IN GESPREK MET OUDEREN UIT VERSCHILLENDE CULTUREN OVER EENZAAMHEID Werkconferentie 6 juli 2017
VOORWOORD DE WERKCONFERENTIE Mens onder de mensen zijn, meedoen en meetellen. Dingen voor jezelf of anderen doen, die plezier geven en zorgen voor zingeving. Als wethouder Zorg en Welzijn in Utrecht vind ik het belangrijk dat iedere inwoner deze mogelijkheden heeft. Daarom ondersteunt de gemeente veel activiteiten die gericht zijn op ontmoeting en het hebben van een prettige en zinvolle daginvulling. Eenzaamheid is voor iedereen anders. Daarom is het belangrijk om er met elkaar over te praten. Zo verkleinen we het taboe. Eenzaamheid is geen makkelijk vraagstuk. Door drempels te verlagen en gebruik te maken van de kennis en ervaring die er is, kunnen we stappen zetten. Het aanpakken van eenzaamheid zit vaak niet in het bedenken van grootse oplossingen, maar in het kleine gebaar. Eenzaamheid raakt iedereen en is van ons allemaal. Daarom moeten we het samen aanpakken. In dit verslag blikken we terug op een gesprek hierover tussen professionals en ouderen uit verschillende culturen. Met de besproken punten kunnen we samen aan de slag om eenzaamheid onder ouderen te verminderen. Op 6 juli 2017 organiseerde de gemeente Utrecht samen met partners in de stad de werkconferentie Kleurrijk Ontmoeten over eenzaamheid. De centrale vraag deze middag was: Hoe kunnen we eenzaamheid onder migranten ouderen bespreekbaar maken? Professionals en ouderen praatten in workshops over het doorbreken van taboes en hoe professionals het beste rekening kunnen houden met verschillende culturele achtergronden. Dit heeft veel goede ideeën, verhalen en tips opgeleverd. Deze willen we graag met u delen. Zo kunnen we er samen mee aan de slag! In dit boekje vindt u een impressie. Per workshop leest u de belangrijkste ervaringen en tips. Het zijn verhalen van de mensen die deze middag aanwezig waren. Kees Diepeveen, Wethouder Zorg, Welzijn en Maatschappelijke Ondersteuning Arie Ouwerkerk, directeur Coalitie Erbij (links) overhandigt het eerste exemplaar van de Handreiking Lokale aanpak van eenzaamheid (www.samentegeneenzaamheid.nl) aan wethouder Kees Diepeveen. 2
EENZAAMHEID ONDER OUDEREN MET EEN MIGRATIEACHTERGROND Eenzaamheid, waar we hebben we het over? Mensen kunnen op verschillende manieren eenzaam zijn: sociaal en emotioneel eenzaam. Bij sociale eenzaamheid mist iemand mensen om zich heen, bijvoorbeeld vrienden, buren of collega s. Bij emotionele eenzaamheid mist iemand een intieme relatie waar hij of zij over persoonlijke dingen kan praten, zoals met een partner of vriend. WORKSHOP Marokkaanse groep Het beeld is dat familiebanden altijd sterk zijn en mensen hoe dan ook terug kunnen vallen op hun familie. Dat blijkt niet in alle gevallen te kloppen. Het is belangrijk dat mensen, ook naast hun familie, een sociaal vangnet hebben om op terug te vallen. Iedereen heeft verbinding nodig. Door laagdrempeligheid krijg je verbinding. Investeer in het aanbieden van activiteiten waar ouderen verbinding kunnen zoeken. Het is belangrijk om vertrouwen te winnen, maar dat kost wel tijd. Toch is dit vertrouwen essentieel om de zorgvraag duidelijk te krijgen. Om vertrouwen te winnen, is het belangrijk om begrip te tonen. Veel ouderen ervaren praktische belemmeringen, zoals de kosten voor een taxi. Zet meer in op het wegnemen van die praktische drempels. Huisartsen hebben een belangrijke signaalfunctie waar nog niet altijd voldoende gebruik van wordt gemaakt. Maak huisartsen meer alert. Volksgezondheidsmonitor Uit de Utrechtse Volksgezondheidsmonitor blijkt dat veel mensen in Utrecht zich (soms) eenzaam voelen. Wanneer we kijken naar de cijfers over ouderen, blijkt dat 56% van de 65-plussers zich wel eens eenzaam voelt, waarvan 12% ernstig eenzaam. Voor ouderen met een migratieachtergrond blijkt dat maar liefst 64% sociale eenzaamheid ervaart. Workshops Op de volgende pagina s leest u wat er besproken is in de verschillende workshops. Ervaring Toen ik een lange tijd geleden naar Nederland kwam, woonde ik eerst in Harmelen, totdat ik naar Utrecht verhuisde. Ik ben toen gescheiden en bleef alleen met de kinderen over. Met mijn familie heb ik het niet getroffen, ik heb geen contact meer met ze. Iedereen heeft zijn eigen weg gekozen. Zowel de jongens als de meisjes hebben een gezin gesticht en niemand vraagt naar mij. 3
4
WORKSHOP Turkse groep WORKSHOP Surinaamse groep De taalbarrière speelt een grote rol bij eenzaamheid. Mensen kunnen hun gevoel niet uiten in een vreemde taal, maar zijn ook bang om fouten te maken in een andere taal. Hierbij speelt mee dat niet alle ouderen de taal hebben leren lezen of schrijven en dus analfabeet zijn. Om een oudere te helpen is het belangrijk om vertrouwen op te bouwen. Hiervoor is het belangrijk op zoek te gaan naar een sleutelfiguur, die de opening kan zijn in contact met de oudere zelf. De drempel voor het ontmoeten van ouderen kan lager worden door naar ze toe te gaan i.p.v. af te wachten tot zij aan de bel trekken. Een hulpmiddel daarbij kan zijn iemand met dezelfde culturele achtergrond als de oudere mee te vragen. Het is belangrijk om aan te sluiten bij de cultuur van de oudere, bijvoorbeeld door gepaste vragen te stellen. Maar ook door in dagbesteding rekening te houden met eten, muziek en geloof. Want: In de kleine dingetjes voelen mensen zich thuis. Hoewel de groep divers was en mensen cultureel en persoonlijk van elkaar verschilden, was er veel herkenning wanneer het om eenzaamheid ging. Het is belangrijk mensen over de drempel te helpen bij het deelnemen aan activiteiten. Bijvoorbeeld door een keer mee te gaan. Wanneer ouderen eenmaal over de drempel zijn, zullen ze sneller zelf gaan. Maak een duidelijk overzicht waar mensen hulp, voorzieningen, aanspreekpunten of activiteiten kunnen vinden. Er wordt namelijk veel aangeboden, maar het is niet altijd duidelijk waar men het kan vinden. Zoek actief contact met ouderen. Zorg daarbij voor erkenning en respect, bijvoorbeeld door je te verdiepen in iemands culturele achtergrond. Help ouderen bij het overkomen van praktische drempels, zoals het omgaan met computers. Ervaring Een Turkse oudere vertelt dat hij door het hervinden van zijn oude hobby, het werken aan auto s, niet langer eenzaam was. De belangrijke boodschap is: Het benutten van kennis kan het beste medicijn zijn tegen eenzaamheid. Zorg dat mensen zich van waarde voelen. Ervaring Ik ben sinds 1980 in Nederland, heb zes kinderen en altijd gewerkt. Onlangs verliep mijn rijbewijs waardoor ik een nieuwe moest aanvragen. Het maken van een afspraak hiervoor moest via de computer, iets wat mij niet lukt. Ik heb toen mijn kinderen gevraagd de afspraak te maken maar zij zijn druk met werk en hun eigen leven. Dit resulteerde in het feit dat ik pas na twee maanden mijn rijbewijs op kon halen. Omdat alles tegenwoordig via de computer gaat, moet ik continu mijn kinderen of anderen om hulp vragen en kan ik niks meer zelf. Ik ben niet eenzaam, ik word eenzaam gemaakt. 5
WORKSHOP Chinese groep GEMEENSCHAPPELIJK Ouderen geven aan dat moeite met de taal een grote rol speelt bij het eenzaam zijn. Veel ouderen hebben moeite met de taal en het lukt hen daarom ook niet altijd om hulp te zoeken. Alles in Nederland is goed, alleen de taal is moeilijk. Bij iedere workshop hebben de aanwezigen een aantal belangrijke punten en tips opgeschreven. Sommige opmerkingen komen herhaaldelijk terug. Deze staan hieronder. Ouderen hebben moeite met het regelen van zaken, bijvoorbeeld bij het aanvragen van documenten. Het lukt hen niet dit via internet te doen. Het regelen van dingen is moeilijk, alles gaat tegenwoordig via internet of social media. Om eenzaamheid onder ouderen tegen te gaan is het faciliteren van ontmoetingen belangrijk. Dit kan bijvoorbeeld in buurtcentra. Ouderen moeten in de buurt deel kunnen nemen aan activiteiten zodat ze daar verbinding kunnen vinden. Faciliteer activiteiten, zodat deze laagdrempelig worden en gemakkelijk toegankelijk zijn voor ouderen. Voor veel ouderen is er op dit moment nog te weinig aanbod. De taalbarrière speelt een grote rol bij het ontstaan van eenzaamheid bij ouderen met een migratieachtergrond. Ze vinden het lastig om hun gevoel te uiten in een vreemde taal en het lukt hen daarom niet altijd om tijdig hulp te zoeken. Veel ouderen ervaren praktische belemmeringen, bijvoorbeeld door automatisering en de omgang met een computer. Maar ook drempels rondom financiën worden genoemd. Het is belangrijk om vertrouwen te winnen. Een vertrouwensband is van groot belang om iemand te kunnen helpen. Dit vertrouwen ontstaat onder andere door begrip te tonen. Hulpverleners moeten oog hebben voor de culturele achtergrond van iemand. Het is goed als hulpverleners zich daarin verdiepen, zodat ze beter kunnen aansluiten bij het leven van ouderen en respect kunnen tonen. 6
De werkconferentie over eenzaamheid is tot stand gekomen in samenwerking met Colofon Uitgave: Samenwerkingspartners Kleurrijk Ontmoeten Fotografie: Daphne Kuilman, www.speckle.nl Vormgeving: Coöperatie Utregse Ontwerpers U.A. Drukwerk: De Bondt grafimedia communicatie b.v. Datum: november 2017 2017-2437.1