Boeren voor bijen Bijensymposium 22 oktober 2011 Pieter Verdonckt inagro vzw
Pollen en nectar in het landbouwlandschap Wat kan je als landbouwer doen voor bijen? Opzet experimentele pollen en nectarranden Resultaten Voorlopige conclusies Tips voor inzaai en beheer Accelerate Global Growth Opportunities > lorem ipsum dolor
Bijensterfte Directe effecten Intoxicatie door onoordeelkundig gebruik van gewasbeschermingsmiddelen (insecticiden) Verdwijnziekte Ziekten en Virussen Varroa-mijt Verlies van habitat en versnippering Maaibeheer Intensivering van de landbouw Gebruik van meststoffen Gebruik van gewasbeschermingsmiddelen (herbiciden) Achteruitgang van areaal vlinderbloemigen Eenzijdig of gebrekkig voedselaanbod Afname van pollen en nectar
Intensivering van de landbouw
Interessante landbouwteelten voor (honing)bijen
Intensief beheerde graslanden Maaibeheer in bermen en randen
Onoordeelkundig gebruik van herbiciden
Hoe kan de landbouwsector bijdragen? (1) Voedsel (2) Nestgelegenheid (3) Gewasbeschermingsmiddelen.
(1) Voedsel: Herken en behoud natuurlijke vegetatie Paardebloem Paarse dovenetel
(1) Voedsel: Aandacht voor bedrijfs- en landschapsbeplanting Kies streekeigen boom- en struiksoorten als leverancier van nectar en stuifmeel. Beschikbaar via : www.west-vlaanderen.be/natuur
Zorg voor bloeiende perceelsranden Inzaai met 40% Engels raaigras of Italiaans raaigras, 50% andere grassen 10% vlinderbloemigen (luzerne, rode of witte klaver).
Vroeg bloeiende groenbedekkers Phacelia Bladrammenas Gele mosterd Of andere als Bernagie, Nootzoet raapzaad, boekweit,
Inzaai van bloemenmengsels Bron: Marek Nowakowski
(2) Nestgelegenheid Bron: Gary Bentrup (USDA National Agroforestry Center) Bron: Mike Edwards(BWARS)
(3) Verminder risico s voor bijen bij gebruik van insecticiden en herbiciden. Lees aandachtig het etiket en respecteer de aanbevelingen voor bijen; Werk op een milieubewuste manier; pas de IPMrichtlijnen toe (IPM = geïntegreerde gewasbescherming) Volg de goede landbouwpraktijken In tegenstelling tot vele plaagsoorten zijn hun natuurlijke vijanden en bestuivende insecten niet in staat om zich snel te vermenigvuldigen.
Experiment pollen en nectarranden - In 2010: inzaai van 4 x 4 bloemenmengsels bij 6 landbouwers (regio brugge) (16 proefvlakjes) - Monitoring meerdere malen per jaar dmv transecten (2 x 12 min), pan traps (24 uur) en nesttkasten (gans seizoen) -
Tubinger
Streekeigen bloemen Samenstelling: Éénjarigen en meerjarigen grote klaproos, korenbloem, citroengele honingklaver, witte honingklaver, gewoon biggekruid, vertakte leeuwentand, gewone margriet, gewone rolklaver, muskuskaasjeskruid, hopklaver, vogelwikke, beemdooievaarsbek, gewone smeerwortel, boerenwormkruid, gewone brunel, akker-vergeet-menietje, klein streepzaad.
Streekeigen gras-bloemen Samenstelling: 85% grassen en 15 % kruiden roodzwenkgras, gewoon struisgras,veldbeemdgras,gewone rolklaver, duizendblad, wilde peen, gewone margriet, knoopkruid, muskuskaasjeskruid, grote klaproos, korenbloem en avondkoekoeksbloem.
Klaver Samenstelling: Witte en rode klaver, luzerne, esparcette en inkarnaat
Resulaten van de transecten 2011
Resultaten honingbijen 2011 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 4 mei 24 mei 27 juni 17 aug 27 sept TOTAAL tubinger streekeigen bloemen klaver streekeigen grasbloemen BLANCO (perceelsrand natuur) -Grootste aantal honingbijen op Tubinger, waarvan 90% geteld op 27 juni. - maar ook inheems bloemenmengsel blijkt interessant.
Hommels Tubinger 2011 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 4 mei 24 mei 27 juni 17 aug 27 sept TOTAAL B. bohemicus B. lapidarius B. pratorum B. vestalis B. terrestris B. terrestris/lucorum B. pascuorum - Geen bloei voor half juni - Tot 7 soorten - B. pascuorum, B. terrestris/lucorum en B. lapidarius meest talrijk - 75% van hommels op 27 juni => korte periode bloembezoek
Hommels streekeigen bloemen 2011 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 4 mei 24 mei 27 juni 17 aug 27 sept TOTAAL B. hypnorum B. lapidarius B. vestalis B. terrestris B. terrestris/lucorum B. pascuorum - reeds bloei vanaf half mei -Tot 6 soorten - Opnieuw 3 zelfde sioorten meest talrijk - Bloembezoek gespreid meer over gans seizoen
Hommels klaver 2011 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 4 mei 24 mei 27 juni 17 aug 27 sept TOTAAL B. hortorum B. lapidarius B. terrestris B. terrestris/lucorum B. pascuorum -Bloei van begin mei tot eind september -Tot 5 soorten, maar 96% zijn akkerhommels (B. pascuorum) - rand met hoogste aantal hommels (Rode) klaver hoofdzakelijk bezocht door akkerhommels Langtongige hommels
Hommels inheems gras 2011 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 4 mei 24 mei 27 juni 17 aug 27 sept TOTAAL B. sylvestris B. bohemicus B. lapidarius B. vestalis B. terrestris/lucorum B. pascuorum - Bloei vanaf half mei - Tot 6 soorten, zelfde drie meest abundante soorten -Lagere aantallen hommels in evenredigheid mt lagere abundantie bloei
Solitaire bijen Tubinger 2011 70 60 50 40 30 20 10 Lasioglossum Chelostoma Hylaeus Halictus Colletes Andrena 0 4 mei 24 mei 27 juni 17 aug 27 sept TOTAAL -6 soorten (families) solitaire bijen aangetroffen - < 20 solitaire bijen over ganse zomer
Solitaire bijen streekeigen bloemen 2011 70 60 50 40 30 20 10 0 4 mei 24 mei 27 juni 17 aug 27 sept TOTAAL Anthidium Heriades Lasioglossum Sphecodes Osmia Hylaeus Halictus Colletes Andrena Megachile - Duidelijk soortenrijker (10 families) en veel grotere aantallen (> 60)
Solitaire bijen streekeigen gras 2011 70 60 50 40 30 20 10 0 4 mei 24 mei 27 juni 17 aug 27 sept TOTAAL Heriades Lasioglossum Sphecodes Osmia Hylaeus Halictus Andrena Megachile - Opnieuw soortenrijker dan TUBINGER (8 families), aantallen iets lager (in evenredigheid met abundantie van de bloei)
Belangrijkste bevindingen TUBINGER: - De kampioen voor honingbijen en ook interessant voor hommels (akkerhommel, aardhommel en steenhommel meest voorkomende). - duidelijk minder soortenrijk voor solitaire bijen en ook duidelijk lagere aantallen. Er moet bij verdere determinatie ook rekening gehouden worden met functionele groepen waarbinnen bijen behoren. Hypothese ; meer generalistische soorten KLAVER: - Akkerhommel (B. pascuorum) is meest talrijk - Vrij weinig honingbijen => diepliggende nectar in rode klaver - Geen solitaire bijen op klaver aangetroffen STREEKEIGEN BLOEMEN en GRAS-BLOEMEN - Goed voor honingbij en hommels (akkerhommel, aardhommel en steenhommel zijn de meest voorkomende). Lagere aantallen, maar langere periode bloei waardoor bloembezoek gelijkmatiger gespreid. - Duidelijk soortenrijkst en grootste aantallen solitaire bijen, - Hypothese; meer gespecialiseerde soorten.
Vergelijk met bijenbezoek in een meerjarige grazige perceelsrand perceelsrand natuur 30 maal meer bijen in Tubinger 18 maal meer bijen in streekeigen bloemenmengsel > 4 maal meer bijen in klaver Tot 4 maal meer bijen in streekeigen gras kruiden Nagenoeg geen hommels of solitaire bijen aangetroffen.
Algemene voorlopige conclusies - Eénjarige mengsels => Alhoewel goed voor bijen, geen jaarrond habitat voor overwinterende insecten in tegenstelling tot meerjarige randen - Beste optie is om meerjarige bloemenmengsels in te zaaien met grassen (geen raaigrassen!) 80% grassen en 20% streekeigen kruiden. => Betaalbaar en bloemrijk resultaat voor meerdere jaren
Algemene voorlopige conclusies - Eénjarige mengsels => Alhoewel goed voor bijen, geen jaarrond habitat voor overwinterende insecten in tegenstelling tot meerjarige randen - Beste optie is om bloemenmengsels in te zaaien met grassen (geen raaigrassen!) 80% grassen en 20% streekeigen kruiden. Betaalbaar en bloemrijk resultaat. - Klavermengsels vergrassen snel, zaai ze daarom apart in.
Algemene voorlopige conclusies - Eénjarige mengsels => Alhoewel goed voor bijen, geen jaarrond habitat voor overwinterende insecten in tegenstelling tot meerjarige randen - Beste optie is om bloemenmengsels in te zaaien met grassen (geen raaigrassen!) 80% grassen en 20% streekeigen kruiden. Betaalbaar en bloemrijk resultaat. - Klavermengsels vergrassen snel, zaai ze daarom apart in - Combineren van een meerjarige rand met vlinderbloemigen of éénjarigen.
Sandwich bloemenrand: meerjarige gras-kruidenrand en vlinderbloemigen Marek Nowakowski
Algemene voorlopige conclusies - Eénjarige mengsels => Alhoewel goed voor bijen, geen jaarrond habitat voor overwinterende insecten in tegenstelling tot meerjarige randen - Beste optie is om meerjarige bloemenmengsels in te zaaien met grassen (geen raaigrassen!) 80% grassen en 20% streekeigen kruiden. Betaalbaar en bloemrijk resultaat voor meerdere jaren - Klavermengsels vergrassen snel, zaai ze daarom apart in. - Combineren van een rand met vlinderbloemigen of éénjarigen met een meerjarige rand. - Resultaat is erg afhankelijk van de bodemomstandigheden en voorgeschiedenis van het perceel.
Conclusies - Eénjarige mengsels => Alhoewel goed voor bijen, geen jaarrond habitat voor overwinterende insecten in tegenstelling tot meerjarige randen - Beste optie is om meerjarige bloemenmengsels in te zaaien met grassen (geen raaigrassen!) 80% grassen en 20% streekeigen kruiden. => Betaalbaar en bloemrijk resultaat voor meerdere jaren - Klavermengsels gaan niet erg lang mee en vergrassen nogal snel, zaai ze daarom apart in. - Combineren van een rand met vlinderbloemigen of éénjarigen met een meerjarige rand. - Resultaat is erg afhankelijk van de bodemomstandigheden. - Er bestaat waarschijnlijk geen ideaal mengsel, suggesties soortenkeuze
Enkele goede streekeigen planten gewone rolklaver Lotus corniculatus muskuskaasjeskruid Malva mosschata Biggekruid Hypocharis radicata honingklaver Melilotus alba of - officinalis knoopkruid Centaurea jacea hopklaver Medicago lupulina
Inzaai van bloemrijke randen 3 vuistregels bij inzaai van bloemenranden: -Juiste tijdstip Meerjarig best in het najaar Eenjarig kan in voor of najaar (afh van mengsel) -Juiste locatie zonbeschenen langs natuurlijke elementen, vervang geen andere waardevolle vegetaties -Juiste diepte Zaai oppervlakkig, eventueel nadien aanrollen.
Conclusies - kostprijs voor inzaai éénjarige mengsels; kost zaaizaad, tijdsinvestering landbouwer en materiaal. Vergelijking ; -10kg/ha tubinger x 10 = 100 Na 5 jaar = 500 + extra werk herinzaai -15 kg/ ha streekeigen gras kruiden X 30 = 450 (inzaai éénmalig) Na 5 jaar = 450-20 kg/ha klaver x 8,5 = 170 (inzaai iedere drie jaar) Na 5 jaar = 340 -Vergoeding voor de landbouwer: Opbrengstverlies en beheer (±1500 ), maar ook een vergoeding voor de aankoop van vaak dure nectar en pollen mengsels
Beheer - Regelmatig maaien voor onderdrukking onkruiden in het eerste jaar -Gefaseerd maaien (bv de helft einde juni) geeft een uitgestelde bloei in de nazomer. En niet volledig maaien van de rand in najaar schept plaats voor overwintering insecten; - maaien verlaagt de onderlinge concurrentie
Bijenranden zijn bovendien ook goed voor tal van andere insecten.
Voor meer info; Bedankt voor uw aandacht! Of contacteer pieter.verdonckt@inagro.be Bron; Marek Nowakowski