De Vario Zo'n belangrijk onderdeel van je motorblok, en nergens staat ooit een goede duidelijke uitleg. Verhalen die je tegenkomt op internet of magazines zijn incompleet en/of kloppen van geen kant. Als je echt wilt weten hoe een vario werkt lees dan verder. Let op: ingewikkeld verhaal. Niet voor watjes, dit zijn geen 'basisprincipes'! Dit verhaal vertelt je niet alleen welke vario je moet kopen, maar legt ook de werking ervan uit. Inhoud: Variotechniek 1. Poelie 2. Vario 3. Van wegrijden tot topsnelheid 4. Rollen VS toeren VS vermogen 5. Spiebaan 6. Drukveer 7. Overrange 8. Afstellen Vario setups 9. Aanbevolen vario setups Mina 10. Aanbevolen vario setups Piaggio 11. Aanbevolen Torque Driver Pia+Mina 1. Poelie De achterpoelie is het belangrijkste onderdeel van je hele vario. Een verhaal over vario's en we beginnen over de poelie. Dat lijkt vreemd, maar het is juist heel logisch. Als de motor langzaam draait bepaalt hij namelijk wat er gebeurt, wat de stand van de snaar is. Hoe zit een poelie in elkaar, en wat doet hij?
De poelie zit aan 'de andere kant' van je vario. Hij bestaat uit twee helften die uit elkaar kunnen schuiven. Een drukveer duwt hem stevig in elkaar met een kracht van 20 tot 30 kilo. De loopvlakken (waar de snaar tussen zit) lopen schuin, maar ze staan niet bol. Dankzij de schuine loopvlakken en de druk van de drukveer wordt de snaar altijd naar buiten geduwd. Als je de beschermkap van de poelie trekt dan zie je wat erin zit: De voorste helft van de poelie (rechts op de foto) heeft een soort sleuf. Dit heet de 'spiebaan'.
Goed onthouden. De voorste helft van de poelie zit over de as van de achterste helft geschoven. Normaal zou dit vrij rond kunnen draaien en in/uit elkaar kunnen schuiven. Dankzij de spiebaan en het pennetje dat erin zit kan de voorste helft maar op 1 vaste manier schuiven. Hij zit als het ware op rails. Zoals je ziet is de spiebaan schuin. Dit betekent dat je de twee helften niet recht uit elkaar kan trekken. De voorste helft draait ten opzichte van de achterste helft.
Hier staan de helften helemaal uit elkaar. Als ze in elkaar zijn geschoven zijn de poelies behoorlijk ten opzichte van elkaar gedraaid. Tussen de helften van de poelie zit normaal je v-snaar. De snaar wordt naar buiten geduwd door de kracht van de drukveer en doordat het loopvlak van de poelies schuin is. 2. Vario De vario zorgt voor alle actie. De vario bestaat net als de poelie uit 2 helften met een schuin loopvlak. De vario kan in tegenstelling tot de poelie wel 'recht' uit elkaar. In de vario zitten de rollen, die duwen de twee vario helften tegen elkaar aan. Hoe harder de motor draait, hoe harder de rollen duwen. Bij een stationair draaiende motor duwen de rollen amper.
Bij een langzaam draaiende motor staat er geen kracht op vario. Als de snaar in de poelie naar buiten wordt geduwd dan wordt hij bij je vario naar binnen getrokken. De snaar begint zijn reis bij een laag toerental dus altijd vanaf het laagste punt in de vario, in het midden. Zie plaatje hieronder, links vario, rechts de poelie. Stijgt het toerental, dan duwen de rollen de variohelften steeds harder tegen elkaar. Zodra op de vario meer druk komt te staan dan op de poelie, dan schuiven de vario helften tegen elkaar aan en wordt de snaar omhoog geduwd in de vario. In de poelie wordt de snaar naar binnen getrokken.
3. Van wegrijden tot topsnelheid Stap voor stap. De gewichten hieronder die bij de vario staan kloppen niet helemaal, ik heb het niet opgemeten. Het gaat om het principe. Als de motor stationair draait is de kracht van de rollen nihil. De snaar wordt dus makkelijk naar buiten getrokken in de poelie. Geef je een beetje gas dan stijgt de kracht van de rollen. Zolang de kracht van de rollen kleiner is dan die van de drukveer gebeurt er echter nog niets! Als de koppeling aangrijpt gaat de scooter langzaam rijden, maar hij zal nog niet verder gaan accelereren.
Pas als je zoveel toeren maakt dat de kracht van de rollen groter is dan die van de drukveer wordt de snaar in de vario omhoog gedrukt. De drukveer gaat echter ook harder terug duwen naarmate hij sterker wordt ingedrukt. De kracht van de drukveer kan oplopen van ~20 in het begin tot ~30 kilo als hij helemaal is ingedrukt en de snaar dus maximaal in de poelie is getrokken. Je rijdt dan op topsnelheid. Als je halfgas rijdt blijft de snaar ergens halverwege hangen. De snaar wordt in de poelie omlaag getrokken tot de drukveer evenveel druk levert als de rollen in de vario. Het systeem is dan in evenwicht. 4. Rollen VS toeren VS vermogen Rollen bepalen je acceleratie. De kracht van de rollen zorgt ervoor dat de snaar omhoog wordt gedrukt in de vario, en in de poelie naar binnen wordt getrokken. Dit is ongeveer hetzelfde als dat je in een auto steeds een hogere versnelling kiest. Accelereren kost vermogen, dat vermogen wordt geleverd door de cylinder. Belangrijk: Als de acceleratie precies even veel vermogen nodig heeft als de motor op dat moment levert, dan kan de motor niet in toeren klimmen. Een motor klimt pas in toeren als hij meer vermogen levert dan op dat moment wordt gevraagd. Belast je de motor te zwaar, dan zakt het toerental. Bij een goed afgestelde vario blijft het toerental tijdens acceleratie ongeveer hetzelfde. Dus: bij een goed afgestelde vario vraagt de acceleratie continu exact het vermogen dat de motor levert. Hiervoor is het nodig dat de druk van de rollen en de tegendruk van de poelie geleidelijk verandert, bijvoorbeeld de vario levert continu 5KG meer druk van de achterpoelie. Bij een plotseling groter of kleiner verschil in druk tijdens acceleratie zou het toerental namelijk gaan schommelen. Wordt de druk in de poelie ineens lager: Bij een lagere druk in de poelie kan de snaar makkelijker naar binnen worden getrokken. De snaar zou plots sneller in de vario omhoog gaan, waardoor er 'te snel' een hogere versnelling wordt ingezet. Er wordt meer vermogen gevraagd dan de motor levert en het toerental zakt.
Dit is dus een 'dip'. Wordt de druk in de poelie ineens hoger: Bij een hogere druk in de poelie kan de snaar moeilijker naar binnen worden getrokken. De snaar zou plots langzamer in de vario omhoog gaan, waardoor er 'te langzaam' een hogere versnelling wordt ingezet. Er wordt minder vermogen gevraagd dan de motor levert en het toerental stijgt. Je krijgt nu een beetje overtoeren. Bij een perfect afgestelde vario levert de motor tijdens volgas acceleratie continu maximaal vermogen, en blijft het toerental stabiel. De scooter accelereert dan het snelst. Aangezien een motor maar op 1 toerental max vermogen levert is er dus ook eigenlijk maar 1 goede afstelling! Bij de setup links is dat toerental 9000rpm. Alleen het rollengewicht waarmee de motor precies 9000rpm maakt tijdens volgas acceleratie is het goede gewicht. 5. Spiebaan Die spiebaan is belangrijker dan je denkt! Omdat de helften van de poelie ten opzichte van elkaar moeten draaien is het erg lastig om de snaar naar binnen te trekken. De snaar kan niet zomaar 'zakken' maar moet tussen de ten opzichte van elkaar draaiende helften door. Deze draaiing zorgt namelijk voor een heleboel extra wrijving en dus 'weerstand' tijdens het naar binnen trekken. Deze extra weerstand komt bovenop de druk die de drukveer uitoefent. Zonder de extra weerstand van de verdraaiing zou de snaar in no time naar binnen vliegen. Als de draaiing continu hetzelfde was zou er niets aan de hand zijn en waren alle scooters heeel makkelijk af te stellen. Maar helaas... De standaard achterpoelie heeft een spiebaan met een knik erin!
Het eerste (1) stukje moeten de poeliehelften veel sterker draaien ten opzichte van elkaar dan het laatste (2) stuk. Dus van het eerste stuk is de weerstand in de poelie hoger dan verderop. Dit is een foto van een Malossi Torque Driver Van diverse merken kun je ook poeliehelften kopen met een rechte spiebaan, dus zonder knik erin. Deze heeft een gelijke draaiweerstand over het hele bereik. Ze hebben diverse namen als "Malossi Torque driver", "Polini Speeddrive" etc... Je koopt dus de voorste helft van de poelie. Vario's van Polini, Malossi, Doppler etc zijn NIET berekend op de knik in de standaard spiebaan. Ze zijn berekend op de rechte spiebaan van de TorqueDriver/Speeddrive poeliehelft. Monteer je deze vario's met de standaard achterpoelie met knik in de spiebaan, dan stijgt de snaar in het eerste stuk minder snel dan in het 2e stuk. Zie de tabel in het vorige hoofdstuk over "weerstand". Omdat de weerstand in de achterpoelie in het begin hoger is stijgt het
toerental. Wat je merkt is bijvoorbeeld: van 20-40 is het toerental vrij hoog en daarna zakt het in. Dit is de belangrijkste oorzaak van dips met race vario's. En dit kan je niet verhelpen met een zwaardere drukveer! Hieronder het effect van de knik in de spiebaan: Bij (1) kijk je naar het toerenverloop en zie je een bult toeren die hoger is dan de rest. Dit is het eerste stukje van de spiebaan waar de poelies extra veel moeten draaien, waardoor de motor meer toeren kan maken. Bij (2) kijk je naar de het vermogen op het achterwiel en zie je het effect dat dit heeft. Er zit een deuk in, je scooter accelereert dus niet gelijkmatig en je mist vermogen. De gele lijn geeft aan wat er gebeurt met een Torque Driver, een poeliehelft met een rechte spiebaan. Het toerental blijft stabiel, en er zit geen deuk in het vermogen. Met name na het wegrijden uit stilstand of vanaf lage snelheden accelereer je beter. De belangrijkste punten uit dit hoofdstuk op een rijtje:
1. Polini/Malossi/Doppler vario's zijn berekend op een rechte spiebaan 2. De standaard achterpoelie heeft een knik in de spiebaan 3. Deze knik zorgt voor een onregelmatig toerental bij acceleratie 4. Er is geen drukveer die zo'n knik kan laten verdwijnen Als de motor bij de 40-50km/h zover terugzakt in toeren dat hij 'blijft steken', dus zo weinig toeren maakt dat hij geen kracht meer levert, dan zul je wat lichtere rollen moeten gebruiken. De beste oplossing is natuurlijk de aankoop van een Torque Driver! 6. Drukveer De drukveer is een van de minst ingewikkelde delen van de vario. Een drukveer is gewoon een veer. Toch snapt bijna niemand waar hij voor dient en wat je ermee kan, en neemt men aan dat 'sterker altijd beter' is en dat je een dip wegkrijgt als je drukveer maar sterk genoeg is. Helaas: De druk van de drukveer wordt voornamelijk gebruikt om slip in de vario tegen te gaan. Bij sterke cylinders heb je dus een zwaardere drukveer nodig, maar bij een gewone 50cc is het waanzin om met een 'rode malossi drukveer' te gaan rijden. Een veer is een heel simpel ding, hij duwt terug als je hem indrukt. Duw jij hem harder in, duwt de veer harder terug. Er zijn diverse veren te koop, maar ze verschillen alleen in kracht. De een is sterker dan de ander. Drukveren zijn "lineair". Dat betekent dat de tegendruk gelijkmatig toeneemt. Het enige effect van een zwaardere drukveer is dus dat je iets zwaardere rollen moet gebruiken om de snaar 'even snel' naar binnen te trekken en dat de koppeling mogelijk wat later aangrijpt, maar verder blijf de hele werking van de vario en poelies hetzelfde. Dit betekent dus ook dat de totale weerstand in de vario hoger wordt, en er meer vermogen verloren gaat door wrijving. Monteer liever iets lichtere rollen dan een sterkere drukveer! Meestal is een witte of gele malossi drukveer goed genoeg. Wit zit standaard bij een malossi sport vario en is ongeveer gelijk aan de doppler drukveer van de S2BR vario. 7. Overrange Wat doet een Malossi Overrange set of een Polini Evo vario+speeddrive set. Voor Minarelli zijn fraaie sets te koop van Polini en Malossi met daarin een extra grote 128mm achterpoelie, een extra grote vario, en een langere snaar. Het nut van deze sets is de vario een grotere 'range' te geven. Het verschil tussen de hoogste en de laagste stand van de snaar wordt groter. Bovendien is alles perfect op elkaar afgestemd en loopt dus zonder problemen erg stabiel. Let op: Met deze sets wordt je topsnelheid niet hoger. Deze vario's zijn niet of nauwelijks groter dan een gewone Polini of Doppler vario. Het voordeel zit in de grotere achterpoelie. De standaard Minarelli achterpoelie heeft een diameter van zo'n 115mm. De Polini/Malossi achterpoelie heeft een diameter van 128mm. Samen met de langere snaar betekent dit eigenlijk dat je scooter juist alleen maar 'langzamer' kan lopen dan voorheen (als laagste snelheid), en dat de topsnelheid hetzelfde is. Je zal een zwaardere vertanding moeten monteren om echt nut van deze sets te hebben! Voor het huidige Piaggio blok (dus het Runner/DNA blok dat tegenwoordig ook onder Zip/Typhoon hangt) heeft een Overrange of Evo vario set geen grotere vario of poelies. De standaard achterpoelie uit dat blok is al 134mm. Je kan alleen een losse 134mm helft kopen
met een rechte spiebaan. Alleen de stabiliteit van de vario verbetert met zo'n complete set. 8. Afstellen Over afstellen kan je hele boeken volschrijven, maar eigenlijk is het simpel. Er is maar 1 goede methode. Meet de acceleratie op! Als de vario goed is afgesteld, dan levert de motor tijdens acceleratie continu maximaal vermogen. Dan is je acceleratie van 0-60 dus ook het kortst. Opmeten van je acceleratie kan met een testbank, met een acceleratiemeter maar ook gewoon met een stopwatch. Om goed te kunnen afstellen heb je genoeg rollen nodig. Je moet op 0.25gr nauwkeurig af kunnen stellen. Met een 3 rollen van 4.0gr en 3 van 4.5gr kan je ook '4.25gr' maken door de rollen om en om te mixxen. Ga dus steeds 0.25gr omlaag en meet accelleratietijd tot je de beste waarde hebt. Kom je na het afremmen voor een bocht nog wat moeilijk op gang, doe er dan iets lichtere rollen in (0.25gr). Veel mensen grijpen dan meteen naar een sterkere drukveer, maar probeer liever of het met iets lichtere rollen gaat. De beste oplossing is natuurlijk die torque driver! Ga nooit je vario 'afstrepen'!!! Hoe hoog je snaar komt op topsnelheid heeft helemaal niets te maken met een goede afstelling. Helaas zijn er in scooterland veel vreselijk irritante n00bs die elkaar wijsmaken dat je een vario moet 'afstrepen' om het juiste gewicht te bepalen, maar dat heeft uiteraard helemaal niets te maken met het toerental dat je maakt tijdens acceleratie. Zie je zo'n n00b, geef hem dan een paar klappen, en een link naar deze pagina! 9. Aanbevolen vario setups Minarelli De standaard Minarelli vario/poelie Minarelli werkt nog met antieke hardware. Helaas heeft de tijd bij Minarelli stilgestaan de afgelopen 14 jaar. De standaardvario is een klein, gammel prulletje dat je eerder zou verwachten in een Chinese scooter van 600 euro. Ook als je alleen met een standaarduitlaat rijdt is het de moeite waard om deze te vervangen, je topsnelheid zal omhoog gaan. De standaard poelie is ~115mm groot en heeft een knik in de spiebaan. Rijd je met 50cc en een andere uitlaat dan is de aanschaf van een nieuwe vario bijna verplicht. Je topsnelheid gaat er van omhoog met 5-10km/h Als je het geld ervoor over hebt kan je ook een TorqueDriver erbij kopen, je vario zal een stuk stabieler lopen en je veel minder of geen rare dips. Dit maakt het afstellen echt veel eenvoudiger, maar het is niet noodzakelijk. Rijd je met 70cc en wil je een netjes lopende vario plus een behoorlijke topsnelheid dan is de combinatie nieuwe vario + Torque Driver eerste keus. Het zeer stabiele toerental maakt afstellen een eitje. Alleen een losse Pol/Mal/Doppler vario geeft een toerental dat ~2000rpm varieert tussen 20 en 60km/h. Je zal wat vermogen verliezen, maar op zich loopt het wel. Door R70 geteste en aanbevolen vario's voor Minarelli:
1.Power1 Deze vario is helaas recent veranderd en de afwerking is niet meer zo goed als eerst. het oppervlak en de rollenbanen zijn erg ruw. Daardoor kunnen we hem helaas NIET MEER AANRADEN!!! Op dit moment kan je dus toch beter voor de Doppler of Malossi gaan. 2.Doppler S2BR (~ 62) Standaard geleverd met 3 4 en 5.5gr rollen van goede kwaliteit. Bestel je er nog 4.5gr bij dan ben je meteen klaar voor 90% van de setups. Een oversized vario met 19mm rollen die met torque driver 100% stabiel is. Deze vario is meest geschikt voor 70cc zoals DR70 RPM.. Deze vario duwt de snaar flink hoger dan de Malossi Sport, daardoor is hij meer geschikt voor 70cc, je top zal hoger zijn omdat een 70cc dit makkelijk kan trekken. 3.Malossi Sport (~ 60) Standaard geleverd met 6.0gr rollen van goede kwaliteit. Een soepel lopende vario die met torque driver 100% stabiel is. Deze vario is meest geschikt voor 50cc. Met 70cc neemt de slijtage toe, de beschermende laag is niet erg stevig. Maar ook met 50cc heb je soms al na 2000km kale plekken. Hoe kies je het juiste type Torque Driver? De standaard Mina achterpoelie is er in 2 smaken. -Als je standaard koppeling 2 voetjes heeft dan moet je de torque driver "voor 1996, 105mm koppeling" hebben. -Als je standaard koppeling 3 voetjes heeft dan moet je de torque driver "na 1996, 107mm koppeling" hebben. LET OP HET GAAT ALLEEN OM DE STANDAARD KOPPELING DIE IN DE SCOOTER ZAT TOEN HIJ NIEUW WERD GEKOCHT. Bij 2e hands scooters of poelies die je van een ander hebt gekregen klopt dit vaak niet meer. De enige 100% veilige methode om erachter te komen wel type je hebt is het opmeten van de gladde glimmende as waar de torque driver overheen schuift. De diameter van deze as VOOR 1996 is 33mm. De omtrek is 103.5mm De diameter van deze as NA 1996 is 34mm. De omtrek is 107mm Ventilvar/Airspeed Van Polini en Malossi kan je ook deze dingen kopen: Ze zijn echter exact hetzelfde als je standaard ventilator, het loopvlak is recht en heeft
dezelfde hoek. Weggegooid geld dus. 10. Aanbevolen vario setups Piaggio Piaggio, Runner blok De standaard Piaggio vario/poelie Piaggio heeft het modernste motorblok. Eigenaars van een scooter met een modern Piaggio blok hebben het makkelijk. Het blok dat onder huidige Piaggio scooters zit (Na 1997, dus het "Runner blok" zeg maar.) wordt geleverd met een 134mm achterpoelie en een grote vario met 19*15.5mm rollen. De vario is eigenlijk gewoon prima, en kan je best laten zitten. Hij loopt namelijk uitstekend stabiel met een Malossi Torque Driver of Polini Speeddrive. Een standaard vario met Torque Driver/Speeddrive loopt beter dan een alleen een 'nieuwe' Polini of Malossi vario met standaard kromme spiebaan in de achterpoelie! De kosten zijn bijna hetzelfde. Malossi levert maar 1 soort torque driver voor dit blok. Als je een MHR vario erbij koopt heb je meteen de 'echte' overrange set. De aanschaf van de losse torque driver is dus geen weggegooid geld als je later nog een volledige MHR of EVO setup wilt. Wil je naast de TorqueDriver nog een vario kopen, dan raden wij je aan meteen de complete overrange set te kopen. Voor ~175 euro heb je dan een MHR vario, TorqueDriver, Snaar en een drukveer. Een Malossi Sport vario+torquedriver werkt ook goed, kost totaal rond de 140 euro... De Doppler S2BR is op Piaggio niet door mij getest, maar ik heb begrepen dat die ook prima loopt. Koop op Piaggio NOOIT een vario met 16*13 rollen. Dus geen motoforce,stage6,power1 of polini/malossi oud type. Een vario met 16*13 rollen heeft vaak een kleiner schakelbereik dan een vario met 16*13 rollen. 11. Aanbevolen Torque Driver Torque Drivers zijn er van een aantal merken. De bekendste zijn van Malossi, Polini, Doppler en Olympia. Polini is het duurst en biedt geen voordeel ten opzichte van Malossi. Deze draait ook niet beter als je een Polini vario hebt. Malossi verkoopt ze een paar euro goedkoper dan Polini. De Malossi wordt geleverd met een grote tube vet en heeft alle benodigde rubbers en keerringen al voorgemonteerd. Deze is compleet en makkelijk. Doppler en Olympia leveren goedkopere torque drivers, maar deze worden geleverd zonder vet en keerringen. Dit weegt mijns inziens niet op tegen de 10 euro lagere prijs. Bij het 'recyclen' van de oude rubbers en keerringen uit je standaard achterpoelie raken die nogal eens beschadigd en zie dan maar eens aan nieuwe te komen. Afraders