Wilfrid Opheij en de kunst van het samenwerken: van gedeelde ambitie naar effectieve verbinding Marc Nijenhuis, verslag masteravond Wilfrid Opheij, 5 juni 2014 Een mooie, waardevolle masteravond. Op donderdag 5 juni verzamelden zich weer een groot aantal belangstellenden in Grand Hotel Wientjes. Deze keer was spreker en schrijver Wilfrid Opheij verantwoordelijk voor de mooie opkomst. Voordat hij zijn enthousiaste verhaal begon was de zaal al lekker opgewarmd. Letterlijk. Het zomerse weer van de afgelopen dagen was ook binnen voelbaar. En geheel in lijn met het kwik in de thermometers warmden ook de aanwezigen snel op voor het verhaal van Opheij. Een verhaal over samenwerken en over kansen door nieuwe hedendaagse inzichten. Dat het thema aantrekkingskracht heeft en actueel is, blijkt wel uit de opkomst en uit de gesprekken tijdens het diner voorafgaand aan deze leerzame avond. Samenwerken is hot. Het biedt talrijke prachtige kansen, maar roept ook evenzoveel vraagtekens op. Over het hoe, het waarom. Er werd druk over gepraat terwijl iedereen na het diner een plekje zocht in de zaal. De hoogste tijd om de geest te voeden. Samenwerken. Het lijkt wel iets te zijn dat ons allemaal bezighoudt. Iets dat helemaal hoort bij deze tijd. Arjan Gosker, directeur van ELLLA, loopt meer dan warm voor het onderwerp van deze avond. Gedreven, en bevlogen als het op leren aankomt, neemt hij kort het moment om Wilfrid Opheij te introduceren en het aanwezige publiek mee te nemen in het thema. Een thema van betekenis. Samenwerken levert namelijk nogal wat op wanneer het slim, doordacht en weloverwogen wordt aangepakt. En als alle succesfactoren kloppen, als de neuzen dezelfde kant op staan en als we samenwerkingsvaardig zijn. Alle reden dus voor een lesje in de kunst van het samenwerken. Het vermogen om te verbinden Wilfrid Opheij houdt zich al vele jaren bezig met het thema samenwerking en de processen die samenwerken mogelijk en succesvol maken. In zijn loopbaan als organisatieadviseur heeft hij dan ook al heel wat complexe samenwerkingen meegemaakt en begeleid. Het mogelijk maken en echt laten werken van die processen, dat is zijn passie. Een passie die hem tot een ware expert op het gebied van samenwerken maakte. Hij schreef zeven boeken en vele artikelen over nieuwe organisatievormen, samenwerking tussen organisaties en samenwerkingsvaardig organiseren. Zijn laatste boek Leren samenwerken tussen organisaties werd bovendien managementboek van het jaar 2013. Dat Opheij een goed en gefundeerd verhaal heeft is Marc Nijenhuis, Verslag masteravond Wilfrid Opheij 5 juni 2014 juni 2014-1- ART032
heel duidelijk. En dat we van hem kunnen leren is minstens zo zeker. Zijn kijk op samenwerken, het belang en de noodzaak ervan ontstond vele jaren geleden toen Opheij als organisatieadviseur werkte aan een vraagstuk bij een hypotheekorganisatie. Het bedrijf had op dat moment één van de mooiste IT-systemen van Nederland en Europa. Het was goed, omvangrijk en bood kansen. Er bleken meer partijen eenzelfde systeem te willen hebben. Vanuit die vraag ontstond een eigen bedrijf dat het ook voor andere partijen interessant maakte om het product af te nemen. Op dat moment viel het werkelijke kwartje. Als je een ingewikkeld probleem hebt kun je kijken of je dit binnen je eigen club kunt oplossen. Maar als je over de grenzen kijkt van waar je mee bezig bent ziet het er vaak opeens heel anders uit. Dan zie je mogelijkheden. Kansen!, aldus Opheij. Zo ontstond het idee voor zijn eerste boek Organiseren tussen organisaties, dat in 2005 uitkwam. Vanaf dat moment werd het thema samenwerken en zijn visie daarop een rode draad in zijn carrière. Volgens zijn eigen overtuiging kan geen enkele organisatie alleen de complexe en betekenisvolle vraagstukken van deze tijd oplossen. Samen kun je immers meer bereiken dan ieder afzonderlijk. Sommige kansen kun je alleen samen benutten en ook voor veel problemen geldt dat je ze alleen in samenwerking kunt oplossen. Daarnaast vragen toenemende complexiteit, specialisatie en interne vraagstukken om samenwerking. Samenwerking is dus nodig, maar niet vanzelfsprekend. Het is voor Opheij echt één van de coördinaten van de nieuwe tijd, dat vermogen om te verbinden. Geen enkele organisatie kan écht ingewikkelde vraagstukken alleen oplossen. Samenwerken, samen bouwen Mobiliteit, zorg, openbaar bestuur, veiligheid, innovatie. Het zijn de ingewikkelde vraagstukken van deze tijd die voor Opheij de echte drijfveren zijn. En die samenwerken rechtvaardigen. Of eigenlijk, noodzakelijk maken. Deze hedendaagse vraagstukken kan geen enkele organisatie in z n eentje oplossen. De toename van complexe vraagstukken in combinatie met specialisatie - dát doen waar je écht goed in bent - en de mogelijkheid om zelf initiatief te nemen, maken samenwerking tot een vanzelfsprekende en actuele oplossing. Iets wat al langere tijd speelt binnen grote organisaties zoals Achmea. Onder deze paraplu werken immers verschillende organisaties nauwgezet samen. Denk aan Centraal Beheer, Avero en Zilveren Kruis. Zo bestaan er vele vormen van succesvolle samenwerkingen. De regionale samenwerkingen in de zorg zijn daarvan een mooi voorbeeld. Met elkaar de zorg gezonder maken door een horizontale samenwerking in de vorm van het gezamenlijk oprichten van een kwaliteitslabel. Of het Health Innovation Park (HIP) in Zwolle, een samenwerking tussen Kennispoort Regio Zwolle, Isala, de Baaldenborggroep en het mkb, Hogeschool Windesheim, Deltion college, Landstede, regio Zwolle en de provincie Overijssel. Het HIP heeft tot doel een hogere kwaliteit van zorg tegen lagere kosten te bereiken. Dit realiseren zij door kruisverbanden te leggen tussen ondernemers, onderwijs, onderzoek en overheid. Op die manier stimuleert HIP samenwerken aan kansrijke innovaties voor de zorg en het delen van kennis en ervaring. Dit resulteert in economisch én maatschappelijk rendement. En daar heeft iedereen in de regio wat aan. -2- Marc Nijenhuis, Verslag masteravond Wilfrid Opheij 5 juni 2014 juni 2014
Deze samenwerkingen ontstaan niet zomaar. Daar zitten allerlei rationele motieven achter. Het verkrijgen van een interessantere marktpositie, een kostenvoordeel, of de ontwikkeling van kennis. Het aangaan van een samenwerking geeft bijvoorbeeld toegang tot nieuwe markten of netwerken, tot nieuwe technologie of het maakt schaalvoordeel mogelijk. Overigens kan ook externe druk vanuit politiek, wettelijke verplichtingen of moreel appèl van de samenleving een rol spelen in het aangaan van een samenwerking. Het is dan ook voor iedere organisatie van het grootste belang om voor zichzelf na te gaan waarom zij een samenwerking wil aangaan. Is er goed nagedacht over de motieven dan staat er een betrouwbaar en stevig uitgangspunt voor zowel de eigen organisatie als de betrokken partijen in de samenwerking. maakt. Samenwerken vergt de moed om een deel van de eigen autonomie op te geven in het vertrouwen dat dit voor jezelf juist meer waarde oplevert. Dát is de grote uitdaging..., daarmee vat Opheij de kern in één zin samen. De balans tussen geven en nemen De beslissing om een samenwerking aan te gaan is één ding, daarna komt het echte werk. Het daadwerkelijk functioneren binnen de alliantie, het netwerk of partnership. Samenwerken blijft altijd mensenwerk. En dat levert paradoxale situaties op. Enerzijds is er de sterke wil en behoefte om een samenwerking aan te gaan, vanwege flexibiliteit, van elkaar kunnen leren, samen risico s dragen en de bundeling van krachten. Allen zeer aantrekkelijke factoren. Anderzijds ontstaat er complexiteit vanwege de verdeling van macht, elkaar niet altijd begrijpen en afhankelijkheid. We willen dus wel samenwerken, maar door de veelheid aan factoren lukt het vaak niet. Die eeuwige (schijnbare) paradox maakt het tot een spel van samenwerken en vechten. Samenwerken is dus veelal ingewikkeld, maar daardoor zeker niet onmogelijk. Integendeel. Het is een bijzondere uitdaging die inspanning en veerkracht van de betrokken partijen vraagt en daar tegenover mooie kansen biedt en veel mogelijk Een samenwerking start dan ook veelal vanuit rationele argumenten. Rendement, de strategische positie en de keuze van de beste partners bijvoorbeeld. Daartegenover staan hele andere waarden als reputatie, autonomie en vragen als en ik zelf dan? of wie kan ik vertrouwen?. Bepaalde zaken loslaten of opgeven en daarvoor verder in het proces dié waarden terugkrijgen die later veelal het meest van belang zijn. Die balans is de kracht en winst van samenwerken. Het welbekende spel van geven en nemen, delen en ontvangen, zaaien en oogsten. De complexiteit van samenwerken De juiste weg, de moeite waard Opheij blijkt een geanimeerd verteller. Heeft humor, heldere voorbeelden en weet de zaal op een ontspannen manier verder mee te nemen in zijn verhaal. Een meer dan boeiend verhaal met duidelijke bevindingen en conclusies. Onderzoek, puzzelen en ervaring hebben interessante inzichten Marc Nijenhuis, Verslag masteravond Wilfrid Opheij 5 juni 2014 juni 2014-3-
in samenwerken opgeleverd. Dat is de hele avond al duidelijk. Maar op het moment dat Opheij de condities voor veelbelovende samenwerking aansnijdt, worden alle oren bijna zichtbaar gespitst en schuiven velen naar het randje van hun stoel. Samenwerking is noodzakelijk, maar niet vanzelfsprekend. er bij horen. Sociale psychologie in de hoogste versnelling. In een samenwerkingsverband heb je het immers te doen met de mensen die er zijn. Stel je dus de vragen wie past bij wie en wat is de beste samenstelling van het team. Wat zijn de factoren die bepalen of een samenwerking succesvol wordt? Welke condities maken het kansrijk? Opheij kwam tot vijf zaken waar je aan hebt te werken wanneer je in een samenwerkingsverband zit: ambitie, belangen, relatie, organisatie en proces. Ga op zoek naar de gezamenlijke ambities. Committeer je daar aan en onderneem dáár actie op. Datgene waaraan je je samen wilt verbinden. Het gaat dus niet alleen om een mooi verhaal, maar om een gedegen en vooral gedeeld verhaal. Ook de bedrijfskundige kant, de organisatie, is een belangrijke factor voor een succesvolle verbinding. Is het een keten, is het een netwerk, een partnership of een alliantie? Vaak ontstaan er problemen omdat partijen de aard van de samenwerking elk op hun eigen manier bekijken en om die reden bepaalde verwachtingen hebben. Je moet het dus eens zijn over de vorm, de aard, van het verband. En in het verlengde van de factor organisatie geldt ook het proces als voorname conditie. Het gaat tenslotte om dingen samen doen, samen activiteiten ontplooien en onderling dialogen aangaan. Geef je samen op een betekenisvolle en goed doordachte manier vorm aan het proces dan ontstaat die win-win situatie waar je het uiteindelijk allemaal voor doet. De tweede factor is recht doen aan de belangen van de betrokken partners. Gelijkwaardigheid in beleving en plezier, door oprecht interesse in elkaar te tonen en helder over belangen te praten. Van elkaar weten wat je er in wilt stoppen en wat je er uit wilt halen. Worden die gesprekken goed gevoerd dan zijn de samenwerkingsverbanden over het algemeen bijzonder succesvol. Vanzelfsprekend is het ook belangrijk dat je het goed kunt vinden met elkaar. De relatie moet goed en kansrijk zijn. Dit is meer dan alleen toeval, yin yang of die toevallige klik. Het gaat daarbij altijd over vertrouwen, loyaliteit en mag ik Verbinden, leren en groeien De vijf condities voor verbinding Een warm applaus klinkt door de zaal. Opheij heeft nét zijn verhaal afgerond en onderstreept met een laatste opmerking die nieuwsgierig maakte naar meer en tijdens de afsluitende borrel onderwerp van gesprek was. Die partijen die het meest samenwerkingsvaardig zijn, hebben een serieus voordeel. Verbindend samenwerken is dan ook de meest innovatieve concurrentiestrategie. Een zeer interessante gedachte en wellicht zelfs een eye-opener voor organisaties die op zoek zijn naar een strategische oplossing voor een ingewikkeld vraagstuk. -4- Marc Nijenhuis, Verslag masteravond Wilfrid Opheij 5 juni 2014 juni 2014
Hoe je het ook bekijkt, samenwerken is meer dan ooit een super actueel onderwerp. We kunnen wel zeggen dat het helemaal nu is. Samenwerken sluit naadloos aan op de ontwikkelingen in onze huidige tijd en past perfect bij de behoeften van ondernemers en organisaties met visie. Wellicht is de belangstelling voor samenwerking zelfs een logisch gevolg van de nieuwe tijd en de nieuwe economie. Het zoeken naar verbinding, naar werkelijk van betekenis zijn voor elkaar. Maatschappelijk, persoonlijk, en zeker ook zakelijk. Zoeken naar elkaars krachten om te leren, te groeien en om samen innovatieve oplossingen te vinden en toe te passen. Echt professioneel samenwerken vanuit de juiste condities is innovatief én nog weinig vertoond; een kans! Meer weten over samenwerken? Lees Leren samenwerken tussen organisatie van Wilfrid Opheij & Edwin Kaats of Management in netwerken van Hans de Bruijn & Ernst ten Heuvelhof Over de masteravonden De masteravonden zijn een initiatief van ELLLA en Kennispoort Regio Zwolle. ELLLA, onder leiding van Arjan Gosker, richt zich met leergangen, masteravonden, coaching en maatwerkprogramma s op de balans tussen sociale en technische innovatie, leiderschapsontwikkeling en leren in organisaties. En laat potentieel binnen en tussen organisaties tot bloei komen. Kennispoort Regio Zwolle, onder leiding van Marius Woldberg, initieert ontmoetingen in de regio. Met partners en ondernemers. Voor en met organisaties en kleine zelfstandigen. Meer informatie over ELLLA: www.ellla.nl Meer weten over Kennispoort Regio Zwolle? www.kennispoortregiozwolle.nl Fotografie: Freddy Schinkel Tekst: Marc Nijenhuis, marcschrijft.nl Marc Nijenhuis, Verslag masteravond Wilfrid Opheij 5 juni 2014 juni 2014-5-