The 40% Study Mobilising Europe to achieve climate justice Europe's share of the Climate Challenge: Domestic Actions and International Obligations to Protect the Planet Nederlandse samenvatting door Milieudefensie Emissiereducties van ten minste veertig procent in 2020, en negentig procent in 2050 binnen Europa zijn noodzakelijk en haalbaar De geschatte kosten die dit voor Europa met zich meebrengt bedragen 2 per persoon per dag. Om mondiaal een klimaatcrisis te voorkomen zou Europa daarnaast 3 per persoon per dag moeten bijdragen aan de financiering van maatregelen door ontwikkelingslanden Dat blijkt uit een onderzoek van het Stockholm Environment Institute in samenwerking met Friends of the Earth Europe: The 40% Study Mobilising Europe to achieve climate justice. Waarom tenminste veertig procent emissiereductie? Als geïndustrialiseerde landen hun uitstoot met 25 tot veertig procent in 2020 verminderen ten opzichte van 1990 en de uitstoot van opkomende economieën in Latijns-Amerika en Azië minder snel stijgt, kan de concentratie CO 2 -equivalenten stabiliseren op 450 deeltjes per miljoen (ppm). Hierdoor is er vijftig procent kans dat de aarde maar met twee graden Celsius opwarmt. Veel klimaatwetenschappers zoals James Hansen, wijzen er op dat het klimaatsysteem veel gevoeliger is dan verwacht en dat we de CO 2 uitstoot moeten stabiliseren op 350 ppm. Zelfs als de geïndustrialiseerde wereld haar emissies met veertig procent in 2020 en negentig procent in 2050 (ten opzichte van 1990) weet te verminderen, wordt daarmee een derde van de nog wereldwijde beschikbare atmosferische ruimte 1 verbruikt. Daarmee wordt de ruimte die "over" is voor ontwikkelingslanden om uit de armoede te raken sterk beperkt. Twee redenen om veel ambitieuzere reductiedoelen te stellen dan de EU, maar ook Nederland nu doet. Wat is Climate Justice? Climate Justice gaat uit van de principes "de vervuiler betaalt" en "de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten" en dit geldt voor zowel tussen landen als tussen mensen binnen een land. Climate Justice betekent dat degene die verantwoordelijk zijn voor de klimaatcrisis, leiderschap nemen bij de bestrijding ervan en het meest doen om hun uitstoot drastisch terug te dringen. Ook moeten zij via financiële ondersteuning en technologieoverdracht de minst verantwoordelijken en de meest kwetsbaren ondersteunen, zodat die zich duurzaam kunnen ontwikkelen en kunnen aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. Green Development Rights Deze methodiek is ontwikkeld door het SEI. Historische emissies en bruto nationaal product worden gebruikt om de mondiale klimaatinspanningen op een eerlijke manier te verdelen. Hierin wordt gebruik gemaakt van een ontwikkelingsdrempel waarbij de allerarmsten worden uitgesloten of ze nu in het Noorden of Zuiden wonen. Milieudefensie staat zeer sympathiek tegenover het gebruik van Green Development Rights. Volgens deze methode heeft Europa de verantwoordelijkheid om haar emissies met 103 procent te verminderen in 2020 ten opzichte van 1990. Dit getal wordt opgesplitst in een tweevoudige verplichting:. Een emissiereductieverplichting van 40 procent in eigen land. Een financieringsverplichting voor het ondersteunen van ontwikkelingslanden bij het terugdringen van hun uitstoot die overeenkomt met 150 tot 450 miljard euro per jaar vanaf 2020. 1 Atmosferische ruimte is de ruimte waarbinnen we nog veilig broeikasgassen kunnen uitstoten. 1
Wat wordt volgens dit scenario de CO 2 uitstoot per Europeaan? In het mitigatiescenario (waarbij de uitstoot met 40 procent omlaag wordt gebracht) is de uitstoot van een gemiddelde Europeaan in 2050 8 keer kleiner dan vandaag, ongeveer 1Mton CO 2 eq/jaar. Dat is vergelijkbaar als de gemiddelde uitstoot van een inwoner in Guatemala of Honduras vandaag de dag en het dubbele van een inwoner in Ghana. Een Nederlander zal in het mitigatie scenario dalen van ongeveer 11 Mton/jaar naar ongeveer 1 Mton in 40 jaar. Waarom zijn sommige maatregelen niet in de studie meegenomen? Friends of the Earth Europe heeft maatregelen met zeer nadelige effecten voor mens en natuur of schijnoplossingenuitgesloten van de studie, omdat ze echte oplossingen zoals hernieuwbare energie en energiebesparingen in de weg staan: Kernenergie wordt in het scenario zo snel mogelijk uitgefaseerd. Kernenergie is niet schoon, niet veilig en bovendien duur. Meer kernenergiecentrales bouwen gaat ook niet goed samen met de inpassing van flexibele hernieuwbare energiebronnen zoals wind en zon. Lees meer: http://www.milieudefensie.nl/klimaat/publicaties/rapporten/2008_kernenergie_notitie_tbv_ser_v MD_SNM.pdf Biobrandstoffen zoals palmolie zijn uitgesloten omdat ze in de praktijk niet voor CO 2 reductie zorgen zeker wanneer veranderingen in landgebruik worden meegenomen. Ontbossing en landonteigening van kleine boeren hebben een dramatisch effect op biodiversiteit en levensonderhoud van mensen. Lees meer: http://www.milieudefensie.nl/globalisering/nieuws/razendsnelle-ontbossing-in-indonesie-doorpalmolieproductie CO 2 afvang en opslag(ccs) is uitgesloten omdat het nog een onbewezen techniek is en omdat het mogelijk leidt tot de bouw van nieuwe kolencentrales die een daadwerkelijke omschakeling naar een CO 2 arme energie voorziening in de weg staan. Lees meer: http://www.milieudefensie.nl/klimaat/visie/heikele-klimaatissues/co2-opslag Offsets, ofwel het afkopen van reductieverplichtingen door projecten of maatregelen in ontwikkelingslanden te financieren zoals via het Clean Development Mechanism, is uitgesloten ten eerste omdat het geïndustrialiseerde landen in staat stelt om maatregelen uit te stellen. Ten tweede blijkt uit de praktijk dat veel projecten niet additioneel zijn en er geen daadwerkelijke 2
emissiereducties mee worden bereikt. Ten derde dragen CDM activiteiten niet of nauwelijks bij aan duurzame ontwikkeling en hebben in veel gevallen desastreuze gevolgen voor mens en milieu in ontwikkelingslanden. Een voorbeeld zijn grootschalige waterdammen. Lees meer: http://www.milieudefensie.nl/kopenhagen2009/achtergronden/clean-development-mechanism Welke methodologie is gebruikt in de '40 procent studie'? De SEI studie vergelijkt een baseline scenario met een mitigatiescenario. De baseline (de ontwikkeling van de uitstoot zonder aanvullende maatregelen) is opgebouwd op basis van gedetailleerde historische energie statistieken van het Internationale Energie Agentschap (IEA) voor de EU 27 die zijn geëxtrapoleerd naar de toekomst op basis van voorspellingen voor 2030 van de Europese Commissie 2. Cijfers van de economische crisis en voorspellingen voor emissies van internationaal vliegverkeer en niet-energie sectoren zijn ook meegenomen. Beide scenario's maken gebruik van een energie model waarmee energie consumptie en productie, broeikasgas uitstoot en kosten en baten van de beide scenario' s geanalyseerd kunnen worden. 2 EC DG TREN, 2008. European Energy and Transport: Trends to 2030, Update 2007. 3
Hoe verandert het '40 procent scenario' de energiehuishouding in Europa? 40 procent emissiereductie binnen Europese grenzen met bewezen duurzame technieken is mogelijk. Dit vereist wel radicale veranderingen in Europa's energiehuishouding. Energiebesparing is een belangrijkste eerste pijler, zowel in productieprocessen als veranderingen in levensstijl door minder te reizen, meer te recyclen en minder vlees te eten. Fossiele brandstoffen worden versneld uitgefaseerd en er vindt een snelle verschuiving plaats naar allerlei typen hernieuwbare energiebronnen. In 2035 worden er geen kolen meer gebruikt voor energieopwekking. In 2050 wordt olie alleen nog gebruikt voor een aantal vervoerssectoren(vliegverkeer, scheepvaart, bussen en vrachtvervoer). Kernenergie wordt versneld uitgefaseerd, voor sommige landen zoals Frankrijk is een langere periode nodig (tot 2050). Gas wordt ook na 2050 gebruikt, maar alleen als back-up optie bij hernieuwbare energiebronnen. Het aandeel hernieuwbare energie groeit van 10 procent in 2010 naar 22 procent in 2020 en 71 procent in 2050. Het grootste potentieel voor hernieuwbaar ligt bij wind op land en wind op zee. De elektriciteitsvraag groeit tot 2020 door de vervanging van fossiele brandstoffen in veel sectoren. Na 2020 leidt energiebesparing tot een afname van de elektriciteits vraag. De sectoren transport, electriciteitsproductie en warmteproductie dragen het meeste bij in de afname van de uitstoot (respectievelijk 32 procent, 28 procent en 11 procent) 4
Is economische groei mogelijk met dit scenario? In het mitigatiescenario groeit het totale BBP van de 27 lidstaten van de EU in de periode 2008 tot 2050 met een factor 1,6. Een kleine beperking van de groei ten opzichte van het baseline scenario waar het BBP groeit met een factor 1,8. Het verminderen van de broeikasgasuitstoot met 90 procent in 2050 vraagt een enorme inspanning van alle EU lidstaten. Dat zal lastig zijn in een situatie waarin de verschillen tussen arme en rijke lidstaten alleen maar groter worden. Daarom wordt in het mitigatiescenario gestreefd naar een meer gelijk inkomensniveau binnen de EU. Onderstaande figuur laat zien dat bij ongewijzigd beleid de inkomensverschillen binnen de EU meer toenemen, ondanks grotere groei in nieuwe lidstaten. In het mitigatiescenario met een meer gelijke verdeling van inkomen binnen de EU groeit het gemiddelde EU inkomen geleidelijk van 24,000 naar 40,000 in 2050. Een hoger BBP leidt niet automatisch tot een hoger niveau van welzijn in rijke landen. 3 Ondanks dat de groei iets minder groot is in het mitigatiescenario leidt het tot meer welzijn door positieve veranderingen in levensstijl. Minder woon-werk verkeer stress, een betere gezondheid door minder vervuiling en een gezonder dieet en meer vrije tijd die besteed kan worden aan familie, vrienden en persoonlijke ontplooiing. 4 3 Diener and Suh, 2000 4 Layard, 2003, 2005; Kahneman et al, 1999 5
Hoeveel kost het 40 procent scenario? De totale kosten voor implementatie zijn door SEI geschat op 1.94 triljoen ofwel 1,7 procent van Europa' s verdisconteerde cumulatieve Bruto Binnenlands Product tussen 2010 en 2020 ( 111 triljoen). Maar dit is slechts een deelschatting waarin maatregelen in industrie, non-energie en landbouwsectoren niet zijn meegenomen. Een meer omvangrijke berekening zou leiden tot ongeveer 2 procent van Europa' s totale BBP. Dit is erg weinig vergeleken met de geschatte kosten als klimaatverandering niet wordt aangepakt. De laatste zijn geschat op ten minste 5 procent of zelfs meer dan 20 procent van het wereldwijde BBP. Omgerekend voor de EU zijn de kosten om het scenario uit te voeren ongeveer 2 per persoon per dag. Belangrijk om op te merken is dat het SEI mitigatie scenario de economische baten van vroege actie niet meerekent in deze kosten voor Europa (van mitigatie en van de financiële ondersteuning van ontwikkelingskosten, zie hieronder). Die baten kunnen bestaan uit hogere werkgelegenheid, toenemende gezondheid en de financiële besparing van energie efficiëntie Deze baten moeten afgezet worden tegen de kosten. Is dit 40 procent scenario realistisch? Dit scenario laat een manier zien die een goede kans geeft op het beperken van de opwarming van de aarde onder 2 C.. Het is een crisisscenario en het gaat flink verder dan elk ander scenario wat is gepubliceerd of wat overheden op tafel leggen in de klimaatonderhandelingen. In dat licht zou het gezien kunnen worden als "politiek onrealistisch" Het onderzoek laat zien dat deze reducties haalbaar en betaalbaar zijn. Wat als "politiek realistisch" gezien wordt moet bepaald worden in het licht van wat nodig is om de planeet te redden. Lef en leiderschap van wereldleiders is nodig om de maatschappelijke veranderingen nu in gang te zetten. Overheden stonden voor de bijna onrealistische opgave om nationale failliete banken te redden, en dat lukte. Nu moeten zij hetzelfde doen om de planeet te redden. De EU heeft geen enkel excuus om in Kopenhagen niet de noodzakelijke verplichtingen aan te gaan. Hoeveel moet Europa betalen om ontwikkelingslanden te ondersteunen? Het eerlijke aandeel van Europa voor internationale klimaatfinanciering loopt volgens de SEI studie op tot tussen de 150 en 450 miljard per jaar in 2020, afhankelijk van de totale mondiale kosten voor mitigatie. 2 waarschijnlijke gemiddelde prijsniveau' s voor emissiereducties zijn in 2020 50 en 150 per ton CO 2 equivalent. Dit komt overeen met ongeveer 1 procent en 3 procent van het Europese voorspelde BBP van 13.6 triljoen in 2020. Omgerekend komt dit overeen met een bijdrage van 3 per persoon per dag. Wat zegt het scenario specifiek over Nederland? Het scenario gaat niet in op specifieke situaties van landen. Een aantal zusterorganisaties van Milieudefensie werkt wel aan nationale casestudies, op basis van dit Europese scenario. De resultaten daarvan worden in 2010 bekend. De energiemix van de toekomst zal verschillen tussen landen. De mix is afhankelijk van bijvoorbeeld geografische ligging, welke potenties er zijn voor verschillende typen hernieuwbare energie, afhankelijkheid van kernenergie en beschikbaarheid van aardgas. Nederland heeft als geïndustrialiseerd land wel een hoge historische uitstoot en een hoog BBP. Daardoor heeft het ook een hogere verantwoordelijkheid om de uitstoot sterk terug te dringen, en een groter aandeel in internationale klimaatfinanciering te nemen. 6
Onderschrijft Milieudefensie alle conclusies in het rapport? Het beschreven scenario geeft goed aan dat Europa haar verantwoordelijkheid moet nemen om een klimaatcrisis te voorkomen, en laat zien hoe groot de opgave is. De studie laat zien dat 40 procent reducties binnen Europa haalbaar en betaalbaar zijn en daarmee is het een zeer waardevolle toevoeging aan het debat rond de VN-klimaatonderhandelingen in Kopenhagen, en in discussies rond Europees en Nederlands klimaatbeleid. Ten onrechte wordt vaak gezegd dat klimaatbeleid te duur is, schadelijk voor onze economie en dat landen met minder klimaatambities de agenda bepalen. Daardoor is het ambitieniveau voor klimaatbeleid volstrekt onvoldoende. De vereiste veranderingen kunnen op verschillende manieren worden bereikt. Het 40 procent scenario (mitigatiescenario) is een van de mogelijkheden, zoals Friends of the Earth Europe en ook SEI dat aangeven. De studie hanteert redelijke voorzichtige inschattingen met betrekking tot technologische vooruitgang. De snelle ontwikkelingen met computers en mobiele telefoon laten zien hoe snel het soms kan gaan, maar dan moet er wel een vraag ontwikkelt worden vanuit de samenleving die die ontwikkeling stimuleert. Daarvoor is een krachtig en samenhangend toekomstgericht beleid nodig van de overheid. Bijvoorbeeld door: Invoering van een Klimaatwet waarin het 40 procent reductiedoel in 2020 en 90 procent in 2050 wettelijk wordt vastgelegd. Invoering van een feed-in tarief voor hernieuwbare energie zoals we dat kennen uit Duitsland,België en Spanje. Deze landen laten een enorme ontwikkeling in hernieuwbare energie zien daar waar Nederland flink achterloopt. Milieudefensie is erg kritisch ten aanzien van het gebruik van offsets, het aankopen van emissierechten uit ontwikkelingslanden, maar wijst het niet volledig af. Milieudefensie vindt dat ten minste 90 procent van de reducties in eigen land moeten plaatsvinden. Daar waar het reductiedoel niet volledig gehaald wordt met eigen maatregelen, mogen alleen offsets gebruikt worden die voldoen aan de strengste duurzaamheidscriteria van de Gold Standard. Er zijn veel uiteenlopende schattingen van wat de kosten zullen zijn van aanpassing aan de gevolgen van klimaatverandering (die ook weer afhangen hoe sterk we de broeikasgasuitstoot kunnen terugdringen), en de kosten van mitigatiemaatregelen wereldwijd. Milieudefensie staat sympathiek tegenover het gebruik van Green Development Rights als verdeelsleutel voor deze kosten, maar het uitgangspunt dat 1 tot 3 procent van het wereldwijde BBP nodig is, geeft een erg brede bandbreedte voor het aandeel van Europa in internationale klimaatfinanciering: 150 miljard tot 450 miljard per jaar. De studie laat wel zien dat als deze bedragen nodig zijn, Europa dit kan dragen. Milieudefensie vraagt net als veel andere milieu- en ontwikkelingsorganisaties dat alle geïndustrialiseerde landen samen 195 miljard dollar per jaar vanaf 2020 aan publiek geld voor ontwikkelingslanden voor adaptatie en mitigatie ter beschikking stellen. De EU zou daar ongeveer een derde van voor haar rekening moeten nemen. Dat is 65 miljard dollar, of ongeveer 45 miljard per jaar. De SEI studie laat zien hoe klein deze investering in de toekomst eigenlijk is. Dit publieke geld moet leiden tot ook veel private investeringen in ontwikkelingslanden waardoor het totale bedrag binnen de genoemde range van SEI terecht komt. 7
Overkoepelende aanbevelingen Friends of the Earth voor klimaatbeleid in Europa Een Europees emissiereductiedoel van ten minste 40 procent in 2020 ten opzichte van 1990, waarbij de uitstoot meer dan 5 procent per jaar daalt vanaf 2012. Een verplicht aandeel hernieuwbare energie voor EU lidstaten in lijn met het 40 procent doel Een bij wet vastgelegd overkoepelend Europees doel voor energiebesparing in alle sectoren in lijn met het 40 procent doel Elke EU lidstaat voert een Klimaatwet in met wettelijk bindende doelstellingen voor jaarlijkse emissiereducties voor alle sectoren. Milieudefensie heeft een concept Klimaatwet uitgewerkt voor Nederland. Zie http://www.klimaatwet.nu Internationale financiële verplichting tussen 150 miljard en 450 miljard per jaar in 2020 Wettelijk vastleggen van een zo snel mogelijke uitfasering van kernenergie en steenkool en olie gestookte energie productie Oormerk substantiële bedragen voor klimaatmaatregelen in de huidige EU structuur en cohesiefondsen, in het EU budget voor na 2013. Creëer een stabiel investeringsklimaat voor energiebesparing en hernieuwbare energie door broeikasgassen sterker te beprijzen Ondersteun voorlichting en educatie voor de noodzaak voor veranderingen in levensstijl. Zie voor meer sector specifieke aanbevelingen Friends of the Earth Europe s document The 40 procent Study Mobilising Europe to achieve climate justice" Sectorspecifieke cijfers zijn te vinden op de bijlage in de volgende pagina's van deze samenvatting (pp. 9-10) http://www.milieudefensie.nl/klimaat http://www.foeeurope.org 8
Bijlage: Sector specifieke cijfers uit het '40 procent scenario': Transport 69 procent van de reizen worden per auto afgelegd in 2020 en 43 procent in 2050 vergeleken met 75 procent in 2005 In 2020 bestaat het wagenpark uit 21 procent hybride auto's, 2 procent elektrisch en 77 procent heeft een verbrandingsmotor. In 2050 zullen bijna alle auto' s op de weg elektrisch rijden. Een verschuiving van 80 procent van korte Europese vluchten(<1000 km) naar trein in 2050 In 2030 wordt het hele treinnet elektrisch en in 2050 rijdt 65 procent van alle bussen op elektriciteit Elektriciteitsconsumptie in de transportsector stijgt met 219 procent in 2020 en 606 procent in 2050 vergeleken met 2010. Gebouwde omgeving Energieverbruik in huishoudens daalt met 16 procent in 2020 en 63 procent in 2050 ten opzichte van 2010, dit is een jaarlijks reductiepercentage van 2,5 procent 90 procent van de bestaande bouw wordt in 18 jaar tijd omgebouwd tot zeer energiezuinige huizen met een gemiddelde warmte verbruik van 27 kwh/m2. Nieuwbouw woningen voldoen aan de standaard voor Passiefhuis (15kWh/ m² ruimteverwarming) beginnend in 2011 en volledig doorgevoerd in 2015. Een flinke verschuiving van gebruik van fossiele brandstoffen voor verwarming (huidige verbruik in woningen 75 procent) naar gebruik van warmte via warmte-krachtkoppeling (WKK) en warmtepompen. Gemiddelde oppervlakte van een huis wordt geleidelijk aan teruggebracht naar het niveau in 2005, van 100m² in 2020 tot 87m² in 2050. Industrie Scherpe emissiereducties in uitstoot van de industrie zal lastig zijn omdat sommige industriële sectoren zullen moeten uitbreiden om de infrastructuur te leveren die het mitigatie scenario nodig heeft. Totale energievraag vanuit de industrie daalt met 62 procent in 2050 ten opzichte van 2010. Dit komt overeen met een gemiddelde energiebesparing van 2,4 procent per jaar tussen 2010 en 2050. In 2050 zal 40 procent van de ijzer en staal productie plaatsvinden met behulp van biomassa(biomass based DRI 5 ) en 50 procent met behulp van gas (natural gas based DRI). De overige 10 procent wordt met behulp van bestaande technologie geproduceerd. Verbeteringen in energie-intensiteit in de cement industrie zorgt voor een energiebesparing van 15 procent ten opzichte van de baseline in 2020 en 55 procent in 2050. Landbouw De energievraag vanuit de landbouw is minder dan 2,2 procent van het totale energiegebruik in de EU en er zijn maar weinig mitigatiestudies die energiegebruik in de landbouw gedetailleerd meenemen. Daarom is deze sector niet gedetailleerd onderzocht in het onderzoek van SEI. De meeste broeikasgasuitstoot veroorzaakt door de landbouw in Europa zijn niet energiegerelateerde emissies als gevolg van bemesting (N 2 O) en het houden van vee (methaan). Broeikasgasuitstoot als gevolg van veranderingen in landgebruik voor het verbouwen van veevoer (met name soja) buiten Europa is niet meegenomen. 5 DRI is Direct Reduced Iron produced in Electric Arc Furnaces 9
Het gemiddelde Europese dieet bevat in 2020 60% procent minder vlees dan vandaag. Dit dieet is gezonder en het leidt tot verminderde uitstoot van methaan en N 2 O door vee en bemesting van gewassen voor veevoer zowel in Europa als daarbuiten. 10