Nederland ontkent de oliecrisis

Nederland ontkent de oliecrisis Toenemende schaarste bedreigt welvaart dr. V. van der Vinne

Nederland ontkent de oliecrisis Toenemende schaarste bedreigt welvaart dr. V. van der Vinne

Colofon Copyright februari 2011 Vincent van der Vinne Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze vermenigvuldigd en/of overgenomen worden zonder schriftelijke toestemming van de auteur. ISBN/EAN 978-94-90758-02-8 Auteur: Vincent van der Vinne, www.vincentvandervinne.nl Vormgeving en opmaak: Prezns, Marco Bolsenbroek, www.prezns.nl Ontwerp omslag: Prezns, Marco Bolsenbroek, www.prezns.nl Uitgeverij Siemes IJsselkade 18 7201 HD Zutphen www.martijnsiemes.nl De auteur en de uitgever hebben er naar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever en de auteur wenden. Eerdere publicaties: Auteur van: De autoproblematiek in Nederland (Zutphen, 2010). In honderd jaar van Auto-Palace naar AutoBinck Holding (Deventer, 2007). De trage verbreiding van de auto in Nederland 1896-1939 (Amsterdam, 2007). Gallery of dreams (Bergeijk, 2001). Eysink van fiets tot motorfiets (Amsterdam, 2001). Spyker 1898-1926 (Amsterdam, 1998). Mede-auteur van: Ondernemers in mobiliteit: De introductie van fiets, auto en vliegtuig in Nederland, in: Het paardloze voertuig: de auto in Nederland een eeuw geleden (Deventer, 1996). De elektro-auto: een paard van Troje? (Deventer, 1995). De vroege elektro-auto in Nederland in het licht van de internationale strijd om een geschikte tractiewijze 1880-1920, in: NEHA-Jaarboek voor economische-, bedrijfs- en techniekgeschiedenis (Nummer 57, 1994).

Inhoudsopgave Inleiding 5 CO2-problematiek en alternatieve energie 5 Welk alternatief is er voor schaarse olie? 6 Gevolgen van duurdere olie zullen merkbaar zijn 7 Doel en opzet van dit boek 8 1. Oplopende olieprijs in 2009/2010 9 De prijs van olie vanaf 2000 9 De World Energy Outlook 2009 9 Gestage toename van vraag naar olie in 2009 en 2010 11 Tijd van goedkope olie is voorbij 12 Instabiele olieprijs 12 Steeds hogere investeringen nodig 13 Meer risico s 14 Discussie over de oliepiek 15 2. De boodschap van het IEA in november 2010 17 De World Energy Outlook 2010 17 Berichtgeving in Nederland 19 Berichtgeving wereldwijd 19 Meer vraag naar olie door toename transport 20 Het aantal auto s verdubbelt 22 Verwachtingen bijgesteld 23 De conventionele ruwe olie 25 Grotere afhankelijkheid van OPEC landen 27 Minder olie beschikbaar voor export 28 IEA: Will peak oil be a guest or the spectre at the feast? 30 Het IEA over de toekomstige olieprijs 32 Vraag en aanbod 34 Onzekere toekomst 34 Een triple dip 36 Reacties in het buitenland op verwachte olieschaarste 37

4 Nederland ontkent de oliecrisis 3. Lage autokosten maken ons land kwetsbaar 39 Nederlandse afhankelijkheid 39 Een melkkoe? 39 Benzine relatief goedkoper 40 Daling aanschafkosten 43 Meer automobiliteit 45 Kwetsbare afhankelijkheid van goedkope olie 47 Lagere inkomensgroepen in Nederland krijgen concurrentie 48 4. Oliebeleid Nederlandse politiek 51 Wat wordt verstaan onder de oliepiek? 51 Een vergelijk met de langspeelplaat en compact-disk 51 Uitkomst van definiëring heeft gevolgen voor de politiek 52 Het belang van energiebesparing 53 Energiebeleid in Nederland 54 Huidig beleid automobiliteit 55 Geen visie op mobiliteit in de toekomst 58 Visie is noodzakelijk 59 De autoproblematiek in Nederland 64 Nederland ontkent de oliecrisis 66

5 Inleiding CO2-problematiek en alternatieve energie Wanneer in de media of in de politiek gesproken wordt over de ontwikkeling van alternatieve energiebronnen, wordt dat meestal in samenhang met de CO2-problematiek behandeld. Om de uitstoot van CO2 te beperken wordt de bouw van een nieuwe kerncentrale ter sprake gebracht. Voorstanders zien hierin een goede mogelijkheid. Hiertegen wordt door anderen verzet gevoerd omdat dit geen duurzame oplossing zou zijn. Ook de bouw van nieuwe kolencentrales in ons land staat ter discussie. Voor de een biedt het waarborg voor de energievoorziening in ons land, de ander beschouwt het als een blokkade op de weg naar meer duurzame oplossing van stroomopwekking. Zij zijn bang dat de bouw van nieuwe kolencentrales de ontwikkeling van zonne- en windenergie zal schaden, omdat de concurrentievoorwaarden verschillen en in het voordeel van kolencentrales vallen. De meeste mensen zijn niet in staat zelf te beoordelen wat de relatie is tussen de uitstoot van CO2 en de opwarming van de aarde. Of zwaardere stormen of heftiger regenbuien verband houden met een verandering van het klimaat, daarop kunnen weinigen een beargumenteerd antwoord geven. Voor velen is het een kwestie van al dan niet vertrouwen hebben in de klimaatwetenschap en klimaatwetenschappers. Daarom willen sommigen leden van de Tweede Kamer maatregelen ter vermindering van de CO2-uitstoot opleggen, anderen hechten geen geloof aan de klimaatwetenschap en doen het af als een sprookje. Het beoordelingsvermogen schiet tekort om de zaak op de inhoud te kunnen beschouwen. Dat leidt er ook toe dat voorstanders van de ontwikkeling van alternatieve, schonere energie en beleidmakers de noodzaak van alternatieve energie baseren op terugdringing van de CO2-uitstoot. Tegenstanders hechten weinig waarde aan de CO2-problematiek en zien weinig nut in het investeren in bijvoorbeeld windmolenparken. Beleid ten aanzien van de ontwikkeling van alternatieve energiebronnen wordt daardoor gekoppeld aan een voor de leek niet te boordelen problematiek.

6 Nederland ontkent de oliecrisis Welk alternatief is er voor schaarse olie? De komende schaarste van olie ondervindt een ander probleem in de media en de politiek. Namelijk dat hieraan vrijwel geen aandacht wordt geschonken. Er wordt wel genoemd dat grondstoffen schaarser worden, maar de ernst lijkt niet door te dringen. Dat leidt ertoe dat de komende schaarste van energiebronnen vaak wordt gekoppeld aan beperking van de CO2- uitstoot. Schaarste van energie kan volgens sommigen opgelost worden met de bouw van bijvoorbeeld kerncentrales of windparken. Beide onderwerpen dienen uit elkaar gehouden te worden. Oplossingen ter vervanging van schaarser wordende energiebronnen, kunnen averechts werken op een vermindering van de CO2-problematiek. De productie van olie uit bijvoorbeeld teerzanden in Canada levert olie op, maar vergroot de uitstoot van CO2 in belangrijke mate. En oplossingen ter vermindering van de CO2-problematiek hoeven geen enkele bijdrage te leveren aan de toenemende schaarste van olie. Kern- en windenergie leveren stroom op, maar elektrische stroom kan veel toepassingen van olieproducten niet vervangen. Het is niet mogelijk om een landbouwvoertuig of een grote vrachtwagen met twintig ton goederen een redelijke afstand te laten rijden. Het is ook niet mogelijk een vliegtuig op stroom te laten vliegen noch om een groot vrachtschip op stroom naar de andere kant van de oceaan te laten varen. Olie is zodoende de basis van de geïndustrialiseerde samenleving. Vrijwel al het verkeer is ervan afhankelijk. Zonder de beschikbaarheid van olie zullen bedrijven stilvallen en zal de handel stokken. Wanneer de prijs van olie stijgt, zal dat gevolgen hebben voor economische activiteiten. Dat is in het verleden al meermalen gebleken. In de naoorlogse jaren ging aan tien van de elf economische stagnaties in de Verenigde Staten een verhoging van de olieprijs vooraf. Ook aan de bankencrisis van 2008, die uitmondde in een economische crisis in met name de westerse landen, ging een scherpe stijging van de olieprijs vooraf. Wellicht dat daarom kan worden gesteld dat ook de economische crisis van 2008/2009 werd veroorzaakt door de stijging van de olieprijs, waardoor de bankencrisis versnelt in gang werd gezet. 1 1 J. Rubin, Why your world is about te get a whole lot smaller (Londen, 2009); <http://dss. ucsd.edu/%7ejhamilto/oil_nonlinear_macro_dyn.pdf>; T. Mórrígan, Peak energy, climate change and the collapse of global civilization (University of California, 2010) 18-19 <http://www.global.ucsb.edu/climateproject/papers/pdf/morrigan_2010_ Energy_CC4.pdf>; E. Verbanck, De laatste energiecrisis?, MO Paper (Nummer 48, november 2010) 5 <http://www.mo.be/papers/de-laatste-energiecrisis-betekentpiekolie-het-einde-van-de-homo-petroliensis>.

Inleiding 7 Gevolgen van duurdere olie zullen merkbaar zijn Daarmee is tegelijk het belang van een dreigende schaarste van olie toegelicht. Wanneer volgend jaar een vat ruwe olie net als in 2008 weer 130 dollar per vat kost, dan heeft dat direct gevolgen voor de samenleving. En terwijl men de effecten van de klimaatcrisis zelf amper aan het lijf kan ervaren, geldt dat niet voor een toenemende schaarste van olie. Op de gevolgen van de opwarming van de aarde kan men laconiek reageren, door te zeggen dat een Zuid-Frans klimaat in Nederland wel aangenaam zou zijn. En over de reden van de opwarming van de aarde kan men beweren dat het veroorzaakt wordt door omstandigheden die niets met het menselijk handelen te maken hebben. Maar over de toenemende schaarste van olie kan men niet lichtvoetig grappen maken. Men ervaart direct de oplopende brandstofprijzen wanneer men wekelijks de brandstoftank vult met diesel of benzine. Dat merkt men ook wanneer door stijgende transportkosten de prijs van levensmiddelen omhoog gaan en vliegvakanties naar het buitenland duurder uitvallen. De kranten kunnen dan wederom berichten over protesten tegen de hoge brandstofkosten door consumenten en transportondernemers. Grote bedrijven, zoals Air France-KLM, zullen wederom met oplopende kosten worden geconfronteerd. De oplopende olieprijs heeft gevolgen voor de prijs van tal van producten en diensten, waardoor er prijsinflatie zal optreden en de bestedingsruimte onder met name de lagere inkomensgroepen ingrijpend kan afnemen. 2 In tegenstelling tot de opwarming van de aarde, kan over de reden van oplopende olieprijs amper discussie worden gevoerd. De prijs wordt gevormd door toenemende vraag en onvoldoende productie om die vraag bij te benen. Beide zijn het resultaat van menselijk handelen. De komende schaarste van olie is daarmee geen kwestie van geloven of niet, maar van weten of niet. Men kan de rapporten van het Internationaal Energie Agentschap en kritieken daarop lezen, men kan in grafieken op de website van bijvoorbeeld Het Financieele Dagblad de prijs van een vat ruwe olie in de afgelopen jaren aflezen. Men kan de economische ontwikkeling van India en China in berichtgeving hierover volgen en men kan lezen of de OPEC al dan niet de productie van ruwe olie verhoogd. En wanneer men deze informatie samenvoegt, dan ontstaat er een beeld dat de olieprijs in de komende jaren alleen maar kan stijgen. 2 Poorest families standard of living will continue to fall, The Guardian (17 januari 2011). <http://www.guardian.co.uk/business/2011/jan/17/poorest-families-standardof-living>

8 Nederland ontkent de oliecrisis Doel en opzet van dit boek Deze publicatie gaat over de komende schaarste van olie. Daarbij wordt niet alleen ingegaan op onderzoeken en rapporten die verslag doen van de olieproductie en olieprijs. Ook onze afhankelijkheid van olie in de hedendaagse Nederlandse samenleving wordt beschreven. Dat wordt toegespitst op het gebruik van de auto. Mijn vorig boek De autoproblematiek in Nederland behandelt de opkomst van de automobiliteit in ons land, de aankomende oliecrisis en mogelijke alternatieven voor het gebruik van olie en de hedendaagse auto. Dit boek geeft in vier paragrafen hierop een aanvulling en gaat in op de doelstellingen in het regeerakkoord van ons huidige kabinet ten aanzien van de automobiliteit. In het eerste hoofdstuk komen een aantal factoren aan de orde waardoor de olieprijs vanaf het voorjaar van 2009 weer aan een gestage opmars naar boven begon. In het tweede hoofdstuk wordt aandacht besteed aan het rapport World Energy Outlook 2010 van het Internationaal Energie Agentschap en de reacties daarop. Het derde hoofdstuk laat het belang van goedkope olie voor ons land zien. Dat wordt geïllustreerd met een aantal grafieken waarin een aantal autokosten worden getoond, alsmede de vervoerprestaties van de auto en het openbaar vervoer. In dit deel wordt ook ingegaan op de kwetsbaarheid van het gebruik van de auto, een gebruik dat voor tal van mensen min of meer vanzelfsprekend is. In het laatste hoofdstuk wordt aandacht geschonken aan voornemens van het kabinet op het terrein van de schaarser wordende energiebronnen en maatregelen betreffende het wegverkeer.

9 1. Oplopende olieprijs in 2009/2010 De prijs van olie vanaf 2000 Vanaf het jaar 2000 begon de prijs van olie geleidelijk aan een opmars. Een reden daarvan was de toenemende vraag uit Azië. In 2000 stond de olieprijs op nog geen 30 dollar per vat. Ruim vijf jaar later kostte het 60 dollar per vat. Met name in de jaren 2007 en 2008 steeg de prijs in korte tijd tot onverwachte hoogte. In 2008 bereikte de prijs bijna 150 dollar per vat. Vanaf 2005 nam de Amerikaanse olieconsumptie amper meer toe en daalde zelfs in de loop van 2008. In de zomer van 2008 voerde de G20 de druk op de OPEC landen op om meer olie te produceren. Maar het kwam niet tot een productieverhoging. In dezelfde tijd liet het IMF weten dat het niet verwachtte dat de hoge olieprijs tot een wereldwijde recessie zou leiden. De FED en het Centre for Global Energy Studies in Londen schatten die kans toen veel hoger in. De bankencrisis, later gevolgd door de economische crisis, maakte niet alleen een eind aan de economische groei, maar zorgde ook voor een dalende vraag naar olie. Volgens sommigen is het niet volledig om de economische crisis alleen aan de financiële sector te wijten. De economische crisis werd in gang gezet door de sterke prijsstijging van de olie, net als dat eerdere prijsstijgingen resulteerden in economische crisis. 3 De World Energy Outlook 2009 In november 2009 verscheen de World Energy Outlook 2009 van het Internationale Energie Agentschap (IEA). Net als in voorgaande jaren, schreef het IEA hierin dat de productie van olie in de komende decennia verder zal oplopen. Vooraf verschenen er berichten van externe onderzoekers die dit in twijfel trokken. Volgens een Amerikaans rapport was er in 2008 een mondiale 3 Extreem dure olie kan economie ontwrichten, NRC Handelsblad (19 juni 2008); T. Mórrígan, Peak energy, climate change and the collapse of global civilization (University of California, 2010) 68 <http://www.global.ucsb.edu/climateproject/papers/pdf/ Morrigan_2010_Energy_CC4.pdf>; J. Rubin, Why your world is about te get a whole lot smaller (Londen, 2009).

10 Nederland ontkent de oliecrisis piek in de oliewinning bereikt. 4 In een Zweeds rapport werd de door het IEA verwachte olieproductie in de toekomst bekritiseerd. Volgens deze onderzoekers zou in 2030 hooguit 75 miljoen vaten olie per dag kunnen worden geproduceerd, tegen 120 miljoen vaten per dag volgens het IEA. Het onderzoek werd ondersteund door collega s uit Engeland. 5 Volgens anonieme bronnen binnen het IEA werd, onder druk van politici, een te rooskleurige voorstelling van zaken gegeven. De toekomstige olieproductie werd bewust te groot voorgesteld. 6 In een commentaar in de Britse krant The Guardian werd hierover geschreven: But so far in facing this huge challenge, our political/economic system seems unable to cope with reality. We are forced te carry on living in an illusion that we have so much time to adapt to post-oil that we don t even need to be talking or thinking much about what a world without plentiful oil would look like. Reality has become too dangerous. 7 Nadien verschenen er meer kritische berichten waarin getwijfeld werd aan de haalbaarheid van de voorstelling van zaken die het IEA in de World Energy Outlook 2009 had gegeven. Die twijfel had niet alleen betrekking op de omvang van de toekomstige olieproductie, maar ook op de prijsontwikkeling daarvan. De vraag naar olie nam door de economische groei van niet-westerse landen toenemen, terwijl het aanbod aan olie volgens de critici niet of nauwelijks in voldoende mate kon worden vergroot. De reservecapaciteit van de olieproducerende landen werd daardoor op den duur steeds kleiner. Bovendien 4 R. Koppelaar, Piek bereikt, olieproductie dalende?, www.peakoil.nl (20 mei 2009). <http://www.ogfj.com/index/article-display/361726/articles/oil-gas-financialjournal/volume-6/issue-5/editors-comment/peak-oilrsquos-impact-on-energy-policy. html> 5 Key oil figures were distorted by US pressure, says whistleblower, The Guardian (9 november 2009); IEA calls for global push to end energy poverty, Idem (10 november 2009); Oil: future world shortage are being drastically underplayed, says experts, Idem (12 november 2009); Energy security body calls for urgent review of impact of oil shortages, Idem (15 november 2009); Do not discount the threat of peak oil, Financial Times (14 augustus 2009). Zie ook: K. Aleklett, e.a., The Peak of the Oil Age, Energy Policy (Volume 38, March 2010) 1398-1414 <http://www.tsl. uu.se/uhdsg/publications/peakoilage.pdf>. 6 <http://www.guardian.co.uk/business/audio/2009/nov/10/oil-international-energyagency> 7 M. Bunting, Too fearful to publicise peak oil reality, The Guardian (10 november 2009). <http://www.guardian.co.uk/commentisfree/cif-green/2009/nov/10/peak-oilfear-economic-establishment>

1. Oplopende olieprijs in 2009/2010 11 nam volgens sommige onderzoekers de mondiale winning van ruwe olie al af. Dit alles zou leiden tot een verder oplopende prijs. Gestage toename van vraag naar olie in 2009 en 2010 Na een neergang in de vraag gedurende anderhalf jaar, nam het mondiaal verbruik van olie voor het einde van het jaar 2009 weer toe. Vanaf het eerste kwartaal van 2008 was de vraag naar olie, gemeten van kwartaal op kwartaal, voortdurend afgenomen. In het derde kwartaal van 2009 steeg het gebruik weer naar gemiddeld 84,7 vaten per dag. In de zomer van 2009 waren dat nog 83 miljoen vaten per dag. De groei in het verbruik van olie was het sterkst in China, waar de overheid de economie steunde met een groot aantal programma s, waaronder investeringen in de infrastructuur en belastingkorting op de aanschaf van auto s. Zowel de OPEC als het IEA verwachtten in november 2009 dat de vraag naar olie verder zou oplopen. Of de prijs in 2010 ook verder omhoog zou gaan was onzeker. In 2010 zou per dag nog altijd minder olie worden geconsumeerd dan in 2008 (toen 85,7 miljoen vaten per dag) en het aanbod zou toenemen als gevolg van groeiende olieproductie in Brazilië en de Kaspische regio, alsmede door toenemende productie van onconventionele olie (bijvoorbeeld uit de diepzee en uit teerzand). 8 Een half jaar later herhaalde de OPEC de verwachting dat de vraag naar olie verder zou toenemen, met name vanuit China, India, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika. Het IEA liet later weten te verwachten dat de olievraag zou toenemen van gemiddeld 86,6 miljoen vaten per dag in 2010 tot 87,9 miljoen vaten per dag in 2011. 9 Daarmee zou de productie boven het niveau van in de zomer van 2008 uitkomen. In die zomer steeg de olieprijs tot 147 dollar per vat. In december 2010 stelde het IEA de verwachte vraag naar olie in 2011 bij tot 88,8 miljoen vaten per dag. Een maand later, in januari 2011, verhoogde het IEA de verwachte vraag naar olie opnieuw, nu tot 89,1 miljoen vaten per dag in 2011. 10 8 Vraag naar olie neemt verder toe, NRC Handelsblad (24 november 2009); China haalt VS is als grootste automarkt, De Volkskrant (10 juli 2009); Europese auto wordt steeds meer Chinees, Idem ( 8 december 2010); China steekt iedereen naar de kroon, Idem (6 februari 2010); Autoverkoop in China naar recordhoogte, Idem (10 april 2010). 9 OPEC verwacht groeiende vraag naar olie, Trouw (15 juli 2010); Zwak herstel bedreiging voor olievraag, Idem (11 augustus 2010). 10 Oil demand seen up in 2011 on growth, cold winter, The Washington Post (18 januari 2011); <http://www.bloomberg.com/video/65954076/>.

12 Nederland ontkent de oliecrisis Tijd van goedkope olie is voorbij Terwijl de vraag naar olie weer langzaam opliep, waarschuwde het IEA in februari 2010 voor de gevolgen daarvan. Volgens het IEA moest de wereld zich voorbereiden op een fluctuerende olieprijs wanneer de wereldeconomie zich verder zou herstellen. Directeur Nobuo Tanaka verklaarde dat het tijdperk van goedkope olie voorgoed voorbij was. De prijs zou in de toekomst wederom omhoog gaan. Hierop moesten zowel overheden als het bedrijfsleven zich op voorbereiden. Dat betekende onder meer dat Tanaka een oproep deed aan overheden om efficiënter met de grondstof om te gaan. Wanneer men maatregelen zou gaan nemen zodat er in de toekomst efficiënter gebruik zou worden gemaakt van olie, dan zou de olieprijs minder snel omhoog gaan en zou de prijsstijging beheerst kunnen worden. 11 Instabiele olieprijs Gedurende 2010 fluctueerde de olieprijs veelal tussen de 70 en 85 dollar per vat. In ruim een week tijd kon de koers soms met ruim 5 procent dalen of stijgen. Begin november liep de olieprijs op van ruim 82 dollar op 29 oktober 2010 tot ruim 88 dollar op 11 november. Dit gebeurde mede door berichten over de Amerikaanse economie (waardoor de dollar verzwakte) en oplopende productiecijfers uit China. Vervolgens daalde de prijs weer naar terug ruim 82 dollar op 23 november, mede onder invloed van een stijgende dollar koers, onzekerheid over de stabiliteit van de euro, toenemende spanning tussen Noord- en Zuid-Korea en maatregelen ter beteugeling van de inflatie door de Chinese overheid. Ruim een week later steeg de prijs boven 90 dollar per vat. 12 Uit dit voorbeeld blijkt dat berichten over economische groei of dreigende stagnatie daarvan, voldoende waren om van invloed te zijn op de olieprijs. Dat de olieprijs gedurende het jaar 2010 langzaam steeg werd vooral toegeschreven aan de groeiende economie in Latijns-Amerika en Azië, en met name die van China. Een onderliggende reden van de instabiele prijs van olie is twijfel ten 11 Lezing N. Tanaka, Sustainable energy and the market (26 februari 2010) <http:// www.iea.org/speech/2010/tanaka/tokyo_oil.pdf>; IEA waarschuwt voor instabiele olieprijs, NRC Handelsblad (26 februari 2010). 12 Olieprijs schiet omhoog, Trouw (1 november 2010); Crude rallies on improving economic data, The Wallstreet Journal (24 november 2010); Oil hovers below $84, recovering from earlier dip, The Wall Street Journal (26 november 2010); Oil approaches US$90 per barrel, National Post (3 december 2010); Retail pump prices hit 26-month high, The Washington Post (6 december 2010).

1. Oplopende olieprijs in 2009/2010 13 aanzien van de overcapaciteit. Aangenomen werd dat de OPEC-landen rond 2010 over een reservecapaciteit beschikten van circa 6 miljoen vaten per dag en de OPEC in de oplopende vraag kon voorzien. Maar dit werd door anderen in twijfel getrokken. In onder andere een rapport van de Deutsche Bank uit december 2010 wordt niet uitgesloten dat, in verband met de toenemende vraag, de OPEC in 2013 over onvoldoende reservecapaciteit zal beschikken. 13 Steeds hogere investeringen nodig De tijd waarin er grote, gemakkelijk winbare olievelden werden gevonden, ligt ver achter ons. Al meer dan dertig jaren worden deze niet meer gevonden. Nieuw ontdekte olievelden, zoals in de Golf van Mexico en voor de kust van Brazilië zijn moeilijk te exploiteren, waardoor de kosten daarvan hoog zijn. Het Braziliaanse Petrobras investeert in de komende jaren 160 miljard euro in de exploitatie van olievelden voor de kust, die zich op een diepte tot 7 kilometer onder het wateroppervlak bevinden. Ook de winning van olie uit Canadese teerzanden is relatief duur. Maar om de olieproductie op peil te houden zal steeds meer in de winning van olie uit de diepzee en uit teerzand moeten worden geïnvesteerd. De winning van ruwe olie uit de diepzee is in de afgelopen vijf jaren bijna verdubbeld tot vijf miljoen vaten per dag, circa 6 procent van de mondiale aardolie productie. Naar verwachting zal dit in de komende tien jaren wederom verdubbelen. Ook de winning van olie uit teerzand zal in het komende decennium wellicht kunnen verdubbelen. 14 Het wordt steeds moeilijker en kostbaarder om olie te produceren. Dit wordt uitgedrukt in de Energy Return on Investment (EROI). Aanvankelijk kon olie een goedkope wijze worden gewonnen, door op relatief geringe diepte een put te slaan. Rond 1930 bedroeg de EROI over de winning van olie in de Verenigde Staten bijna 100:1. Dit daalde naar 40:1 in 1970 en naar circa 14:1 13 The next oil shock?, Parliamentary Library Research Paper (Oktober 2010) 7 <http://www.parliament.nz/nr/rdonlyres/7bec9297-debe-47b5-9a04-77617e2653b2/163251/thenextoilshock3.pdf>; The big question: How much more oil is there?, The Wallstreet Journal (17 december 2010); Oil s most accurate forecasters see second-highest price in 2011, The National Post (3 januari 2011); Oil nears triple digits, The National Post (4 januari 2011); The end of the oil age 2011 and beyond: a reality check, Deutsche Bank (22 december 2010) 9, 10 <http://bioage. typepad.com/files/1223fm-05.pdf>. 14 Zwarte goud blijft blinken, Het Financieele Dagblad (3 mei 2010); Brazilië gaat niet langer voor duurzaamheid, Trouw (26 oktober 2010); The end of deep-water drilling? Not in Brazil, The Wall Street Journal (29 november 2010); A place where outsiders are welcome, The Wall Street Journal (29 november 2010).

14 Nederland ontkent de oliecrisis vandaag de dag. Verwacht wordt dat de EROI in de komende decennia nog verder zal afnemen. 15 Dat betekent dat op den duur de olieprijs steeds verder moet stijgen, om nieuwe voorraden olie te kunnen produceren. Om aan de toenemende vraag naar olie te kunnen voldoen en omdat de kosten van winning toenemen, zal in 2011 naar verwachting 11 procent meer in de oliewinning worden geïnvesteerd dan in 2010. In 2011 zal door zullen de vier grootste olieconcerns, ExxonMobil, Shell, Chevron en BP circa 108,6 miljard investeren, 16 procent meer dan in 2010. Gezamenlijk investeren 402 oliemaatschappijen in 2011 490 miljard dollar. Nooit eerder werd zoveel in de oliewinning geïnvesteerd. Analisten zagen hierin een bevestiging van de verwachting dat de olieprijs langdurig hoog zal blijven. 16 Meer risico s Aan de winning van olie uit de diepzee zijn risico s verbonden. In april 2010 brak er brand uit op het olieplatform Deepwater Horizon in de Golf van Mexico en volgde de grootste olieramp uit de geschiedenis. Bijna 5 miljoen vaten olie vloeiden in zee. Vervolgens besloot de Amerikaanse overheid enige tijd nieuwe boringen in de territoriale wateren op te schorten en strengere veiligheidsmaatregelen op te leggen. 17 In december 2010 verlengde president Obama het besluit om nieuwe boringen in de diepzee op te schorten. 18 In reactie op de olieramp in de Golf van Mexico, verklaarde ook de Noorse regering een besluit op nieuwe diepzeeboringen in de Barentsz-zee en rond de 15 T. Mórrígan, Peak energy, climate change and the collapse of global civilization (University of California, 2010) 42-43, 46-52 <http://www.global.ucsb.edu/ climateproject/papers/pdf/morrigan_2010_energy_cc4.pdf>; E. Verbanck, De laatste energiecrisis?, MO Paper (Nummer 48, november 2010) 14-15 <http://www. mo.be/papers/de-laatste-energiecrisis-betekent-piekolie-het-einde-van-de-homopetroliensis>. 16 Oliesector investeert meer dan ooit in winning, Het Financieele Dagblad (29 december 2010); Oil Industry cranks up spending, The Wallstreet Journal (29 december 2010); The end of the oil age 2011 and beyond: a reality check, Deutsche Bank (22 december 2010) 34-37 <http://bioage.typepad.com/files/1223fm-05.pdf>. 17 Olieramp toont aan dat duurzame energie harde noodzaak is, Trouw (21 juni 2010); Langer verbod op olieboren arctisch gebied op komst, NRC Handelsblad (27 mei 2010); Olielek ergste in geschiedenis VS, Idem (28 mei 2010); Lek BP in Golf van Mexico uitgegroeid tot grootste olieramp ooit, Idem (3 augustus 2010). 18 Obama verbiedt boringen Atlantische Oceaan, Trouw (2 december 2010); Obama: No more offshore drilling in Gulf of Mexico until 2017, The Guardian (2 december 2010).

1. Oplopende olieprijs in 2009/2010 15 eilandengroep De Lofoten uit te willen stellen. 19 Eerder dit jaar (in mei) vond ook een incident plaats op een olieplatform van Statoil ASA in het Noorse deel van de Noordzee. Dat hier een ramp uitbleef was volgens Noorse onderzoekers meer een kwestie van geluk dan van getroffen maatregelen. Nadien stelde de politie een onderzoek in naar deze bijna ramp. 20 De ramp in de Golf van Mexico zal, volgens een bericht uit november 2010, het Britse olieconcern BP circa 40 miljard dollar kosten. Verwacht wordt dat de strengere regelgeving (ook van andere landen) zal leiden tot hogere kosten van winning olie uit de diepzee. 21 Discussie over de oliepiek In de discussie over de naderende piek in de olieproductie zijn twee kampen te onderscheiden. Olieconcerns en het Internationale Energie Agentschap verklaren doorgaans dat de piek niet op korte termijn zal plaatsvinden. Over het tijdstip waarop dat plaatsvindt lopen de schattingen uiteen. Anderen, waaronder de baas van het Braziliaanse Petrobras, zijn veel kritischer en schrijven dat de piek al bereikt is of zich zeer binnenkort zal voordoen. 22 Onder de tweede groep schaart zich ook de Engelse Industry Taskforce on Peak Oil and Energy Security, waartoe onder meer Sir Richard Branson (Virgin Group) en Brian Souter (Stagecoach) behoren. Begin 2010 liet de Taskforce weten dat de economische situatie in 2009 de vraag naar olie had verminderd. Een piek in de oliewinning was volgens de Taskforce binnen vijf jaar te verwachten. 23 In Duitsland verklaarde een denktank van de Bundeswehr dat de oliepiek al 19 Ramp in Golf dreunt door in Noorwegen, Trouw (21 juni 2010). 20 Statoil North Sea platform struggled to avert blowout, The Wallstreet Journal (23 november 2010). 21 Gas and gasoline, The New York Times (17 augustus 2010); BP oil spill cots to hit $40bn, The Guardian (2 november 2010); Australia to shake up offshore drilling rules, The Wall Street Journal (24 november 2010); Boren in Europees water gaat door, De Volkskrant (14 oktober 2010). 22 V. van der Vinne, De autoproblematiek in Nederland, 230-231, 238; <http://www. ukerc.ac.uk/support/tiki-index.php?page=global+oil+depletion>; <http://www. energybulletin.net/node/51447>; <http://www.davidstrahan.com/blog/?p=67>; <http://www.theoildrum.com/node/6227/591239>; T. Mórrígan, Peak energy, climate change and the collapse of global civilization (University of California, 2010) 23-38, 71-74 <http://www.global.ucsb.edu/climateproject/papers/pdf/morrigan_2010_ Energy_CC4.pdf>. 23 UK Industry Taskforce on Peak Oil & Energy Security, The Oil Crunch, A wake-up call for the UK economy (Februari 2010) 4 <http://peakoiltaskforce.net/wp-content/ uploads/2010/02/final-report-uk-itpoes_report_the-oil-crunch_feb20101.pdf>.