Panel Fryslân over jongeren in Fryslân Leren, werken en wonen PANEL FRYSLÂN december 217 Panel Fryslân is onderdeel van het Fries Sociaal Planbureau
Panel Fryslân over jongeren in Fryslân 2.11 Dit jaar is het centrale thema van het Fries Sociaal Planbureau (FSP) de Staat van Friese jongeren. Is Fryslân RESPONDENTEN een leefbare provincie voor jongeren waarin ze kunnen leren, werken en wonen? Vanuit verschillende invalshoeken zijn dit jaar onderzoeken gedaan naar deze thema s onder jongeren van 15 tot en met jaar. Denk hierbij bijvoorbeeld aan bevolkingsontwikkelingen, verhuisbewegingen, onderwijs in Fryslân, de arbeidsmarktpositie van schoolverlaters, en jeugdwerkloosheid. Daarnaast zijn ook jongeren (5 mbo ers en 5 hbo ers en wo ers) die in Fryslân zijn opgegroeid bevraagd over hun eigen visie op leren, werken en wonen. Panel Fryslân is deze keer ingezet om het perspectief van de ouders in kaart te brengen. Alle panelleden hebben een aantal algemene vragen beantwoord over de leefbaarheid van Fryslân voor jongeren en de ouders van jongeren tussen de 15 en jaar is gevraagd hoe de situatie van hun kinderen is. Ouders van kinderen 15- jaar 576 Ouders van kinderen in andere leeftijden 988 Mensen zonder kinderen 447 STAAT VAN FRIESE JONGEREN Symposium 1-2-18 Staat van Friese jongeren Deze publicatie is onderdeel van de Staat van Friese jongeren. Gedurende het jaar zijn al verschillende onderzoeken verschenen. Op 1 februari 218 worden deze onderzoeken gepresenteerd op een symposium dat wordt georganiseerd door het FSP in samenwerking met D Drive, onderdeel van het Friesland College in Leeuwarden. Selecte groep Aan de panelleden is gevraagd of zij kinderen hebben in de leeftijdscategorie 15 tot en met jaar. Als zij meerdere kinderen in deze leeftijdscategorie hebben is hen gevraagd om de oudste in gedachten te nemen. Ouders is gevraagd over dit kind vragen met betrekking tot leren, werken en wonen te beantwoorden. Als er in deze publicatie over ouders wordt gesproken, worden daar ouders van kinderen tussen de 15 en jaar mee bedoeld. Willen jongeren in Fryslân blijven wonen? Is er voldoende passend werk voor iedereen? En welke kansen en uitdagingen zijn er voor jongeren in onze provincie? Deze vragen staan tijdens het symposium centraal. Wilt u meer over weten over het programma of u aanmelden kijk dan op onze website bij symposium Staat van Friese jongeren. PANEL FRYSLÂN
Panel Fryslân over leren in Fryslân Er zijn voldoende opleidingsmogelijkheden in Fryslân Percentage Friezen mee eens: 6% Stellingen over kwaliteit sociale contacten, in procenten. Het opleidingsniveau van Friese jongeren ligt lager dan het landelijk gemiddelde (zie ook Onderwijs in Fryslân, FSP 217). Binnen Fryslân is het aandeel jongeren dat naar het middelbaar beroeps onderwijs (mbo) gaat hoger dan in Nederland. Ruim de helft van de jongeren volgt een mbo-opleiding en het aanbod hiervan is ook het grootst. Er worden zo n 5 mbo-opleidingen (zie ook Mbo in Fryslân, FSP 217) en zo n 1 hbo-opleidingen aangeboden binnen Fryslân. Door het oprichten van de Rijksuniversiteit Groningen/Campus Fryslân wordt het de komende jaren mogelijk om op universitair niveau een aantal studies in Fryslân te volgen. Wat vinden de panelleden van de opleidingsmogelijkheden binnen Fryslân? En hoe belangrijk vinden Friese ouders dat hun kinderen de hoogst mogelijke opleiding doen? Meerderheid positief over opleidingsmogelijkheden Bijna tweederde van de panelleden (6%) vindt dat er voldoende opleidingsmogelijkheden zijn in Fryslân. De jongere panelleden zijn hierover minder positief dan de oudere panelleden. Daarentegen zijn ouders van kinderen op mbo- of hbo-niveau positiever over de mogelijkheden in Fryslân op het gebied van leren dan de ouders van kinderen op universitair niveau*. Er is in Fryslân ook meer aanbod voor mbo ers en hbo ers dan voor degenen die een universitaire studie willen gaan volgen. Er zijn voldoende opleidingsmogelijkheden in Fryslân. Percentage ouders (helemaal) mee eens, uitgesplitst naar opleidingsniveau van kind. 6 5 4 2 Mbo Hbo Universitair *opgenomen in regressiemodellen leeftijd, gender (ouders/kind), soort ouders, opleiding (ouders/kind), regio, stad/platteland, thuis/uitwonend. Alleen significante effecten vermeld.
Panel Fryslân over leren in Fryslân Er zijn voldoende opleidingsmogelijkheden in Fryslân Percentage Friezen mee eens: 6% Stellingen over kwaliteit sociale contacten, in procenten. Schooladvies na de basisschool Friese basisschoolleerlingen krijgen vaker een lager schooladvies dan de basisschoolleerlingen uit de rest van Nederland. In 216 was het aantal leerlingen dat hoger scoorde op de eindtoets opgelopen tot één op de drie. Hiervan had ruim de helft een score op de eindtoets die minimaal één schooltype verschilde van het schooladvies (zie ook Onderwijsongelijkheid in Fryslân, FSP 217). Van de ouders van kinderen tussen de 15- jaar zegt 8% dat het kind hoger dan het schooladvies is ingeschaald. De rest van de ouders geeft aan dat het niveau van de middelbare school gelijk (85%) of lager (6%) was dan het advies vanuit de basisschool. Verder geeft 17% aan dat het kind volgens hen een hoger niveau had aangekund na de basisschool. Hoog opgeleide ouders vinden vaker dat dit het geval is dan de lager opgeleide ouders. Op de basisschool werd voorzichtig ingezet, omdat haar zelfvertrouwen zou groeien als ze het niet zo moeilijk had. Ze heeft het in mijn beleving te gemakkelijk gehad. Er was weinig uitdaging. Hoger is beter volgens hoogopgeleiden Van de ouders vindt vier op de tien het belangrijk dat hun kind de hoogst mogelijk opleiding doet. Ouders die zelf hoog opgeleid zijn vinden dit belangrijker dan lager opgeleide ouders. Opvallend is dat ouders die deze vraag hebben beantwoord voor hun dochter dit minder belangrijk vinden dan de ouders die dit hebben beantwoord voor hun zoon. Het ambitieniveau vanuit ouders lijkt voor zonen hierdoor hoger te liggen dan voor dochters. Verder vinden ook vaders dit iets belangrijker dan de moeders*. Ik vind het belangrijk dat mijn kind de hoogst mogelijke opleiding doet. Percentage (helemaal) mee eens, uitgesplitst naar opleidingsniveau van ouders. 45 4 35 25 2 15 5 Laag Midden Hoog *opgenomen in regressiemodellen leeftijd, gender (ouders/kind), soort ouders, opleiding (ouders/kind), regio, stad/platteland, thuis/uitwonend. Alleen significante effecten vermeld.
Panel Fryslân over werken in Fryslân Er is voldoende werk voor jongeren in Fryslân Percentage Friezen mee eens: 24% Stellingen over kwaliteit sociale contacten, in procenten. Tijdens de economische crisis is de werkloosheid zowel landelijk als in Fryslân sterk toegenomen. Inmiddels hebben de economie en de arbeidsmarkt zich in 216 stevig hersteld. De werkloosheid daalt en de economie groeit weer. Hoewel iets later dan landelijk is ook in Fryslân het economisch herstel ingezet. Dit heeft een gunstig effect gehad op de werkgelegenheid van jongeren (zie ook Jeugdwerkloosheid in Fryslân, FSP 217). Vinden ouders dat er genoeg werk is voor jongeren in Fryslân? Of zijn zij van mening dat ambitieuze jongeren de provincie verlaten? Kunnen hun kinderen rondkomen van hun inkomen en past de baan bij het niveau en richting van de opleiding? Meerderheid somber over arbeidsaanbod in Fryslân Nog geen kwart van de Friezen (24%) vindt dat er voldoende werk is voor jongeren in Fryslân. Vooral ouders van hoog opgeleide kinderen zijn somber. Zij zien het minder rooskleurig in dan ouders met kinderen op mbo-niveau. Vergeleken met andere ouders, zijn de ouders van kinderen tussen de 15 en jaar ook minder optimistisch over het arbeidsaanbod voor jongeren in Fryslân.* Daarentegen geeft tweederde van de ouders aan dat hun kind binnen een maand na het afronden van de gevolgde opleiding een baan had gevonden. Hierbij valt op dat de ouders van kinderen die een hboof universitaire opleiding hebben gevolgd aangeven dat hun kind langer naar een baan heeft gezocht dan de ouders waarvan de kinderen een mbo-opleiding hebben gevolgd. Tijd tussen afronden opleiding en start nieuwe baan volgens ouders, uitgesplitst naar opleidingsniveau van kinderen (%). 8 7 6 5 4 Er is voldoende werk voor jongeren in Fryslân. Percentage ouders (helemaal) mee eens, uitgesplitst naar opleidingsniveau van kinderen. 25 2 15 2 Minder dan een maand Tussen de 1 en 6 maanden Meer dan 6 maanden Mbo Hbo Universiteit 5 Mbo Hbo Universitair MBO HBO Universiteit *opgenomen in regressiemodellen leeftijd (ouders), gender (ouders/kind), opleiding (ouders/kind), regio, stad/platteland, wel/niet wonend in Fryslân. Alleen significante effecten vermeld.
Panel Fryslân over werken in Fryslân Ambitieuze jongeren vertrekken uit Fryslân Percentage Friezen mee eens: 77% Stellingen over kwaliteit sociale contacten, in procenten. Weinig verhuizingen voor eerste baan Van de ouders geeft bijna 8% aan dat hun kind niet is verhuisd voor de eerste baan. Degenen die wel verhuizen voor de eerste baan zijn veelal hoog opgeleid (hbo en universitair). Ruim driekwart van de ouders geeft aan dat de baan wel goed past bij het opleidingsniveau en de opleidingsrichting van hun kind. Grote meerderheid: ambitieuze jongeren vertrekken uit Fryslân Van de panelleden is ruim driekwart (77%) het eens met de stelling dat ambitieuze jongeren vertrekken uit Fryslân. Panelleden uit stedelijke gebieden zijn het hier meer mee eens dan mensen op het platteland. Vooral ouders van kinderen tussen de 15 en jaar zijn het hier mee eens. Ook ouders van kinderen op universitair niveau vinden vaker dat ambitieuze jongeren vertrekken dan ouders van kinderen op mbo- of hbo-niveau*. Dochters komen minder goed rond van inkomen dan zonen Van de ouders geeft 9% aan dat hun kind (zeer) moeilijk rond kan komen van zijn of haar inkomen. Daarentegen geeft meer dan de helft (52%) aan dat hun kind (heel) makkelijk rond kan komen. De overige 39% zegt dat hun kind niet makkelijk, maar ook niet moeilijk rond kan komen. Nadere analyses laten zien dat ouders van universitair geschoolde kinderen vaker aangeven dat hun kind makkelijk rond kan komen in vergelijking met ouders van kinderen op mbo- en hbo-niveau. Ook ouders met een modaal en bovenmodaal inkomen geven aan dat hun kind makkelijker kan rondkomen dan ouders die een inkomen onder modaal hebben. Het kan zijn dat deze ouders kun kinderen meer steunen omdat zij hier de middelen toe hebben. Ouders waarvan het kind een jongen is geven vaker aan dat deze makkelijk kan rondkomen dan ouders waarvan het kind een meisje is. Zonen lijken dus beter rond te kunnen komen dan dochters. Rondkomen. Percentage (heel) makkelijk, uitgesplitst voor zonen en dochters. Rondkomen. Percentage (heel) makkelijk, uitgesplitst voor opleidingsniveau van kinderen. 6 9 8 5 7 4 6 5 4 2 2 Zonen Dochters Mbo Hbo Universitair *opgenomen in regressiemodellen gender (ouders en kind), regio, leeftijd, thuis- of uitwonende kinderen, opleiding ouders en kind. Alleen significante effecten vermeld.
Panel Fryslân over wonen in Fryslân Er is voldoende geschikte woonruimte voor jongeren in Fryslân Percentage Friezen mee eens: Stellingen over kwaliteit sociale contacten, in procenten. 31% De provincie Fryslân heeft al jaren een vertrekoverschot van jongeren tussen de 15 en jaar, er vertrekken dus meer Friese jongeren uit Fryslân dan dat er naar Fryslân verhuizen (zie ook Verhuizingen van Friese jongeren, FSP 217). Ouders van kinderen tussen 15 en jaar N=576 Daarnaast zijn de regels voor het krijgen van een hypotheek aangescherpt en zijn er lange wachtlijsten voor huurwoningen via woningcorporaties. Hoe kijken de ouders hier tegenaan? Vinden zij dat er genoeg geschikte woonruimte is voor hun kinderen? Was het voor hun kinderen moeilijk om woonruimte te vinden? Wonen er kinderen thuis die liever op zichzelf willen wonen? Thuiswonende kinderen N=178 (31%) Uitwonende kinderen N=397 (69%) Ouders van kinderen op mbo- en hbo-niveau somber over woningaanbod Een derde van de panelleden (31%) vindt dat er voldoende woningaanbod is voor jongeren in Fryslân. Wat opvalt is dat de in Noordwest Fryslân wonende panelleden hier positiever over zijn dan de leden uit de andere regio s. Tussen de andere regio s is geen verschil. Hoewel de ouders van 15- jarigen het somberder inzien dan de niet-ouders en ouders van kinderen van andere Liever op zichzelf, maar geen geschikte woningen N=5 (%) Liever op zichzelf, maar financieel niet haalbaar N=63 (38%) In Fryslân N=215 (54%) Buiten Fryslân N=182 (46%) leeftijden, zien ouders van 15- jarigen in Noordwest Fryslân het juist positiever in. Verder valt op dat vooral ouders van kinderen op mbo- of hbo-niveau minder te spreken zijn over het woningaanbod voor jongeren in vergelijking met de ouders van universitair opgeleide kinderen*. N=71 33% N=64 36% Mijn kind woont liever op zichzelf Van de ouders die thuiswonende kinderen hebben geeft een derde aan dat hun thuiswonende kind liever op zichzelf wil wonen, maar dat er geen geschikte woningen zijn. Meer dan een derde geeft als reden dat dit financieel niet haalbaar is. Vooral ouders van kinderen op mbo-niveau geven aan dat hun kinderen liever op zichzelf willen wonen dan thuis. Van de ouders met uitwonende kinderen, zowel binnen als buiten Fryslân, geeft ongeveer een derde aan dat deze kinderen moeite hadden om woonruimte te vinden. 75% van de ouders geeft studie als reden voor eerste verhuizing van kind uit Fryslân Moeite met het vinden van een woning Moeite met het vinden van een woning Thuiswonend Uitwonend Mbo ers 39% 61% Hbo ers 25% 75% Universitair 12% 88% *opgenomen in regressiemodellen regio, gender (ouders en kind), leeftijd, thuis- of uitwonende kinderen, opleiding ouders en kind, wel/niet wonend in Fryslân. Alleen significante effecten vermeld.
Toekomst voor jongeren in Fryslân 21% 6% 19% Stellingen over kwaliteit sociale contacten, zonnig in procenten. neutraal zorgen Hoe zien de Friezen de toekomst voor jongeren in Fryslân? Zien ze het zonnig in of maken ze zich juist zorgen? Wij vroegen de panelleden hun antwoorden toe te lichten. Slechts een op de vijf Friezen (21%) ziet de toekomst voor jongeren in Fryslân zonnig in. Veel van hen geven aan dat de jeugd er wel komt als zij maar voor open staan voor kansen en deze aangrijpen. Het grootste deel (6%) van de panelleden geeft aan neutraal tegenover de toekomst van jongeren te staan. Volgens hen hangt het sterk af van het opleidingsniveau van jongeren of er wel of geen toekomst is voor jongeren in Fryslân. Zij vinden het belangrijk dat er in Fryslân meer wordt gedaan aan werkgelegenheid voor hoger opgeleiden. Degenen die zich zorgen maken (19%) zijn vooral bang dat de jeugd blijft vertrekken en dat vooral hoogopgeleiden naar de Randstad gaan omdat Fryslân niet genoeg mogelijkheden biedt. De ouders van kinderen op universitair niveau maken zich het meest zorgen over de toekomst van jongeren in Fryslân. Waar een op de vijf ouders van kinderen op mbo- of hbo niveau zich zorgen maakt, is dit voor ouders op universitair niveau een op de drie. Zonnig 21% Neutraal 6% Zorgen 19% Als je de kansen ziet zijn ze er volop. Ik heb vertrouwen in de zelfredzaamheid van jongeren. Als ze willen en zich inspannen, dan komen jongeren een heel eind richting waar ze zijn willen. Fryslân heeft ruimte en we leven niet zo stressvol als in het westen. En kijk je de wereld in, dan zitten Friezen vaak op top functies. Je moet altijd positief blijven en je niet teveel zorgen maken. Het komt toch altijd anders. Onze provincie heeft best wel veel mogelijkheden als je er maar open voor staat. Afhankelijk van de opleiding, kun je wel of geen werk in Fryslan vinden. Bepaalde werkzaamheden concentreren zich in de Randstad, dat haal je niet naar Fryslân. Ben wel bang dat er te weinig nieuwe banen bijkomen voor de komende generatie werkenden. Er zal meer geïnvesteerd moeten worden in ambachtelijke beroepen en in beroepsonderwijs. De ene jongere is de andere niet. De intelligentere gaat elders studeren en verlaat dan ook meestal de provincie. De iets lagere geschoolden kunnen hier nog wel vaak terecht vooreen baan. Dat nog meer jongeren vertrekken naar buiten Fryslân met als gevolg nog meer krimp. Fryslân als ambitieuze, stimulerende omgeving laat volgens mij te wensen over. Het is al gauw goed. De diversiteit in mogelijkheden voor jongeren lijkt me minder groot dan bijvoorbeeld in de Randstad. Dat is spijtig voor hen. Mijn zorgen zitten erin dat veel hoogopgeleide jongeren na hun opleiding Friesland verlaten. Dat is begrijpelijk maar ook deels zorgelijk. Ben zo bang dat alle aandacht en financiële middelen weer naar het westen gaan en het noorden kan weer op een houtje bijten. De Friese overheid zal nog meer moeten doen aan het verkrijgen van meer hoogwaardige bedrijven. De leuke banen zijn toch niet in Friesland. Voor ambitieuze en creatieve jongeren is er geen werk en daardoor geen perspectief. Terwijl deze jongeren juist de dragers van de toekomst zijn. Immers wie de jeugd heeft, heeft de toekomst!
Conclusie In het kader van het jaarthema Staat van Friese jongeren is Panel Fryslân deze keer ingezet om het perspectief van de ouders op leren, werken en wonen in Fryslân in kaart te brengen. Alle panelleden hebben een aantal algemene vragen beantwoord over de leefbaarheid van Fryslân voor jongeren. Daarnaast is aan de ouders van jongeren tussen de 15 en jaar gevraagd hoe de situatie van hun (oudste) kind tussen de 15 en jaar is. De resultaten laten veelal een scheidslijn zien tussen opleidingsniveaus. Vooral hoogopgeleide panelleden en ouders van hoogopgeleide kinderen zien het somber in wat betreft de mogelijkheden voor leren en werken in Fryslân. De ouders van kinderen op mbo-niveau zien het rooskleuriger in voor kun kinderen wat betreft leren en werken in de provincie. Vooralsnog is zowel het opleidingsaanbod als het arbeidsaanbod in Fryslân ook groter voor mbo-ers. Wat betreft wonen zijn vooral de ouders van kinderen op mbo-niveau pessimistisch. Vooral deze ouders geven aan dat hun kind liever op zichzelf woont terwijl hij of zij nu thuis woont. Leren: meerderheid positief over opleidingsmogelijkheden Bijna tweederde van de Friezen vindt dat er voldoende opleidingsmogelijkheden zijn in Fryslân. Dit geldt vooral voor ouders van kinderen op mbo- en hbo-niveau. De ouders van kinderen met een universitair opleidingsniveau zijn minder positief. Verder blijkt dat ouders die zelf hoog opgeleid zijn het belangrijker vinden dat hun kind de hoogst mogelijk opleiding doet. Daarbij valt op dat ouders die deze vraag hebben beantwoord voor hun dochter dit minder belangrijk vinden dan degenen die het hebben ingevuld voor hun zoon. Ouders lijken voor zonen hogere ambities te hebben dan voor dochters. Ook vinden vaders dit belangrijker dan de moeders. Werken: meerderheid negatief over arbeidsaanbod Nog geen kwart van de Friezen (24%) vindt dat er voldoende werk is voor jongeren in Fryslân. Vooral hoog opgeleide ouders en ouders van hoog opgeleide kinderen zijn somber. Wel geeft tweederde van de ouders aan dat hun kind binnen een maand na het afronden van de gevolgde opleiding een baan had gevonden. Een grote meerderheid van ouders (78%) geeft ook aan dat hun kind niet is verhuisd voor de eerste baan, terwijl ruim driekwart (77%) van de Friezen aangeeft dat ambitieuze jongeren vertrekken uit Fryslân. Wat betreft het rond kunnen komen zijn er verschillen tussen opleidingsniveaus van de kinderen. Ouders van universitair geschoolde kinderen geven vaker aan dat hun kind makkelijk kan rondkomen dan ouders van kinderen op hbo- en mbo-niveau. Ouders met een dochter geven vaker aan dat deze moeilijk kan rondkomen dan ouders met een zoon. Wonen: meerderheid negatief over woningaanbod Een derde van de Friezen vindt dat er voldoende woningaanbod is voor jongeren in Fryslân. Tweederde is het hier dus niet mee eens. Vooral ouders van kinderen op mboof hbo-niveau zijn vaker negatiever over het woningaanbod vergeleken met ouders van universitair geschoolde kinderen. Verder valt op dat ouders die in Noordwest Fryslân wonen positiever zijn over het woningaanbod dan de rest van de regio s in Fryslân. Een derde van de ouders die thuiswonende kinderen heeft geeft aan dat hun kind liever op zichzelf wil wonen, maar dat dit niet mogelijk is door gebrek aan geschikte woningen of financiële middelen. Het merendeel hiervan heeft kinderen op mbo-niveau. Ongeveer een derde van de ouders met uitwonende kinderen, zowel binnen als buiten Fryslân, geeft aan dat hun kinderen moeite hadden om woonruimte te vinden. Toekomst: weinig zonnig Slechts een op de vijf Friezen ziet de toekomst voor jongeren in Fryslân zonnig in. Degenen die het positief inzien zijn vooral van mening dat waar een wil een weg is. Als de jeugd open staat en de beschikbare kansen grijpt dan zien zij het wel goed komen. De groep die er neutraal tegenover staat is het grootst. Bijna tweederde (6%)van het panel geeft aan dat het volgens hen vooral afhangt van het opleidingsniveau van de jeugd of zij een toekomst hebben in Fryslân. Daarbij geven zij ook vaak aan dat zij het belangrijk vinden dat er in Fryslân meer wordt gedaan aan het creëren van werkgelegenheid voor hoger opgeleiden. Degenen die zich zorgen maken (19%) zijn vooral bang dat de jeugd blijft vertrekken en dat Fryslân niet op kan tegen de mogelijkheden in de Randstad.
Colofon Panel Fryslân December 217 Bronnen FSP (217) Arbeidsmarktpositie schoolverlaters 213-214 (MBO) FSP (217) Bevolkingsontwikkelingen jongeren in Fryslân FSP (217) Jeugdwerkloosheid in Fryslân FSP (217) MBO in Fryslân FSP (217) Onderwijs in Fryslân FSP (217) Onderwijsongelijkheid in Fryslân FSP (217) Verhuizingen van Friese jongeren Rijksuniversiteit Groningen (217) Rijksuniversiteit Groningen/Campus Fryslân Auteurs Miranda Visser Sjaak Moerman Vormgeving Jongens van de Jong PANEL FRYSLÂN www.panelfryslan.nl Westersingel 4 8913 CK Leeuwarden 58 234 85 Panel Fryslân is onderdeel van het Fries Sociaal Planbureau Het Fries Sociaal Planbureau wordt gesubsidieerd door de provincie Fryslân