onderliggende contracten. 29
Beleggingen voor rekening en risico van polishouders Beleggingen voor rekening en risico van polishouders worden aangehouden op separate rekeningen. De bijbehorende beleggingen worden gewaardeerd tegen de reële waarde. De bedragen die hiervoor van polishouders zijn ontvangen, worden verantwoord als verzekeringspremies. Voor bepaalde contracten worden gegarandeerde minimumrendementspercentages afgesproken. Wijzigingen in de waarde van de beleggingen worden in de winsten verliesrekening verantwoord. Winsten en verliezen door verkoop van beleggingen worden opgenomen onder de resultaten uit financiële transacties; beleggingsopbrengsten worden verantwoord als overige baten. Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders worden gewaardeerd volgens dezelfde grondslagen als voor de waardering van de corresponderende beleggingen. Wijzigingen in de waarde van de betreffende technische voorzieningen worden in de winst- en verliesrekening verantwoord als uitkeringen en schaden. Overige activa Deelnemingen Deelnemingen zijn duurzame beleggingen in ondernemingen waarin Fortis geen controlerend belang heeft maar wel invloed van betekenis uitoefent. In beginsel zijn dit deelnemingen waarin Fortis een belang heeft van 20% of meer maar minder dan 50%. Deze deelnemingen worden gewaardeerd volgens de equivalentiemethode, op basis van de waarderingsgrondslagen van Fortis, en verantwoord onder de overige activa. Wijzigingen uit hoofde van herwaarderingen worden direct verantwoord in het eigen vermogen. Het aandeel dat Fortis heeft in de winst van deze deelnemingen wordt in de winst- en verliesrekening (onder overige baten) verantwoord. Deelnemingen waarin Fortis een belang heeft van minder dan 20% en waarop ze geen invloed van betekenis uitoefent, worden gewaardeerd tegen de geschatte marktwaarde. Deze waarde wordt indien mogelijk gebaseerd op de beurskoers aan het einde van het boekjaar danwel de beurskoers van vergelijkbare aandelen. Herwaarderingen worden rechtstreeks ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. Indien de marktwaarde lager is dan de kostprijs, wordt het verschil tussen de marktwaarde en de kostprijs verwerkt in de winst- en verliesrekening. Een eventuele stijging hierna van de marktwaarde wordt verwerkt in de winst- en verliesrekening totdat de marktwaarde gelijk is aan de kostprijs. Waardestijgingen boven de kostprijs worden vervolgens weer verwerkt in het eigen vermogen. Het ontvangen dividend wordt opgenomen in de winst- en verliesrekening (onder overige baten). Bij de verkoop van deelnemingen worden de gerealiseerde winsten of verliezen, zijnde het verschil tussen de verkoopopbrengst en de kostprijs, ten gunste of laste van de winst- en verliesrekening gebracht. De eerder in het eigen vermogen verwerkte herwaarderingscorrecties worden meegenomen bij de vaststelling van het door de verkoop van deelnemingen gerealiseerde positieve of negatieve resultaat. Belastinglatenties Er wordt een belastinglatentie (zowel actief als passief) gevormd voor tijdelijke verschillen tussen de waarde in de jaarrekening en de fiscale waarde van activa en passiva. In geval van verrekenbare verliezen wordt een actieve belastinglatentie gevormd tegen het nominale belastingpercentage dat geldt aan het einde van het verslagjaar. Met toekomstige wijzigingen in het belastingtarief die reeds in het boekjaar in de wet zijn vastgelegd, wordt rekening gehouden. In geval van tariefwijzigingen tijdens het verslagjaar wordt de belastinglatentie herzien. Het effect van de herziening wordt ten gunste of laste van het resultaat gebracht danwel verwerkt in het eigen vermogen indien de tariefwijziging betrekking heeft op de herwaarderingsreserve. Indien een actieve belastinglatentie naar verwachting niet of slechts ten dele kan worden gerealiseerd, wordt deze aangepast. De last die hierdoor ontstaat wordt in de winst- en verliesrekening verantwoord. 30