Openluchtmuseum Arnhem Ruud van Capelleveen Nummer: 13 kijk op www.absolutefigures.nl voor digitale boeken
Openluchtmuseum Arnhem DOOR RUUD VAN CAPELLEVEEN www.absolutefigures.nl Colofon Dit is een uitgave van: Absolute Figures Margrietstraat 4, 6921 ZD Duiven Telefoon: 0316 280 698 Eindredactie: Ruud van Capelleveen Bezoek onze website: www.absolutefigures.nl Copyright Het is niet toegestaan om de inhoud en werking van onze download te wijzigen. Ook mag u de inhoud van deze download niet op een andere manier verspreiden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. 2001-2017 Inleiding In een prachtig park aan de Schelmseweg in Arnhem zijn sinds het begin van de twintigste eeuw typerende Nederlandse boerderijen, huizen, werkplaatsen, molens en herbergen verzameld. Alle gebouwen in het Openluchtmuseum hebben ooit ergens in Nederland gestaan: ze werden steen voor steen afgebroken en in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem opnieuw gebouwd. Zoveel mogelijk werd ook het interieur bewaard. Als dat niet kon ging het museum op zoek naar vervangende attributen. In het Openluchtmuseum is veel te beleven. In de huizen en werkplaatsen demonstreren en leggen medewerkers, veelal vrijwilligers, uit hoe het leven en het werken er in grootmoeders tijd uitzagen. www.absolutefigures.nl Kastelen Extra 13 2
Openluchtmuseum Poldermolen Dagelijks leven Het Openluchtmuseum aan de Schelmseweg in Arnhem geeft de bezoekers een beeld van de geschiedenis van het dagelijkse leven in Nederland. Hierbij zijn oude woon- en bedrijfsgebouwen, met alles wat daartoe behoort aan inrichting en gereedschappen, een belangrijk hulpmiddel. Het Openluchtmuseum is één van de weinige plekken in Nederland, waar u letterlijk door grootmoeders tijd kunt lopen. Tientallen medewerkers en vrijwilligers staan voor u paraat om uw vragen te beantwoorden. Zij geven ook demonstraties. Zo kunt u zien hoe een wagenwiel wordt gemaakt door timmerman en smid, ziet u molens in bedrijf en krijgt u inzicht in het proces van het scheppen van papier. Particulier initiatief Het Openluchtmuseum in Arnhem bestaat al heel lang. Het museum kwam in 1912 dankzij particulier initiatief tot stand. Generaal F.A. Hoefer (1850-1938) was een belangrijk figuur voor het Openluchtmuseum. Hoefer bezocht in Zweden het museum Skansen. In Skansen stonden de voorwerpen niet in vitrines en op sokkels, maar in de openlucht. Met deze manier www.absolutefigures.nl 13 3
De museumtram van exposeren konden de bezoekers kennismaken met oude gebruiken en voorwerpen. Hoefer was bang dat in de toekomst niemand meer zou weten hoe de mensen vroeger leefden en werkten, omdat veel door de industrialisatie van Nederland verdween. Een Openluchtmuseum in Arnhem was de oplossing. Generaal Hoefer benaderde zijn vriend, de burgemeester van Arnhem. Deze regelde dat het openluchtmuseum kon ontstaan op het landgoed De Waterberg aan de Schelmseweg in Arnhem. Museumtram Een bijzondere attractie in het Openluchtmuseum is de museumtram. In het Openluchtmuseum werd een kopie neergezet van de tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoeste Arnhemse tramremise. In deze tramremise herstelt men het rollend materiaal. In deze loods worden ook de aan het museum geschonken oude trams uit elkaar gehaald en opnieuw opgebouwd; een proces dat soms jaren duurt. Bij elk bezoek aan de tramremise ziet u dat er weer vorderingen zijn gemaakt. De herstelde trams worden ingezet om de bezoekers te vervoeren door het Openluchtmuseum. U hoeft geen kaartje te kopen. Een ritje over het museumterrein is gratis. De conducteur of conductrice heeft vooral een service verlenende functie. Als u slecht ter been bent wordt u door het trampersoneel 'aan boord' geholpen en tijdens de rit door het park wordt u geïnformeerd over www.absolutefigures.nl 13 4
Brug en Zaanse Buurt de bezienswaardigheden. Uitbreidingen De gebouwen die in het openluchtmuseum staan, hebben eerst ergens anders in Nederland gestaan. De gebouwen komen uit alle provincies van Nederland. Een voorbeeld hiervan is de grote woonboerderij Hoogmade. Deze boerderij moest wijken voor de aanleg van een spoorlijn en werd in 2004 naar het Openluchtmuseum in Arnhem overgebracht. In het verleden werd een gebouw steen voor steen afgebroken, maar tegenwoordig wordt een gebouw in grote stukken gezaagd, die in het museum weer in elkaar gezet worden. Het museum wordt nog regelmatig uitgebreid. Recente aanwinsten zijn onder meer een vakantiehuisje van architect Gerrit Rietveld en de overslagloods van Van Gend & Loos uit Tiel. Het Nederlands Openluchtmuseum organiseert bovendien wisselexposities. Elk jaar kiest men een nieuw thema, waaraan op veel plaatsen op het museumterrein aandacht wordt besteed. Hierdoor is een bezoek aan het Openluchtmuseum elke keer weer een verrassing en de moeite waard. www.absolutefigures.nl 13 5
Consultatiebureau Consultatiebureau Openluchtmuseum In het Openluchtmuseum in Arnhem treft u niet alleen plaggenhutten en molens aan. Het museum heeft met name in de laatste jaren haar visie verbreed en meer aandacht geschonken aan recentere ontwikkelingen. Zo werden onlangs een loods van vervoersbedrijf Van Gent en Loos en een vakantiewoning van Rietveld aan de collectie toegevoegd. Het Groene-Kruisgebouw staat al wat langer op het museumterrein in de bossen bij Arnhem. Groene-Kruisgebouw In 1998 werd het Groene- Kruisgebouw uit het Limburgse Heel verplaatst naar het Openluchtmuseum in Arnhem. Dit gebouwtje is een typische representant: in heel Nederland verrezen in de jaren vijftig - toen de voortplanting nog tot 'booming business' leidde - dergelijke gebouwtjes. Het Groene- Kruisgebouw uit Heel werd in 1954 gebouwd. In de presentatie in het Openluchtmuseum in Arnhem wordt met levensecht lijkende poppen de sfeer van de jaren vijftig opgeroepen. Voor de deur staat een wijkverpleegster bij haar solex. Zij gaat haar ronde door de wijk maken. Binnen zit de dokter achter zijn bureau in zijn authentieke interieur. www.absolutefigures.nl 13 6
Non parkeert solex bij consultatiebureau In het Groene-Kruisgebouw wordt de sfeer opgeroepen van de wereld van de gezondheidszorg in de jaren vijftig. Men kon hier terecht voor een tbconderzoek, doktersbezoek, het bijwonen van een cursus of zelfs het nemen van een douche. Consultatiebureau In november 1901 werd het eerste consultatiebureau voor zuigelingen opgericht door de Haagse huisarts dr. B.P.B. Plantenga. Dit initiatief was het begin van een lange geschiedenis van de medische bemoeienis met de gezondheid en de ziekten van zuigelingen en kinderen. Gaandeweg breidde de zorg zich uit van de zuigeling tot de zorg voor kinderen tot 4 jaar. Het werk van de consultatiebureaus ontwikkelde zich tot een gespecialiseerde beroepsgroep binnen de Nederlandse jeugdgezondheidszorg. De ontwikkeling van de kinderen - kruipen, zitten, staan en lopen wordt angstvallig in de gaten gehouden. In het Groene- Kruisgebouw werden kinderen ook gevaccineerd tegen difterie, kinkhoest, tetanus, polio, Haemophilus influenza en pneumokokken. Deze ziekten veroorzaakten in het verleden grote sterfte onder kinderen. Mede door de zorg van de consultatiebureaus is de kindersterfte in Nederland 'verwaarloosbaar' klein geworden. www.absolutefigures.nl 13 7
Vakantiehuisje van Gerrit Rietveld Vakantiehuisje van Rietveld Vakantie in Openluchtmuseum De Nederlandse architect en meubelmaker Gerrit Rietveld is vooral bekend geworden door zijn Spartaanse stoelen in vrolijke kleuren en het ontwerp voor het Van Goghmuseum in Amsterdam. Rietveld was een veelzijdig man die ook veel werkte voor particulieren. Naast woonhuizen ontwierp Gerrit Rietveld in 1951 een vakantiehuisje voor een camping in Markelo. De kleine vakantievilla werd in 2007 gedemonteerd en weer opgebouwd in het Openluchtmuseum in Arnhem. Het was het laatste nog bestaande door Rietveld ontworpen vakantiehuisje. Gerrit Rietveld ontwierp negen vakantiehuisjes voor een fosfaatfabrikant in Pernis. De fabrikant stelde de vakantiehuisjes beschikbaar aan het personeel voor een vakantie in een gezonde omgeving. Het door Gerrit Rietveld ontworpen vakantiehuisje is slechts dertig vierkante meter groot. Na een blik door het raam wordt de bezoeker meteen duidelijk hoe handig Gerrit Rietveld omging met de beperkte ruimte. Aan alles is gedacht en voor alles is een plekje ingeruimd. www.absolutefigures.nl 13 8
Vakantiehuisje met simpele vormen Gerrit Rietveld In 1918 ontwierp Rietveld de Rood Blauwe Stoel. Het was een revolutionair ontwerp door zijn strakke vorm, en werd een belangrijk voorbeeld van het werk van de kunstenaars van De Stijl, waarvan ook Gerrit Rietveld net als Piet Mondriaan lid was. Later maakte de architect deel uit van de Nieuw Zakelijkheid. Gerrit Rietveld opende in 1919 een meubelmakerij in Utrecht. Rietveld ontwierp in 1924 het Rietveld-Schröderhuis aan de Prins Hendriklaan in Utrecht. Hij ontwierp het woonhuis in nauwe samenwerking met de latere bewoonster van het huis, de binnenhuisarchitect Truus Schröder- Schräder. In de jaren vijftig kwam Rietveld weer in de mode en kreeg hij belangrijke opdrachten. In 1961 richtte hij samen met Joan van Dillen en Johan van Tricht het architectenbureau Rietveld Van Dillen Van Tricht op. In zijn laatste levensjaren realiseerde hij onder meer het de kunstacademie in Arnhem, de naar hem genoemde Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam en het Van Goghmuseum in Amsterdam, dat na zijn door werd afgemaakt door J. van Dillen en J. van Tricht. www.absolutefigures.nl 13 9
Tramremise Tramremise Slag om Arnhem De tramremise in Arnhem werd op 18 september 1944 verwoest tijdens de slag om Arnhem. Na die tijd liet het gemeentelijk vervoerbedrijf trolleybussen rijden in plaats van elektrische trams. Een deel van de remise is herbouwd in het Openluchtmuseum en is in gebruik als stalling van de museumtrams. Een groot probleem bij de reconstructie in het Openluchtmuseum was het ontbreken van bouwtekeningen. De tekenaars hebben daarom het hele gebouw gereconstrueerd aan de hand van foto's en beschrijvingen van oudwerknemers. Trambestuurders In januari 2008 maakte het Openluchtmuseum in Arnhem bekend, dat zij nieuwe vrijwilligers zoekt voor de bemanning van de trams, die in het park een dienst onderhouden. Elke tram wordt bezet door een bestuurder en een conducteur. Deze conducteur is er niet om kaartjes te knippen, want een ritje in de tram in het Openluchtmuseum is gratis. De conducteur heeft vooral een serviceverlenende functie: de conducteur helpt mensen bij het in- en uitstappen en zowel de bestuurder als de conducteur informeren de bezoekers aan het museum wat er zoal www.absolutefigures.nl 13 10
De Velpsche tram Conductrice www.absolutefigures.nl 13 11
Tramhalte bij parkingang te zien is. Vrijwilligers Begin 2008 bestond het team van vrijwillige trambestuurders en conducteurs uit ongeveer tachtig mensen. Omdat de gemiddelde leeftijd van de trambemanning boven de zestig jaar ligt, zoekt het museum nu nieuwe vrijwilligers. De oudere vrijwilligers willen graag hun kennis overdragen voordat zij met hun werk stoppen. Uiteraard dragen de vrijwilligers op de tram in het Openluchtmuseum een historisch uniform. Nieuwe vrijwilligers krijgen een opleiding voordat zij aan de slag mogen gaan. Voor bestuurders is een langere opleiding en meer ervaring nodig. Daarom beginnen trambestuurders altijd als conducteur op de historische tram in het Openluchtmuseum. www.absolutefigures.nl 13 12
Tramremise Monument WO2 Market Garden In het Openluchtmuseum staat een monument ter herinnering aan de evacuatie van de Arnhemse burgers in 1944. Dit oorlogsmonument staat verdekt opgesteld tussen de bomen van het Openluchtmuseum. Na de mislukte geallieerde aanval, Market Garden, op Arnhem in september 1944, moesten de Arnhemse burgers Arnhem op last van de Duitse bezetter verlaten. De Arnhemmers werd opgedragen hun huizen binnen drie dagen te verlaten. Zij kregen geen hulp van het stadsbestuur of de bezetter. Velen wisten niet waar ze heen moesten. Een groot aantal verborg zich in het Openluchtmuseum aan de Schelmseweg. Drama De Duitse tegenstand bij Arnhem was een grote tegenvaller voor de Britse legeraanvoerders Robert Elliot Urquhart en John Frost. Arnhem werd door de Duitse legerleider Walter Model hermetisch afgesloten met tanks en gemotoriseerde kanonnen. In het centrum werd hard gevochten. De Britse parachutisten werden systematisch uitgeschakeld. Urquhart besloot daarom zijn troepen terug te trekken naar het gebied rond Harten- www.absolutefigures.nl 13 13
Stellingmolen uit Delft stein, het hotel dat later ingericht zou worden als oorlogsmuseum. John Frost moest zijn strijd bij de Rijnbrug na een paar dagen opgeven. De Slag om Arnhem was mislukt. Vlucht Van de ruim tienduizend man van Urquharts divisie waren na enkele dagen strijd 1200 soldaten gesneuveld. Meer dan 6000 geallieerde soldaten werden door de Duitsers gevangengenomen. In de nacht van 25 op 26 september 1944 evacueerde Urquhart zijn resterende troepen over de Rijn naar de Betuwe. Ongeveer tweeduizend geallieerde soldaten konden zich deze nacht in veiligheid brengen. De Arnhemse burgers konden niet naar het zuiden vluchten, want daar zat het geallieerde leger. Zij moesten naar het noorden en vonden onderdak in plaatsen op de Veluwe en verder naar het noorden. De evacués werden ondergebracht bij mensen die hiertoe gedwongen werden. De evacués werden soms ondergebracht in stallen of kippenhokken. Velen hadden het erg slecht bij de gastgezinnen. Openluchtmuseum Ongeveer zeshonderd burgers uit Arnhem zochten in 1944 in het Openluchtmuseum een tijdelijk onderkomen. Het waren vooral evacués uit de wijken Alteveer en Geitenkamp. Alle gebouwen, de huizen in de Zaanse buurt, de molens, de boerderijen werden benut. Zelfs in de plaggenhut www.absolutefigures.nl 13 14
Overtuin uit de Zaanstreek woonde een ontheemde familie. In het Openluchtmuseum vonden niet alleen gewone burgers een onderkomen. In het park schuilden ook verzetsmensen. In de Delftse molen verbleven destijds drie verzetsmensen. In november 1944 hielden de Duitsers een razzia op het museumterrein aan de Schemseweg. Hierbij werd de Arnhemse boekhandelaar en verzetsman Anton Zwiers doodgeschoten. Nagedachtenis Na de razzia moesten de evacués het Openluchtmuseum verlaten. Alleen enkele zieken bleven achter. Voor de resterende Arnhemmers begon een lijdensweg. Bij thuiskomst in 1945 zagen zij, dat de Duitsers alles wat bruikbaar was uit hun huizen hadden gestolen. De wederopbouw heelde niet alle wonden. De gedwongen vlucht uit Arnhem liet bij velen een geestelijk litteken achter. www.absolutefigures.nl 13 15
Geschiedenis Arnhem Deze uitgave over de geschiedenis van Arnhem is zeer geschikt voor lezers die een bezoek aan Arnhem voorbereiden. U kunt deze rijkelijk geïllustreerde uitgave gebruiken als reisgids en inspiratiebron. De belangrijkste gebouwen en historische plekken staan vermeld. U komt veel te weten over de geschiedenis van de stad die sinds vijftig jaar bezocht wordt door oudstrijders en een populaire bestemming vormt voor hen die met eigen ogen willen zien waar de Slag om Arnhem zich afspeelde. www.absolutefigures.nl Arnhem is de stad die tijdens de Tweede Wereldoorlog de speerpunt vormde tijdens Operatie Market Garden. Hierbij bleek de verovering van de Rijnbrug in het centrum van Arnhem 'een brug te ver'. De Slag om Arnhem en de gevolgen hiervan ontbreken natuurlijk niet in deze uitgave. Arnhem heeft echter veel meer te bieden, dan enkel oorlogsherinneringen. De stad speelde al een belangrijke rol in de vijftiende eeuw, toen Maarten van Rossum ten strijde trok. Op de Jansplaats in Arnhem staat een beeld van graaf Karel van Gelre. Men zegt dat hij trouw was aan Arnhem. De waarheid zal wel iets genuanceerder gelegen hebben, maar de stad heeft wel veel aan hem te danken. Arnhem kreeg privileges en bescherming van Karel van Gelre. bekijk dit digitale boek op https://www.absolutefigures.nl www.absolutefigures.nl 13 16
Paltrokmolen uit Numansdorp Paltrokmolen www.absolutefigures.nl 13 17
Schipper, mag ik... Paltrokmolen en scheepswerf www.absolutefigures.nl 13 18
Scheepswerf uit Marken Chinees in de jaren zestig www.absolutefigures.nl 13 19
Poffertjeskraam uit Epe Poffertjeskraam met speelplein www.absolutefigures.nl 13 20
Weeghuisje Wolphaartsdijk Landbouwwerktuigenloods uit Goes www.absolutefigures.nl 13 21
Zicht op de kasteelboerderij uit Oud-Beijerland Interieur uit de jaren zeventig www.absolutefigures.nl 13 22
Dorpskroeg foto Ageeth van Amerongen Dakdekkers www.absolutefigures.nl 13 23
Bij de wielmaker Wielsmederij www.absolutefigures.nl 13 24
Papierfabricage Hervormde kerk s Heerenhoek www.absolutefigures.nl 13 25
Kerkinterieur Hervormde kerk s Heerenhoek Tandwielen in de wasserij www.absolutefigures.nl 13 26
Wasserij Wasserij www.absolutefigures.nl 13 27
Formele tuin De wagenmaker www.absolutefigures.nl 13 28
Landleven Dorsen www.absolutefigures.nl 13 29
Dorsmachine Ros-oliemolen uit Zieuwent www.absolutefigures.nl 13 30
Interieur ros-oliemolen Scharrelende kippen www.absolutefigures.nl 13 31
Standerdmolen uit Huizen Eindelijk rust www.absolutefigures.nl 13 32
bekijk onze digitale boeken op https://www.absolutefigures.nl www.absolutefigures.nl 13 33
Gratis Nieuwsbrieven Neem nu een gratis abonnement op één of meerdere nieuwsbrieven van Absolute Figures. Met onze nieuwsbrieven informeren wij u op het gebied van uw interesse. Net als op onze websites, gratis downloads en e-boeken streven wij met onze nieuwsbrieven naar een hoge kwaliteit. De nieuwsbrieven van Absolute- Figures.nl zijn een begrip geworden in Nederland. Hiermee informeren wij de liefhebbers al bijna twintig jaar. Bekijk het overzicht van onze informatieve nieuwsbrieven: Gratis Nieuwsbrieven Digitale Boeken Onze digitale boeken zijn niet verkrijgbaar in de reguliere boekhandel. Onze producten worden uitsluitend via onze winkel op het internet verkocht. Hierdoor kunnen wij de prijzen van onze boeken aantrekkelijk houden. www.absolutefigures.nl AbsoluteFacts.nl De website AbsoluteFacts.nl schenkt aandacht aan geschiedenis. Op deze site raakt u niet uitgekeken, want regelmatig worden nieuwe interessante onderwerpen toegevoegd, met name over de Nederlandse geschiedenis, kastelen en de koninklijke huizen van Europa. www.absolutefacts.nl CultuurArchief.nl Informatieve Nederlandse site met interessante artikelen over kunst en kunstenaars. CultuurArchief.nl is een uitgebreide website voor iedereen die van kunst houdt. www.cultuurarchief.nl Filahome.nl Filahome is een onafhankelijk filatelistisch tijdschrift op het internet met elke week nieuwe publicaties. De nadruk ligt op postzegels, maar er wordt ook aandacht geschonken aan algemene filatelistische onderwerpen. www.filahome.nl www.absolutefigures.nl 13 34