Frisse Scholen Toets Hulpmiddel voor schoolbestuur en gemeente >> Als het gaat om energie en klimaat
Het opstellen van een goed Programma van Eisen (PvE) voor de bouw of renovatie van een Frisse School is een belangrijke mijlpaal. Als formele opdrachtgever en direct belanghebbende maakt u daarmee aan het ontwerpteam duidelijk aan welke eisen hun voorstellen dienen te voldoen. Maar het stellen van eisen biedt nog geen garantie tot een goed eindresultaat. U zult tijdens het De start uw eigen Programma van Eisen voor een Frisse School Als schoolbestuur of gemeente wenst u een school met een gezond en comfortabel binnenklimaat en een lage energierekening. Kortom, u wenst een Frisse School. Nieuwbouw en renovatie bieden bij uitstek mogelijkheid om uw ambities te verwerkelijken. Het document Programma van Eisen Frisse Scholen helpt u bij de concretisering van uw ambities tot eenduidige, toetsbare eisen. Per thema; energie, binnenluchtkwaliteit, thermisch binnenklimaat, visueel comfort en akoestisch comfort, kunt u kiezen uit drie kwaliteitsniveaus: A: zeer goed; B: goed en C: acceptabel. Door het formuleren van uw eigen ambitieprofiel weten de betrokken bouwprofessionals aan welke eisen de voorstellen en resultaten moeten voldoen. Wie niet toetst, loopt grote risico s Het opstellen van een goed Programma van Eisen is een goede stap in de richting van een werkelijk Frisse School. Maar het stellen van eisen biedt nog geen garantie tot een goed eindresultaat. U zult per ontwerpfase moeten (laten) toetsen of de voorstellen werkelijk voldoen aan uw eisen. Ook bij de eerste en tweede oplevering wordt uw oordeel gevraagd. Laat u deze toetsmogelijkheden onbenut, dan loopt u het risico dat u aan het eind van het proces geconfronteerd wordt met een gebouw dat niet functioneert zoals u wenst. Herstel achteraf duur, complex, tijdrovend en niet eens altijd mogelijk. In de brochure Een nieuwe Frisse School staan voorbeelden van nieuwe scholen die, alle goede bedoelingen ten spijt, ernstige gebreken vertonen op de gebieden energie en binnenmilieu. Enkele veelzeggende citaten uit de brochure De architect had al veel scholen gebouwd, dus dacht ik dat het wel goed zou komen. In een andere school: Het binnenklimaat is zeer slecht. Het leidt tot ziekte bij leerkrachten en leerlingen. `En een derde school We hebben inmiddels al heel vaak contact gehad met de installateur, maar volgens mij weet hij het ook niet meer. Het onderzoek waarop deze brochure gebaseerd is, vormde de aanleiding tot het opstellen van het Programma van Eisen Frisse Scholen en vervolgens de Frisse Scholen Toets. Aansluitend op het ontwerpproces Het ontwerpen en bouwen van een school is een complex proces. Er zijn veel, soms bijna strijdige eisen. Om stapsgewijs naar het gewenste eindresultaat te kunnen werken, is het ontwerp- en bouwproces standaard opgedeeld in een aantal fasen: voorlopig ontwerp (VO) definitief ontwerp (DO) bestek en -tekeningen 1 e oplevering 2 e oplevering De Frisse Scholen Toets sluit hierop aan. Aan het eind van elke fase heeft u gelegenheid om te (laten) toetsen of het tussenresultaat voldoet aan uw eisen. Of het een voldoende basis biedt voor het ingaan van de volgende fase. Geef aan het ontwerp- en bouwteam van te voren aan dat u aan het eind van elke fase gaat (laten) toetsen. Daarbij kunt u voor de details verwijzen naar de Handleiding en Rapportage van de Frisse Scholen Toets, zie bladzijde 6 en 7 van deze brochure. ontwerpproces de (tussen)resultaten moeten toetsen. En na de bouw zult u moeten controleren of de overeengekomen prestaties inderdaad worden geleverd. Agentschap NL heeft hiervoor in Totstandkomingsproces van een (school) gebouw T1 T2 T3 T4 T5 opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de Frisse Scholen initiatief definitie ontwerp realisatie gebruik Toets ontwikkeld. In deze brochure leest u waarom u moet (laten) toetsen, op welke momenten en wie u hiervoor kunt inschakelen. 1-10 jaar T1 = voorlopig ontwerp T2 = definitief ontwerp T3 = bestek en -tektekeningen T4 = 1e oplevering T5 = 2e oplevering 0,5-2 jaar 1-2 jaar 1-2 jaar > 40 jaar Opstellen Programma van Eisen 2 Frisse Scholen Toets Hulpmiddel voor schoolbestuur en gemeente 3 Frisse Scholen Toets Hulpmiddel voor schoolbestuur en gemeente
Toetsingsresultaat alle fasen Energie Thema Ambitie-niveau VO DO Energieprestatie (verplicht) Klasse C Voldoet Voldoet Voldo Isolatie van de gebouwschil Klasse C Voldoet Voldoet Voldoet Energiezuinige ventilatie Klasse B Twijfel Voldoet niet Voldoet niet Regeling ventilatie Klasse B Twijfel Voldoet niet Voldoet niet Voldoet Energiezuinige verwarming Klasse C Twijfel Twijfel Voldoet Voldoet Efficiënteopwekkingen KlasseC Twijfel Twijfel distributievanwarmte Regelingverwarming KlasseC Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Twijfel Twijfel Energiezuinige koeling Klasse C Twijfel Twijfel Voldoet niet Voldoet Energiezuinige verlichting Klasse B Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Luchtkwaliteit Ventilatiecapaciteit (verplicht) Klasse B Twijfel Twijfel Voldoet niet Voldoet niet Voldoet Spuiventilatie Klasse C Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Kwaliteit van de toevoerlucht Klasse B Twijfel Twijfel Voldoet niet Voldoet niet Ruimtevolume Klasse B Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Doorspoeling van de ruimte Klasse C Twijfel Twijfel Voldoet niet Voldoet niet Fragment van het Toetsingsrapport ding uit Voldoet Voldoet Voldoet Klasse C Twijfel Twijfel Voldoet Voldoet Twijfel Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet sse C Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet Meerwaarde van de Frisse Scholen Toets Samengevat zijn de voordelen een school die voldoet aan uw eisen; alle betrokkenen weten wat van hen wordt verwacht; u houdt zelf de regie tijdens ontwerp en realisatie; minder kosten door tijdige signalering en bijsturing; een goede verantwoording van de bestede middelen. Wie voert de toets uit? Degene die toetst moet deskundig en onafhankelijk zijn. Onafhankelijk omdat je de slager ook niet zijn eigen vlees laat keuren. Deskundig omdat u op basis van de resultaten het besluit moet nemen verder te gaan of iets te laten veranderen. Een groot deel van de expertise is meestal binnen het ontwerpteam aanwezig. Vaak beschikt ook de afdeling bouw- en woningtoezicht van de gemeente over de benodigde expertise. Voor metingen bij oplevering kunt u een gespecialiseerd bureau inhuren. De kosten van het toetsen en het aantal betrokken partijen wilt u zo gering mogelijk houden. Wat dit concreet betekent is afhankelijk van uw situatie en complexiteit van uw project. De volgende stappen helpen u op weg. Stap 1 Beoordeel of reeds betrokken personen of organisaties de toetsingen kunnen uitvoeren zonder dat de eis van onafhankelijkheid in het geding komt. Wellicht moet u op onderdelen aanvullende expertise inschakelen; Stap 2 Geef opdrachten voor de toetsingen. Dit kunnen dus aanvullende opdrachten zijn aan reeds betrokken partijen of aan nieuwe, additionele partijen; Stap 3 Communiceer hierover naar alle betrokkenen. Kostenbeheersing Door aan het begin van het ontwerpproces en het bouwproces heldere keuzes te maken en deze te communiceren naar alle betrokkenen kunt u de kosten minimaliseren. U kunt leden van het ontwerpteam delen van de toetsing laten uitvoeren als onderdeel van hun reguliere werkzaamheden. Het verrichten van metingen naar het correct functioneren van de ventilatie is bij uitbesteding aan een gespecialiseerd bureau met 500 á 1.500 voor een basisschool met acht klassen wellicht het meest kostbare onderdeel. Deze metingen helpen de installateur bij zijn correcte uitvoering en oplevering. En door tijdige controles kunnen dure correcties achteraf worden voorkomen. Goed en zorgvuldig werken inclusief de bijbehorende toetsingen hoeft daardoor niet of nauwelijks duurder te zijn dan een traditionele werkwijze. Niet goed, dan Als één of meerdere resultaten van een toets negatief uitvallen zult u hieraan consequenties verbinden. Primair is het aan de direct betrokken discipline om met verbetervoorstellen te komen. Soms is er sprake van tegenstrijdige belangen en moet in ontwerpteamverband een oplossing worden gezocht. Wantrouw geruststellende opmerkingen als het komt wel goed. Eerst zien, dan geloven. 4 Frisse Scholen Toets Hulpmiddel voor schoolbestuur en gemeente 5 Frisse Scholen Toets Hulpmiddel voor schoolbestuur en gemeente
Publicaties Er zijn meerdere publicaties beschikbaar die u helpen bij het realiseren van een Frisse School. De publicaties zijn bedoeld voor schoolbesturen, schooldirecties en gemeentelijk adviseurs onderwijs(huisvesting) die zich bezighouden met de nieuwbouw van een school. U kunt de publicaties downloaden via www.frisse-scholen.nl. Het Programma van Eisen - Frisse Scholen [11 blz.] is een hulpmiddel voor opdrachtgevers van nieuw- en verbouw van scholen (schoolbesturen en gemeenten) bij het concreet formuleren van hun eisen. De Handleiding bouwen aan Frisse Scholen [8 blz.] biedt u praktische aanknopingspunten voor het bouwen aan een frisse school. Waar moeten gemeenten en schoolbesturen vooral op letten als ze een Frisse School willen realiseren? Hoe en op welke momenten kunnen ze tijdens het ontwerp- en bouwproces invloed uitoefenen op het resultaat? De Frisse Scholen Toets - Handleiding [54 blz.] geeft de uitvoerder van de toets gedetailleerde informatie over het instrumentarium, de stappen en de criteria per deelaspect. Een nieuwe Frisse School [20 blz.] In de onderzochte nieuwe scholen wordt met regelmaat geklaagd over het binnenmilieu: de luchtkwaliteit, over hitte of kou. Soms ligt dat aan het ontwerp of aan de toegepaste technieken, soms een aan verkeerd gebruik ervan. Deze publicatie helpt u bij het omzeilen van de belangrijkste obstakels naar een goed bouwontwerp voor een nieuwe school. De Frisse Scholen Toets Voorbeeld Toetsingsrapport [44 blz.] geeft een uitgewerkt voorbeeld van een toetsingsrapportage zoals u tijdens het ontwerp- en opleverproces kunt hanteren. Het document Frisse Scholen Toets Toetsingsrapport [6 blz.] is een dummy die u zelf verder kunt invullen ten behoeve van uw eigen rapportage. 6 Frisse Scholen Toets Hulpmiddel voor schoolbestuur en gemeente 7 Frisse Scholen Toets Hulpmiddel voor schoolbestuur en gemeente
Divisie NL Energie en Klimaat voert in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties het programma Energie & Gebouwde Omgeving uit. Wij bieden professionele marktpartijen en overheden onder steuning bij energiebesparing, duurzame energie en CO₂-reductie van de gebouwde omgeving. Dit is een publicatie van: Agentschap NL NL Energie en Klimaat Croeselaan 15 Postbus 8242 3503 RE Utrecht T +31 (0) 88 602 25 33 E energie-go@agentschapnl.nl www.frissescholen.nl Agentschap NL oktober 2011 Publicatie-nr. 2EGOU1111 Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld kan Agentschap NL geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Agentschap NL is een agentschap van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Agentschap NL voert beleid uit voor diverse ministeries als het gaat om duurzaamheid, innovatie en internationaal. Agentschap NL is hét aanspreekpunt voor bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Voor informatie en advies, financiering, netwerken en wet- en regelgeving. De divisie NL Energie en Klimaat versterkt de samenleving door te werken aan de energie- en klimaatoplossingen van de toekomst.